ជេកខប រីស
ជេខប អហ្កឹស្ថ រីស (Jacob August Riis) (៣ ឧសភា ១៨៤៩ – ២៦ ឧសភា ១៩១៤) ជាអ្នកកំណែទម្រង់សង្គម, អ្នកកាសែតជជីករឿងអាស្រូវ និង ជាអ្នកថតរូបឯកសារសង្គម ជនជាតិដាណឺម៉ាកអាមេរិកាំង។ គាត់ត្រូវបានគេស្គាល់តាមរយៈទេពកោសល្យខាងថតរូប និង សរសេរកាសែតរបស់គាត់ ក្នុងលុបបំបាត់ភាពក្រីក្រនៅក្រុងញូវយ៉ក, ការលុបបំបាត់ភាពក្រីក្រនៅញូវយ៉ក ជាប្រធានបទដ៏សំខាន់មួយក្នុងការសរសេរ និង ថតរូបរបស់គាត់។ គាត់បានបង្កើតលំនៅឋានសម្រាប់ជនក្រីក្រនៅញូវយ៉ក ដោយមានការជួយជ្រោមជ្រែងពីលោក Lawrence Veiller ដែលជាសមាជិកក្រុមមនុស្សធម៌។ ជាងនេះទៅទៀត គាត់ជាមនុស្សដ៏ល្បីម្នាក់ក្នុងវិស័យថតរូបដែលទើបនឹងកើតថ្មី នាសម័យនោះ, គាត់ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាមនុស្សម្នាក់ដែលបានអភិវឌ្ឍវិស័យថតរូប។ នៅពេលរស់នៅញូវយ៉ក លោក រីស បានជួបប្រទះនឹងភាពទាល់ក្រ និង ក្លាយជាប៉ូលីសរាយការណ៍ ដែលសរសេរអំពីគុណភាពជីវិតនៅតំបន់អនាធិបតេយ្យ។ គាត់បានព្យាយាមជួយដោះស្រាយវិបត្តិពួកអ្នកដែលមានជីវភាពលំបាក ដើម្បីឱ្យជីវិតពួកគេបានប្រសើរឡើង។
| ជេកខប រីស | ||
|---|---|---|
| ||
| ព័ត៌មានមួយចំនួន | ||
| កើត | ៣ ឧសភា ១៨៤៩, ក្រុង Ribe ប្រទេសដាណឺម៉ាក | |
| មរណភាព | ២៦ ឧសភា ១៩១៤, ក្រុង Barre, រដ្ឋម៉ាស្សាឈូសេត, សហរដ្ឋអាមេរិក | |
| សញ្ជាតិ | អាមេរិកាំង | |
| ធ្វើការផ្នែក | កំណែទម្រង់សង្គម, អ្នកកាសែត, អ្នកថតរូប | |
ជីវប្រវត្តិ
កែប្រែជីវិតដំបូង
កែប្រែលោកជេកខប រីស ជាកូនទី៣ក្នុងចំនោមកូនទាំង១៣នាក់(មានម្នាក់ជាក្មួយដែលត្រូវបានយកមកចិញ្ចឹម) ឪពុករបស់គាត់ឈ្មោះថា នៀល អ៊ីវ៉ឺដ រីស គាត់ជាគ្រូបង្រៀន និង ជាអ្នកសរសេរកាសែតនៅទីក្រុងរ៉ាយ(Ribe) ហើយម្ដាយរបស់គាត់ ខារ៉ូលីណា រីស(Carolina Riis)ជាមេផ្ទះ។ ចាប់ពីសតវត្សទី១៣ដល់សតវត្សទី២០ គឺមានតែលោកជេកខប បងប្អូនស្រីមា្នក់និងបងបង្អូនស្រីចិញ្ចឹមម្នាក់ប៉ុណ្ណោះដែលនៅរស់។ រីសគឺស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលឪពុករបស់គាត់ ហើយគាត់ត្រូវរៀនអានទស្សនាវដ្ដីឆាលីស ដិខឹន(Charles Dicken) និងប្រលោមលោក ជេមិស ហ្វិនិម័រ ឃូភឺ។ ជេកខប រីសជាកុមាររីករាយមា្នក់, ប៉ុន្តែដំបូងគាត់បានជួបនៅសោកនាដកម្មមួយ ពេលដែលគាត់មានអាយុ ១១ ឆ្នាំ ។ ប្អូនប្រុសរបស់គាត់ ធឺដូរ មានអាយុប្អូនគាត់មួយឆ្នាំត្រូវបានលង់ទឹកសា្លប់។ កាត់មិនដែលភ្លេចនៅសេចក្តីសោកសៅរបស់ម្តាយគាត់ទេ។ នៅពេលគាត់មានអាយុ ១១ ឆ្នាំរឺ ១២ ឆ្នាំ គាត់បានធ្វើអំណោយលុយដែលគាត់មានទាំងប៉ុន្មានទៅអោយអ្នកក្រីក្រនៅ ទីក្រុង រីប ចំពោះគ្រួសារដែលមានជីវភាពក្រីក្រ, ប៉ុន្តែនៅលើស្ថានភាពជាក់ស្តែងពួកគេ។ អ្នកជួលផ្ទះក៏តម្រូវអោយបង់ប្រាក់ ពេលគាត់បា្រប់ម្តាយរបស់ មា្តយរបស់គាត់ចងជួយជាខ្លាំង។ ទោះបីជាឪពុករបស់ាគាត់សង្ឃឹម ជេកខប រីស និងរៀនអក្សសាស្ត្រនិងវិជ្ជាជីវះនិយម តែ ជេកខប រីស ចង់ក្លាយជាជាងឈើម្នាក់។ ពេលដែលគាត់មានអាយុ ១៦ ឆ្នាំ គាត់បានស្រលាញ់ អេលីសាបេត ជីយ៉ូត នាងមានអាយុ ១២ ឆ្នាំគឺជាកូនរបស់ម្ចាស់ក្រុមហ៊ុនដែលគាត់ធ្វើការជាជាងឈើ។ ឪពុករបស់គាត់មិនចូលចិត្តការតាំងចិត្តអត់បាបការ, ហើយ រីស បានធ្វើការជាកូនជាឈើនៅក្នុង កូបេនហាហ្គេន។ រីស បានត្រលប់ទៅទីក្រុង រីប វិញ នៅ ១៨៦៨ និងមានអាយុ ១៩ឆ្នាំ។ គាត់បានខូចចិត្តការងាររបស់គាត់ ហើយខូចចិត្តអំពីការរៀបការជាមួយ ជីយ៉ូត, ។ រីស ក៏បានទៅរស់នៅសហរដ្ឋអាមេរិក។
ការផ្លាស់ទៅសហរដ្ឋអាមេរិច
កែប្រែរីស បានទៅអាមេរិចកំឡុងឆ្នាំ១៨៧០ នៅពេលដែលគាត់មានអាយុ២១ឆ្នាំ ហើយស្វែងដើរស្វែងរកការងារជាជាងឈើ។ ដំបូងគាត់បានធ្វើដំណើរចេញពីទីក្រុងCopenhagenទៅទីក្រុង Glasgow នៅថ្ងៃទី១៨ខែឧសភា ដោយជិះទូកដុតធ្យូងមួយឈ្មោះថាIowa។ គាត់មានលុយតែ៤០ដុល្លាប៉ុណ្ណោះ ដែលមិត្តភក្ដិរបស់គាត់អោយ(ចំណាយលើការធ្វើដំណើរអស់៥០ដុល្លា), បន្ដោងកមាសមួយជាមួយសក់របស់ Elisabeth ដែលម្ដាយនាងយកមកអោយគាត់ និងសំបុត្រមួយច្បាប់សំរាប់លោកGoodall(ក្រោយមកក្លាយជាប្រធានក្រុមហ៊ុនAmerican Bank Note Company)ដែលធ្លាប់ជួយគ្នាទៅវិញទៅមកកាលពីគាត់បានរស់នៅទីក្រុងRibeជាមួយគ្នា។ រីស បានចេញទៅទីក្រុងញ៉ូយក(New York)នៅថ្ងៃទី៥ខែមិថុនា។ នៅពេលគាត់ទៅដល់ញ៉ូយក គាត់បានចាយអស់២០ដុល្លា។ ទីក្រុងសហរដ្ឋអាមេរិចបានក្លាយជាតំបន់ទទួលជនអន្ដោប្រវេសន៍ជាច្រើន ដែលបានបង្កើតការបង់ពន្ធច្រើន ជាងទីក្រុងជាច្រើនក្នុងប្រទេសរបស់ពូកគេ។ ក្រុមធំៗនៃជនអន្ដោប្រវេសន៍,ការស្វែងរកការងារឧស្សាហកម្ម បានក្លាយជាទីក្រុងមួយកំឡុងពេលសង្គ្រមស៊ីវិលអាមេរិច។ ប្រជាជនចំនូន២៤លាននាក់បានតាំងទីលំនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុង ហើយរដ្ឋាភិបាលបានធ្វើផ្លូវទៅកាន់ភូមិដ្ឋាន របស់ពួកគេ។ ក្នុងឆ្នាំ១៨៨០, ប្រជាជនចំនួន៣៣៤ ០០០នាក់ត្រូវបានបញ្ជូនទៅក្នុងតំបន់Lower East Side, ដែលធ្វើអោយមានកំណើនប្រជាជនយ៉ាងច្រើន។ ពួកគេត្រូវបានរស់នៅយ៉ាងចង្អៀតក្នុងផ្ទះជួល ១០ទៅ១៥នាក់ក្នុងមួយបន្ទប់ ហើយគ្មានការមើលថែរក្សាចំពោះពួកគេឡើយ។ ប្រាំថ្ងៃបន្ទាប់ គាត់បានចាយលុយជិតអស់ ហើយបានរកការងារជាជាងឈើនៅ Brady's Bend Iron Works ក្នុងAllegheny River.។ ពីរបីថ្ងៃបន្ទាប់មកទៀត គាត់បានចាប់ផ្ដើមជីករ៉ែដើម្បីគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការចំណាយ ប៉ុន្ដែភ្លាមៗនោះគាត់ក៏បានបន្ដធ្វើជាអ្នកជាងឈើវិញ។ នៅថ្ងៃទី១៩ខែកក្ដដាឆ្នាំ១៩៧០ បារាំងបានប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយអាឡឺម៉ង់, គាត់សង្ឃឹមថា ប្រទេស Denmark នឹងចូលរួមជាមួយបារាំងដើម្បីសងសឹក ហើយគាត់សម្រេចចិត្តចូលរួមជាមួយបារាំង។ គាត់បានត្រឡប់ទៅទីក្រុងញ៉ូយកវិញ ហើយគាត់បានស្ម័ត្រចិត្តចូលបម្រើកងទ័ពបារាំង ប៉ុន្ដែត្រូវបានគេប្រាប់ ថាគ្មានគំរោងក្នុងការបញ្ជូនកងទ័ពស្ម័ត្រចិត្តពីប្រទេសអាមេរិចទេ។ គាត់បានដើរចេញទីក្រុងញ៉ូយករហូតដល់ដួលដែល បណ្ដាលមកពីការអស់កំលាំងក្នុងការដើរ ហើយគាត់ត្រូវបានបូជាចារ្យម្នាក់អោយអាហារ និងបានជួយគាត់រកការងារធ្វើនៅMount Vernon, រីស បានត្រឡប់ទៅទីក្រុងញ៉ូយកវិញ នៅពេលគាត់បានអានការសែតNew York Sun ដែលកាសែតនោះកំពុងជ្រើសទាហានសំរាប់សង្គ្រាម។ រីសបានប្រញាប់ប្រញ៉ាទៅចុះឈ្នោះ ប៉ុន្ដែ
អ្នកការសែតដំបូង
កែប្រែរីស ប្រាប់ការសែត ឡង់ អាយឡែន ទុកមុន អំពីការបោះពុម្ពផ្សាយ, សំរាប់ការអនុវត្តនិងសំរាប់បោះពុម្ពផ្សាយនៅទីក្រុង។ គាត់ធ្វើអ្វីលឿនហើយពិតប្រាកដចំពោះការងារដែលគាត់រកបាន:ការបោះពុម្ពផ្សាយអំពីប្រធានមិនទៀងត្រង់ និង ជំពាក់។ រីស បានចាកចេញពីផ្ទះពីសប្តាហ៏ ដោយគ្មាការងារធ្វើ រីស បានត្រឡប់ទៅ តំបន់ Five Points វិញ។ ថ្ងៃមួយគាត់កំពុងអង្គុយខាងក្រៅ Cooper Union គឺជា សាលាមួយ សំខាន់បំផុតដែលគាត់បានរៀនទូរលិខសាស្រ្តប្រកាសអ្វីកើតឡើងមកលើគាត់។ គាត់បាននិយាយថា បើសិន រីស គា្មនអ្វីធ្វើ គាត់និងអោយ រីស រៀនធ្វើការនៅសហគមន៏ការសែត New York ។ បន្ទាប់មានការងារមួយទៀតគឺជាការលាងកន្លែងជ្រូករបស់គាត់, រីស បានទៅហើយសម្ភាស៏, ថ្វីបើទំរងគាត់គ្មានរបៀបរៀបរយក៏គាត់បានផ្ញើរកិច្ចការរបស់គាត់ទៅដែរ: ដោយប្រព្រឹត្តបាននិង សរសេរអំពីការជប់លៀងថ្ងៃត្រង់នៅ Astor House។ រីស បានសរសេរយ៉ាងអង់អាច ហើយជាការងារដ៏ល្អ។រីស អាចសរសេរអំពីទ្រព្យសម្បត្តិ និង ជីវិតគ្រួសារដែលមានជីវភាពក្រីក្រអន្តោប្រវេសន្ត ។គាត់បានធ្វើការងារល្អ ហើយអាចខ្លាយជាអ្នកបោះពុម្ពការសែតព័ត៏មានប្រចំាសប្តាហ៏, យ៉ាងណាក៏ដោយ,ការសែតនេះមានការផ្សាយយ៉ាងទៀងទាត់នៅផ្នែកនយោបាយដែលអាចក្ស័យធនឆាប់ៗ។ ដែលកើតឡើងតំណាលគ្នា, និង ខុសប្រក្រតី រីស បានទទួសសំបុត្រពីផ្ទះរបស់គាត់ដែលទាក់ទង់អំពីបងគាត់ទាំងពីរ, អ៊ុំ និង អេលីសាបែត ជីយ៉ូត ហើយលោកបានសរសេរសំបុត្រហើយឲ្យប្រាក់ចំនួន៧៥ដុល្លាដែលលោកបានសន្សំ គាត់ក៏បានទិញក្រុមហ៊ុនកាសែតមួយ។ រីសខិតខំប្រឹងប្រែងក្នុងការសរសេរការសែតពេលនោះគាត់ក៏សងបំណុលអស់។
ឯកសារយោង
កែប្រែ- រូបថតឯកសារក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិច
- អ្នកថតរូប និងពលរដ្ឋញូយ៉ូក
- ជេកខបរីស និងចក្ខុវិស័យវប្បធម៌ទីក្រុង
- អ្នកការសែត និងអ្នកថតរូបទីក្រុងញូយ៉ូក
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជេកខប រីស]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកថតរូបកាសែតសញ្ជាត្តិអាមេរិចកាំង]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកកាសែត]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកមានស្នាដៃក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិច]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកកើតក្នុងឆ្នាំ ១៨៤៩]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកស្លាប់ក្នុងឆ្នាំ ១៩១៤]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សម័យសហរដ្ឋអាមេរិចរីកចំរើន]