ពោនរគ
Po Nagar គឺជាប្រាង្គប្រាសាទ ចាម មួយដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅមុនឆ្នាំ 781 ហើយមានទីតាំងនៅមជ្ឈិមសម័យនៃ Kauthara នៅជិត ញ៉ាត្រាង នៃ ប្រទេសវៀតណាម ។ វាត្រូវបានឧទ្ទិសដល់ យានពោនគរ ដែលជាទេពធីតានៃប្រទេសដែលបានមកកំណត់អត្តសញ្ញាណព្រះពុទ្ធសាសនា មហាយានគឺ ភគវតីនិង ហរិតិ ហើយអ្នកដែលនៅក្នុងភាសាវៀតណាមត្រូវបានគេហៅថា Thiên Y Thánh Mẫu ។
ប្រវត្តិសាស្ត្រ
កែប្រែចារឹក ចុះឆ្នាំ781 បង្ហាញថា ស្តេច ចាម សត្យាវរ្ម័ន ឡើងកាន់អំណាចឡើងវិញ នៅតំបន់ "ស្ពានហារ៉ា" ហើយថា ទ្រង់បានជួសជុលប្រាសាទដែលបំផ្លិចបំផ្លាញឡើងវិញ។ តាមសិលាចារឹកនេះអាចសន្និដ្ឋានបានថា តំបន់ពីមុនធ្លាប់ស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់បរទេសបណ្តោះអាសន្ន ហើយការបំផ្លិចបំផ្លាញរបស់បរទេសបានបំផ្លាញប្រាសាទដែលមានស្រាប់។ រចនាបថផ្សេងទៀតបង្ហាញថា ប្រាសាទនេះមានផ្ទុកនូវ គ្រឿងអលង្កា ដែលតុបតែងលម្អ និងស្រដៀងនឹងក្បាលទេវតា។ ចោរបរទេស ប្រហែលជាមកពី កោះជ្វា "មនុស្សគួរឲ្យខ្លាចជាងខ្មោច គួរឱ្យខ្លាច ខ្មៅទាំងស្រុង និងស្លេកស្លាំង គួរឱ្យខ្លាច និងអាក្រក់ដូចខ្មោច" បានមកដល់ដោយសំពៅ ហើយបានលួចគ្រឿងអលង្ការ ហើយបានបំបែក លិង្គ ។ [១] :91ទោះជាស្ដេចដេញចោរសមុទ្រចេញទៅសមុទ្រក៏ដោយ ក៏ទ្រព្យសម្បត្តិត្រូវបាត់បង់ជារៀងរហូត។ ចរឹកក៏បង្ហាញថាស្តេចបានស្ដារលិង្គវិញនៅឆ្នាំ ៧៨៤។ [២] [៣] :48
មេទ័ពចាម សេនាបតីបារ ក្រោមរជ្ជកាលព្រះបាទ ហរិវរ្ម័នទី១ បានធ្វើអំណោយនៅឆ្នាំ ៨១៧។ សេនាបតីបានធ្វើការវាយប្រហារលើខ្មែរក្រោមរាជព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី២ ។ ព្រះបាទហរិវរ្ម័នទី១ ឡើងសោយរាជ្យបន្តដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ គឺ ព្រះបាទវិក្រាន្តវរ្ម័នទី៣ ដែលទ្រង់បានប្រទានគ្រឿងបរិក្ខារផងដែរ។ [១] :104
ចារឹក ចុះថ្ងៃទី ៩១៨ ដោយស្តេចចាមឥន្ទ្រវរ្ម័នទី ៣ ចែងអំពីបញ្ជាឱ្យសាងសង់រូបសំណាកមាសថ្វាយព្រះនាង ភគវតី ។ ក្រោយមក ចារឹក បានរាយការណ៍ថារូបសំណាកមាសដើមត្រូវបាន រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២ ជាស្ដេច ខ្មែរ លួចក្នុងឆ្នាំ៩៥០ [១] :124ហើយនៅឆ្នាំ ៩៦៥ ព្រះបាទជ័យឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១ បានជំនួសរូបសំណាកដែលបាត់បង់ដោយថ្មថ្មីមួយ។ [១] :124[៣] :56ចារឹកចុះកាលបរិច្ឆេទឆ្នាំ ១០៥០ និយាយថា ការថ្វាយដី ទាសករ គ្រឿងអលង្កា និងលោហធាតុដ៏មានតម្លៃ ត្រូវបានធ្វើឡើងចំពោះរូបសំណាកដោយ ព្រះបាទជ័យបរមេស្វរវរ្ម័នទី១ ។ [៣] :61បរមពោធិសត្វ ថ្វាយ "តង្វាយដ៏សម្បូរបែប" នៅឆ្នាំ 1084 បន្ទាប់ពីបានបង្រួបបង្រួមប្រទេស។ [៣] :73ព្រះបាទជ័យឥន្ទ្រវរ្ម័នទី ៣ បានប្រោសព្រះរាជទានដល់ប្រាសាទ ព្រះសិវៈ និងព្រះវិស្ណុនៅឆ្នាំ ១១៤១ និងអំណោយមួយទៀតនៅឆ្នាំ [៣] :75នៅឆ្នាំ ១១៦០ ព្រះបាទហរិវរ្ម័នទី១ "បានផ្តល់អំណោយដ៏សម្បូរបែប"។ [៣] :77សិលាចារឹកមួយសរសេរថា ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ នៃ អាណាចក្រខ្មែរ "បានយករាជធានីនៃចម្ប៉ា ហើយបានយកលិង្គទាំងអស់" ។ [១] :170ចារឹកក្រោយៗមកបង្ហាញពីការប្រារព្ធពិធីគោរពបូជាដល់ព្រះនាង យាន ពោនគរ ក៏ដូចជាវត្តមានរូបសំណាកឧទ្ទិសដល់អាទិទេពសំខាន់ៗនៃ ព្រះពុទ្ធសាសនា ។ [៤]
នៅសតវត្សទី 17 ជនជាតិ វៀតណាម បានកាន់កាប់ចំប៉ា ហើយបានកាន់កាប់ប្រាង្គប្រាសាទនេះ ដោយហៅថា ប៉ម Thiên Y Thanh Mâu ។ [៥] រឿងព្រេងវៀតណាមមួយចំនួនទាក់ទងនឹងទេពធីតា និងប្រាង្គបានចាប់ផ្តើមជាដើម។
តំបន់
កែប្រែ
បរិវេណ ពោនគរ ស្ថិតនៅលើភ្នំ Cù Lao។ វាមានបីកម្រិត ដែលខ្ពស់បំផុតមានប៉មពីរជួរ។ ប៉មធំមានកំពស់ប្រហែល ២៥ ម៉ែត្រ។ [៦]
សូមមើលផងដែរ
កែប្រែ- សិល្បៈចំប៉ា
- ផូសុប
- ↑ ១,០ ១,១ ១,២ ១,៣ ១,៤ The Indianized States of Southeast Asia. 1968. ល.ស.ប.អ. 978-0-8248-0368-1. Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Coedes" defined multiple times with different content - ↑ Ngô Vǎn Doanh, Champa: Ancient Towers, p.192.
- ↑ ៣,០ ៣,១ ៣,២ ៣,៣ ៣,៤ ៣,៥ Maspero, G., 2002, The Champa Kingdom, Bangkok: White Lotus Co., Ltd., ISBN 9789747534993 Cite error: Invalid
<ref>tag; name "Maspero" defined multiple times with different content - ↑ Ngô Vǎn Doanh, Champa: Ancient Towers, p.192 f.
- ↑ Ngô Vǎn Doanh, Champa: Ancient Towers, p.198.
- ↑ Ngô Vǎn Doanh, Champa: Ancient Towers, p.209 ff.