បន្ទាយស្ទឹងសែន

ទីតងាំភមូិសាស្រ្ត(លង្ងែក) លង្ងកែ ជាទីតងាំប្រវិត្សាតស្រ្តង្មរែង្ែល្ថិត្នៅកនុងប្្ុកកាំពងប្់ត្ឡាច នមត្កត ាំពងឆ្់ នងាំ និង ជាកង្នងែយុទសាធស្រ្តមយួមាន ទននែ រឹង ជាពិន្្ង្ប្ពក។ ប្កុមនមការឲ្យនេជីករុកឫ្នរៀរថ្ែ ៦ ហត្ជថុាំវិញរន្ទាយជារីប្ជុង នហើយនលើកែីប្ចុុះកាារន្ែើរន្ទាយននុះកម្ព់ ១៤ ហត្ថ កប្មា្់មងននលើ ១០ ហត្ថ នជើងនទរខាងនប្កាម ២២ ហត្ថ ឯប្ជុងទី៤េឺទននែ។ មូលនហត្ុននុះនហើយ នទើរប្ពុះចនរាាជារញ្ជានោយមស្រនតីឧកញ៉ាន្ន្ទរត្ីនោយនកណ្ឌរាស្រ្តការន់ ើ ជញ្ចូនថ្ែ ង្រកែី នែើមបី្ងរ់ន្ទាយនិងរាជវាំង ប្ទងបា់ននោយនេន្ែើកាំង្ពងការពារ ៥ ជានប្់ពមទងាំដរាំរងឫ្សីយ៉ាងប្កា្់កប្មា្់ ២ ្ិន (១៦០ម) មានេូទឹក មានទែរ ៨ ខាងកនុងរន្ទាយទងាំ៥ជាន់ ដក្់ុទង្ធត្ទហានកានាំភែើងង្វង។  

កនុងកាំង្ពងជានទ់ីមយួដក្់ុទង្ធត្ទហានកានាំភែើង្ាំ នហើយនៅមុមកាំង្ពងននុះមាននរាងែាំរី កនុងកាំង្ពងជានទ់ី១ ដក្់ុទង្ធត្ទហាកានាំភែើង្ាំ នហើយ នៅមុមកាំង្ពងននុះ មាននរាងែាំរី និងនរាងន្ុះ។ កាំង្ពងទី២ ដក្់ុទង្ធត្ទហានកានាំភែើងង្វង សាលាជាំនុាំ សាលាែាំរូង និង សាលាឧទរធណ្៍។  

កនុងកាំង្ពងទី៣ដក្់ុទង្ធត្ទហាោវុ្មែី មានដកផ្គ់ាក់ ការាំិត្។ កាំង្ពងទី៤ ដក្់ុទធ ង្ត្ទហានរកាប្ពុះអង្ងា នរាងនលាោន និងប្ពុះពន្ទែទត្នលាោន។នៅកនុងកាំង្ពងទី៥ មាននរាងរញ្ចនកសប្ត្ និងែាំណាក្់ាំរិទធ វិមានកាំសានត ភិរមយ ប្កុមបាេូ រុនរាហិត្ និងប្កុមមហាត្លិកនៅ។ កនុងកាំង្ពងននុះង្ែរ មានរាជវាំង កាំពូលប្បារាំិទមា្ និង លារប្មក័ស្៍ប្មារប្់ពុះមហាកសប្ត្ិរាជផាុាំ នហើយមានត្មលក់វត្ថុ្កតិ្ិទិធេឺ ប្ពុះង្កវ ឬ ប្ពុះប្ត្ង្ែងង្កង និងប្ពុះនោចាំនួន ១២ ង្ែលនៅកនុងនពាុះប្ពុះនោទងាំនន្ទុះមានរកានូវេមពីរកបួនសាស្រសាតែមា៏នត្ម្មនែលើ្លរ។់មានផុះាប្្ី្ាំន ប្កមការ រុប្តរុប្ត្ី និងមានឃ្ែងាំ្ាំៗទុកប្្ូវ អង្ងរក អង្ាំរិល ប្រហុក ប្ត្ីនងៀត្ ប្ត្ីន្អើរ និងឃ្ែងាំសាស្រសាតវុ្។ មយ៉ាងនទៀត្តមជាំននឿររ្់ង្មរែ ប្ពុះនោ និងប្ពុះង្កវជារងរអូនរនងកើត្និងោន ង្ែលអង្នកប្្ុកង្ត្ងង្ត្នោរពរូជាទុកជាវត្ថុ្័កាិ្ិទធិ នដយសារនៅកនុងរន្ទាយលង្ងកែមានរូរប្ពុះនោ ប្ពុះង្កវ នេមានជាំននឿថា ននុះជារន្ទាយ មយួយ៉ាងមា្ាំប្មារកា់រពារ្ប្ត្ូវផង និងឃ្ែងាំវរប្មជា៌ត្ិរន្ទារព់ីអង្ងារ។  

រន្ទាយលង្ងកែមានទទឹងប្រង្វង ២ ្ហាត្ិមាប្ត្ និងរនណាាយប្រង្វង ៣ ្ហាត្ិមាប្ត្ នហើយចាំណាយនពលសាង្ង់ ៣ ឆ្ន ាំ (១៥២៧ - ១៥២៩)។

ប្ពុះរាជា និងប្ពឹត្តិការណ្៍្មយ័លង្ងកែ[ង្កង្ប្រ] ប្ពុះបាទចនរាាជា(១៥១៦ - ១៥៦៦)[ង្កង្ប្រ] ប្ពុះបាទចនរាាជា ឬអង្ងចានាទី១ ជាប្ពុះអង្នុជនៅររ្់ប្ពុះបាទប្្ី្ុេនរធទ។ នៅកនុងឱកា្ង្ែលន្ាចកនន្ែើេុត្ប្ពុះបាទប្្ី្ុេនរធទនៅរន្ទាយ្ាឹងង្្នកនុងឆ្ន ាំ១៥១២ នន្ទុះ ប្ពុះអង្ងចានារាជាកាំពុងេងន់ៅប្កុងអង្យុ្យប្្ុកន្ៀមឯនន្ទុះ។ នៅនពលទទួលបានែាំណ្ឹងននុះភ្លែម ប្ពុះអង្ងការ៏កមន្យបាយមករនាំដុះរាជរល័ងែ។ក កនុងអង្ាំែុង្ស្ររាមននុះ ប្រជារាស្រ្តបាន្ុាំឲ្យប្ពុះចនារាជានែើងនសាយរាជយ។ ប្ពុះអង្ងកា៏ប្ពមនែើងប្េងរាជយ្ិន នដយមានប្ពុះន្ទម្ប្មាររា់ជយថា ប្ពុះររមរាជាចនរាាជា នៅេ.្ ១៥១៦។ រហូត្ែល់ឆ្ន ាំ១៥២៦ នជាេជយ័ប្ត្ូវបានទងាំប្្ុងមកនលើប្ពុះចនរាាជា នដយន្ាចកនប្ត្ូវចារបា់ននហើយ្មាែរន់ចាល។ ចារព់ីឆ្ន ាំ១៥២៧ ប្ពុះបាទចនរាាជាបានឲ្យនេសាង្ង់រន្ទាយលង្ងែក។ នៅឆ្ន ាំ១៥២៩ ប្ពុះអង្ងយាងនៅេងន់ៅរន្ទាយលង្ងែក នហើយលង្ងែកកកា៏ែយជារាជធានីង្មរែរហូត្ែល់ចុង្ត្វត្សទី១៦ ។ ប្ពុះបាទចនរាាជា ជាន្ាច្ឹក្ស្ររាមកល៏បីលាញមយួអង្ងកានុង្ត្វត្សទី១៦ នប្ពាុះប្ពុះអង្ងបាានរនាំដុះទឹកែីង្មរែមកវិញរហូត្ែល់ប្កុងអង្យុ្យ។ ប្ពុះអង្ងបាានសាង្ងវ់ត្តោរាមជានប្ចើន រែិមាប្ត្ង្ែងង្កង ប្ពុះនោនិងប្រមូលអង្កនប្បាជញ រណ្ឌិត្ កវី ... ឲ្យចងប្កង និង្រន្រឯកសារប្េរប្់រនភទ្ប្មារក់ុលរុប្ត្ កុល្ីតង្មរែជាំន្ទនន់ប្កាយ។ រុ៉ាង្នតនៅឆ្ន ាំ ១៥៦៦ ប្ពុះបាទចនរាាជាប្ទងបា់នចូលទិវងាត្នៅប្កុងលង្ងែក។ ប្ពុះនចត្ិយត្មកល់អង្ែឋិធាត្ុររ្់ប្ពុះអង្ង្ាថិត្នៅនលើភប្នាំពុះរាជប្ទពយ្ពម្ែថ្។ៃ ប្ពុះបាទររមរាជា (១៥៦៦ - ១៥៧៦)[ង្កង្ប្រ] ប្ពុះបាទររមរាជា ជារុប្ត្ចបងររ្់ប្ពុះចនរាាជា ប្ពុះអង្ងបាានន្ែើចមាាំងជាមួយន្ៀមនែើមបីែនណ្ាើមយកោណាង្មប្ត្ង្មែរ ង្ែលន្ៀមបានយកនៅ។ នៅឆ្ន ាំ១៥៧០ ប្ពុះអង្ងបាានយងនៅេងន់ៅរាជធានីអង្ងរានែើមបីប្រមូលទព័នៅរនាំដុះយកង្មប្ត្នេររាជ្ីមា នហើយដក់ មស្រនតីង្មែរឲ្យនៅប្ត្ួត្ប្តទីនន្ទុះ។ នៅឆ្ន ាំ១៥៧៤ នដយទព័ភូមា និងទព័ង្មែរវយោរន្ៀមខាែងាំនពក ន្ាចន្ៀមរងោាំចិត្ចតុុះ្នធិ្ញ្ជាចងសាពននមប្ត្ីជាមយួង្មរែ

នហើយប្ពមប្រេល់ង្មប្ត្នេររាជ្ីមា ចនរាុរី និងរ្ចិមរុរីឲ្យមហាកសប្ត្ង្មរែវិញ។ ចមាាំងង្មរែន្ៀមនលើកនន្ទុះ េឺង្មរែន្ុើរការណ្៍ែឹងថាន្ាចន្ៀមរវល់ង្ត្ន្ែើចមាាំងជាមយួលាវ (ន្ៀមជយួ ភូមានដយរងោាំចិត្កតនុងចមាាំងជាមយួលាវ)។ ប្ពុះបាទររមរាជាប្ទងន់សាយទិវងាត្នៅ េ.្ ១៥៧៦។ ប្ពុះបាទ្តថទី១ (១៥៧៦ - ១៥៨៦)[ង្កង្ប្រ] ប្ពុះបាទ្តថទី១ ជារុប្តទី២ររ្់ប្ពុះររមរាជាប្ត្ូវបាននសាយរាជ្មបត្តិរនត ឯរុប្តរអូន ប្ពុះបាទប្្ី្ុរិនយពណ្៌ជាឧររាជ។ កនុងរជកាាលប្ពុះបាទ្តថទី១ ប្រនទ្កមពុជាបាត្រ់ងឥ់ទធិពល និង្ិទធិអង្ាំណាចន្ាើរង្ត្អង្្់ទងាំប្្ុងពីោ្ុីោនេយន។៍ នៅឆ្ន ាំ១៥៨៦ ប្ពុះបាទ្តថទី១ ដករា់ជ្មបត្តិឲ្យរុប្តចបងប្ពុះន្ទមជយ័នជដឋទី១។ ប្ពុះបាទជយ័នជដឋទី១ (១៥៨៦ -១៥៩៣)[ង្កង្ប្រ] ប្ពុះបាទជយ័នជដឋទី១ ជារុប្តចបងររ្់ប្ពុះបាទ្តថទី១ បាននែើងប្េងរាជ្មបត្តិ នដយមានប្ពុះជននែទើរង្ត្ ១១ ប្ពុះវ្ា ឯរុប្តទី២ប្ពុះន្ទមពញត្ន ់មានប្ពុះជន ែ៦ ប្ពុះវ្ាជាមហាឧររាជ។ ចាំង្ណ្កប្ពុះបាទប្្ី្ុរិនយពណ្៌ ជាមហាឧភនយរាជ។ កនុងរជកាាលប្ពុះបាទជយ័នជដឋទី១ ប្រនទ្ជាត្ិចុុះទនន់មាយយ៉ាងខាែងាំ ង្ែលរណាាលមកពីវិរត្តិរាជវងានុវងស មស្រនតីន្ន្ទរត្ី និងប្រជារាស្រ្តោែនជាំននឿនឹងនោរពប្ពុះរាជាវ័យនកងែ ោែនប្ពុះរាជត្ាំរិុះរនតិចនសាុះ ន្ែើឲ្យប្រនទ្ជិត្ខាង ជាពិន្្ប្រនទ្ន្ៀមនលើកទព័មកវយលុកចូលប្រនទ្ង្មរែជានប្ចើននលើកនប្ចើនសា។ ទីរាំផុត្ន្ៀមកវ៏យង្រករន្ទាយលង្ងែកនៅ នៅឆ្ន ាំ១៥៩៣។ សាថនភ្លពននយបាយ[ង្កង្ប្រ] ននយបាយកនុងប្រនទ្[ង្កង្ប្រ] នៅ្មយ័លង្ងែកមានវិរត្តិរាជវងសជាញឹកញរ។់ ប្ពុះបាទ្តថទី១ ដករា់ជយថាែយនៅរុប្ត្ចបងប្ពុះន្ទមជយ័នជដឋទី១ ង្ែលមានប្ពុះជននែទើរង្ត្ ១១ ប្ពុះវ្ានប្ពាុះខាែចប្ពុះអង្នុជប្ពុះន្ទមប្្ី្ុរិនយពណ្៌ែនណ្ាើមរាជ្មបត្តិ នដយប្ពុះបាទប្្ី្ុរិនយពណ្៌មាន្មត្ភ្លថព និងប្រជាប្រិយភ្លព ជាងប្ពុះអង្ង។ា ការបាត្រ់ង់រន្ទាយលង្ងកែន្ែើឲ្យង្មរែអង្្់ឫទធនុភ្លព អង្្់កបួនខានត្។ ្ប្ត្ូវប្រមូលប្ទពយ្មបត្តិ និងររ្់មានត្ម្មយែកនៅប្្ុកន្ៀមអង្្់។

ននយបាយនប្ៅប្រនទ្[ង្កង្ប្រ] កាល្មយ័នន្ទុះពុាំទនមា់នកងែល់រញ្ជាប្ពាំង្ែនខាងនកើត្រុ៉ាន្ទែននទ នប្ពាុះប្រនទ្ចមា៉ាកាំពុងជារម្់ែវយជាមយួយួនង្ែលកាំពុងនលរទឹកែីននុះរនតិចមងតៗ។ រុ៉ាង្ននតៅប្ពាំង្ែនខាងលិច ប្ពុះរាជាង្មរែបានពយយមវយរនាំដុះទឹកែីង្ែលបាត្រ់ងន់ៅ តងាំពី្ត្វត្សទី១៣យកមកវិញ។ ប្ពុះបាទប្្ីរាជា ចនរាាជា ររមរាជា និង្តថទី១ បាននលើកទព័នៅវយលុករហូត្ែល់រាជធានីប្្ីអង្យុ្យ នហើយរនាំដុះយកបានោណាង្មប្ត្ជានប្ចើនមក វិញ។ មូលនហត្ុង្ែលន្ទឲ្ាំយទព័ង្មរែទទួលបាននជាេជយ័យ៉ាងននុះ េឺរណាាលមកពីប្ពុះរាជារឹងមា ាំ មានសាែរត្ីកាែហាននមាុះមុត្ ប្រជារាស្រ្តកនុង និងនប្ៅប្រនទ្ោប្ាំទ កងទព័នជឿជាកន់លើប្ពុះរាជា។ មយ៉ាងនទៀត្ ទព័ភូមាបានវយន្ៀមជាញឹកញរព់ីប្ពាំង្ែនន្ៀមភូមា។ រុ៉ាង្ននតប្កាយមកកនុងរជកាាលប្ពុះបាទររមរាជា ប្ពុះអង្ងបាានចុុះហត្នថលខានលើ្នធិ្ញ្ជាចាំណ្ង្មព័ននធម ប្ត្ីភ្លពង្មរែន្ៀមន្ទឆ្នាំ១៥៧៤។ នហើយន្ៀមបានថាែយចាំនពាុះប្ពុះមហាកសប្ត្ង្មរែនូវង្មប្ត្នេររាជ្ីមា រ្ចិមរុរី ចនារុរី។ ចារព់ីរជកាាលប្ពុះបាទ្តថទី១មក ប្ពុះរាជាង្មរែង្ត្នៅពឹងពកួអង្ឺរុរ៉ាែូចជា រទ៉ាុយកាល់ និងនអង្្ា៉ាញ ... ។ ពកួននុះបានរញ្ាូនកងទព័ និងអង្កនផាយសា្ន្ទមកប្រនទ្ង្មរែ ជានហត្ុន្ែើឲ្យន្ៀមកានង្់ត្នៅាប្កហាយ នប្ពាុះង្មរែ និងន្ៀមកានសា់្ន្ទប្ពុះពុទែធូចោន ឯពកួអង្ឺរុ៉ារកានសា់្ន្ទប្េិ្ត នហើយចងម់កផសពផែាយនៅប្រនទ្ង្មែរ។ នៅឆ្ន ាំ១៥៩៤ ន្ៀមបានវយលុកយកប្កុងលង្ងកែ។ វបានប្រមូលរត្នភណ្័ឌអង្្់ពីរន្ទាយលង្ងែក ង្ថ្មទាំងចារ់ប្ពុះបាទប្្ី្ុរិនយពណ្៌ និងអង្នកនចុះែឹងង្មែ រជានប្ចើននៅប្្ុកន្ៀមនទៀត្។ នរើនរណារឹងទទឹង ពកួវនឹង្មាែរន់ចាលភ្លែម។ ន្ែកឋិច្ចមយ័លង្ងែក[ង្កង្ប្រ] ក្ិកមែ[ង្កង្ប្រ] ង្ផកនក្ិកមមាែន្កមភ្លែពខាែងាំ នប្ពាុះប្ពុះរាជា្មយ័នន្ទុះបានយកប្ពុះទយ័ទុកដកន់ឹងរញ្ជាននុះណា្់។ ប្ពុះអង្ងង្ាត្ងង្ត្េិត្េូរែល់ែី្ែី្ប្មារប្់រជារាស្រ្តន្ែើង្ប្្ចមាករ ង្ថ្មទងាំបានជីកអង្ូរ ង្ប្ពក ប្រឡាយ ្ប្មារផ់ត្ាផ់ងាទ់ឹកែល់ក្ិកម។ែ កនុងរជកាាលប្ពុះបាទចនរាាជា ប្ទងបា់នរញ្ជាទព័ឲ្យការឆ្់ករម្ប្ពនែើមបីវត្ទីែីង្ប្្ចមាករ

្ប្មារប្់រជារាស្រ្ត។ នៅរែូវរងករនងកើនផល និងប្រមូលផល នេង្ត្ងង្ត្រញ្ឈរ្់ស្ររាមនែើមបីជួយ ប្រជារាស្រ្តកនុងការប្រកររររក្ិកម។ែ ពាណ្ិជកាមែ[ង្កង្ប្រ] នដយសាររឹងទននសាែរ្មបូរប្ត្ី នហើយែីនៅជុាំវិញ្មបូរជីជាត្ិ និងទនននែមេងាជាផែូវទឹកែ្៏ាំខាន្់ប្មារែ់ឹកន្ទទាំាំនិញនៅលកឯ់ររនទ្ វិ្័យពាណ្ិជកាមមាែនការរីកចនប្មើនេួរឲ្យកត្្់មាាល់។ កនុងរជកាាលប្ពុះបាទពញយ៉ាត្ ន្ាចកន ចនរាាជា ... ប្រនទ្កមពុជា្ុទង្ធត្បានន្ទទាំាំនិញនៅលកន់ៅររនទ្ នហើយទិញមកវិញនូវនប្េឿងសាស្រសាតវុ្។ ប្ពុះបាទររមរាជាបានន្ែើទាំន្ទកទ់ាំនងជាមយួពកួអង្ឺរុ៉ារ ជរុន៉ា ចិន ជាែ ... ឲ្យមកន្ែើជាំនួញនៅប្្ុកង្មរែយ៉ាងនប្ចើន្នធឹក្ន្ទធរ។់ ពកួននុះបានន្ទទាំាំនិញែូចជាកាំណាត្្់ាំពត្ ់ ឧរករណ្៍នប្រើប្បា្់នផសងៗ នហើយន្ទនាំចញនៅវិញនូវនប្េឿងនទ្ ភែុកែាំរី ង្្នង ជរ័ ង្្បក ... ។ ្ិរបកមែ[ង្កង្ប្រ] ្ិរបកមនែៅមានការអង្នថ្់យនៅនែើយ។ ្កមភ្លែព្ាំខានក់នុង្មយ័នន្ទុះេឺការ្ែង្ែក ង្ែលមាន្នាុុះខាែងាំកាែចារព់ីរជកាាលប្ពុះបាទចនរាាជា នប្ពាុះប្ពុះអង្ងបាានយកប្ពុះទយ័ទុកដកន់ឹងរញ្ជា ននុះណា្់។ រុ៉ាង្នកាតរនប្រើង្ែលជាវត្ថុធាត្ុនែើម មានរររែាំង្ែកជានែើម មាន្កមែភ្លព តងាំពីកនុងរជកាាលប្ពុះបាទពញយ៉ាត្នមុះែ៉ា។ ការបាកង្់រករន្ទាយលង្ងែក និងផលវិបាក[ង្កង្ប្រ] ការបាកង្់រករន្ទាយលង្ងកែ[ង្កង្ប្រ] នៅឆ្ន ាំ១៥៨០ ភូមាបានវយលុកចូលប្រនទ្ន្ៀមយ៉ាងខាែងាំ នពលនន្ទុះន្ាចន្ៀមបាននផញើររាជសារ្ុាំជាំនយួពីន្ាចង្មរែប្ពុះបាទ្តថទី១។ ប្ពុះបាទ្តថទី១ ករ៏ ញ្ជា ឲ្យប្ពុះបាទប្្ី្ុរិនយពណ្៌ន្ទទាំព័នៅជយួ ចាាំងន្ៀមរហូត្ទទលួបានជយ័ជាំ នុះនលើទព័ភូមា នហើយបានរនណ្ាញទព័ភូមានចញពីទឹកែីន្ៀមនទៀត្។ នប្កាយពីបានជយ័ជាំនុះនលើភូមានហើយ ន្ៀមរមិលេុណ្ង្មរែ បាននលើកទព័មកវយង្មរែជានប្ចើននលើកនប្ចើនសា។ នៅឆ្ន ាំ១៥៨៨ ន្ៀមបាននលើកទព័ចូលទស្រន្ទានង្មរែយ៉ាងកនប្មាល នហើយបានវយយករន្ទាយមានជយ័ បាត្ែ់ាំរង នពា្សាិ៍ត្់ រហូត្ែល់ប្្ុកររិរូរណ្៍ ប្ពមទងាំហ ុមពទ័ធ

រន្ទាយលង្ងកែនទៀត្ផង។ ពកួវពទ័ធរន្ទាយលង្ងែកអង្្់រយៈនពល ៣ ង្ម ង្ត្ប្ត្ូវបាកទ់ព័រត្ខា់ចត្ខា់ចយនៅវិញ នដយសារមែុះន្បៀងនិងនកើត្ជាំងឺ្ងែ។ មុននៅវិញន្ៀមបាននប្រើលបិចបាចប្បាកែ់ួងជានប្ចើនចូលកនុងេុមឫព្សីង្ែលជាររង ការពាររន្ទាយលង្ង  ែក (នរើតមឯកសារមហារុរ្ង្មែរភ្លេ៣ បានប្បារថា់ ន្ៀមយកប្បាកែ់ងួចាំននួ ៥០០០ ែងួ ប្ចរល់និងប្ោរ្់ាំណ្ប្ចក កនុងកានាំភែើ ង្ាំ ត្ូ ច បាញ់នចញអង្្់នវលា ៣ ម្ថ្ ៃ)។ ប្រជារាស្រ្តង្មរែន្ទោាំនការឆ្់ករេុមឫព្សី នែើមបីយកប្បាកែ់ួងទល់ង្ត្នរចរឹលេុមឫព្សីអង្្់។ នៅឆ្ន ាំ១៥៩៤ នដយែឹងថាេុមឫព្សីនរចរឹលអង្្់នហើយ ន្ៀមបាននលើកទព័មកមងានទៀត្ នហើយនៅទីរាំផុត្រន្ទាយលង្ងកែប្ត្ូវន្ៀមយកបាន។ ពកួន្ៀមបានប្រមូលយកប្ពុះនោ ប្ពុះង្កវ ប្ទពយ្មបត្តិ កបួនខានត្ និងឯកសារនផសងៗជានប្ចើនយកនៅប្្ុកន្ៀម។ ប្ពុះបាទ្តថទី១ និងរុប្ត្ប្ពុះន្ទមជយ័នជដឋទី១ នភៀ្ប្ពុះកាយនៅនៅង្ែនែីលាវ នហើយកន៏សាយទិវងត្ានៅទីនន្ទុះនៅ កនុងឆ្ន ាំ១៥៩៦។ ឯប្ពុះបាទប្្ី្ុរិនយពណ្៌ ប្ត្ូវន្ៀមចារបា់នន្ទយាំកនៅប្្ុកន្ៀម។ ផលវិបាក[ង្កង្ប្រ] នប្កាយពីង្រករន្ទាយលង្ងែកមក ប្រនទ្កមពុជាអង្្់ឫទធនុភ្លព នហើយធាែកន់ៅជារែទឋនន់មាយមយួនៅត្ាំរនោ់្ុីោនេយន។៍ ង្មរែបានបាត្រ់ងន់កត្នភណ្ឌជាត្ិ កបួនចារ ់អង្កនប្បាជ ញរណ្ឌិត្ នហើយវរប្មង្៌មរែ កប្៏ត្ូវន្ៀម្ករ់ែនយ់កនៅប្រនទ្វន្ាើរង្ត្អង្្់រលីង។ ប្រនទ្ជាត្ិធាែកន់ៅកនុងភ្លពអង្ន្ទ្ិរនត្យយ នហើយនប្ោុះទុរភិកសបានចូលមកយយីប្រជារាស្រ្តង្មែរនពញម្ផប្ារនទ្។ ប្រនទ្កមពុជាបានបាត្រ់ងោ់ណាង្មប្ត្ខាងលិច និងពាយពយ ែូចជា ង្មប្ត្ចនរាុរី រ្ចិមរុរី នេររាជ្ីមា បាត្ែ់ាំរង ន្ៀមរារ នពា្សាិ៍ត្់ ... ។