វិគីភីឌា

កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី

អង្គការសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូរី[៣] (អ.ស.វ.), មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងជនុបត្ថម្ភ[៤] ឬត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថា កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី (ក.វ.)[៥] គឺជាសន្ធិសញ្ញាការពារជាតិរួមមួយដែលបានចុះនៅទីក្រុងវ៉ាសូរី, ប្រទេសប៉ូឡូញ រវាងសហភាពសូវៀតនិងសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមទិសបូព៌ាចំនួន ៧ ទៀតនៅអឺរ៉ុបកណ្តាលនិងខាងកើតនៅខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៥៥ ក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមត្រជាក់។ កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីគឺជាការបំពេញបន្ថែមផ្នែកយោធាដល់ក្រុមប្រឹក្សាសម្រាប់ជំនួយសេដ្ឋកិច្ចជនុបត្ថម្ភ ដែលជាអង្គការសេដ្ឋកិច្ចក្នុងតំបន់សម្រាប់រដ្ឋសង្គមនិយមនៅអឺរ៉ុបកណ្តាលនិងខាងកើត។ កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីត្រូវបានបង្កើតឡើងបន្ទាប់ពីអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចត្រូវបានរាប់បញ្ចូលទៅក្នុងអង្គការណាតូ[៦][៧][៨][៩] ក្នុងឆ្នាំ១៩៥៥ ដែលជាផ្នែកមួយនៃសន្និសីទទីក្រុងប៉ារីសនិងទីក្រុងឡុងដ៍នាឆ្នាំ១៩៥៤[១០][១១][១២][១៣][១៤] ប៉ុន្តែអ្នកខ្លះបានគិតថា កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយសារតែសូវៀតចង់រក្សាការគ្រប់គ្រងកងកម្លាំងយោធានៅអឺរ៉ុបកណ្តាលនិងខាងកើត។[១៥]

សន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងជនុបត្ថម្ភ
Warsaw Pact Logo.svg
អក្សរ​កាត់ស.ម.ក.ជ., ក.វ., អ.ស.វ.
ការ​កកើត១៤ ឧសភា ១៩៥៥
បាន​រំលាយ១ កក្កដា ១៩៩១
ប្រភេទសម្ព័ន្ធភាពយោធា
ទី​ស្នាក់ការម៉ូស្គូ, សហភាពសូវៀង
សមាជិក​ភាព
មេបញ្ជាការកំពូលអ៊ីវ៉ាន កូណ្វ (ដំបូង)
ពីអូទ័រ លូស៊ីវ (ក្រោយ)
ប្រធានបុគ្គលិកចម្រុះអាឡិកស៊ី អានតូណូវ (ដំបូង)
វ៉្លាឌីមៀរ ឡូបូវ (ក្រោយ)
សាខាក្រុមប្រឹក្សាសម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចជនុបត្ថម្ភ
ខ្សែពណ៌ខ្មៅគឺជាវាំងននដែកដែលបែកចែកប្លុកសេរីនិងប្លុកកុម្មុយនិស្តនៅទ្វីបអឺរ៉ុប
  ប្រទេសកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី
  សមាជិកណាតូ
  ប្រទេសអព្យាក្រឹត (យោធា)
  យូហ្គោស្លាវី,ជាសមាជិកនៃចលនាមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ
ចំណុចដុតពណ៌ខ្មៅគឺតំណាងឱ្យទីក្រុងប៊ែរឡាំងខាងលិចដែលជាបរិពន្ធភូមិរបស់អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច។ អាល់បានីបានបញ្ឈប់ការគាំទ្រលើកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦១ ដោយសារតែការខ្វែងគំនិតនិងមនោគវិជ្ជាជាមួយសហភាពសូវៀតហើយទីបំផុតក៏បានដកខ្លួនចេញជាផ្លូវការនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦៨។

កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីរក្សាតុល្យភាពនៃអំណាច[១៦] ឬប្រឆាំងនឹងអង្គការណាតូ។[១៧] អង្គការទាំងពីរគឺមិនដែលមានការប្រឈមមុខប្រយុទ្ធតតាំងគ្នាដោយផ្ទាល់ឡើយ ផ្ទុយទៅវិញការប្រយុទ្ធគ្នាគឺត្រូវផ្អែកលើមនោគមវិជ្ជានិងសង្គ្រាមមិនប្រយោល។ ទាំងអង្គការណាតូនិងសន្ធិសញ្ញាអង្គការវ៉ាសូរីបានធ្វើការពង្រីកផ្នែកយោធានិងធ្វើសមាហរណកម្មកម្លាំងពួកគេរៀងៗខ្លួន។[១៧] សកម្មភាពដ៏ធំនិងសំខាន់បំផុតរបស់អង្គការនេះគឺការចូលឈ្លានពានប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគីនៅអំឡុងខែសីហា ឆ្នាំ១៩៦៨ (ដោយមានការចូលរួមពីបណ្តាប្រទេសសមាជិកស្ទើរទាំងអស់លើកលែងតែអាល់បានី រ៉ូម៉ានី និងអាល្លឺម៉ង់ខាងកើត)[១៦] ហើយជាលទ្ធផលវាបានធ្វើឱ្យអាល់បានីដកខ្លួនចេញពីសន្ធិសញ្ញានេះ។ ការរីករាលដាលនៃបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩៨៩ បានផ្តល់បញ្ហាជាច្រើនដល់កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី ចាប់ផ្តើមជាមួយចលនាសាមគ្គីភាពនៅប្រទេសប៉ូឡូញ[១៨] និងការបោះឆ្នោតដ៏មានប្រសឹទ្ធភាពមួយ។

នៅឆ្នាំ១៩៩០ អាល្លឺម៉ង់ខាងកើតបានដកខ្លួនចេញពីកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីបន្ទាប់ពីបានបង្រួបបង្រួមជាប្រទេសតែមួយជាមួយអាល្លឺម៉ង់ខាងលិច។ នៅថ្ងៃទី២៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៩១ កិច្ចប្រជុំមួយបានប្រព្រឹត្តិទៅនៅប្រទេសហុងគ្រីដោយនៅក្នុងនោះ រដ្ឋមន្រ្តីការពារជាតិនិងមន្ត្រីការបរទេសនៃរដ្ឋសមាជិកចំនួន ៦ ដែលនៅសល់បានប្រកាសរំលាយសន្ធិសញ្ញាកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីនេះចោល។ សហភាពសូវៀតបានរំលាយខ្លួនចោលជាផ្លូវការនៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩១។ ក្នុងរយៈពេល ២០ ឆ្នាំបន្ទាប់ពីការរំលាយចោល អតីតសមាជិករដ្ឋទាំង ៧ នៃកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីសុទ្ធតែបានចុះចូលជាមួយអង្គការណាតូ រដ្ឋបាល់ទិកដែលត្រូវជាអតីតសាធារណរដ្ឋសូវៀតក៏បានចូលរួមផងដែរ។

រចនាសម្ព័ន្ធកែប្រែ

អង្គការសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូរីត្រូវបានបែងចែកជាពីរក្រុម៖ ទីមួយគឺគណៈកម្មាធិការប្រឹក្សានយោបាយដែលមានតួនាទីដោះស្រាយបញ្ហានយោបាយទាំងឡាយ និងទីពីរគឺកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធរួមដែលមាននាទីគ្រប់គ្រងកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធពហុជាតិហើយជារួមគឺមានទីស្នាក់ការនៅទីក្រុងវ៉ាសូរី ប្រទេសប៉ូឡូញ។ មេបញ្ជាការកំពូលនៃកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធរួមនៃអង្គការសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូរីគឺមាននាទីគ្រប់គ្រងនិងដឹកនាំកងកម្លាំងយោធាទាំងអស់នៃប្រទេសដែលជាសមាជិកហើយខ្លួនក៏ត្រូវជាមេយោធាដ៏គួរឱ្យទុកចិត្តបំផុតផងដែររបស់សហភាពសូវៀតពោលគឺត្រូវកាន់តំណែងយោធាកំពូលដូចអនុរដ្ឋមន្ត្រីទីមួយនៃក្រសួងការពារជាតិនៃសហភាពសូវៀតជាដើម។ ក៏ដូចគ្នាជាមួយនឹងប្រធានបុគ្គលិករួមនៃកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធរួមនៃអង្គការសន្ធិសញ្ញាវ៉ាសូរីដែរដោយបុគ្គលនេះគឺត្រូវកាន់តំណែងជាអនុប្រធានទីមួយនៃអង្គសេនាធិការនៃកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធសូវៀត។ ដូច្នេះ ទោះសន្ធិសញ្ញានេះមានឈ្មោះជាសម្ព័ន្ធភាពសន្តិសុខសមូហភាពអន្តរជាតិក្តីប៉ុន្តែរចនាសម្ព័ន្ធនិងស្ថានភាពយោធាគឺសុទ្ធសឹងតែស្ថិតនៅក្រោមសហភាពសូវៀតទាំងអស់ដោយវាស្រដៀងនឹងសម្ព័ន្ធភាពណាតូដែរដែលផ្នែកយោធាត្រូវស្ថិតក្រោមការដឹកនាំរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។[១៩]

យុទ្ធសាស្ត្រកែប្រែ

យុទ្ធសាស្ត្រនៅពីក្រោយការបង្កើតកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីគឺដើម្បីការពារអឺរ៉ុបកណ្តាលនិងអឺរ៉ុបខាងកើតកុំឱ្យក្លាយជាមូលដ្ឋានយោធារបស់សត្រូវសូវៀត។ មូលហេតុមួយចំនួនទៀតគឺពាក់ព័ន្ធទៅនឹងមនោគមវិជ្ជានយោបាយនិងយុទ្ធភូមិសាស្ត្រ។ សហភាពសូវៀតបានសន្មត់និងអះអាងថាខ្លួនមានសិទ្ធិកំណត់ជោគវាសនានៃលទ្ធិសង្គមនិយមនិងលទ្ធិកុម្មុយនិស្ត និងដើរតួនាទីជាមេដឹកនាំចលនាសង្គមនិយមពិភពលោក។ បើយោងតាមលទ្ធិប្រេស្នេវ វាគឺជាភាពចាំបាច់សម្រាប់អង្គការវ៉ាសូរីក្នុងការចូលធ្វើអន្តរាគមន៍ក្នុងប្រទេសដែលរំលោភលើស្នូលសង្គមនិយម។[២០]

ប្រវត្តិសាស្ត្រកែប្រែ

និម្មិតកម្មកែប្រែ

 
វិមានប្រធានាធិបតីនៅទីក្រុងវ៉ាសូរី គឺជាកន្លែងចុះហត្ថលេខាបង្កើតកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីឡើងនៅថ្ងៃទី១៤ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៥៥។

មុនពេលបង្កើតកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី ថ្នាក់ដឹកនាំប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគីបានកើតការព្រួយបារម្ភយ៉ាងខ្លាំងចំពោះការចាប់កាន់អាវុធសារជាថ្មីពីប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ (ពិសេសគឺអាល្លឺម៉ង់ខាងលិច)។[១៣] ដូច្នេះប្រទេសអឺរ៉ុបខាងកើតក៏បាននាំគ្នាចេញប្រឆាំងនឹងសកម្មភាពលើកកាន់អាវុធឡើងវិញរបស់អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច។[២១] ផែនការនិងគម្រោងនៃកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីក៏ក្លាយជាប្រធានបទក្តៅៗសម្រាប់ប្រទេសអឺរ៉ុបខាងកើតបន្ទាប់ពីអង្គការណាតូបានគាំទ្រវិស័យយោធានៅរដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ខាងលិច។ មេដឹកនាំសូវៀតក៏ដូចជាមេដឹកនាំអឺរ៉ុបដទៃទៀតទាំងសងខាងខ្សែវាំងននដែកបានសម្តែងនូវសេចក្តីព្រួយបារម្ភខ្លាចអាល្លឺម៉ង់វិវត្តក្លាយជាមហាអំណាចយោធាម្តងទៀតដែលអាចផ្តល់ផលវិបាកខ្លាំងដល់ទ្វីបអឺរ៉ុបទាំងមូលសារជាថ្មី។ អនុស្សាវរីយ៍និងលទ្ធផលនៃយោធានិយមអាល្លឺម៉ង់គឺនៅដិតជាប់ក្នុងប្រជាជាតិអឺរ៉ុបខាងលិចនិងសហភាពសូវៀតនាពេលនោះនៅឡើយ។[៧][៨][២២][២៣][២៤] ដោយឃើញបែបនេះ សហភាពសូវៀតក៏ស្នើសុំចូលជាសមាជិកអង្គការណាតូនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៤ ប៉ុន្តែសំណើនេះត្រូវបានបដិសេដដោយប្រទេសអង់គ្លេសនិងអាមេរិក។[២៥][២៦][២៧]

សំណើរបស់សហភាពសូវៀតក្នុងការចូលរួមជាសមាជិកអង្គការណាតូត្រូវបានលើកឡើងនៅក្រោយសន្និសីទទីក្រុងប៊ែរឡាំងដែលបានផ្តើមឡើងនៅខែមករានិងបញ្ចប់ទៅវិញនៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៥៤។ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសសូវៀតលោកម៉ូឡូតូវបានស្នើឱ្យមានការបង្រួបបង្រួមជាតិអាល្លឺម៉ង់ឡើងវិញ[២៨]និងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសរដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់មួយ[២៩]ដោយស្ថិតនៅក្រោមលក្ខខណ្ឌដកទ័ពរបស់មហាអំណាចទាំងបួននិងធានានូវអព្យាក្រឹតភាពអាល្លឺម៉ង់ក៏ប៉ុន្តែសំណើមួយនេះត្រូវបានបដិសេដដោយរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសផ្សេងទៀត (អង់គ្លេស អាមេរិក និងបារាំង)។[៣០] នេះមិនមែនជាសំណើស្នើរឱ្យមានការបង្រួបបង្រួមជាតិអាល្លឺម៉ង់វិញជាលើកដំបូងនោះទេ ប្រធានបទប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ត្រូវបានប្រទេសលោកសេរីធ្លាប់បានលើកឡើងមកពិភាក្សាយ៉ាងដិតដល់ដោយសហរដ្ឋអាមេរិក អង់គ្លេស និងបារាំងមិនចង់ឱ្យដំណើរបង្រួបបង្រួមនេះប្រព្រឹត្តិទៅដោយអព្យាក្រឹតនោះឡើយ។ ផ្ទុយទៅវិញ លោកខាងលិចគឺចង់ឱ្យការបង្រួបបង្រួមប្រទេសអាល្លឺម៉ង់មានភាពលំអៀងទៅរកខាងពួកគេដោយអះអាងថារដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ដែលនឹងបង្រួបបង្រួមថ្មីគឺគួរតែមានសិទ្ធិចូលរួមក្នុងសហគមន៍ការពារប្រជាជាតិអឺរ៉ុប (ស.ក.អ.)និងពង្រឹងវិស័យយោធារបស់ខ្លួន។[៣១][៣២]

ជាលទ្ធផល ម៉ូឡូតូវបានកើតការព្រួយបារម្ភខ្លាច ស.ក.អ. អាចចេញប្រឆាំងនឹងសហភាពសូវៀតនាពេលអនាគតដូច្នេះលោកក៏បានស្វែងរកមធ្យោបាយ"ដើម្បីការពារកុំឱ្យកើតមានក្រុមប្រទេសអឺរ៉ុបប្រឆាំងនឹងក្រុមប្រទេសអឺរ៉ុបដទៃទៀត"[៣៣]ដោយបានស្នើឱ្យមានសន្ធិសញ្ញាទូទៅស្តីពីសន្តិសុខសមូហភាពនៅអឺរ៉ុប"ដែលនឹងបើកចំហរឱ្យប្រទេសអឺរ៉ុបទាំងអស់ចូលរួមដោយមិនប្រកាន់អំពីប្រព័ន្ធសង្គម"[៣៣] ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស អាមេរិក និងបារាំងបានប្រឆាំងនឹងសំណើនេះ។[៣៤]

មួយខែក្រោយមក សន្ធិសញ្ញាដែលបានស្នើដោយសូវៀតក៏ត្រូវបដិសេដមិនត្រឹមតែដោយក្រុមអ្នកគាំទ្រ ស.ក.អ.ប៉ុណ្ណោះទេតែថែមទាំងដោយក្រុមប្រឆាំងលោកខាងលិចនៃសហគមន៍ការពារប្រជាជាតិអឺរ៉ុបផងដែរដោយពួកគេយល់ឃើញថា"ទម្រង់សន្ធិសញ្ញានេះគឺមិនអាចទទួលយកបានទេព្រោះថាវាមិនរាប់បញ្ចូលសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងប្រព័ន្ធសន្តិសុខសមូហភាពនៅអឺរ៉ុប"។[៣៥] ដោយឃើញដូច្នេះ សហភាពសូវៀតក៏សម្រេចចិត្តធ្វើសំណើជាទម្រង់ថ្មីមួយទៅកាន់រដ្ឋាភិបាលអាមេរិក អង់គ្លេស និងបារាំងដោយលើកនេះគឺទទួលស្គាល់អាមេរិកចូលក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងអឺរ៉ុបទូទៅ។[៣៥] មហាអំណាចលោកខាងលិចទាំងបីក៏ចេញប្រឆាំងនឹងសំណើរបស់សូវៀតម្តងទៀតដោយបានលើកឡើងថា"សំណើនេះគឺមានទំនោរប្រឆាំងនិងរំលោភលើកតិកាសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង"។[៣៥][៣៦]

ដូចមុនៗអញ្ចឹងដែរ សំណើរបស់សហភាពសូវៀតក្នុងការសុំចូលជាសមាជិកអង្គការណាតូគឺត្រូវបានបដិសេដដោយរដ្ឋាភិបាលអាមេរិក អង់គ្លេស និងបារាំង។[២៧][៣៧] អង្គលេខាធិការណាតូនៅពេលនោះគឺលោកឧត្តមសេនីយ៍ហេស្ទីង អ៊ីស្មេបានចេញមុខប្រឆាំងនឹងសំណើរបស់សូវៀតនៅឆ្នាំ១៩៥៤[៣៨] ដោយបានមានប្រសាសន៍ថា៖ "សំណើរបស់សហភាពសូវៀតក្នុងការចូលជាសមាជិកណាតូគឺប្រៀបដូចជាចោរប្លន់ម្នាក់ស្នើសុំចូលរួមជាមួយកម្លាំងនគរបាលអញ្ចឹង"។[៣៩]

នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៥៤ មេដឹកនាំអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចបានធ្វើដំណើរទៅជួបជាមួយថ្នាក់ដឹកនាំអាមេរិកជាលើកដំបូងនៅឯសហរដ្ឋអាមេរិក។ ការធ្វើសច្ចានុមតិនៃ ស.ក.អ. ត្រូវបានពន្យាប៉ុន្តែអ្នកតំណាងអាមេរិកបានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ទៅកាន់មេដឹកនាំអាល្លឺម៉ង់ថា ស.ក.អ. គឺនឹងក្លាយជាផ្នែកមួយរបស់អង្គការណាតូ។[៤០]

អនុស្សាវរីយ៍នៃមហាសង្គ្រាមគឺនូវស្ថិតនៅក្នុងកែវភ្នែករដ្ឋាភិបាលបារាំងនិងប្រជាជនបារាំងមួយចំនួននៅឡើយ។[៨][៤១] នៅថ្ងៃទី៣០ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៥៤ សភាបារាំងបានសម្រេចបដិសេដការបង្កើត ស.ក.អ. ឡើងដែលជាសកម្មភាពរារាំងអាមេរិកមិនឱ្យសម្រេចនូវគោលនយោបាយរបស់ពួកគេនៅទ្វីបអឺរ៉ុប។[៤២] ដោយឃើញដូច្នេះ ក្រសួងការបរទេសអាមេរិកក៏ចាប់ផ្តើមឆ្លុះបញ្ចាំងលើជម្រើសផ្សេងៗ៖ ទោះយ៉ាងណាអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចនឹងត្រូវអញ្ជើញឱ្យចូលជាសមាជិកអង្គការណាតូតែក្នុងករណីដែលបារាំងធ្វើការរារាំងហើយដើម្បីជៀសវាងវេតូរបស់បារាំង អាមេរិកនឹងត្រូវគាំទ្រយោធាអាល្លឺម៉ង់ដោយវិធីសាស្ត្រផ្សេងទៀតក្រៅអង្គការណាតូ។[៤៣]

 
រថយន្តហ្ស៊ីបប្រភេទយោធាម៉ូដែល UAZ‐៤៦៩, វាគឺជាប្រភេទរថយន្តយោធាដ៏និយមបំផុតនៅតាមប្រជាជាតិនៃកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី។

នៅថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៥៤ – ពោលគឺ ៩ ឆ្នាំបន្ទាប់ពីការទទួលជ័យជម្នះលើអាល្លឺម៉ង់ណាស៊ីនៅក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២ – ទីបំផុតសាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ក៏ត្រូវទទួលចូលជាសមាជិកកតិកាសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង។[៤៤] នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៥៤ សហភាពសូវៀតបានស្នើសន្ធិសញ្ញាសន្តិសុខអឺរ៉ុបថ្មីមួយទៀត[៤៥]ជាលើកចុងក្រោយដោយមានបំណងចង់បញ្ឈប់ជំនួយនិងអភិវឌ្ឍវិស័យយោធានៅអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចប៉ុន្តែចុងក្រោយគឺមិនបានផលអ្វីនោះទេ។

នៅថ្ងៃទី១៤ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៥៥ សហភាពសូវៀតនិងបណ្តាប្រទេសអឺរ៉ុបចំនួន ៧ ផ្សេងទៀតបានបញ្ជាក់ជាថ្មីនូវបំណងរបស់ពួកគេក្នុងការបង្កើតប្រព័ន្ធសន្តិសុខអឺរ៉ុបរួមដោយមិនរើសអើងនិងគិតពីប្រព័ន្ធសង្គមនិងនយោបាយរបស់រដ្ឋនីមួយៗ[៤៦]ហើយដើម្បីជាការឆ្លើយតបទៅនឹងការបញ្ចូលអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចទៅក្នុងអង្គការណាតូ កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើង។[៧][៩]

ដើម្បីទប់ទល់នឹងអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចដែលកំពុងវិវត្តវិស័យយោធារបស់ខ្លួន សហភាពសូវៀតក៏សម្រេចចិត្តផ្តល់ជំនួយនិងអភិវឌ្ឍវិស័យយោធានៅអាល្លឺម៉ង់ខាងកើតហើយជាលទ្ធផល កងទ័ពប្រជាជនជាតិក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងហើយដំណើរការជាកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធរួមនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យអាល្លឺម៉ង់។[៤៧]

សមាជិកកែប្រែ

 
ជំនួបរវាងអ្នកតំណាំងទាំងប្រាំពីរនៃបណ្តារដ្ឋកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីនៅទីក្រុងប៊ែរឡាំងខាងកើតក្នុងខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៨៧។ ពីឆ្វេងទៅស្តាំមាន៖ លោកគូស្តាវ ហ៊ូសាក់ (ឆេកូស្លូវ៉ាគី), តូឌ័រ ហ្ស៊ីវកូវ (ប៊ុលការី), អ៊ីរីក ហូនេកឺរ៍ (អាល្លឺម៉ង់), មីខាអ៊ីល ហ្គ័របាឆូវ (សហភាពសូវៀត), នីកូឡៃ អេឆោសេស្គូ (រ៉ូម៉ានី), វ៉ូច្ឆែល ចារូសែលស្គី (ប៉ូឡូញ) និងលោកចាណូស កាដារ (ហុងគ្រី)។

ប្រទេសសមាជិកសរុបទាំងប្រាំបីនៃកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីបានសន្យាការពារគ្នាទៅវិញទៅមកបើមានការចូលឈ្លានពានលើសមាជិកណាមួយពីប្រទេសខាងក្រៅ។ ទំនាក់ទំនងក្នុងចំណោមប្រទេសហត្ថលេខីនៃសន្ធិសញ្ញាគឺបានផ្អែកលើការមិនចូលធ្វើអន្តរាគមន៏ក្នុងកិច្ចការផ្ទៃក្នុងនៃប្រទេសសមាជិកនីមួយៗ ការគោរពអធិបតេយ្យភាពជាតិគ្នា និងឯករាជ្យភាពនយោបាយ។[៤៨]

ប្រទេសហត្ថលេខីនៃសន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងជនុបត្ថម្ភមានដូចជា៖

រដ្ឋសង្កេតការណ៍កែប្រែ

  ម៉ុងកូល៖ នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៦៣ សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតម៉ុងកូលបានស្នើសុំចូលជាសមាជិកកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីក្រោមមាត្រា ៩ នៃសន្ធិសញ្ញានេះ។[៥៧] ដោយសារតែទំនាក់ទំនងរវាងចិន–សូវៀតកំពុងធ្លាក់ចុះដុនដាបខ្លាំង ម៉ុងកូលបានប្រកាសខ្លួនជារដ្ឋសង្កេតការណ៍។[៥៧] រដ្ឋាភិបាលសូវៀតបានយល់ព្រមដាក់ទ័ពនៅលើទឹកដីម៉ុងកូលនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦៦។[៥៨]

ដំបូងឡើយ ប្រទេសចិន កូរ៉េខាងជើង ម៉ុងកូល និងវៀតណាមគឺសុទ្ធតែជារដ្ឋសង្កេតការណ៍ប៉ុន្តែចិនបានដកខ្លួនចេញវិញនៅអំឡុងទស្សវត្ត១៩៦០ បន្ទាប់ពីមិនត្រូវគ្នាជាមួយសហភាពសូវៀត។[៥៩]

អំឡុងសង្គ្រាមត្រជាក់កែប្រែ

អត្ថបទដើមចំបង: សង្គ្រាមត្រជាក់
 
រថក្រោះសូវៀតដែលមានសញ្ញាឈើឆ្កាងពណ៌សនៅពីលើដើម្បីសម្គាល់ខ្លួនពីរថក្រោះឆេកូស្លូវ៉ាគី, រូបថតនៅទីក្រុងប្រាកក្នុងអំឡុងការឈ្លានពានប្រទេសឆេកូស្លូវ៉ាគីដោយក្រុមប្រទេសកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី, ១៩៦៨

ក្នុងរយៈពេល ៣៦ ឆ្នាំ អង្គការណាតូនិងកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីគឺមិនដែលធ្វើសង្គ្រាមជាមួយគ្នាផ្ទាល់នៅទ្វីបអឺរ៉ុបនោះឡើយ។ សហរដ្ឋអាមេរិកហើយសហភាពសូវៀតនិងរួមជាមួយសម្ព័ន្ធមិត្តរៀងៗខ្លួនបានអនុវត្តគោលនយោបាយយុទ្ធសាស្ត្រដើម្បីទប់ទល់គ្នានៅទ្វីបអឺរ៉ុបខណៈពេលដែលកំពុងប្រយុទ្ធនិងបណ្តុះឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួននៅលើឆាកអន្តរជាតិផង។ សកម្មភាពទាំងនោះរួមមាន៖ ការចូលធ្វើអន្តរាគមន៍នៅក្នុងសង្គ្រាមកូរ៉េ សង្គ្រាមវៀតណាម ការឈ្លានពានឈូងសមុទ្រជ្រូក សង្គ្រាមកខ្វក់ និងសង្គ្រាមកម្ពុជា-វៀតណាម...។ល។[៦០][៦១]

 
សកម្មភាពបាតុកម្មនៅទីក្រុងអាំស្ទែដាំតវ៉ារឿងប្រកួតប្រជែងអាវុធនុយក្លេអ៊ែររវាងសហរដ្ឋអាមេរិក/ណាតូនឹងកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី, ១៩៨១

នៅឆ្នាំ១៩៥៦ បន្ទាប់ពីរដ្ឋាភិបាលលោកអ៊ីម្រេ ណាហ្គីបានប្រកាសដកប្រទេសខ្លួន (ហុងគ្រី) ចេញពីកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី សហភាពសូវៀតក៏បានលើកទ័ពចូលឈ្លានពាននិងដករដ្ឋាភិបាលលោកណាហ្គីចេញពីអំណាចភ្លាមៗ។[៦២] លើសពីនេះទៅទៀត កងកម្លាំងសូវៀតថែមទាំងបង្ក្រាបការបះបោររបស់ប្រជាជនហុងគ្រីផងដែរហើយជាលទ្ធផល ពលរដ្ឋហុងគ្រីប្រមាណ ២,៥០០ នាក់បានបាត់បង់ជីវិត។[៦៣]

កងកម្លាំងកុម្មុយនិស្តពហុជាតិបានចេញសកម្មភាពចូលឈ្លានពានរដ្ឋឆេកូស្លូវ៉ាគីនៅក្នុងខែសីហា ឆ្នាំ១៩៦៨។[៦៤] គ្រប់សមាជិកស្ទើរទាំងអស់បានចូលរួមធ្វើការសកម្មភាពឈ្លានពានលើកលែងតែសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមរ៉ូម៉ានីនិងសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតអាល់បានី។[៦៥] ចំណែកឯសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យអាល្លឺម៉ង់វិញបានចេញការគាំទ្រតិចតួចប៉ុណ្ណោះ។[៦៥]

ការបញ្ចប់សង្គ្រាមត្រជាក់កែប្រែ

នៅឆ្នាំ១៩៨៩ ប្រជាជនក្នុងបណ្តាប្រទេសកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីបានចាប់ផ្តើមកើតក្តីមិនពេញចិត្តនិងបានបញ្ចេញសកម្មភាពប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលពួកគេបន្តិចម្តងៗ។ អតីតរជ្ជទាយាទនៃចក្រភពអូទ្រីស–ហុងគ្រីគឺលោកអូតូ វ៉ន ហាបស៍ប៊ឺកបានចេញគម្រោងនយោបាយមួយហៅថាពិចនិចប៉ង់-អឺរ៉ុបដើម្បីសាកល្បងចិត្តប្រជាជនប្លុកខាងលិចដោយបើកច្រកព្រំដែនប្រទេសអូទ្រីស។ មនុស្សរាប់រយនាក់មកពីគ្រប់ប្រទេសនៃកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី (ជាពិសេសគឺប្រជាជនអាល្លឺម៉ង់ខាងលិច) បានធ្វើដំណើរមកប្រទេសហុងគ្រីដើម្បីរត់ចេញតាមច្រកព្រំដែនអូទ្រីសដែលបានបើកនោះ។ ប៉ូឡូញបានឆ្លងកាត់ការបោះឆ្នោតសេរីមួយនៅឆ្នាំ១៩៩០ ដោយឃើញថាបក្សសាមគ្គីភាពជាតិបានទទួលសម្លេងច្រើនជាងគេហើយនឹងឡើងជារដ្ឋាភិបាលថ្មីនៃប្រទេសប៉ូឡូញជំនួសរដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនិស្តចាស់,[៦៦] ដំណើរគ្នានេះដែរ សម្ព័ន្ធយោធានៃកតិកាសញ្ញាបានកំពុងដួលរលំបន្តិចម្តងៗ។[៦៧][៦៨][៦៩] គោលនយោបាយចបើកចំហរ"នៅសហភាពសូវៀតបាននាំឱ្យបក្សកុម្មុយនិស្តសូវៀតបាត់បង់ឥទ្ធិពលនិងការក្តោបក្តាប់អំណាចបន្តិចម្តងៗហើយទីបំផុតក៏ត្រូវផ្តួលរលំនៅឆ្នាំ១៩៩១។[៧០] ជារួមនៅពីឆ្នាំ១៩៨៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៩១ រដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនិស្តនៅប្រទេសអាល់បានី ប៉ូឡូញ ហុងគ្រី ឆេកូស្លូវ៉ាគី អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត ប៊ុលការី រ៉ូម៉ានី យូហ្គោស្លាវី និងសហភាពសូវៀតគឺសុទ្ធតែត្រូវបានផ្តួលរលំ។

នៅថ្ងៃទី២៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៩១ កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរីត្រូវបានប្រកាសរំលាយនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំនៅក្នុងប្រទេសហុងគ្រីរវាងរដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិនិងរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសមកពីបណ្តាប្រទេសសមាជិកដែលនៅសេសសល់។[៧១] នៅថ្ងៃទី១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩១ ប្រធានាធិបតីឆេកូស្លូវ៉ាគីគឺលោកវ៉ាក្លាវ ហាវែល[៧២]បានប្រកាសឈប់ទទួលស្គាល់អង្គការសន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងជនុបត្ថម្ភឆ្នាំ១៩៥៥ ពោលគឺលោកបានបញ្ចប់សម្ព័ន្ធភាពយោធា ៣៦ ឆ្នាំជាមួយសហភាពសូវៀត។[៧២][៧៣] ជាទីបញ្ចប់ សហភាពសូវៀតក៏ត្រូវបានរំលាយនៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩១។

សូមមើលផងដែរកែប្រែ

ឯកសារយោងកែប្រែ

  1. ↑ Thomas Spira (2004). Nationalism and Ethnicity Terminologies: An Encyclopedic Dictionary and Research Guide, Volume 3. Academic International Press. p. 149. https://books.google.ro/books?hl=en&id=kAoWAQAAIAAJ&dq=desatellization%20romania. 
  2. ↑ R. J. Crampton (July 15, 2014). The Balkans Since the Second World War. Routledge. https://books.google.ro/books?id=0tEFBAAAQBAJ&pg=PA189. 
  3. ↑ https://history.state.gov/milestones/1953-1960/warsaw-treaty
  4. ↑ Text of Warsaw Pact. United Nations Treaty Collection Retrieved on 22 August 2013.
  5. ↑ http://www.php.isn.ethz.ch/lory1.ethz.ch/collections/coll_poland/Introductionb85a.html?navinfo=111216
  6. ↑ Yost, David S. (1998). NATO Transformed: The Alliance's New Roles in International Security. Washington, DC: U.S. Institute of Peace Press. p. 31. ល.ស.ប.អ. 1-878379-81-X. https://archive.org/details/natotransformeda0000yost/page/31. 
  7. ↑ ៧,០ ៧,១ ៧,២ Formation of Nato and Warsaw Pact. History Channel
  8. ↑ ៨,០ ៨,១ ៨,២ The Warsaw Pact is formed. History Channel
  9. ↑ ៩,០ ៩,១ "In reaction to West Germany's NATO accession, the Soviet Union and its Eastern European client states formed the Warsaw Pact in 1955." Citation from: A short history of NATO. nato.int .Retrieved on 24 December 2015.
  10. ↑ Broadhurst, Arlene Idol (1982). The Future of European Alliance Systems. Boulder, Colorado: Westview Press. p. 137. ល.ស.ប.អ. 0-86531-413-6. https://archive.org/details/futureofeuropean00pede/page/137. 
  11. ↑ Christopher Cook, Dictionary of Historical Terms (1983)
  12. ↑ The Columbia Enclopedia, fifth edition (1993) p. 2926
  13. ↑ ១៣,០ ១៣,១ The Warsaw Pact Reconsidered: International Relations in Eastern Europe, 1955–1969 Laurien Crump Routledge, p. 21–22, 11.02.2015
  14. ↑ The Oder-Neisse Line: The United States, Poland, and Germany in the Cold War Debra J. Allen page 158 "Treaties approving Bonn's participation in NATO were ratified in May 1955...shortly thereafter Soviet Union...created the Warsaw Pact to counter the perceived threat of NATO"
  15. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Warsaw Pact: Wartime Status-Instruments of Soviet Control
  16. ↑ ១៦,០ ១៦,១ Amos Yoder (1993). Communism in Transition: The End of the Soviet Empires. Taylor & Francis. p. 58. ល.ស.ប.អ. 978-0-8448-1738-5. https://archive.org/details/communismintrans00yode។ បានយកមក 1 January 2016. 
  17. ↑ ១៧,០ ១៧,១ Bob Reinalda (11 September 2009). Routledge History of International Organizations: From 1815 to the Present Day. Routledge. p. 369. ល.ស.ប.អ. 978-1-134-02405-6. https://books.google.com/books?id=Ln19AgAAQBAJ&pg=PA369។ បានយកមក 1 January 2016. 
  18. ↑ [១] Archived 23 December 2015 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន. Cover Story: The Holy Alliance By Carl Bernstein Sunday, June 24, 2001
  19. ↑ Fes'kov, V. I.; Kalashnikov, K. A.; Golikov, V. I. (2004). Sovetskai͡a Armii͡a v gody "kholodnoĭ voĭny," 1945–1991. Tomsk: Tomsk University Publisher. p. 6. ល.ស.ប.អ. 5-7511-1819-7. 
  20. ↑ ' 'The Review of Politics Volume' ', 34, No. 2 (April 1972), pp. 190–209
  21. ↑ Europa Antoni Czubiński Wydawn. Poznańskie, 1998, p. 298
  22. ↑ World Politics: The Menu for Choice page 87 Bruce Russett, Harvey Starr, David Kinsella – 2009 The Warsaw Pact was established in 1955 as a response to West Germany's entry into NATO; German militarism was still a recent memory among the Soviets and East Europeans.
  23. ↑ "When the Federal Republic of Germany entered NATO in early May 1955, the Soviets feared the consequences of a strengthened NATO and a rearmed West Germany". Citation from:The Warsaw Treaty Organization, 1955. Office of the Historian. history.state.gov
  24. ↑ "1955: After objecting to Germany's admission into NATO, the Soviet Union joins Albania, Bulgaria, Czechoslovakia, East Germany, Hungary, Poland and Romania in forming the Warsaw Pact.". See chronology in:"Fast facts about NATO". CBC News. 6 April 2009. http://www.cbc.ca/news/world/story/2009/04/03/f-nato-fast-facts.html. 
  25. ↑ Soviet Union request to join NATO. Nato.int
  26. ↑ "1954: Soviet Union suggests it should join NATO to preserve peace in Europe. U.S. and U.K. reject this". See chronology in:"Fast facts about NATO". CBC News. 6 April 2009. http://www.cbc.ca/news/world/story/2009/04/03/f-nato-fast-facts.html. 
  27. ↑ ២៧,០ ២៧,១ Proposal of Soviet adherence to NATO as reported in the Foreign Relations of the United States Collection. UWDC FRUS Library
  28. ↑ Molotov 1954a, pp. 197,201.
  29. ↑ Molotov 1954a, p. 202.
  30. ↑ Molotov 1954a, pp. 211–212, 216.
  31. ↑ Steininger, Rolf (1991). The German Question: The Stalin Note of 1952 and the Problem of Reunification. Columbia Univ Press. p. 56. 
  32. ↑ Gaddis, John (1997). We Know Now: Rethinking Cold War History. Clarendon Press. p. 126. 
  33. ↑ ៣៣,០ ៣៣,១ Draft general European Treaty on collective security in Europe — Molotov proposal (Berlin, 10 February 1954). CVCE
  34. ↑ Molotov 1954a, p. 214.
  35. ↑ ៣៥,០ ៣៥,១ ៣៥,២ MOLOTOV'S PROPOSAL THAT THE USSR JOIN NATO, MARCH 1954. Wilson Center
  36. ↑ Molotov 1954a, p. 216,.
  37. ↑ Final text of tripartite reply to Soviet note. Nato website
  38. ↑ Ian Traynor .Soviets tried to join Nato in 1954. the Guardian
  39. ↑ Memo by Lord Ismay, Secretary General of NATO. Nato.int
  40. ↑ Adenauer 1966a, p. 662.
  41. ↑ The refusal to ratify the EDC Treaty. CVCE
  42. ↑ US positions on alternatives to EDC. United States Department of State / FRUS collection
  43. ↑ US positions on german rearmament outside NATO. United States Department of State / FRUS collection
  44. ↑ "West Germany accepted into Nato". BBC News. 9 May 1955. http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/may/9/newsid_2519000/2519979.stm. 
  45. ↑ "Indivisible Germany: Illusion or Reality?" James H. Wolfe Springer Science & Business Media, 06.12.2012 page 73
  46. ↑ Text of the Warsaw Security Pact (see preamble). Avalon Project
  47. ↑ No shooting please, we're German .
  48. ↑ How the Russians Used the Warsaw Pact .
  49. ↑ ៤៩,០ ៤៩,១ ៤៩,២ ៤៩,៣ ៤៩,៤ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named history.com
  50. ↑ Thomas Spira (2004). Nationalism and Ethnicity Terminologies: An Encyclopedic Dictionary and Research Guide, Volume 3. Academic International Press. p. 149. https://books.google.ro/books?hl=en&id=kAoWAQAAIAAJ&dq=desatellization%20romania. 
  51. ↑ R. J. Crampton (15 កក្កដា 2014). The Balkans Since the Second World War. Routledge. https://books.google.ro/books?id=0tEFBAAAQBAJ&pg=PA189. 
  52. ↑ Adrian Webb, Routledge, 9 sept. 2014, Longman Companion to Germany Since 1945, p. 59
  53. ↑ Frédéric Bozo, Berghahn Books, 2009, Mitterrand, the End of the Cold War, and German Unification, p. 297
  54. ↑ Heinrich August Winkler, Oxford University Press, 2006, Germany: 1933-1990, p. 537
  55. ↑ David Childs, Routledge, 17 dec. 2014, Germany in the Twentieth Century, p. 261
  56. ↑ Richard T. Gray, Sabine Wilke, University of Washington Press, 1996, German Unification and Its Discontents, p. 54 (LIV)
  57. ↑ ៥៧,០ ៥៧,១ Mastny, Vojtech; Byrne, Malcolm (1 មករា 2005). A Cardboard Castle?: An Inside History of the Warsaw Pact, 1955-1991. Central European University Press. ល.ស.ប.អ. 9789637326080. https://books.google.com/books?id=Jm4L_b8CHycC&q=mongolia+warsaw+pact&pg=PA152។ បានយកមក 29 កក្កដា 2021. 
  58. ↑ Soviet Troops to Leave Mongolia in 2 Years (3 មីនា 1990).
  59. ↑ ABC-CLIO (3 មីនា 1990).Warsaw Treaty Organization
  60. ↑ America Wasn't the Only Foreign Power in the Vietnam War (2 តុលា 2013).
  61. ↑ Crisis Points of the Cold War - Boundless World History. courses.lumenlearning.com .
  62. ↑ The Hungarian Uprising of 1956 - History Learning Site .
  63. ↑ Matthew Percival .Recalling the Hungarian revolution, 60 years on. CNN
  64. ↑ Soviets Invade Czechoslovakia - Aug 20, 1968 - HISTORY.com .
  65. ↑ ៦៥,០ ៦៥,១ Agnieszka Nosowska .Warsaw Pact invasion of Czechoslovakia. www.enrs.eu
  66. ↑ Polish Army: Enigma in the Soviet Alliance .
  67. ↑ Miklós Németh in Interview with Peter Bognar, Grenzöffnung 1989: „Es gab keinen Protest aus Moskau“ (German - Border opening in 1989: There was no protest from Moscow), in: Die Presse 18 August 2014.
  68. ↑ „Der 19. August 1989 war ein Test für Gorbatschows“ (German - August 19, 1989 was a test for Gorbachev), in: FAZ 19 August 2009.
  69. ↑ Michael Frank: Paneuropäisches Picknick – Mit dem Picknickkorb in die Freiheit (German: Pan-European picnic - With the picnic basket to freedom), in: Süddeutsche Zeitung 17 May 2010.
  70. ↑ The New Fontana Dictionary of Modern Thought, third edition, 1999, pp. 637–8
  71. ↑ Warsaw Pact and Comecon To Dissolve This Week. Csmonitor.com (26 February 1991)
  72. ↑ ៧២,០ ៧២,១ Steven Greenhouse .DEATH KNELL RINGS FOR WARSAW PACT
  73. ↑ Havel, Václav (2007). To the Castle and Back. Trans. Paul Wilson. New York: Alfred A. Knopf. ល.ស.ប.អ. 978-0-307-26641-5. https://books.google.com/books?id=GaWwabF35Y0C&q=editions%3AkJCaIwFlq-QC&pg=PP1។ បានយកមក 1 សីហា 2021. 
Cite error: <ref> tag with name "EDC failure" defined in <references> is not used in prior text.

អានបន្ថែមកែប្រែ

ជាភាសាអង់គ្លេស

  • A. James McAdams, "East Germany and Detente." Cambridge University Press, 1985.
  • McAdams, A. James. "Germany Divided: From the Wall to Reunification." Princeton University Press, 1992 and 1993.

ភាសាផ្សេងទៀតកែប្រែ

កំណត់ប្រវត្តិកែប្រែ

តំណភ្ជាប់ក្រៅកែប្រែ

វិគីមេឌាទូទៅមានមេឌាដែលទាក់ទងទៅនឹង: កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី
បានពី "https://km.wikipedia.org/w/index.php?title=កតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី&oldid=259680"