ត្រៃលក្ខណ៍៖ ភាពខុសគ្នារវាងកំណែនានា

ខ្លឹមសារដែលបានលុបចោល ខ្លឹមសារដែលបានសរសេរបន្ថែម
បន្ទាត់ទី២៖
Pali: tilakkhaṇa; Sanskrit: trilakṣaṇa. EN:[http://en.wikipedia.org/wiki/Three_marks_of_existence Three marks of existence]
==ត្រៃលក្ខណ៍==
 
នៅក្នុងផ្ទៃនៃព្រះពុទ្ធសាសនា លក្ខណៈ៣នៃធម៌ ដែលប្រជុំកើតឡើង (existence) គឺត្រៃលក្ខណៈ ឬត្រៃលក្ខណ៍ (បាលីៈ តិលក្ខណ, សំស្រ្កឹតៈ ត្រីលក្សណ), អ្វីៗទាំងអស់ ដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ រាប់ដោយឈ្មោះគឺ អនិច្ចំ Anicca សេចក្តីមិនទៀង, ទុក្ខំ Dukkha សេចក្តីឈឺចាប់ ឬការមិនពេញចិត្ត, អនត្តា Anattā មិនមែនខ្លួន ។<br>
ពាក្យ​ថា ត្រៃលក្ខណ៍ (ត្រៃ + លក្ខណៈ) ប្រែ​ថា​ លក្ខណៈ ៣ ដែល​ភាសា​បាលី​ហៅ​ថា តិលក្ខណៈ និង ភាសា​សំស្រ្កឹត​ហៅ​ថា​ ត្រីលក្សណៈ ។ តាម​ទ្រឹស្តី​​ពុទ្ធសាសនា ត្រៃលក្ខណ៍ គឺ​ជា លក្ខណៈ ៣ នៃ​ធម៌ ដែល​មាន​អត្ថិភាព (existence) ពោល​គឺ អ្វីៗ​ទាំងអស់ ដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ ។ ត្រៃលក្ខណ៍ មាន​ អនិច្ចំ (Anicca) ប្រែ​ថា សេចក្តីមិនទៀង, ទុក្ខំ (Dukkha) ប្រែ​ថា សេចក្តីឈឺចាប់ ឬ ការមិនពេញចិត្ត, និង អនត្តា (Anattā) ប្រែ​ថា​ មិនមែនខ្លួន ។<br>
តាមទំនៀមព្រះពុទ្ធសាសនា ការយល់ច្បាស់សព្វគ្រប់ អំពីលក្ខណៈ៣នេះ អាចធ្វើទីបញ្ចប់នៃសេចក្តីទុក្ខបាន (Dukkha nirodha) ។ ព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនថា អ្វីៗទាំងអស់ដែលតាក់តែងឡើង
 
ដោយបច្ច័យ (សង្ខារ) ជារបស់មិនទៀងនិងជាទុក្ខ ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលថា អនត្តាបង្ហាញលក្ខណៈថា ធម៌ទាំងអស់មានន័យថាគ្មានអញ ឬរបស់អញ ក្នុងអ្វីៗដែលមាន
ការយល់ច្បាស់​សព្វគ្រប់​អំពី​លក្ខណៈ​ទាំង ៣ នេះ អាច​​ជួយ​​មនុស្ស​​បញ្ចប់​សេចក្តីទុក្ខបាន (Dukkha nirodha)។ ​ព្រះពុទ្ធ​បាន​បង្រៀន​ថា អ្វីៗ​ទាំង​អស់​ដែល​តាក់តែង​ឡើង​​ដោយ​បច្ច័យ (សង្ខារ) ជា​របស់មិនទៀង និង ជាទុក្ខ ។ ព្រះអង្គ​ក៏​មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ថា អនត្តា​ ជា​ធម៌​ពន្យល់​ថា​ គ្មានអញ ឬ របស់អញ ក្នុង​អ្វីៗ​ដែល​មាន​​បច្ច័យ​តាក់តែង និង អ្វីៗ​ដែល​គ្មាន​បច្ច័យ​តាក់តែង​ (ដូច​ជា​និព្វាន) ។<br>
បច្ច័យតាក់តែង ហើយនិងអ្វីៗដែលគ្មានបច្ច័យតាក់តែង (ដូចជាព្រះនិព្វាន) ។<br>
 
ព្រះសិទ្ធត្ថដែលជាអ្នកបង្កើត និងជាអ្នកតំណាង នៃព្រះពុទ្ធសាសនា បានសម្រេចព្រះនិព្វាន និងសម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ បន្ទាប់ពីបានធ្វើសមាធិយ៉ាងបរិបូណ៌ អាស្រ័យហេតុនេះ ព្រះអង្គក៏បានជាព្រះពុទ្ធ សក្យមុនី ។ ដោយសារបញ្ញិន្រ្ទិយ (ឥន្រ្ទិយគឺបញ្ញា) ព្រះពុទ្ធទ្រង់ដឹងដោយផ្ទាល់ថា អ្វីៗនិមួយៗក្នុងរូបលោកនេះ (ហើយនិងអ្វីៗក្នុងបាតុភូតវិទ្យា និងចិត្តវិទ្យា) សំគាល់បានដោយលក្ខណៈ៣នេះឯង ។
ព្រះសិទ្ធត្ថ​បានសម្រេចព្រះនិព្វាន និង សម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ បន្ទាប់ពីបានធ្វើសមាធិយ៉ាងបរិបូណ៌ ហេតុនេះ​ទើប​ ព្រះអង្គ​ត្រូវ​បាន​ហៅ​ថា​​ព្រះពុទ្ធ​សក្យមុនី (មនុស្ស​​នៃ​ត្រកូល​សក្យ​ដែល​ប្រកប​ដោយ​បញ្ញា​​ និង បាន​ជា​ព្រះ​ពុទ្ធ​) ។ ដោយសារបញ្ញិន្រ្ទិយ (ឥន្រ្ទិយ គឺ បញ្ញា) ព្រះពុទ្ធទ្រង់ដឹងដោយផ្ទាល់ថា អ្វីៗនិមួយៗក្នុងរូបលោកនេះ (និង​អ្វីៗ​ក្នុងបាតុភូតវិទ្យា និងចិត្តវិទ្យា) សំគាល់​បាន​ដោយ​លក្ខណៈ ៣ នេះ ។<br>
::*'''អនិច្ចំ''' (សំស្ក្រឹតៈ អនិត្យា) មិនទៀង ឬមិនស្ថិតស្ថេរ ។ ពាក្យនេះតម្រង់ទៅលើការពិតដែលថា ធម៌ទាំងអស់ ដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ (សង្ខារ) មានដំណើរប្រែប្រួលជានិច្ច ។ តាមពិតគ្មានធម៌ឯណា ដែលសាបសូន្យក្នុងទីបំផុតទេ អាការៈខាងក្រៅរបស់វាប៉ុណ្ណោះ ដែលសាបសូន្យ ព្រោះវាផ្លាស់ប្តូរពីធម្មជាតិមួយ ទៅធម្មជាតិមួយផ្សេង ទៀត ។ ឧបមាដូចជាស្លឹកឈើ ដែលធ្លាក់ចុះលើដី ហើយរលាយ បាត់ទៅ ។ នៅពេលដែលរូបរាង និងវត្តមានរបស់ស្លឹកឈើ បានសាបសូន្យទៅ គ្រឿងដែលបង្កើតស្លឹកឈើ បានក្លាយទៅជាលំអងល្អិតៗ ដែលអាចបន្តឲ្យដើមឈើថ្មី កើតឡើង ។ ព្រះពុទ្ធសាសនា បង្រៀនផ្លូវកណ្តាល ដោយជៀសវាង នូវទស្សនៈហួសហេតុ គឺ[[សស្សតទិដ្ឋិ|សស្សតទិដ្ឋិនិយម]] eternalism និង[[ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ|ឧច្ឆេទទិដ្ឋិនិយម]] nihilism ។
 
::*'''ទុក្ខំ''' (សំស្ក្រឹតៈ duḥkha) សេចក្តីមិនពេញចិត្ត (ប្រែថាសេចក្តីឈឺចាប់ដែរ ពិតមែនតែហាក់ដូចជាខុសន័យ) ។ គ្មានអ្វីដែលគេរកឃើញ នៅក្នុងរូបលោក សូម្បីអរូបលោកក៏ដោយ ដែលអាចនាំមក នូវសេចក្តីពេញចិត្ត ជ្រៅហើយស្ថិតស្ថេរ ។
::*#'''អនិច្ចំ''' (សំស្ក្រឹតៈ​ជា​ពាក្យ​ក្នុង​ភាសា​បាលី ដែល​ភាសា​​សំស្ក្រឹត​ហៅ​ថា អនិត្យា) ប្រែ​ថា​ មិនទៀង ឬមិនស្ថិតស្ថេរឬ មិនស្ថិតស្ថេរពាក្យនេះតម្រង់ទៅលើការពិតដែលថាពាក្យ​នេះ​តម្រង់​ទៅ​លើការពិត​ដែលថា ធម៌ទាំងអស់ ដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ (សង្ខារ) មានដំណើរប្រែប្រួលជានិច្ច ។ តាមពិតគ្មានធម៌ឯណាតាម​ពិត​គ្មាន​ធម៌​ឯណា ដែលសាបសូន្យក្នុងទីបំផុតទេដែល​សាបសូន្យក្នុងទីបំផុតទេ អាការៈខាងក្រៅរបស់វាប៉ុណ្ណោះ ដែលសាបសូន្យ ព្រោះវាផ្លាស់ប្តូរពីធម្មជាតិមួយ ទៅធម្មជាតិមួយផ្សេង ទៀតទៅធម្មជាតិមួយផ្សេង​ទៀត ។ ឧបមាដូចជាស្លឹកឈើ ដែលធ្លាក់ចុះលើដី ហើយរលាយ បាត់ទៅហើយរលាយ​បាត់ទៅ ។ នៅពេលដែលរូបរាង និងវត្តមានរបស់ស្លឹកឈើនិង​វត្តមាន​របស់​ស្លឹកឈើ​បានសាបសូន្យទៅ បានសាបសូន្យទៅ គ្រឿងដែលបង្កើតស្លឹកឈើគ្រឿង​ដែលបង្កើតស្លឹកឈើ បានក្លាយទៅជាលំអងល្អិតៗ ដែលអាចបន្តឲ្យដើមឈើថ្មី កើតឡើង ។ ព្រះពុទ្ធសាសនាពុទ្ធសាសនា​បង្រៀន​មនុស្ស​ឲ្យ​ប្រកាន់​យក​មាគ៌ា​កណ្តាល បង្រៀនផ្លូវកណ្តាល ដោយជៀសវាង(ឧបេក្ខា) នូវទស្សនៈហួសហេតុដោយជៀសវាង​នូវទស្សនៈហួសហេតុ គឺ[[សស្សតទិដ្ឋិ|សស្សតទិដ្ឋិនិយម]] (eternalism) និង [[ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ|ឧច្ឆេទទិដ្ឋិនិយម]] (nihilism)
::*'''អនត្តា''' (សំស្ក្រឹតៈ អនត្ម័ន) មិនមែនខ្លួន ប្រើក្នុងសូត្រជានាមផង ជាគុណនាមផង សម្រាប់ចង្អុលបង្ហាញថា បាតុភូតទាំងឡាយមិនមែនជា ឬមិនមានខ្លួនដែលស្ថិតស្ថេរ, ដើម្បីរៀបរាប់អ្វីណាមួយ និងអ្វីទាំងអស់ ដែលជាធម្មជាតិ ដែលកើតដោយ ការ ផ្គុំធាតុ ដែលមានខ្លឹមសារដូចគ្នា ដែលជាបាតុភូតនិងជាលោកិយ តាំងអំពីចក្រវាឡ ដល់អតិសុខុមលោក (ធំបំផុតដល់តូចបំផុត) ដែលទាក់ទងនឹងរូបកាយ ឬលោកធាតុ ខាងក្រៅ ថែមទាំងមនោទុច្ចរិត ណាមួយនិងទាំងអស់ ដែលជាធម្មជាតិមិនស្ថិតស្ថេរ ។<br>
#'''ទុក្ខំ''' ​ជា​ពាក្យ​ក្នុង​ភាសា​បាលី ដែល​ភាសា​​សំស្ក្រឹត​ហៅ​ថា ទុហ៍ខា (duḥkha) ប្រែ​ថា សេចក្តីមិនពេញចិត្ត ហើយ​ក៏​អាច​​ប្រែថា សេចក្តី​ឈឺចាប់​ដែរ ។ គ្មានអ្វីដែលគេរកឃើញ នៅក្នុងរូបលោក សូម្បីអរូបលោកក៏ដោយ ដែលអាចនាំមក នូវ​សេចក្តី​ពេញចិត្ត​ជ្រៅ​ហើយ​ស្ថិតស្ថេរ ។
ជាញឹកញយ គេតែងរំលឹកអំពីធម្មត្រាទី៤គឺៈ
#'''អនត្តា''' ​ជា​ពាក្យ​ក្នុង​ភាសា​បាលី ដែល​ភាសា​​សំស្ក្រឹត​ហៅ​ថា អនត្ម័ន (anatman) ប្រែ​ថា មិន​មែន​ខ្លួន​ ប្រើ​ក្នុង​សូត្រ​ជា​នាម​ផង ជា​គុណនាម​ផង សម្រាប់​ចង្អុល​បង្ហាញ​ថា បាតុភូតទាំងឡាយមិនមែនជា ឬ​មិនមាន​ខ្លួនដែលស្ថិតស្ថេរ, ដើម្បី​រៀបរាប់​អ្វី​មួយ និង អ្វី​ទាំងអស់ ដែលជាធម្មជាតិ ដែលកើតដោយ​ការ​ផ្គុំធាតុ ដែលមានខ្លឹមសារដូចគ្នា​ ដែល​ជា​បាតុភូត​និង​ជា​លោកិយ រាប់​ចាប់​តាំង​​ពីចក្រវាឡ (universe) រហូត​ដល់អតិសុខុមលោក (microorganism) ពោល​គឺ​ចាប់​ពី​វត្ថុ​ដ៏​ធំបំផុត រហូត​ដល់​វត្ថុ​ដ៏​តូចបំផុត ដែល​ទាក់ទង​នឹង​រូបកាយ ឬ លោកធាតុ​ខាងក្រៅ ថែមទាំង​មនោទុច្ចរិត ណាមួយ និង ទាំងអស់ ដែល​ជា​ធម្មជាតិ​មិនស្ថិតស្ថេរ ។<br>
::*និព្វានគឺជាសន្តិភាព ។ និព្វានគឺជាត្រើយម្ខាងអំពីសង្សារវដ្ត ។ ដោយដាក់ត្រាទាំង៣ (ឬ៤) ទៅក្នុងការពិសោធន៍ ពីពេលមួយទៅពេលមួយ តាមរយៈការយល់ដឹងដោយសមាធិ យើងត្រូវគេនិយាយថា បានបំពេញនូវបញ្ញា- ទី៣ក្នុងនៃធម្មសិក្សាជាន់ខ្ពស់៣- ច្រកចេញអំពីសង្សាវដ្ត ។ ដូច្នេះផ្លូវចេញចាកសង្សារវដ្ត ជាប់ទាក់ទិនជាមួយ នឹងការផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងមាំ នៃលោកទិដ្ឋិ (World views) ។
 
'''ជាញឹកញយ គេតែងរំលឹកអំពីធម្មត្រាទី ៤ គឺ ៖'''
 
::*និព្វានគឺជាសន្តិភាព ។ និព្វានគឺជាត្រើយម្ខាងអំពីសង្សារវដ្ត ។ ដោយដាក់ត្រាទាំង៣ (ឬ៤) ទៅក្នុងការពិសោធន៍ ពីពេលមួយទៅពេលមួយ តាមរយៈការយល់ដឹងដោយសមាធិ យើងត្រូវគេនិយាយថា បានបំពេញនូវបញ្ញា- ទី៣ក្នុងនៃធម្មសិក្សាជាន់ខ្ពស់៣- ច្រកចេញអំពីសង្សាវដ្ត ។ ដូច្នេះផ្លូវចេញចាកសង្សារវដ្ត ជាប់ទាក់ទិនជាមួយ នឹងការផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងមាំ នៃលោកទិដ្ឋិ (World views) ។
 
==អនិច្ចំ==
បាតុភូតទាំងអស់ ដែលជារបស់លាយគ្នា (វត្ថុនិងការពិសោធន៍) ជាធម្មជាតិប្រែប្រួល មិននៅនឹង ហើយមិនស្ថិតស្ថេរ ។ អ្វីៗដែលយើងអាចពិសោធន៍ឃើញ ដោយវិញ្ញាណរបស់យើង កើតឡើងដោយ ចំណែករួមគ្នា ហើយវត្តមានរបស់វាអាស្រ័យ លើបច្ច័យខាងក្រៅ ។ អ្វីៗមានការផ្លាស់ប្តូរជានិច្ច ហើយបច្ច័យរបស់វា និងអ្វីៗខ្លួនវាក៏ផ្លាស់ប្តូរ ជានិច្ចដែរ ។ អ្វីៗកើតឡើងជាមាន ហើយសាបសូន្យទៅជាគ្មាន ជាដរាប គ្មានអ្វីនៅគង់វង់ឡើយ ។ <br>