សូយ៌្យវម៌្មទី២៖ ភាពខុសគ្នារវាងកំណែនានា

ខ្លឹមសារដែលបានលុបចោល ខ្លឹមសារដែលបានសរសេរបន្ថែម
បន្ទាត់ទី៣៦៖
សូយ៌្យវម៌្មត្រូវបានអភិសេកនៅឆ្នាំគ.ស ១១១៣។ ឫសីព្រាហ្មណ៍ព្រឹទ្ធិនាម [[ទិវាករបណ្ឌិត]]បានរៀបពិធី នេះគឺជាលើកទីបីដែលព្រាហ្មណ៍រូបនេះបានធ្វើរាជាភិសេកដល់ស្ដេច។ សិលាចារឹកជាច្រើនកត់ត្រាថាក្សត្រថ្មីបានរៀនសូត្រក្បួនពិសិដ្ឋជាច្រើន បានប្រារព្ធពិធីបុណ្យបែបសាសនានិងបានព្រះរាជទានដល់ព្រាហ្មណ៍នោះដូចជា គ្រែស្នែង ផ្លិត ម្កុដ អាសនៈមូល និងចិញ្ចៀនកែវកង។ <!-- Information about priest should be on a separate page, see discussion -->ព្រាហ្មណ៍រូបនេះបានធ្វើដំណើរវែងឆ្ងាយទៅកាន់ប្រាសាទនានាក្នុងចក្រភពនេះ រួមមានកំពូលភ្នំ[[ប្រាសាទព្រះវិហារ|ព្រះវិហារ]] ដែលលោកបានថ្វាយជារូបចំលាក់ព្រះ[[សិវៈ]]រាំធ្វើពីមាស។<ref>Higham, "The Civilization of Angkor," p. 113.</ref> រាជាភិសេកផ្លូវការរបស់ព្រះមហាក្សត្របានប្រារព្ធធ្វើឡើងនៅឆ្នាំ គ.ស ១១១៩ ដែលមានទិវាករបណ្ឌិតបានប្រារព្ធពិធីតាមក្បួនម្ដងទៀត។
 
==ជិវិតព្រះរាជជីវភាព និង រជ្ជកាល==
ព្រះអង្គ​បាន​យក​ ជ័យជំនះ​លើ​កង​យោធា​របស់​ព្រះបាទ​នរបតិន្ទ្រវរ្ម័ន ហើយ​ដណ្ដើ​យក​បាន​មហានគរ ។ ព្រះបាទ​នរបតិន្ទ្រវរ្ម័ន ដែល​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ត្រឹមត្រូវ​តាម​ច្បាប់ ព្រះអង្គ​បាន​អស់​ព្រះជន្ម​ក្នុង​ពេល​ធ្វើ​ចម្បាំង​នោះ គឺ​នៅ​ក្នុង​គ.ស​១១១៣ ។
ការ​ផែនដី ព្រះ​បាទ​សូយ៌្យវម៌្មទី២​ក្រោយ​ដែល​ទ្រង់​បាន​ឡើង​គ្រង​ពិភព​ហើយ​ក្នុង​រវាង ៣-៤ ឆ្នាំ​នោះ ទ្រង់​ក៏​បាន​ចាត់​ការ​គ្រប់គ្រង​ផ្នែក​មធ្យម​រដ្ឋ​ឲ្យ​បាន​រៀបរយ​តាម​ដើម នឹង​ទ្រង់​ចាត់​ការ​កសាង​គ្រឿង​អាវុធ​យុទ្ធភណ្ឌ នឹង​បង្ហាត់​សេនា​ទាហាន​ទុក​ជា​យ៉ាង​ច្រើន​សំរាប់​ការពារ​ប្រទេស​កុំ​ឲ្យ​មាន​ការណ៍​បះបោរ​ដូច​ក្នុង​រជ្ជកាល​មុនៗ នេះ​ទៀត។ កំឡុងពេលប៉ុន្មានទសវត្សក្នុងអំណាច ព្រះអង្គបានបង្រួបបង្រួមចក្រភពនេះឡើងវិញ ផ្ទុយខុសពីនយោបាយមេត្តាករុណាជាច្រើននៃក្សត្រអង្គមុនព្រះអង្គ អ្នកប្រវត្តិវិទូមានជំនឿដូច្នោះ។ នគរចំណុះជាច្រើនបាននាំសួយសារអាករថ្វាយទ្រង់។ នៅខាងលិចនិងខាងជើង ពួកទាហានទ្រង់បានពង្រីកព្រំសីមាដែលគ្របដណ្ដប់ប៉ែកថ្មីៗនៃប្រទេស[[ថៃ]] [[លាវ]] និង [[ទៀបកោះម៉ាឡេស៊ី]]សម័យបច្ចុប្បន្ន។ ទ្រង់បានបង្កើតប្រតិបត្តិការយោធាដ៏ធំនៅភាគខាងកើតដូចគ្នា ប៉ុន្តែប្រតិបត្តិការទាំងនេះមិនបានជោគជ័យភាគច្រើនទេ យ៉ាងហោចណាស់ក៏តាមរយៈការរៀបរាប់របស់រាជសត្រូវនៃចក្រភពរបស់ព្រះអង្គ។ តាមធម្មតាក្នុងការកសាងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរឡើងវិញ មានបន្ទប់ជាច្រើនដើម្បីការពិភាក្សានូវព្រឹត្តិការណ៍ផ្សេងនិងត្រឹមត្រូវអស់ទាំងនេះ។ សិលាចារឹកខ្មែរ ជាប្រភពព័ត៌មានដ៏សំខាន់ ប្រហែលបំផ្លើសការបញ្ចប់របស់ចក្រភពខ្មែរ គ្រាដែលការរ៉ាយរ៉ាប់ពីរដ្ឋសត្រូវក៏អាចធ្វើបានដូចគ្នាជាមួយខុសឆ្គងដូចគ្នា។
 
ការ​ផែនដី ព្រះ​បាទ​សូយ៌្យវម៌្មទី២​ក្រោយ​ដែល​ទ្រង់​បាន​ឡើង​គ្រង​ពិភព​ហើយ​ក្នុង​រវាង ៣-៤ ឆ្នាំ​នោះ ទ្រង់​ក៏​បាន​ចាត់​ការ​គ្រប់គ្រង​ផ្នែក​មធ្យម​រដ្ឋ​ឲ្យ​បាន​រៀបរយ​តាម​ដើម នឹង​ទ្រង់​ចាត់​ការ​កសាង​គ្រឿង​អាវុធ​យុទ្ធភណ្ឌ នឹង​បង្ហាត់​សេនា​ទាហាន​ទុក​ជា​យ៉ាង​ច្រើន​សំរាប់​ការពារ​ប្រទេស​កុំ​ឲ្យ​មាន​ការណ៍​បះបោរ​ដូច​ក្នុង​រជ្ជកាល​មុនៗ នេះ​ទៀត។ កំឡុងពេលប៉ុន្មានទសវត្សក្នុងអំណាច ព្រះអង្គបានបង្រួបបង្រួមចក្រភពនេះឡើងវិញ ផ្ទុយខុសពីនយោបាយមេត្តាករុណាជាច្រើននៃក្សត្រអង្គមុនព្រះអង្គ អ្នកប្រវត្តិវិទូមានជំនឿដូច្នោះ។អ្នកប្រវត្តិវិទូមានជំនឿដូច្នោះ បាន ​ឡើង​គ្រងរាជសម្បត្តិ​កាលណា ព្រះបាទ​សុរិយាវរ្ម័ន​ទី​២ ក៏​រៀប​ចំ​ចាត់​ចែង ធ្វើ​សឹក​សង្គ្រាម​វាយ​ប្រយុទ្ធ​ បង្ក្រាប​នគរ​ចំណុះ​ជិត​ឆ្ងាយ ដើម្បី​បញ្ចូល​ទឹក​ដី​នគរ​កម្ពុជា​តូច​ធំ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ឲ្យ​មាន​ឯកភាព​រួម​ ចូល​តែ​មួយ​វិញ ។។ នគរចំណុះជាច្រើនបាននាំសួយសារអាករថ្វាយទ្រង់។ នៅខាងលិចនិងខាងជើង ពួកទាហានទ្រង់បានពង្រីកព្រំសីមាដែលគ្របដណ្ដប់ប៉ែកថ្មីៗនៃប្រទេស[[ថៃ]] [[លាវ]] និង [[ទៀបកោះម៉ាឡេស៊ី]]សម័យបច្ចុប្បន្ន។ ទ្រង់បានបង្កើតប្រតិបត្តិការយោធាដ៏ធំនៅភាគខាងកើតដូចគ្នា ប៉ុន្តែប្រតិបត្តិការទាំងនេះមិនបានជោគជ័យភាគច្រើនទេ យ៉ាងហោចណាស់ក៏តាមរយៈការរៀបរាប់របស់រាជសត្រូវនៃចក្រភពរបស់ព្រះអង្គ។ តាមធម្មតាក្នុងការកសាងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរឡើងវិញ មានបន្ទប់ជាច្រើនដើម្បីការពិភាក្សានូវព្រឹត្តិការណ៍ផ្សេងនិងត្រឹមត្រូវអស់ទាំងនេះ។ សិលាចារឹកខ្មែរ ជាប្រភពព័ត៌មានដ៏សំខាន់ ប្រហែលបំផ្លើសការបញ្ចប់របស់ចក្រភពខ្មែរ គ្រាដែលការរ៉ាយរ៉ាប់ពីរដ្ឋសត្រូវក៏អាចធ្វើបានដូចគ្នាជាមួយខុសឆ្គងដូចគ្នា។
សិលាចារឹកមួយចំនួននៅក្នុងរដ្ឋឥណ្ឌូបនីយកម្មជិតខាង[[ចាម្ប៉ា]] និងរឿងរ៉ាវបានបន្សល់ដោយស្មេរនៅមហាវៀត រដ្ឋមុនវៀតណាម និយាយថាសូយ៌្យវម៌្មបានធ្វើប្រតិបត្តិការសឹកសំខាន់បីលើកតែមិនបានជោគជ័យ វាយប្រហារទៅលើ[[មហាវៀត]] ជួនកាលដោយមានជំនួយពីចាម្ប៉ា។ នៅឆ្នាំគ.ស ១១២៨ ទ្រង់ត្រូវបានគេនិយាយថាបានដឹកនាំទាហាន ២០ ០០០ នាក់ទល់នឹងមហាវៀត ប៉ុន្តែកងទ័ពទាំងនោះត្រូវបានគេបង្ក្រាបបាន និង ត្រូវបានគេបណ្ដេញចេញពីមហាវៀត។ ឆ្នាំបន្ទាប់មកទ្រង់បានបញ្ជូនកងសំពៅមួយកងមាន ៧០០ សំពៅដើម្បីវាយប្រហារតាមឆ្នេររបស់មហាវៀត។ នៅឆ្នាំគ.ស ១១៣២ កងទ័ពចំរុះខ្មែរ-ចាមបានលុកលុយម្ដងទៀត មិនបានជោគជ័យឡើយ។ ក្រោយមក ស្ដេចចាមជយឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣ បានធ្វើឱ្យមានសន្តិភាពជាមួយមហាវៀត និង បដិសេធនឹងជួយការវាយប្រហារតទៅទៀត។ នៅគ.ស ១១៤៥ សូយ៌្យវម៌្មបានលុកលុយចាម្ប៉ា បានកំរាបស្ដេចចាម និងបានបំផ្លិចបំផ្លាញរាជធានីវិជយ។ នៅលើរាជបល្លង្កចាម ទ្រង់បានដាក់ក្សត្រថ្មី [[ហរិទេវ]] ជាប្អូនប្រុសនៃមហេសីស្ដេចខ្មែរ។ ការប្រយុទ្ធជាបន្តបន្ទាប់ កងទ័ពចាមបានកាន់កាប់រាជធានីរបស់ខ្លួនជាថ្មីវិញ និងបានសំលាប់ហរិទេវ។<ref>Briggs, "The Ancient Khmer Empire," p. 192.</ref>
[[File:Angkor sunrise.JPG|thumb|អង្គរវត្តបានកសាងដោយសូយ៌្យវម៌្មទី២]]
ក្រៅពីការធ្វើសឹក សូយ៌្យវម៌្មបានអនុវត្តនយោបាយការទូត ដោយការបន្តទំនាក់ទំនងផ្លូវការជាមួយ[[ចិន]]នៅគ.ស ១១១៦។ ការរៀបរាប់របស់ចិននៅសតវត្សទី១៣ បាននិយាយថាគណៈរាជទូតខ្មែរមាន ១៤ នាក់ ដែលបន្ទាប់ពីមកដល់ដីចិនត្រូវបានព្រះរាជទានជាសំពត់ព្រែក្នុងព្រះរាជវាំងជាពិសេស។ “ដោយក្ដីកំរណាស់ ដែលយើងខ្ញុំបានមកដល់ព្រោះយើងខ្ញុំបានមើលឃើញនូវកិត្តិសព្ទរបស់ព្រះអង្គច្រើនជាងយើងខ្ញុំត្រូវបានទទួលផលប្រយោជន៍ពីព្រះអង្គ” ម្នាក់ក្នុងចំណោមរាជទូតបានពោលប្រាប់ទៅកាន់អធិរាជចិន។ គណៈរាជទូតបានត្រឡប់ទៅស្រុកវិញនៅឆ្នាំបន្តបន្ទាប់។ គណៈរាជទូតផ្សេងមួយទៀតបានទៅទស្សនកិច្ចនៅឆ្នាំគ.ស ១១២០ នៅគ.ស ១១២៨ អធិរាជដដែលបានប្រៀបធៀបព្រះកិត្តិយសដ៏ខ្ពស់ខ្ពស់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ដោយចាត់ទុកថា “មហាប្រទេសរាជនៃចក្រភពព្រះអង្គ។” បញ្ហាជាច្រើនផ្ដោលើពាណិជ្ជកម្មរវាងរដ្ឋទាំងពីរត្រូវបានគេពិនិត្យនិងរៀបចំឡើងវិញ។<ref>Briggs, "The Ancient Khmer Empire," p. 189.</ref>
 
ព្រះមហាក្សត្រ ​នគរ​ចម្ប៉ា​ដែល​សង្កេត​ឃើញ​ប្រទេស​កម្ពុជា​កំពុង​តែ​ជាប់​ដៃ​វាយ​ប្រយុទ្ធ​ កាប់​សម្លាប់​ផ្ទៃ​ក្នុង បាន​ឆ្លៀត​ឱកាស​យ៉ាង​ល្អ​កម្រ​រក​មាន​នេះ លើក​កង​ទ័ព​ពល​សេនា​មក​វាយ​ប្រហារ​ដណ្ដើម​យក​ទឹក​ដី​ខ្មែរ ។
រជ្ជកាលរបស់ស្ដេចអង្គនេះបានមើលឃើញនូវនវានុវត្តន៍ជាច្រើនខាងសិល្បៈនិងស្ថាបត្យកម្ម។ ទ្រង់បានធ្វើជាធិបតីលើសំណង់នៃ[[អង្គរវត្ត]] ប្រាសាទធំបំផុតដែលបានសាងសង់នៅក្នុងរាជធានី និងនៅក្នុងគំនិតសម័យទំនើបជាច្រើនថាជា ស្នាដៃនៃស្ថាបត្យកម្មចុងក្រោយបង្អស់។ ប្រាង្គកណ្ដាលទាំងប្រាំរបស់ប្រាសាទរំលឹកដល់កំពូលភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]] លំនៅនៃទេវបែបព្រហ្មញ្ញសាសនា។ វាបានលំអដោយអបស្សឆ្លាក់ច្រើនជាង ១៨៦០ អង្គ រឺ បវរកញ្ញានៅស្ថានសួគ៌ និងរាប់រយមាត្រនៃចំលាក់លៀនរាក់យ៉ាងវិចិត្រដែលរៀបរាប់ពីទេវកថាហិណ្ឌូ និងទស្សនីយភាពពីជីវភាពសហសម័យ។ ប្រាសាទផ្សេងជាច្រើនទៀតដែលកំណត់កាលត្រូវនឹងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គរួមមាន [[បន្ទាយសំរែ]] [[ធម្មនន្ទ]] [[ចៅសាយទេវតា]] និង នៅខាងកើតរាជធានី សំណង់អគារ[[បឹងមាលា]]។
 
ព្រះបាទ ​សុរិយាវរ្ម័ន​ទី​២ ដោយ​មាន​ទ័ព​ចាម​នគរ​វិជ័យ​រួម​កម្លាំង​ផង បាន​លើក​ទ័ព​ទៅ​ទប់ទល់​ទ័ព​ចាម វាយ​ប្រហារ​ចូល​លុក​ទៅ​ដល់​នគរ​ចម្ប៉ា ហើយ​ដណ្ដើម​យក​បាន​រាជធានី​វិជ័យ ។ នេះ​ជា​សេចក្ដី​ដែល​សិលាចារឹក​ចម្ប៉ា​នៅ​ពោនគរ បាន​ចារ​ទុក​មក​ជា​ប្រវត្តិសាស្ត្រ ។ សិលាចារឹក​ចម្ប៉ា​ដដែល​បាន​បញ្ជាក់​ទៀត​ថា ព្រះបាទ​សុរិយាវរ្ម័ន​ទី​២ បាន​តែងតាំង​ប្អូន​ថ្លៃ​ព្រះអង្គ​ព្រះនាម​ហរិទេវៈ​ ជា​ឧបរាជ​សោយរាជ្យ​នគរ​ចម្ប៉ា ។ ព្រឹត្តិការណ៍​ត្រង់​នេះ ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ចិន​ជំនាន់​ដើម ក៏​បាន​កត់​សម្គាល់​ថា ព្រះអង្គ​បាន​បញ្ចូល​នគរ​ចម្ប៉ា​មក​ក្នុង​នគរ​កម្ពុជា​ធ្វើ​ជា​នគរ​តែ​មួយ​ ដែរ ។ កាល​ទៅ​វាយ​ប្រទេស​ចម្ប៉ា ជា​ការ​សងសឹក​ចាម្ប៍ ដែល​មាន​គំនិត​ខូច បាន​លើក​ទ័ព​ជើង​ទឹក​មក​លុក​ក្រុង​ស្រី​យសោធរបុរៈ ក្នុង​កាល​ចុង​រជ្ជកាល​ព្រះ​បាទ​ហស៌វរ្ម័ន​ទី ៣ ដែល​ក្នុង​ពេល​នោះ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បាន​ទទួល​គ្រោះថ្នាក់​យ៉ាង​ធ្ងន់ ដោយ​ត្រូវ​ទឹក​ធំ​លិច​យ៉ាង​ខ្លាំង ដូច​មាន​ពោល​ហើយ ។ កងទ័ព​ខ្មែរ​វាយ​​លុក​ចូល​ដល់​ក្រុង​វិជ័យ ចាប់​ព្រះ​រាជា​ចាម្ប៍ ទ្រង់​ព្រះ​នាម​ស្រីជយឥន្ទ្រវរ្ម័ន​បាន ។ តែ​ក្នុង​ទី​ខ្លះ​ថា ព្រះ​រាជា​អង្គ​នេះ​រត់​ចោល​ព្រះ​នគរ​បាត់​ទៅ ។ ព្រះ​បាទ​សូរ្យវរ្ម័ន កាល​ទ្រង់​មាន​ជ័យជំនះ​ដូច្នេះ​ហើយ, ទើប​ត្រាស់​ប្រកាស​រួម​ប្រទេស​ចម្ប៉ា ចូល​ជា​អាណាខែត្រ​របស់​កម្ពុជរដ្ឋ ទ្រង់​តាំង​ព្រះ​រាជវង្ស ១ អង្គ ព្រះ​នាម "ហរិទេព" នឹង​ត្រូវ​ជា​ព្រះ​អនុជ​នៃ​ព្រះ​អគ្គ​មហេសី​របស់​ព្រះ​អង្គ ឲ្យ​នៅ​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ​ចម្ប៉ា ហើយ​ស្ដេច​លើក​ទ័ព​ត្រឡប់​ព្រះ​នគរ ។ ប្រទេស​កម្ពុជា​ក្នុង​រជ្ជកាល​នេះ មាន​ព្រំប្រទល់​ដ៏​ធំ​ទូលាយ​យ៉ាង​អស្ចារ្យ​ម្ដង​ទៀត ។ វាសនា​របស់​ខ្មែរ​បាន​ឡើង​ដល់​កម្រិត​ខ្ពស់​បំផុត ។
សូយ៌្យវម៌្មបានរៀបអភិសេក ប៉ុន្តែគ្មានកំណត់ត្រាណាមួយសេសសល់រំលឹកដល់ព្រះនាមមហេសីរបស់ទ្រង់មួយអង្គណាឡើយ។ សូយ៌្យវម៌្មទី២ជាធម្មតាក្នុងចំណោមក្សត្រខ្មែរជាច្រើនអង្គ ទ្រង់ជាក្សត្រកាន់សាសនាវិស្ណុ ខុសពីព្រះរាជាផ្សេងកាន់សាសនព្រះសិវៈ ដោយផ្ដោតលើជីវភាពសាសនក្នុងរាជវាំងរបស់ព្រះអង្គ។ ហេតុផលជាច្រើនចំពោះការកាន់បែបនេះមិនត្រូវបានគេដឹងឡើយ។ Scholars have long debated whether his association with Vishnu helps explain why Angkor Wat faces west, the cardinal direction with which Vishnu is associated, rather than the common orientation for Khmer temples of east.
 
មេទ័ព​ចាម និង​ខ្មែរ​ជាច្រើន​ដែល​ជា​ជនក្បត់​ព្រះអង្គ ឬ​ប្រឆាំង​នឹង​ខ្មែរ​បាន​នាំ​គ្នា​រត់​ទៅ​សុំ​ស្ដេច​យួន​ជ្រកកោន​រស់​នៅ​តុងកឹង ។ ប្រទេស​យួន ដែល​បាន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ជន​ខុស​ច្បាប់​ទាំងនេះ​ជ្រកកោន យក​ធ្វើ​ជា​ជំរំ ត្រូវ​បាន​ព្រះបាទ​សុរិយាវរ្ម័ន​ទី​២ វាយ​ប្រហារ​បើក​របាញ​ចាញ់​បរាជ័យ​អស់​គ្មាន​សល់ ។ ស្ដេច​ចិន​ដែល​បាន​ស្គាល់​នូវ​ថ្វីដៃ​ធ្វើ​សឹក​សង្គ្រាម​យ៉ាង​ក្លាហាន​ អង់អាច​អស្ចារ្យ​របស់​ព្រះអង្គ បាន​កោត​សរសើរ និង​ផ្ដល់​កិត្តិយស​ឧត្ដុង្គឧត្ដម​ដល់​ព្រះអង្គ ។ អគ្គរាជទូត​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​តែងតែ​ចេញ​ចូល​ទៅ​វិញ​ទៅ​មក​ជា​ប្រក្រតី ។
Suryavarman II is the first Khmer king to be depicted in art. A bas relief in the south gallery of Angkor Wat shows him seated on an elaborate wooden dais whose legs and railings are carved to resemble naga snakes. On his head is a pointed diadem, and his ears have pendants. He wears anklets, armlets and bracelets. His right hand holds what seems to be a small dead snake—its meaning is unclear. His torso curves gracefully, his legs folded beneath him. The general image projected is one of serenity, and comfort with power and position.
 
សិលាចារឹកមួយចំនួននៅក្នុងរដ្ឋឥណ្ឌូបនីយកម្មជិតខាង[[ចាម្ប៉ា]] និងរឿងរ៉ាវបានបន្សល់ដោយស្មេរនៅមហាវៀត រដ្ឋមុនវៀតណាម និយាយថាសូយ៌្យវម៌្មបានធ្វើប្រតិបត្តិការសឹកសំខាន់បីលើកតែមិនបានជោគជ័យ វាយប្រហារទៅលើ[[មហាវៀត]] ជួនកាលដោយមានជំនួយពីចាម្ប៉ា។ ក្នុង​ឆ្នាំ ព. ស. ១៦៦០ ក្រោយ​ដែល​ទ្រង់​សោយរាជ្យ​បាន ៤ ឆ្នាំ​បាន​ស្ដេច​តែង​រាជទូត ឲ្យ​នាំ​រាជសារ​ទៅ​សូម​ចង​សម្ពន្ធ​មេត្រីភាព​នឹង​ប្រទេស​ចិន ហើយ​នឹង​ប្រទេស​ចាម្ប៍ ដើម្បី​ជា​ប្រយោជន៍​ក្នុង​ផ្លូវ​រដ្ឋបសាសនោបាយ ។ ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​នេះ ក៏​ព្រម​ទទួល​សម្ពន្ធ​មេត្រីភាព​ផង​ដោយ​រីករាយ ហើយ​តែង​រាជទូត​ឲ្យ​នាំ​រាជសារ​មក​វិញ​តាម​សមគួរ ។ ប្រទេស​កម្ពុជា​បាន​ចង​សម្ពន្ធ​មេត្រីភាព​នឹង​ប្រទេស​ចិន រាប់​ជា​គ្រា​ទី ៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​នេះ ។
His image is part of a unique and detailed portrait of court life in the Angkor period. The scene's setting appears to be outside, amidst a forest. Kneeling attendants hold over His Majesty a profusion of fans, fly whisks and parasols that denoted rank. Princesses are carried in elaborately carved palanquins. Whiskered Brahman priests look on, some of them apparently preparing things for a ceremony. To the right of His Majesty, a courtier kneels, apparently presenting something. Advisers look on, kneeling, some with hands over hearts in a gesture of obeisance. To the right we see an elaborate procession, with retainers sounding conches, drums and a gong. An ark bearing the royal fire, symbol of power, is carried on shoulders.
ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ចាម្ប៍ សូម្បី​មាន​ព្រំ​ប្រទល់​ជាប់​គ្នា​នឹង​ប្រទេស​កម្ពុជា​យ៉ាង​វែង តែ​ក៏​មិន​បាន​ជា​មិត្រ​ជិត​ដិត​គ្នា​ប៉ុន្មាន ច្រើន​តែ​ជា​អរិ​នឹង​គ្នា​តាំង​អំពី​ដើម​មក ទើប​តែ​នឹង​មក​ប្រាកដ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នេះ​ថា បាន​ចង​មេត្រីផាព​នឹង​គ្នា តែ​នេះ​ក៏​ដោយ​កុសលោបាយ​របស់​ព្រះ​បាទ​សូរ្យវរ្ម័ន​ដូចជា​នឹង​មាន​ប្រាកដ​ទៅ​ខាង​ក្រោយ ។
 
កាល​ចង​សម្ពន្ធ​មេត្រីភាព​ហើយ ទ្រង់​បាន​លើក​ទ័ព​ហ្លួង សឹង​មាន​សេនា​ដំរី​ជា​យ៉ាង​ច្រើន ទៅ​វាយ​ប្រទេស​កៅជី (យួន) ដែល​ចេះ​តែ​រុករាន​ទន្ទ្រាន​យក​ជាយ​ព្រះ​រាជ​អាណាខែត្រ​ខ្មែរ ប៉ែក​ខាង​លើ​ជា​ញឹកញយ ។ កាល​កងទ័ព​ខ្មែរ​លើក​ទៅ​ដល់ ទ័ព​យួន​ក៏​លើក​ចេញ​មក​ច្បាំង​ត​ទល់ តែ​ទប់​ឥទ្ធិពល​កងទ័ព​ខ្មែរ​ពុំ​បាន កងទ័ព​ខ្មែរ​បាន​វាយ​លុក​រហូត​ទៅ​ដល់​ស្រុក​ង៉ែអាន ទើប​លើក​ទ័ព​ត្រឡប់​មក​ព្រះ​នគរ​វិញ ។
Further on in the gallery is a display of Suryavarman's military might. Commanders with armor and weapons stand atop fierce war elephants, with ranks of foot soldiers below, each holding a spear and shield. One of the commanders is the king himself, looking over his right shoulder, his chest covered with armour, a sharp weapon in his right hand.
កន្លង​មក ៤ ឆ្នាំ ទ្រង់​លើក​ទ័ព​ទៅ​វា​ម្ដង​ទៀត ដោយ​ហេតុ​កៅជី​មិន​រាង​ចាល ។ សង្គ្រាម​គ្រា​នេះ​ទ្រង់​វាយ​រហូត​ដល់​ស្រុក​តាន់ហួ ទ្រង់​ប្រកាស​ឲ្យ​ស្រុក​ដែល​វាយ​បាន​ទាំង​ប៉ុន្មាន ជា​ចំណុះ​ប្រទេស​កម្ពុជា ហើយ​ស្ដេច​លើក​ទ័ព​ត្រឡប់​មក​ព្រះ​នគរ ។
ក្នុង​វេលា​នោះ ដែនដី​ដែល​ជា​ប្រទេស​លាវ ដូច​យ៉ាង​ហ្លួងព្រះបាង​នឹង​វៀងច័ន្ទន៍​ជាដើម ក៏​ជា​អាណាខែត្រ​របស់​ខ្មែរ​ដែរ ។
សិលាចារឹកមួយចំនួននៅក្នុងរដ្ឋឥណ្ឌូបនីយកម្មជិតខាង[[ចាម្ប៉ា]] និងរឿងរ៉ាវបានបន្សល់ដោយស្មេរនៅមហាវៀត រដ្ឋមុនវៀតណាម និយាយថាសូយ៌្យវម៌្មបានធ្វើប្រតិបត្តិការសឹកសំខាន់បីលើកតែមិនបានជោគជ័យ វាយប្រហារទៅលើ[[មហាវៀត]] ជួនកាលដោយមានជំនួយពីចាម្ប៉ា។ នៅឆ្នាំគ.ស ១១២៨ ទ្រង់ត្រូវបានគេនិយាយថាបានដឹកនាំទាហាន ២០ ០០០ នាក់ទល់នឹងមហាវៀត ប៉ុន្តែកងទ័ពទាំងនោះត្រូវបានគេបង្ក្រាបបាន និង ត្រូវបានគេបណ្ដេញចេញពីមហាវៀត។ ឆ្នាំបន្ទាប់មកទ្រង់បានបញ្ជូនកងសំពៅមួយកងមាន ៧០០ សំពៅដើម្បីវាយប្រហារតាមឆ្នេររបស់មហាវៀត។ នៅឆ្នាំគ.ស ១១៣២ កងទ័ពចំរុះខ្មែរ-ចាមបានលុកលុយម្ដងទៀត មិនបានជោគជ័យឡើយ។ ក្រោយមក ស្ដេចចាមជយឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣ បានធ្វើឱ្យមានសន្តិភាពជាមួយមហាវៀត និង បដិសេធនឹងជួយការវាយប្រហារតទៅទៀត។ នៅគ.ស ១១៤៥ សូយ៌្យវម៌្មបានលុកលុយចាម្ប៉ា បានកំរាបស្ដេចចាម និងបានបំផ្លិចបំផ្លាញរាជធានីវិជយ។ នៅលើរាជបល្លង្កចាម ទ្រង់បានដាក់ក្សត្រថ្មី [[ហរិទេវ]] ជាប្អូនប្រុសនៃមហេសីស្ដេចខ្មែរ។ ការប្រយុទ្ធជាបន្តបន្ទាប់ កងទ័ពចាមបានកាន់កាប់រាជធានីរបស់ខ្លួនជាថ្មីវិញ និងបានសំលាប់ហរិទេវ។<ref>Briggs, "The Ancient Khmer Empire," p. 192.</ref>
[[File:Angkor sunrise.JPG|thumb|អង្គរវត្តបានកសាងដោយសូយ៌្យវម៌្មទី២]]
 
និយាយ​ពី​ពួក​សៀម​ដែល​មាន​ព្រះ​ព្រហ្មរាជ​ជា​ប្រមុខ​នោះ មក​ក្នុង​ឆ្នាំ ព.ស. ១៦៦០ ប្រហែល​ជា​គិត​ថា ព្រះ​បាទ​សុរ្យវរ្ម័ន​ទី ២ ដែល​ទើប​សោរាជ្យ​ថ្មី គង់​ទន់ខ្សោយ​បែប​យ៉ាង​ព្រះ​បាទ​ធរណេន្ទ្រវរ្ម័ន​ទី ១ ទើប​រួបរួម​ទ័ព​បាន​ប្រហែល ៨០.០០០ នាក់ លើក​ចុះ​មក​សង្កត់​សង្កិន​ពួក​រាស្ត្រ​ខ្មែ​នៅ​តាម​ជាយ​ព្រះ​រាជអាណាចក្រ​ភាគ​ខាង​លិច ហើយ​លុក​ចូល​មក​ដល់​នគរ​កំពែង​ពេជ្រ ដែល​មាន​មហា​ឧបរាជ​ខ្មែរ​ព្រះ​នាម "ព្រះ​រាជរាជ" ឈរ​គ្រប់គ្រង​នៅ​ទី​នោះ ដោយ​ព្រះ​រាមរាជ​មិន​ដឹង​ខ្លួន​ជា​មុន ។ កាល​លើក​ទ័ព​ទៅ​ដល់​ជាយ​ក្រុង​កំពែង​ពេជ្រ ព្រះ​ព្រហ្មរាជ​ ក៏​ចូល​ទៅ​ជួប​នឹង​ព្រះ​រាមរាជ ទទួល​ក្រឡេក​ទៅ​ឃើញ​ព្រះ​កែវមរកត​នៅ​ក្នុង​ព្រះ​វិហារ​ក្នុង​ក្រុង​នោះ​ក៏​ទូល​សុំ​យក​ទៅ ព្រះ​រាមរាជ​ទើប​ទាល់ ក៏​លើក​ឲ្យ​ទៅ​តាំង​មិន​ស្ម័គ្រ។ ព្រះ​ព្រហ្មរាជ​កាល​បាន​ព្រះ​កែវ​​មរកត​ទៅ​ហើយ ក៏​គិត​ព្រួយ​​បារម្ភ​ក្រែង​ខ្មែរ​លើក​ទ័ព​ទៅ​ដណ្ដើម​យក​មក​វិញ ទើប​គិត​ធ្វើ​ឧបាយ​ក្រឡៃ​ព្រះ​កែវ​មរកត​បំបាត់​ដាន​កុំ​​ឲ្យ​ខ្មែរ​រក​ឃើញ គឺ​យក​បាយអ​មក​បូក​ស្រោប​ព្រះ​កែវមរកត ឲ្យ​មើល​ឃើញ​ហាក់​ដូចជា​ព្រះ​ពុទ្ធរូប​ធម្មតា ហើយ​យក​ទៅ​លាក់​ទុក​យ៉ាង​គត់មត់ ។
ការ​បង្រួបបង្រួម​កម្ពុជា
រឿង​សៀម​តាំង​ឥស្សរភាព​នៅ​ក្នុង​ខែត្រ​ខ័ណ្ឌ​នៃ​ព្រះ​រាជ​អាណាចក្រ​នោះ មិន​បាន​ផុត​ទៅ​អំពី​ព្រះ​ការណ៍​របស់​ព្រះ​បាទ​សូរ្យវរ្ម័ន​ទេ កាល​ទ្រង់​ជ្រាប​ហើយ ក៏​ត្រាស់​ឲ្យ​កងទ័ព​លើក​ទៅ​កម្រាប់​ពួក​សៀម​នោះ ឲ្យ​ត្រឡប់​នៅ​ក្រោម​ម្លប់​ព្រះ​​បរម​ពោធិសម្ភារ​ដូច​ដើម​វិញ ។ សៀម​តោង​នៅ​ក្រោម​អារក្ខា​ខ្មែរ​ត​មក​ទៀត ដរាប​ដល់​សតវត្ស​ទី ១៨ ទើង​អាច​តាំង​ឥស្សរភាព​បាន ដូចជា​នឹង​មាន​ពោល​ក្នុង​រយៈ​តទៅ ។
ឯ​ព្រះ​កែវមរកត​មិន​បាន​ត្រឡប់​មក​នគរ​វិញ នៅ​កប់​បាត់​ក្នុង​ស្រុក​យោនកជៀងសែន​ត​មក ។ ការ​ដែល​មិន​បាន​ត្រឡប់​មក​វិញ ប្រហែល​ជា​ដោយ​ហេតុ​ព្រះ​បាទ​សូរ្យវរ្ម័ន​ទី ២ ទ្រង់​និយម​រាប់អាន​លទ្ធិ​វៃស្ណវៈ ។ រឿង​ព្រះ​កែវមរកត ទើប​មិន​បាន​មក​ជំពាក់​ក្នុង​ព្រះ​រាជ​ហឫទ័យ​ប៉ុន្មាន​មុខ គួរ​ឲ្យ​ស្ដាយ ។
 
ក្នុង​ឆ្នាំ ព. ស. ១៦៦០ ក្រោយ​ដែល​ទ្រង់​សោយរាជ្យ​បាន ៤ ឆ្នាំ​បាន​ស្ដេច​តែង​រាជទូត ឲ្យ​នាំ​រាជសារ​ទៅ​សូម​ចង​សម្ពន្ធ​មេត្រីភាព​នឹង​ប្រទេស​ចិន ហើយ​នឹង​ប្រទេស​ចាម្ប៍ ដើម្បី​ជា​ប្រយោជន៍​ក្នុង​ផ្លូវ​រដ្ឋបសាសនោបាយ ។ ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​នេះ ក៏​ព្រម​ទទួល​សម្ពន្ធ​មេត្រីភាព​ផង​ដោយ​រីករាយ ហើយ​តែង​រាជទូត​ឲ្យ​នាំ​រាជសារ​មក​វិញ​តាម​សមគួរ ។ ប្រទេស​កម្ពុជា​បាន​ចង​សម្ពន្ធ​មេត្រីភាព​នឹង​ប្រទេស​ចិន រាប់​ជា​គ្រា​ទី ៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​នេះ ។
បាន ​ឡើង​គ្រងរាជសម្បត្តិ​កាលណា ព្រះបាទ​សុរិយាវរ្ម័ន​ទី​២ ក៏​រៀប​ចំ​ចាត់​ចែង ធ្វើ​សឹក​សង្គ្រាម​វាយ​ប្រយុទ្ធ​ បង្ក្រាប​នគរ​ចំណុះ​ជិត​ឆ្ងាយ ដើម្បី​បញ្ចូល​ទឹក​ដី​នគរ​កម្ពុជា​តូច​ធំ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ឲ្យ​មាន​ឯកភាព​រួម​ ចូល​តែ​មួយ​វិញ ។
ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ចាម្ប៍ សូម្បី​មាន​ព្រំ​ប្រទល់​ជាប់​គ្នា​នឹង​ប្រទេស​កម្ពុជា​យ៉ាង​វែង តែ​ក៏​មិន​បាន​ជា​មិត្រ​ជិត​ដិត​គ្នា​ប៉ុន្មាន ច្រើន​តែ​ជា​អរិ​នឹង​គ្នា​តាំង​អំពី​ដើម​មក ទើប​តែ​នឹង​មក​ប្រាកដ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នេះ​ថា បាន​ចង​មេត្រីផាព​នឹង​គ្នា តែ​នេះ​ក៏​ដោយ​កុសលោបាយ​របស់​ព្រះ​បាទ​សូរ្យវរ្ម័ន​ដូចជា​នឹង​មាន​ប្រាកដ​ទៅ​ខាង​ក្រោយ ។
ក្រៅពីការធ្វើសឹក សូយ៌្យវម៌្មបានអនុវត្តនយោបាយការទូត ដោយការបន្តទំនាក់ទំនងផ្លូវការជាមួយ[[ចិន]]នៅគ.ស ១១១៦។ ការរៀបរាប់របស់ចិននៅសតវត្សទី១៣ បាននិយាយថាគណៈរាជទូតខ្មែរមាន ១៤ នាក់ ដែលបន្ទាប់ពីមកដល់ដីចិនត្រូវបានព្រះរាជទានជាសំពត់ព្រែក្នុងព្រះរាជវាំងជាពិសេស។ “ដោយក្ដីកំរណាស់ ដែលយើងខ្ញុំបានមកដល់ព្រោះយើងខ្ញុំបានមើលឃើញនូវកិត្តិសព្ទរបស់ព្រះអង្គច្រើនជាងយើងខ្ញុំត្រូវបានទទួលផលប្រយោជន៍ពីព្រះអង្គ” ម្នាក់ក្នុងចំណោមរាជទូតបានពោលប្រាប់ទៅកាន់អធិរាជចិន។ គណៈរាជទូតបានត្រឡប់ទៅស្រុកវិញនៅឆ្នាំបន្តបន្ទាប់។ គណៈរាជទូតផ្សេងមួយទៀតបានទៅទស្សនកិច្ចនៅឆ្នាំគ.ស ១១២០ នៅគ.ស ១១២៨ អធិរាជដដែលបានប្រៀបធៀបព្រះកិត្តិយសដ៏ខ្ពស់ខ្ពស់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ដោយចាត់ទុកថា “មហាប្រទេសរាជនៃចក្រភពព្រះអង្គ។” បញ្ហាជាច្រើនផ្ដោលើពាណិជ្ជកម្មរវាងរដ្ឋទាំងពីរត្រូវបានគេពិនិត្យនិងរៀបចំឡើងវិញ។<ref>Briggs, "The Ancient Khmer Empire," p. 189.</ref>
 
រជ្ជកាលរបស់ស្ដេចអង្គនេះបានមើលឃើញនូវនវានុវត្តន៍ជាច្រើនខាងសិល្បៈនិងស្ថាបត្យកម្ម។ ទ្រង់បានធ្វើជាធិបតីលើសំណង់នៃ[[អង្គរវត្ត]] ប្រាសាទធំបំផុតដែលបានសាងសង់នៅក្នុងរាជធានី និងនៅក្នុងគំនិតសម័យទំនើបជាច្រើនថាជា ស្នាដៃនៃស្ថាបត្យកម្មចុងក្រោយបង្អស់។ ប្រាង្គកណ្ដាលទាំងប្រាំរបស់ប្រាសាទរំលឹកដល់កំពូលភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]] លំនៅនៃទេវបែបព្រហ្មញ្ញសាសនា។ វាបានលំអដោយអបស្សឆ្លាក់ច្រើនជាង ១៨៦០ អង្គ រឺ បវរកញ្ញានៅស្ថានសួគ៌ និងរាប់រយមាត្រនៃចំលាក់លៀនរាក់យ៉ាងវិចិត្រដែលរៀបរាប់ពីទេវកថាហិណ្ឌូ និងទស្សនីយភាពពីជីវភាពសហសម័យ។ ប្រាសាទផ្សេងជាច្រើនទៀតដែលកំណត់កាលត្រូវនឹងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គរួមមាន [[បន្ទាយសំរែ]] [[ធម្មនន្ទ]] [[ចៅសាយទេវតា]] និង នៅខាងកើតរាជធានី សំណង់អគារ[[បឹងមាលា]]។
ព្រះអង្គ​បាន​យក​ ជ័យជំនះ​លើ​កង​យោធា​របស់​ព្រះបាទ​នរបតិន្ទ្រវរ្ម័ន ហើយ​ដណ្ដើ​យក​បាន​មហានគរ ។ ព្រះបាទ​នរបតិន្ទ្រវរ្ម័ន ដែល​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ត្រឹមត្រូវ​តាម​ច្បាប់ ព្រះអង្គ​បាន​អស់​ព្រះជន្ម​ក្នុង​ពេល​ធ្វើ​ចម្បាំង​នោះ គឺ​នៅ​ក្នុង​គ.ស​១១១៣ ។
 
សូយ៌្យវម៌្មបានរៀបអភិសេក ប៉ុន្តែគ្មានកំណត់ត្រាណាមួយសេសសល់រំលឹកដល់ព្រះនាមមហេសីរបស់ទ្រង់មួយអង្គណាឡើយ។ សូយ៌្យវម៌្មទី២ជាធម្មតាក្នុងចំណោមក្សត្រខ្មែរជាច្រើនអង្គ ទ្រង់ជាក្សត្រកាន់សាសនាវិស្ណុ ខុសពីព្រះរាជាផ្សេងកាន់សាសនព្រះសិវៈ ដោយផ្ដោតលើជីវភាពសាសនក្នុងរាជវាំងរបស់ព្រះអង្គ។ ហេតុផលជាច្រើនចំពោះការកាន់បែបនេះមិនត្រូវបានគេដឹងឡើយ។ Scholarsពួកអ្នកប្រាជ្ញបានពិភាក្សាតទល់គ្នាថាតើការកាន់របស់ព្រះអង្គជាមួយសាសនាវិស្ណុជួយពន្យល់ថាតើហេតុអ្វីអង្គរវត្តបែមុខទៅទិសខាងលិច haveទិសភាគដែលក្នុងវិស្ណុត្រូវបានគេប្រកាន់យក longខុសពីទិសធម្មតារបស់ប្រាសាទខ្មែរដែលបែរទៅខាងកើត។ debated whether his association with Vishnu helps explain why Angkor Wat faces west, the cardinal direction with which Vishnu is associated, rather than the common orientation for Khmer temples of east.
ព្រះបាទ​ សុរិយាវរ្ម័ន​ទី​២ បាន​ជ័យជំនះ​ឈ្នះ​ដោយ​ប្រើ​កម្លាំង​អាវុធ ។ ក្នុង​ឱកាស​ជាមួយ​គ្នា​នោះ ព្រះអង្គ​ក៏​បាន​បង្រួប​បង្រួម​ទឹកដី​ខ្មែរ​ឲ្យ​មក​តែ​មួយ​វិញ​ដែរ ។ កម្ពុជា​លែង​មាន​ស្ដេច​ពីរ ហើយ​មាន​ស្ដេច​តែ​មួយ​អង្គ​គត់​ក្នុង​កិច្ច​ការ​ត្រួតត្រា​ដឹក​នាំ​ប្រទេស​ ជាតិ ។
 
សូយ៌្យវម៌្មទី២គឺក្សត្រខ្មែរទីមួយដែលត្រូវបានគេពិពណ៌នាក្នុងសិល្បៈ។ ចំលាក់លៀនរាក់នៅថែវខាងត្បូងនៃអង្គរវត្តបង្ហាញទ្រង់គង់លើព្រះទែនធ្វើពីឈើយ៉ាងល្អវិចិត្រ ដែលព្រះបាទទាំងពីរនិងរបាំងព្រះទែនរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានគេឆ្លាក់ជារូបនាគរាជ។ នៅព្រះសិរសារបស់ទ្រង់គឺជាក្បាំងស្រួច និង ព្រះសោតាទាំងគូមានរយ៉ាសងខាង។ ទ្រង់ពាក់កងជើង កងដើមដៃ និង កងកដៃ។ ព្រះហស្ថស្ដាំកាន់ អ្វីម្យ៉ាងដូចជាពស់ងាប់មួយក្បាលតូចអត្ថន័យនៅតែមិនដឹង។ ដងព្រះកាយរបស់ទ្រង់ឆ្លាក់យ៉ាងសមសួន ព្រះបាទរបស់ព្រះអង្គបត់ខាងក្រោមព្រះអង្គ។ រូបភាពជាទូទៅឆ្លុះបញ្ចាំងនូវភាពស្ងប់ស្ងៀម និងសុកស្រួលបួលជាមួយអំណាចនិងតួនាទី។
ដើម្បី​នគរ និង​ប្រជានុរាស្ត្រ ព្រះអង្គ​បាន​ខំ​ប្រឹងប្រែង​រៀប​ចំ​ស្រុកទេស​ក្នុង​គ្រប់​វិស័យ ។
 
ព្រះឆាយាលក្ខ័ណរបស់ទ្រង់គឺផ្នែកនៃគំនូរលំអិតអំពីជីវភាពក្នុងរាជវាំងនៅសម័យអង្គរ។ បរិយាកាសទស្សនីយភាពនេះបង្ហាញថានៅខាងក្រៅ កណ្ដាលព្រៃមួយ។ បរិវារលុតជង្គង់កាន់ផ្លិត អំបក់រុយ និងក្លស់តំណាងអោយឋានៈជាច្រើនពីលើព្រះករុណារបស់ពួកគេ។ ព្រះនាងជាច្រើនត្រូវបានគេលើកដាក់លើស្នែងឆ្លាក់យ៉ាងល្អល្អះ។ ព្រាហ្មណ៍ដែលមានពុកចង្កាឈរមើល ភាគខ្លះនៃអ្នកទាំងនោះកំពុងរៀបចំគ្រឿងប្រដាប់សំរាប់ធ្វើពិធីជាក់ស្ដែងមួយ។ នៅខាងស្ដាំព្រះករុណា អ្នកបំរើក្នុងវាំងលុតជង្គង់ បង្ហាញអការៈអ្វីម្យ៉ាង។ ទីប្រឹក្សាជាច្រើនអង្គុយមើល ដោយលុតជង្គង់ ខ្លះទៀតមានដៃដាក់លើទ្រូងក្នុងកាយវិការគោរព។ ទៅខាងស្ដាំយើងឃើញមានក្រុមសិល្បៈមួយ ជាមួយអ្នកហែហមប្រគំស័ង្ខ ស្គរ និង គង។ ហិបមួយបំពក់ព្រះភ្លើង សញ្ញានៃឫទ្ធានុភាព ត្រូវបានគេលើកដាក់លើស្មា។
ព្រះបាទ ​សុរិយាវរ្ម័ន​ទី​២ ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​មួយ​អង្គ​ដ៏​ខ្លាំង​ពូកែ​ដែល​អាច​ធ្វើ​សង្គ្រាម​ប្រយុទ្ធ​ បង្ក្រាប​យក​ជោគជ័យ​លើ​សមរភូមិ​ពីរ​ខុស​គ្នា ក្នុង​កាលៈទេសៈ​ជាមួយ​គ្នាៈ លើ​ពួក​បះបោរ​ក្នុង​ស្រុក និង​លើ​កងទ័ព​នគរ​ចម្ប៉ា​ឈ្លានពាន ។
 
បន្ថែមពីនោះក្នុងថែវគឺជាការបង្ហាញនូវអនុភាពយោធារបស់សូយ៌្យវម៌្ម។ ពួកមេបញ្ជាការដែលមានអាវក្រោះ និងសាស្ត្រាវុធឈរលើដំរីសង្គ្រាមដ៏កាចសាហាវ ដែលមានទាហានថ្មើរជើងជាច្រើនជួរនៅខាងក្រោម ទាហាននីមួួយៗកាន់លំពែងនិងខែល។ ម្នាក់ក្នុងចំណោមមេបញ្ជាការទាំងនោះគឺជាព្រះមហាក្សត្រអង្គឯង មើលពីលើស្មាស្ដាំរបស់ទ្រង់ ព្រះឱរារបស់ទ្រង់បំពាក់ដោយអាវក្រោះ អាវុធមុតស្រួចក្នុងព្រហស្ថស្ដាំ។
សង្គ្រាម​នឹង​នគរ​ចម្ប៉ា
 
**
ព្រះមហាក្សត្រ ​នគរ​ចម្ប៉ា​ដែល​សង្កេត​ឃើញ​ប្រទេស​កម្ពុជា​កំពុង​តែ​ជាប់​ដៃ​វាយ​ប្រយុទ្ធ​ កាប់​សម្លាប់​ផ្ទៃ​ក្នុង បាន​ឆ្លៀត​ឱកាស​យ៉ាង​ល្អ​កម្រ​រក​មាន​នេះ លើក​កង​ទ័ព​ពល​សេនា​មក​វាយ​ប្រហារ​ដណ្ដើម​យក​ទឹក​ដី​ខ្មែរ ។
 
ព្រះបាទ ​សុរិយាវរ្ម័ន​ទី​២ ដោយ​មាន​ទ័ព​ចាម​នគរ​វិជ័យ​រួម​កម្លាំង​ផង បាន​លើក​ទ័ព​ទៅ​ទប់ទល់​ទ័ព​ចាម វាយ​ប្រហារ​ចូល​លុក​ទៅ​ដល់​នគរ​ចម្ប៉ា ហើយ​ដណ្ដើម​យក​បាន​រាជធានី​វិជ័យ ។ នេះ​ជា​សេចក្ដី​ដែល​សិលាចារឹក​ចម្ប៉ា​នៅ​ពោនគរ បាន​ចារ​ទុក​មក​ជា​ប្រវត្តិសាស្ត្រ ។ សិលាចារឹក​ចម្ប៉ា​ដដែល​បាន​បញ្ជាក់​ទៀត​ថា ព្រះបាទ​សុរិយាវរ្ម័ន​ទី​២ បាន​តែងតាំង​ប្អូន​ថ្លៃ​ព្រះអង្គ​ព្រះនាម​ហរិទេវៈ​ ជា​ឧបរាជ​សោយរាជ្យ​នគរ​ចម្ប៉ា ។ ព្រឹត្តិការណ៍​ត្រង់​នេះ ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ចិន​ជំនាន់​ដើម ក៏​បាន​កត់​សម្គាល់​ថា ព្រះអង្គ​បាន​បញ្ចូល​នគរ​ចម្ប៉ា​មក​ក្នុង​នគរ​កម្ពុជា​ធ្វើ​ជា​នគរ​តែ​មួយ​ ដែរ ។
 
មេទ័ព​ចាម និង​ខ្មែរ​ជាច្រើន​ដែល​ជា​ជនក្បត់​ព្រះអង្គ ឬ​ប្រឆាំង​នឹង​ខ្មែរ​បាន​នាំ​គ្នា​រត់​ទៅ​សុំ​ស្ដេច​យួន​ជ្រកកោន​រស់​នៅ​តុងកឹង ។ ប្រទេស​យួន ដែល​បាន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ជន​ខុស​ច្បាប់​ទាំងនេះ​ជ្រកកោន យក​ធ្វើ​ជា​ជំរំ ត្រូវ​បាន​ព្រះបាទ​សុរិយាវរ្ម័ន​ទី​២ វាយ​ប្រហារ​បើក​របាញ​ចាញ់​បរាជ័យ​អស់​គ្មាន​សល់ ។ ស្ដេច​ចិន​ដែល​បាន​ស្គាល់​នូវ​ថ្វីដៃ​ធ្វើ​សឹក​សង្គ្រាម​យ៉ាង​ក្លាហាន​ អង់អាច​អស្ចារ្យ​របស់​ព្រះអង្គ បាន​កោត​សរសើរ និង​ផ្ដល់​កិត្តិយស​ឧត្ដុង្គឧត្ដម​ដល់​ព្រះអង្គ ។ អគ្គរាជទូត​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​តែងតែ​ចេញ​ចូល​ទៅ​វិញ​ទៅ​មក​ជា​ប្រក្រតី ។
និយាយ​ពី​ពួក​សៀម​ដែល​មាន​ព្រះ​ព្រហ្មរាជ​ជា​ប្រមុខ​នោះ មក​ក្នុង​ឆ្នាំ ព.ស. ១៦៦០ ប្រហែល​ជា​គិត​ថា ព្រះ​បាទ​សុរ្យវរ្ម័ន​ទី ២ ដែល​ទើប​សោរាជ្យ​ថ្មី គង់​ទន់ខ្សោយ​បែប​យ៉ាង​ព្រះ​បាទ​ធរណេន្ទ្រវរ្ម័ន​ទី ១ ទើប​រួបរួម​ទ័ព​បាន​ប្រហែល ៨០.០០០ នាក់ លើក​ចុះ​មក​សង្កត់​សង្កិន​ពួក​រាស្ត្រ​ខ្មែ​នៅ​តាម​ជាយ​ព្រះ​រាជអាណាចក្រ​ភាគ​ខាង​លិច ហើយ​លុក​ចូល​មក​ដល់​នគរ​កំពែង​ពេជ្រ ដែល​មាន​មហា​ឧបរាជ​ខ្មែរ​ព្រះ​នាម "ព្រះ​រាជរាជ" ឈរ​គ្រប់គ្រង​នៅ​ទី​នោះ ដោយ​ព្រះ​រាមរាជ​មិន​ដឹង​ខ្លួន​ជា​មុន ។ កាល​លើក​ទ័ព​ទៅ​ដល់​ជាយ​ក្រុង​កំពែង​ពេជ្រ ព្រះ​ព្រហ្មរាជ​ ក៏​ចូល​ទៅ​ជួប​នឹង​ព្រះ​រាមរាជ ទទួល​ក្រឡេក​ទៅ​ឃើញ​ព្រះ​កែវមរកត​នៅ​ក្នុង​ព្រះ​វិហារ​ក្នុង​ក្រុង​នោះ​ក៏​ទូល​សុំ​យក​ទៅ ព្រះ​រាមរាជ​ទើប​ទាល់ ក៏​លើក​ឲ្យ​ទៅ​តាំង​មិន​ស្ម័គ្រ។ ព្រះ​ព្រហ្មរាជ​កាល​បាន​ព្រះ​កែវ​​មរកត​ទៅ​ហើយ ក៏​គិត​ព្រួយ​​បារម្ភ​ក្រែង​ខ្មែរ​លើក​ទ័ព​ទៅ​ដណ្ដើម​យក​មក​វិញ ទើប​គិត​ធ្វើ​ឧបាយ​ក្រឡៃ​ព្រះ​កែវ​មរកត​បំបាត់​ដាន​កុំ​​ឲ្យ​ខ្មែរ​រក​ឃើញ គឺ​យក​បាយអ​មក​បូក​ស្រោប​ព្រះ​កែវមរកត ឲ្យ​មើល​ឃើញ​ហាក់​ដូចជា​ព្រះ​ពុទ្ធរូប​ធម្មតា ហើយ​យក​ទៅ​លាក់​ទុក​យ៉ាង​គត់មត់ ។
រឿង​សៀម​តាំង​ឥស្សរភាព​នៅ​ក្នុង​ខែត្រ​ខ័ណ្ឌ​នៃ​ព្រះ​រាជ​អាណាចក្រ​នោះ មិន​បាន​ផុត​ទៅ​អំពី​ព្រះ​ការណ៍​របស់​ព្រះ​បាទ​សូរ្យវរ្ម័ន​ទេ កាល​ទ្រង់​ជ្រាប​ហើយ ក៏​ត្រាស់​ឲ្យ​កងទ័ព​លើក​ទៅ​កម្រាប់​ពួក​សៀម​នោះ ឲ្យ​ត្រឡប់​នៅ​ក្រោម​ម្លប់​ព្រះ​​បរម​ពោធិសម្ភារ​ដូច​ដើម​វិញ ។ សៀម​តោង​នៅ​ក្រោម​អារក្ខា​ខ្មែរ​ត​មក​ទៀត ដរាប​ដល់​សតវត្ស​ទី ១៨ ទើង​អាច​តាំង​ឥស្សរភាព​បាន ដូចជា​នឹង​មាន​ពោល​ក្នុង​រយៈ​តទៅ ។
ឯ​ព្រះ​កែវមរកត​មិន​បាន​ត្រឡប់​មក​នគរ​វិញ នៅ​កប់​បាត់​ក្នុង​ស្រុក​យោនកជៀងសែន​ត​មក ។ ការ​ដែល​មិន​បាន​ត្រឡប់​មក​វិញ ប្រហែល​ជា​ដោយ​ហេតុ​ព្រះ​បាទ​សូរ្យវរ្ម័ន​ទី ២ ទ្រង់​និយម​រាប់អាន​លទ្ធិ​វៃស្ណវៈ ។ រឿង​ព្រះ​កែវមរកត ទើប​មិន​បាន​មក​ជំពាក់​ក្នុង​ព្រះ​រាជ​ហឫទ័យ​ប៉ុន្មាន​មុខ គួរ​ឲ្យ​ស្ដាយ ។
ក្នុង​ឆ្នាំ ព. ស. ១៦៦០ ក្រោយ​ដែល​ទ្រង់​សោយរាជ្យ​បាន ៤ ឆ្នាំ​បាន​ស្ដេច​តែង​រាជទូត ឲ្យ​នាំ​រាជសារ​ទៅ​សូម​ចង​សម្ពន្ធ​មេត្រីភាព​នឹង​ប្រទេស​ចិន ហើយ​នឹង​ប្រទេស​ចាម្ប៍ ដើម្បី​ជា​ប្រយោជន៍​ក្នុង​ផ្លូវ​រដ្ឋបសាសនោបាយ ។ ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​នេះ ក៏​ព្រម​ទទួល​សម្ពន្ធ​មេត្រីភាព​ផង​ដោយ​រីករាយ ហើយ​តែង​រាជទូត​ឲ្យ​នាំ​រាជសារ​មក​វិញ​តាម​សមគួរ ។ ប្រទេស​កម្ពុជា​បាន​ចង​សម្ពន្ធ​មេត្រីភាព​នឹង​ប្រទេស​ចិន រាប់​ជា​គ្រា​ទី ៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​នេះ ។
ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ចាម្ប៍ សូម្បី​មាន​ព្រំ​ប្រទល់​ជាប់​គ្នា​នឹង​ប្រទេស​កម្ពុជា​យ៉ាង​វែង តែ​ក៏​មិន​បាន​ជា​មិត្រ​ជិត​ដិត​គ្នា​ប៉ុន្មាន ច្រើន​តែ​ជា​អរិ​នឹង​គ្នា​តាំង​អំពី​ដើម​មក ទើប​តែ​នឹង​មក​ប្រាកដ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នេះ​ថា បាន​ចង​មេត្រីផាព​នឹង​គ្នា តែ​នេះ​ក៏​ដោយ​កុសលោបាយ​របស់​ព្រះ​បាទ​សូរ្យវរ្ម័ន​ដូចជា​នឹង​មាន​ប្រាកដ​ទៅ​ខាង​ក្រោយ ។
កាល​ចង​សម្ពន្ធ​មេត្រីភាព​ហើយ ទ្រង់​បាន​លើក​ទ័ព​ហ្លួង សឹង​មាន​សេនា​ដំរី​ជា​យ៉ាង​ច្រើន ទៅ​វាយ​ប្រទេស​កៅជី (យួន) ដែល​ចេះ​តែ​រុករាន​ទន្ទ្រាន​យក​ជាយ​ព្រះ​រាជ​អាណាខែត្រ​ខ្មែរ ប៉ែក​ខាង​លើ​ជា​ញឹកញយ ។ កាល​កងទ័ព​ខ្មែរ​លើក​ទៅ​ដល់ ទ័ព​យួន​ក៏​លើក​ចេញ​មក​ច្បាំង​ត​ទល់ តែ​ទប់​ឥទ្ធិពល​កងទ័ព​ខ្មែរ​ពុំ​បាន កងទ័ព​ខ្មែរ​បាន​វាយ​លុក​រហូត​ទៅ​ដល់​ស្រុក​ង៉ែអាន ទើប​លើក​ទ័ព​ត្រឡប់​មក​ព្រះ​នគរ​វិញ ។
កន្លង​មក ៤ ឆ្នាំ ទ្រង់​លើក​ទ័ព​ទៅ​វា​ម្ដង​ទៀត ដោយ​ហេតុ​កៅជី​មិន​រាង​ចាល ។ សង្គ្រាម​គ្រា​នេះ​ទ្រង់​វាយ​រហូត​ដល់​ស្រុក​តាន់ហួ ទ្រង់​ប្រកាស​ឲ្យ​ស្រុក​ដែល​វាយ​បាន​ទាំង​ប៉ុន្មាន ជា​ចំណុះ​ប្រទេស​កម្ពុជា ហើយ​ស្ដេច​លើក​ទ័ព​ត្រឡប់​មក​ព្រះ​នគរ ។
ក្នុង​វេលា​នោះ ដែនដី​ដែល​ជា​ប្រទេស​លាវ ដូច​យ៉ាង​ហ្លួងព្រះបាង​នឹង​វៀងច័ន្ទន៍​ជាដើម ក៏​ជា​អាណាខែត្រ​របស់​ខ្មែរ​ដែរ ។
កាល​ទៅ​វាយ​ប្រទេស​ចម្ប៉ា ជា​ការ​សងសឹក​ចាម្ប៍ ដែល​មាន​គំនិត​ខូច បាន​លើក​ទ័ព​ជើង​ទឹក​មក​លុក​ក្រុង​ស្រី​យសោធរបុរៈ ក្នុង​កាល​ចុង​រជ្ជកាល​ព្រះ​បាទ​ហស៌វរ្ម័ន​ទី ៣ ដែល​ក្នុង​ពេល​នោះ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បាន​ទទួល​គ្រោះថ្នាក់​យ៉ាង​ធ្ងន់ ដោយ​ត្រូវ​ទឹក​ធំ​លិច​យ៉ាង​ខ្លាំង ដូច​មាន​ពោល​ហើយ ។ កងទ័ព​ខ្មែរ​វាយ​​លុក​ចូល​ដល់​ក្រុង​វិជ័យ ចាប់​ព្រះ​រាជា​ចាម្ប៍ ទ្រង់​ព្រះ​នាម​ស្រីជយឥន្ទ្រវរ្ម័ន​បាន ។ តែ​ក្នុង​ទី​ខ្លះ​ថា ព្រះ​រាជា​អង្គ​នេះ​រត់​ចោល​ព្រះ​នគរ​បាត់​ទៅ ។ ព្រះ​បាទ​សូរ្យវរ្ម័ន កាល​ទ្រង់​មាន​ជ័យជំនះ​ដូច្នេះ​ហើយ, ទើប​ត្រាស់​ប្រកាស​រួម​ប្រទេស​ចម្ប៉ា ចូល​ជា​អាណាខែត្រ​របស់​កម្ពុជរដ្ឋ ទ្រង់​តាំង​ព្រះ​រាជវង្ស ១ អង្គ ព្រះ​នាម "ហរិទេព" នឹង​ត្រូវ​ជា​ព្រះ​អនុជ​នៃ​ព្រះ​អគ្គ​មហេសី​របស់​ព្រះ​អង្គ ឲ្យ​នៅ​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ​ចម្ប៉ា ហើយ​ស្ដេច​លើក​ទ័ព​ត្រឡប់​ព្រះ​នគរ ។ ប្រទេស​កម្ពុជា​ក្នុង​រជ្ជកាល​នេះ មាន​ព្រំប្រទល់​ដ៏​ធំ​ទូលាយ​យ៉ាង​អស្ចារ្យ​ម្ដង​ទៀត ។ វាសនា​របស់​ខ្មែរ​បាន​ឡើង​ដល់​កម្រិត​ខ្ពស់​បំផុត ។
ផ្នែក​គ្រប់គ្រង ៈ - ព្រះ​បាទ​សរ្យវរ្ម័ន​ទី ២ ទ្រង់​ចាត់​តាំង​ព្រះ​មហា​ឧបរាជ​ឲ្យ​ទៅ​គ្រប់គ្រង​បច្ចន្តរដ្ឋ ដូច​ក្នុង​រជ្ជកាល​មុន ៗ តែ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នេះ ព្រះ​មហា​ឧបរាជ​មាន​ដល់​ទៅ ៧ អង្គ គឺ​នៅ​ស្រីធម្ម​នគរ ១ អង្គ, នៅ​កំពែង​ពេជ្រ ឬ កោសម្ពី ១ អង្គ, នៅ​លវបុរៈ ឬ ស្រីអយុធ្យា ១ អង្គ, ហរិភិញ្ជ័យ ឬ​ហៅ​ហរិបុញ្ជ័យ ១ អង្គ, នៅ​នគរ​ភ្នំ ភាគ​ខាង​លើ ១ អង្គ, នៅ​ឃ្លាំង​ក្នុង​ដែន​កូស័ងស៊ីន ក្នុង​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ១ អង្គ, នៅ​វិជ័យ ក្នុង​ចម្ប៉ា​រដ្ឋ ១ អង្គ ។
ទឹកដី​កម្ពុជា
Line ១០៨ ⟶ ១០៣:
ព្រះអង្គ​បាន​ចូល​ទីវង្គត​ក្នុង​គ.ស​១១៥០ ។
 
<ref>http://choukhmer.com/history-of-cambodia/khmer-history-by-ros-chantrabot/inscriptions-and-chinese-sources-3-angkor-period-ngor/</ref>
 
==Death and Succession==