សូយ៌្យវម៌្មទី២៖ ភាពខុសគ្នារវាងកំណែនានា
ខ្លឹមសារដែលបានលុបចោល ខ្លឹមសារដែលបានសរសេរបន្ថែម
បន្ទាត់ទី៣៦៖
សូយ៌្យវម៌្មត្រូវបានអភិសេកនៅឆ្នាំគ.ស ១១១៣។ ឫសីព្រាហ្មណ៍ព្រឹទ្ធិនាម [[ទិវាករបណ្ឌិត]]បានរៀបពិធី នេះគឺជាលើកទីបីដែលព្រាហ្មណ៍រូបនេះបានធ្វើរាជាភិសេកដល់ស្ដេច។ សិលាចារឹកជាច្រើនកត់ត្រាថាក្សត្រថ្មីបានរៀនសូត្រក្បួនពិសិដ្ឋជាច្រើន បានប្រារព្ធពិធីបុណ្យបែបសាសនានិងបានព្រះរាជទានដល់ព្រាហ្មណ៍នោះដូចជា គ្រែស្នែង ផ្លិត ម្កុដ អាសនៈមូល និងចិញ្ចៀនកែវកង។ <!-- Information about priest should be on a separate page, see discussion -->ព្រាហ្មណ៍រូបនេះបានធ្វើដំណើរវែងឆ្ងាយទៅកាន់ប្រាសាទនានាក្នុងចក្រភពនេះ រួមមានកំពូលភ្នំ[[ប្រាសាទព្រះវិហារ|ព្រះវិហារ]] ដែលលោកបានថ្វាយជារូបចំលាក់ព្រះ[[សិវៈ]]រាំធ្វើពីមាស។<ref>Higham, "The Civilization of Angkor," p. 113.</ref> រាជាភិសេកផ្លូវការរបស់ព្រះមហាក្សត្របានប្រារព្ធធ្វើឡើងនៅឆ្នាំ គ.ស ១១១៩ ដែលមានទិវាករបណ្ឌិតបានប្រារព្ធពិធីតាមក្បួនម្ដងទៀត។
==
ព្រះអង្គបានយក ជ័យជំនះលើកងយោធារបស់ព្រះបាទនរបតិន្ទ្រវរ្ម័ន ហើយដណ្ដើយកបានមហានគរ ។ ព្រះបាទនរបតិន្ទ្រវរ្ម័ន ដែលជាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ ព្រះអង្គបានអស់ព្រះជន្មក្នុងពេលធ្វើចម្បាំងនោះ គឺនៅក្នុងគ.ស១១១៣ ។▼
ការផែនដី ព្រះបាទសូយ៌្យវម៌្មទី២ក្រោយដែលទ្រង់បានឡើងគ្រងពិភពហើយក្នុងរវាង ៣-៤ ឆ្នាំនោះ ទ្រង់ក៏បានចាត់ការគ្រប់គ្រងផ្នែកមធ្យមរដ្ឋឲ្យបានរៀបរយតាមដើម នឹងទ្រង់ចាត់ការកសាងគ្រឿងអាវុធយុទ្ធភណ្ឌ នឹងបង្ហាត់សេនាទាហានទុកជាយ៉ាងច្រើនសំរាប់ការពារប្រទេសកុំឲ្យមានការណ៍បះបោរដូចក្នុងរជ្ជកាលមុនៗ នេះទៀត។ កំឡុងពេលប៉ុន្មានទសវត្សក្នុងអំណាច ព្រះអង្គបានបង្រួបបង្រួមចក្រភពនេះឡើងវិញ ផ្ទុយខុសពីនយោបាយមេត្តាករុណាជាច្រើននៃក្សត្រអង្គមុនព្រះអង្គ អ្នកប្រវត្តិវិទូមានជំនឿដូច្នោះ។ នគរចំណុះជាច្រើនបាននាំសួយសារអាករថ្វាយទ្រង់។ នៅខាងលិចនិងខាងជើង ពួកទាហានទ្រង់បានពង្រីកព្រំសីមាដែលគ្របដណ្ដប់ប៉ែកថ្មីៗនៃប្រទេស[[ថៃ]] [[លាវ]] និង [[ទៀបកោះម៉ាឡេស៊ី]]សម័យបច្ចុប្បន្ន។ ទ្រង់បានបង្កើតប្រតិបត្តិការយោធាដ៏ធំនៅភាគខាងកើតដូចគ្នា ប៉ុន្តែប្រតិបត្តិការទាំងនេះមិនបានជោគជ័យភាគច្រើនទេ យ៉ាងហោចណាស់ក៏តាមរយៈការរៀបរាប់របស់រាជសត្រូវនៃចក្រភពរបស់ព្រះអង្គ។ តាមធម្មតាក្នុងការកសាងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរឡើងវិញ មានបន្ទប់ជាច្រើនដើម្បីការពិភាក្សានូវព្រឹត្តិការណ៍ផ្សេងនិងត្រឹមត្រូវអស់ទាំងនេះ។ សិលាចារឹកខ្មែរ ជាប្រភពព័ត៌មានដ៏សំខាន់ ប្រហែលបំផ្លើសការបញ្ចប់របស់ចក្រភពខ្មែរ គ្រាដែលការរ៉ាយរ៉ាប់ពីរដ្ឋសត្រូវក៏អាចធ្វើបានដូចគ្នាជាមួយខុសឆ្គងដូចគ្នា។▼
▲ការផែនដី ព្រះបាទសូយ៌្យវម៌្មទី២ក្រោយដែលទ្រង់បានឡើងគ្រងពិភពហើយក្នុងរវាង ៣-៤ ឆ្នាំនោះ ទ្រង់ក៏បានចាត់ការគ្រប់គ្រងផ្នែកមធ្យមរដ្ឋឲ្យបានរៀបរយតាមដើម នឹងទ្រង់ចាត់ការកសាងគ្រឿងអាវុធយុទ្ធភណ្ឌ នឹងបង្ហាត់សេនាទាហានទុកជាយ៉ាងច្រើនសំរាប់ការពារប្រទេសកុំឲ្យមានការណ៍បះបោរដូចក្នុងរជ្ជកាលមុនៗ នេះទៀត។ កំឡុងពេលប៉ុន្មានទសវត្សក្នុងអំណាច ព្រះអង្គបានបង្រួបបង្រួមចក្រភពនេះឡើងវិញ ផ្ទុយខុសពីនយោបាយមេត្តាករុណាជាច្រើននៃក្សត្រអង្គមុនព្រះអង្គ
សិលាចារឹកមួយចំនួននៅក្នុងរដ្ឋឥណ្ឌូបនីយកម្មជិតខាង[[ចាម្ប៉ា]] និងរឿងរ៉ាវបានបន្សល់ដោយស្មេរនៅមហាវៀត រដ្ឋមុនវៀតណាម និយាយថាសូយ៌្យវម៌្មបានធ្វើប្រតិបត្តិការសឹកសំខាន់បីលើកតែមិនបានជោគជ័យ វាយប្រហារទៅលើ[[មហាវៀត]] ជួនកាលដោយមានជំនួយពីចាម្ប៉ា។ នៅឆ្នាំគ.ស ១១២៨ ទ្រង់ត្រូវបានគេនិយាយថាបានដឹកនាំទាហាន ២០ ០០០ នាក់ទល់នឹងមហាវៀត ប៉ុន្តែកងទ័ពទាំងនោះត្រូវបានគេបង្ក្រាបបាន និង ត្រូវបានគេបណ្ដេញចេញពីមហាវៀត។ ឆ្នាំបន្ទាប់មកទ្រង់បានបញ្ជូនកងសំពៅមួយកងមាន ៧០០ សំពៅដើម្បីវាយប្រហារតាមឆ្នេររបស់មហាវៀត។ នៅឆ្នាំគ.ស ១១៣២ កងទ័ពចំរុះខ្មែរ-ចាមបានលុកលុយម្ដងទៀត មិនបានជោគជ័យឡើយ។ ក្រោយមក ស្ដេចចាមជយឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣ បានធ្វើឱ្យមានសន្តិភាពជាមួយមហាវៀត និង បដិសេធនឹងជួយការវាយប្រហារតទៅទៀត។ នៅគ.ស ១១៤៥ សូយ៌្យវម៌្មបានលុកលុយចាម្ប៉ា បានកំរាបស្ដេចចាម និងបានបំផ្លិចបំផ្លាញរាជធានីវិជយ។ នៅលើរាជបល្លង្កចាម ទ្រង់បានដាក់ក្សត្រថ្មី [[ហរិទេវ]] ជាប្អូនប្រុសនៃមហេសីស្ដេចខ្មែរ។ ការប្រយុទ្ធជាបន្តបន្ទាប់ កងទ័ពចាមបានកាន់កាប់រាជធានីរបស់ខ្លួនជាថ្មីវិញ និងបានសំលាប់ហរិទេវ។<ref>Briggs, "The Ancient Khmer Empire," p. 192.</ref>▼
[[File:Angkor sunrise.JPG|thumb|អង្គរវត្តបានកសាងដោយសូយ៌្យវម៌្មទី២]]▼
ក្រៅពីការធ្វើសឹក សូយ៌្យវម៌្មបានអនុវត្តនយោបាយការទូត ដោយការបន្តទំនាក់ទំនងផ្លូវការជាមួយ[[ចិន]]នៅគ.ស ១១១៦។ ការរៀបរាប់របស់ចិននៅសតវត្សទី១៣ បាននិយាយថាគណៈរាជទូតខ្មែរមាន ១៤ នាក់ ដែលបន្ទាប់ពីមកដល់ដីចិនត្រូវបានព្រះរាជទានជាសំពត់ព្រែក្នុងព្រះរាជវាំងជាពិសេស។ “ដោយក្ដីកំរណាស់ ដែលយើងខ្ញុំបានមកដល់ព្រោះយើងខ្ញុំបានមើលឃើញនូវកិត្តិសព្ទរបស់ព្រះអង្គច្រើនជាងយើងខ្ញុំត្រូវបានទទួលផលប្រយោជន៍ពីព្រះអង្គ” ម្នាក់ក្នុងចំណោមរាជទូតបានពោលប្រាប់ទៅកាន់អធិរាជចិន។ គណៈរាជទូតបានត្រឡប់ទៅស្រុកវិញនៅឆ្នាំបន្តបន្ទាប់។ គណៈរាជទូតផ្សេងមួយទៀតបានទៅទស្សនកិច្ចនៅឆ្នាំគ.ស ១១២០ នៅគ.ស ១១២៨ អធិរាជដដែលបានប្រៀបធៀបព្រះកិត្តិយសដ៏ខ្ពស់ខ្ពស់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ដោយចាត់ទុកថា “មហាប្រទេសរាជនៃចក្រភពព្រះអង្គ។” បញ្ហាជាច្រើនផ្ដោលើពាណិជ្ជកម្មរវាងរដ្ឋទាំងពីរត្រូវបានគេពិនិត្យនិងរៀបចំឡើងវិញ។<ref>Briggs, "The Ancient Khmer Empire," p. 189.</ref>▼
ព្រះមហាក្សត្រ នគរចម្ប៉ាដែលសង្កេតឃើញប្រទេសកម្ពុជាកំពុងតែជាប់ដៃវាយប្រយុទ្ធ កាប់សម្លាប់ផ្ទៃក្នុង បានឆ្លៀតឱកាសយ៉ាងល្អកម្ររកមាននេះ លើកកងទ័ពពលសេនាមកវាយប្រហារដណ្ដើមយកទឹកដីខ្មែរ ។▼
រជ្ជកាលរបស់ស្ដេចអង្គនេះបានមើលឃើញនូវនវានុវត្តន៍ជាច្រើនខាងសិល្បៈនិងស្ថាបត្យកម្ម។ ទ្រង់បានធ្វើជាធិបតីលើសំណង់នៃ[[អង្គរវត្ត]] ប្រាសាទធំបំផុតដែលបានសាងសង់នៅក្នុងរាជធានី និងនៅក្នុងគំនិតសម័យទំនើបជាច្រើនថាជា ស្នាដៃនៃស្ថាបត្យកម្មចុងក្រោយបង្អស់។ ប្រាង្គកណ្ដាលទាំងប្រាំរបស់ប្រាសាទរំលឹកដល់កំពូលភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]] លំនៅនៃទេវបែបព្រហ្មញ្ញសាសនា។ វាបានលំអដោយអបស្សឆ្លាក់ច្រើនជាង ១៨៦០ អង្គ រឺ បវរកញ្ញានៅស្ថានសួគ៌ និងរាប់រយមាត្រនៃចំលាក់លៀនរាក់យ៉ាងវិចិត្រដែលរៀបរាប់ពីទេវកថាហិណ្ឌូ និងទស្សនីយភាពពីជីវភាពសហសម័យ។ ប្រាសាទផ្សេងជាច្រើនទៀតដែលកំណត់កាលត្រូវនឹងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គរួមមាន [[បន្ទាយសំរែ]] [[ធម្មនន្ទ]] [[ចៅសាយទេវតា]] និង នៅខាងកើតរាជធានី សំណង់អគារ[[បឹងមាលា]]។▼
សូយ៌្យវម៌្មបានរៀបអភិសេក ប៉ុន្តែគ្មានកំណត់ត្រាណាមួយសេសសល់រំលឹកដល់ព្រះនាមមហេសីរបស់ទ្រង់មួយអង្គណាឡើយ។ សូយ៌្យវម៌្មទី២ជាធម្មតាក្នុងចំណោមក្សត្រខ្មែរជាច្រើនអង្គ ទ្រង់ជាក្សត្រកាន់សាសនាវិស្ណុ ខុសពីព្រះរាជាផ្សេងកាន់សាសនព្រះសិវៈ ដោយផ្ដោតលើជីវភាពសាសនក្នុងរាជវាំងរបស់ព្រះអង្គ។ ហេតុផលជាច្រើនចំពោះការកាន់បែបនេះមិនត្រូវបានគេដឹងឡើយ។ Scholars have long debated whether his association with Vishnu helps explain why Angkor Wat faces west, the cardinal direction with which Vishnu is associated, rather than the common orientation for Khmer temples of east.▼
មេទ័ពចាម និងខ្មែរជាច្រើនដែលជាជនក្បត់ព្រះអង្គ ឬប្រឆាំងនឹងខ្មែរបាននាំគ្នារត់ទៅសុំស្ដេចយួនជ្រកកោនរស់នៅតុងកឹង ។ ប្រទេសយួន ដែលបានអនុញ្ញាតឲ្យជនខុសច្បាប់ទាំងនេះជ្រកកោន យកធ្វើជាជំរំ ត្រូវបានព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ វាយប្រហារបើករបាញចាញ់បរាជ័យអស់គ្មានសល់ ។ ស្ដេចចិនដែលបានស្គាល់នូវថ្វីដៃធ្វើសឹកសង្គ្រាមយ៉ាងក្លាហាន អង់អាចអស្ចារ្យរបស់ព្រះអង្គ បានកោតសរសើរ និងផ្ដល់កិត្តិយសឧត្ដុង្គឧត្ដមដល់ព្រះអង្គ ។ អគ្គរាជទូតប្រទេសទាំងពីរតែងតែចេញចូលទៅវិញទៅមកជាប្រក្រតី ។▼
ចំណែកឯប្រទេសចាម្ប៍ សូម្បីមានព្រំប្រទល់ជាប់គ្នានឹងប្រទេសកម្ពុជាយ៉ាងវែង តែក៏មិនបានជាមិត្រជិតដិតគ្នាប៉ុន្មាន ច្រើនតែជាអរិនឹងគ្នាតាំងអំពីដើមមក ទើបតែនឹងមកប្រាកដក្នុងរជ្ជកាលនេះថា បានចងមេត្រីផាពនឹងគ្នា តែនេះក៏ដោយកុសលោបាយរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នដូចជានឹងមានប្រាកដទៅខាងក្រោយ ។ ▼
កាលចងសម្ពន្ធមេត្រីភាពហើយ ទ្រង់បានលើកទ័ពហ្លួង សឹងមានសេនាដំរីជាយ៉ាងច្រើន ទៅវាយប្រទេសកៅជី (យួន) ដែលចេះតែរុករានទន្ទ្រានយកជាយព្រះរាជអាណាខែត្រខ្មែរ ប៉ែកខាងលើជាញឹកញយ ។ កាលកងទ័ពខ្មែរលើកទៅដល់ ទ័ពយួនក៏លើកចេញមកច្បាំងតទល់ តែទប់ឥទ្ធិពលកងទ័ពខ្មែរពុំបាន កងទ័ពខ្មែរបានវាយលុករហូតទៅដល់ស្រុកង៉ែអាន ទើបលើកទ័ពត្រឡប់មកព្រះនគរវិញ ។▼
កន្លងមក ៤ ឆ្នាំ ទ្រង់លើកទ័ពទៅវាម្ដងទៀត ដោយហេតុកៅជីមិនរាងចាល ។ សង្គ្រាមគ្រានេះទ្រង់វាយរហូតដល់ស្រុកតាន់ហួ ទ្រង់ប្រកាសឲ្យស្រុកដែលវាយបានទាំងប៉ុន្មាន ជាចំណុះប្រទេសកម្ពុជា ហើយស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់មកព្រះនគរ ។▼
ក្នុងវេលានោះ ដែនដីដែលជាប្រទេសលាវ ដូចយ៉ាងហ្លួងព្រះបាងនឹងវៀងច័ន្ទន៍ជាដើម ក៏ជាអាណាខែត្ររបស់ខ្មែរដែរ ។▼
▲
▲[[File:Angkor sunrise.JPG|thumb|អង្គរវត្តបានកសាងដោយសូយ៌្យវម៌្មទី២]]
និយាយពីពួកសៀមដែលមានព្រះព្រហ្មរាជជាប្រមុខនោះ មកក្នុងឆ្នាំ ព.ស. ១៦៦០ ប្រហែលជាគិតថា ព្រះបាទសុរ្យវរ្ម័នទី ២ ដែលទើបសោរាជ្យថ្មី គង់ទន់ខ្សោយបែបយ៉ាងព្រះបាទធរណេន្ទ្រវរ្ម័នទី ១ ទើបរួបរួមទ័ពបានប្រហែល ៨០.០០០ នាក់ លើកចុះមកសង្កត់សង្កិនពួករាស្ត្រខ្មែនៅតាមជាយព្រះរាជអាណាចក្រភាគខាងលិច ហើយលុកចូលមកដល់នគរកំពែងពេជ្រ ដែលមានមហាឧបរាជខ្មែរព្រះនាម "ព្រះរាជរាជ" ឈរគ្រប់គ្រងនៅទីនោះ ដោយព្រះរាមរាជមិនដឹងខ្លួនជាមុន ។ កាលលើកទ័ពទៅដល់ជាយក្រុងកំពែងពេជ្រ ព្រះព្រហ្មរាជ ក៏ចូលទៅជួបនឹងព្រះរាមរាជ ទទួលក្រឡេកទៅឃើញព្រះកែវមរកតនៅក្នុងព្រះវិហារក្នុងក្រុងនោះក៏ទូលសុំយកទៅ ព្រះរាមរាជទើបទាល់ ក៏លើកឲ្យទៅតាំងមិនស្ម័គ្រ។ ព្រះព្រហ្មរាជកាលបានព្រះកែវមរកតទៅហើយ ក៏គិតព្រួយបារម្ភក្រែងខ្មែរលើកទ័ពទៅដណ្ដើមយកមកវិញ ទើបគិតធ្វើឧបាយក្រឡៃព្រះកែវមរកតបំបាត់ដានកុំឲ្យខ្មែររកឃើញ គឺយកបាយអមកបូកស្រោបព្រះកែវមរកត ឲ្យមើលឃើញហាក់ដូចជាព្រះពុទ្ធរូបធម្មតា ហើយយកទៅលាក់ទុកយ៉ាងគត់មត់ ។▼
រឿងសៀមតាំងឥស្សរភាពនៅក្នុងខែត្រខ័ណ្ឌនៃព្រះរាជអាណាចក្រនោះ មិនបានផុតទៅអំពីព្រះការណ៍របស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទេ កាលទ្រង់ជ្រាបហើយ ក៏ត្រាស់ឲ្យកងទ័ពលើកទៅកម្រាប់ពួកសៀមនោះ ឲ្យត្រឡប់នៅក្រោមម្លប់ព្រះបរមពោធិសម្ភារដូចដើមវិញ ។ សៀមតោងនៅក្រោមអារក្ខាខ្មែរតមកទៀត ដរាបដល់សតវត្សទី ១៨ ទើងអាចតាំងឥស្សរភាពបាន ដូចជានឹងមានពោលក្នុងរយៈតទៅ ។▼
ឯព្រះកែវមរកតមិនបានត្រឡប់មកនគរវិញ នៅកប់បាត់ក្នុងស្រុកយោនកជៀងសែនតមក ។ ការដែលមិនបានត្រឡប់មកវិញ ប្រហែលជាដោយហេតុព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ ទ្រង់និយមរាប់អានលទ្ធិវៃស្ណវៈ ។ រឿងព្រះកែវមរកត ទើបមិនបានមកជំពាក់ក្នុងព្រះរាជហឫទ័យប៉ុន្មានមុខ គួរឲ្យស្ដាយ ។▼
ក្នុងឆ្នាំ ព. ស. ១៦៦០ ក្រោយដែលទ្រង់សោយរាជ្យបាន ៤ ឆ្នាំបានស្ដេចតែងរាជទូត ឲ្យនាំរាជសារទៅសូមចងសម្ពន្ធមេត្រីភាពនឹងប្រទេសចិន ហើយនឹងប្រទេសចាម្ប៍ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ក្នុងផ្លូវរដ្ឋបសាសនោបាយ ។ ប្រទេសទាំងពីរនេះ ក៏ព្រមទទួលសម្ពន្ធមេត្រីភាពផងដោយរីករាយ ហើយតែងរាជទូតឲ្យនាំរាជសារមកវិញតាមសមគួរ ។ ប្រទេសកម្ពុជាបានចងសម្ពន្ធមេត្រីភាពនឹងប្រទេសចិន រាប់ជាគ្រាទី ៧ ក្នុងរជ្ជកាលនេះ ។
ចំណែកឯប្រទេសចាម្ប៍ សូម្បីមានព្រំប្រទល់ជាប់គ្នានឹងប្រទេសកម្ពុជាយ៉ាងវែង តែក៏មិនបានជាមិត្រជិតដិតគ្នាប៉ុន្មាន ច្រើនតែជាអរិនឹងគ្នាតាំងអំពីដើមមក ទើបតែនឹងមកប្រាកដក្នុងរជ្ជកាលនេះថា បានចងមេត្រីផាពនឹងគ្នា តែនេះក៏ដោយកុសលោបាយរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នដូចជានឹងមានប្រាកដទៅខាងក្រោយ ។
▲ក្រៅពីការធ្វើសឹក សូយ៌្យវម៌្មបានអនុវត្តនយោបាយការទូត ដោយការបន្តទំនាក់ទំនងផ្លូវការជាមួយ[[ចិន]]នៅគ.ស ១១១៦។ ការរៀបរាប់របស់ចិននៅសតវត្សទី១៣ បាននិយាយថាគណៈរាជទូតខ្មែរមាន ១៤ នាក់ ដែលបន្ទាប់ពីមកដល់ដីចិនត្រូវបានព្រះរាជទានជាសំពត់ព្រែក្នុងព្រះរាជវាំងជាពិសេស។ “ដោយក្ដីកំរណាស់ ដែលយើងខ្ញុំបានមកដល់ព្រោះយើងខ្ញុំបានមើលឃើញនូវកិត្តិសព្ទរបស់ព្រះអង្គច្រើនជាងយើងខ្ញុំត្រូវបានទទួលផលប្រយោជន៍ពីព្រះអង្គ” ម្នាក់ក្នុងចំណោមរាជទូតបានពោលប្រាប់ទៅកាន់អធិរាជចិន។ គណៈរាជទូតបានត្រឡប់ទៅស្រុកវិញនៅឆ្នាំបន្តបន្ទាប់។ គណៈរាជទូតផ្សេងមួយទៀតបានទៅទស្សនកិច្ចនៅឆ្នាំគ.ស ១១២០ នៅគ.ស ១១២៨ អធិរាជដដែលបានប្រៀបធៀបព្រះកិត្តិយសដ៏ខ្ពស់ខ្ពស់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ដោយចាត់ទុកថា “មហាប្រទេសរាជនៃចក្រភពព្រះអង្គ។” បញ្ហាជាច្រើនផ្ដោលើពាណិជ្ជកម្មរវាងរដ្ឋទាំងពីរត្រូវបានគេពិនិត្យនិងរៀបចំឡើងវិញ។<ref>Briggs, "The Ancient Khmer Empire," p. 189.</ref>
▲រជ្ជកាលរបស់ស្ដេចអង្គនេះបានមើលឃើញនូវនវានុវត្តន៍ជាច្រើនខាងសិល្បៈនិងស្ថាបត្យកម្ម។ ទ្រង់បានធ្វើជាធិបតីលើសំណង់នៃ[[អង្គរវត្ត]] ប្រាសាទធំបំផុតដែលបានសាងសង់នៅក្នុងរាជធានី និងនៅក្នុងគំនិតសម័យទំនើបជាច្រើនថាជា ស្នាដៃនៃស្ថាបត្យកម្មចុងក្រោយបង្អស់។ ប្រាង្គកណ្ដាលទាំងប្រាំរបស់ប្រាសាទរំលឹកដល់កំពូលភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]] លំនៅនៃទេវបែបព្រហ្មញ្ញសាសនា។ វាបានលំអដោយអបស្សឆ្លាក់ច្រើនជាង ១៨៦០ អង្គ រឺ បវរកញ្ញានៅស្ថានសួគ៌ និងរាប់រយមាត្រនៃចំលាក់លៀនរាក់យ៉ាងវិចិត្រដែលរៀបរាប់ពីទេវកថាហិណ្ឌូ និងទស្សនីយភាពពីជីវភាពសហសម័យ។ ប្រាសាទផ្សេងជាច្រើនទៀតដែលកំណត់កាលត្រូវនឹងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គរួមមាន [[បន្ទាយសំរែ]] [[ធម្មនន្ទ]] [[ចៅសាយទេវតា]] និង នៅខាងកើតរាជធានី សំណង់អគារ[[បឹងមាលា]]។
▲ព្រះអង្គបានយក ជ័យជំនះលើកងយោធារបស់ព្រះបាទនរបតិន្ទ្រវរ្ម័ន ហើយដណ្ដើយកបានមហានគរ ។ ព្រះបាទនរបតិន្ទ្រវរ្ម័ន ដែលជាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ ព្រះអង្គបានអស់ព្រះជន្មក្នុងពេលធ្វើចម្បាំងនោះ គឺនៅក្នុងគ.ស១១១៣ ។
▲សូយ៌្យវម៌្មបានរៀបអភិសេក ប៉ុន្តែគ្មានកំណត់ត្រាណាមួយសេសសល់រំលឹកដល់ព្រះនាមមហេសីរបស់ទ្រង់មួយអង្គណាឡើយ។ សូយ៌្យវម៌្មទី២ជាធម្មតាក្នុងចំណោមក្សត្រខ្មែរជាច្រើនអង្គ ទ្រង់ជាក្សត្រកាន់សាសនាវិស្ណុ ខុសពីព្រះរាជាផ្សេងកាន់សាសនព្រះសិវៈ ដោយផ្ដោតលើជីវភាពសាសនក្នុងរាជវាំងរបស់ព្រះអង្គ។ ហេតុផលជាច្រើនចំពោះការកាន់បែបនេះមិនត្រូវបានគេដឹងឡើយ។
សូយ៌្យវម៌្មទី២គឺក្សត្រខ្មែរទីមួយដែលត្រូវបានគេពិពណ៌នាក្នុងសិល្បៈ។ ចំលាក់លៀនរាក់នៅថែវខាងត្បូងនៃអង្គរវត្តបង្ហាញទ្រង់គង់លើព្រះទែនធ្វើពីឈើយ៉ាងល្អវិចិត្រ ដែលព្រះបាទទាំងពីរនិងរបាំងព្រះទែនរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានគេឆ្លាក់ជារូបនាគរាជ។ នៅព្រះសិរសារបស់ទ្រង់គឺជាក្បាំងស្រួច និង ព្រះសោតាទាំងគូមានរយ៉ាសងខាង។ ទ្រង់ពាក់កងជើង កងដើមដៃ និង កងកដៃ។ ព្រះហស្ថស្ដាំកាន់ អ្វីម្យ៉ាងដូចជាពស់ងាប់មួយក្បាលតូចអត្ថន័យនៅតែមិនដឹង។ ដងព្រះកាយរបស់ទ្រង់ឆ្លាក់យ៉ាងសមសួន ព្រះបាទរបស់ព្រះអង្គបត់ខាងក្រោមព្រះអង្គ។ រូបភាពជាទូទៅឆ្លុះបញ្ចាំងនូវភាពស្ងប់ស្ងៀម និងសុកស្រួលបួលជាមួយអំណាចនិងតួនាទី។
ព្រះឆាយាលក្ខ័ណរបស់ទ្រង់គឺផ្នែកនៃគំនូរលំអិតអំពីជីវភាពក្នុងរាជវាំងនៅសម័យអង្គរ។ បរិយាកាសទស្សនីយភាពនេះបង្ហាញថានៅខាងក្រៅ កណ្ដាលព្រៃមួយ។ បរិវារលុតជង្គង់កាន់ផ្លិត អំបក់រុយ និងក្លស់តំណាងអោយឋានៈជាច្រើនពីលើព្រះករុណារបស់ពួកគេ។ ព្រះនាងជាច្រើនត្រូវបានគេលើកដាក់លើស្នែងឆ្លាក់យ៉ាងល្អល្អះ។ ព្រាហ្មណ៍ដែលមានពុកចង្កាឈរមើល ភាគខ្លះនៃអ្នកទាំងនោះកំពុងរៀបចំគ្រឿងប្រដាប់សំរាប់ធ្វើពិធីជាក់ស្ដែងមួយ។ នៅខាងស្ដាំព្រះករុណា អ្នកបំរើក្នុងវាំងលុតជង្គង់ បង្ហាញអការៈអ្វីម្យ៉ាង។ ទីប្រឹក្សាជាច្រើនអង្គុយមើល ដោយលុតជង្គង់ ខ្លះទៀតមានដៃដាក់លើទ្រូងក្នុងកាយវិការគោរព។ ទៅខាងស្ដាំយើងឃើញមានក្រុមសិល្បៈមួយ ជាមួយអ្នកហែហមប្រគំស័ង្ខ ស្គរ និង គង។ ហិបមួយបំពក់ព្រះភ្លើង សញ្ញានៃឫទ្ធានុភាព ត្រូវបានគេលើកដាក់លើស្មា។
បន្ថែមពីនោះក្នុងថែវគឺជាការបង្ហាញនូវអនុភាពយោធារបស់សូយ៌្យវម៌្ម។ ពួកមេបញ្ជាការដែលមានអាវក្រោះ និងសាស្ត្រាវុធឈរលើដំរីសង្គ្រាមដ៏កាចសាហាវ ដែលមានទាហានថ្មើរជើងជាច្រើនជួរនៅខាងក្រោម ទាហាននីមួួយៗកាន់លំពែងនិងខែល។ ម្នាក់ក្នុងចំណោមមេបញ្ជាការទាំងនោះគឺជាព្រះមហាក្សត្រអង្គឯង មើលពីលើស្មាស្ដាំរបស់ទ្រង់ ព្រះឱរារបស់ទ្រង់បំពាក់ដោយអាវក្រោះ អាវុធមុតស្រួចក្នុងព្រហស្ថស្ដាំ។
**
▲ព្រះមហាក្សត្រ នគរចម្ប៉ាដែលសង្កេតឃើញប្រទេសកម្ពុជាកំពុងតែជាប់ដៃវាយប្រយុទ្ធ កាប់សម្លាប់ផ្ទៃក្នុង បានឆ្លៀតឱកាសយ៉ាងល្អកម្ររកមាននេះ លើកកងទ័ពពលសេនាមកវាយប្រហារដណ្ដើមយកទឹកដីខ្មែរ ។
▲មេទ័ពចាម និងខ្មែរជាច្រើនដែលជាជនក្បត់ព្រះអង្គ ឬប្រឆាំងនឹងខ្មែរបាននាំគ្នារត់ទៅសុំស្ដេចយួនជ្រកកោនរស់នៅតុងកឹង ។ ប្រទេសយួន ដែលបានអនុញ្ញាតឲ្យជនខុសច្បាប់ទាំងនេះជ្រកកោន យកធ្វើជាជំរំ ត្រូវបានព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ វាយប្រហារបើករបាញចាញ់បរាជ័យអស់គ្មានសល់ ។ ស្ដេចចិនដែលបានស្គាល់នូវថ្វីដៃធ្វើសឹកសង្គ្រាមយ៉ាងក្លាហាន អង់អាចអស្ចារ្យរបស់ព្រះអង្គ បានកោតសរសើរ និងផ្ដល់កិត្តិយសឧត្ដុង្គឧត្ដមដល់ព្រះអង្គ ។ អគ្គរាជទូតប្រទេសទាំងពីរតែងតែចេញចូលទៅវិញទៅមកជាប្រក្រតី ។
▲ និយាយពីពួកសៀមដែលមានព្រះព្រហ្មរាជជាប្រមុខនោះ មកក្នុងឆ្នាំ ព.ស. ១៦៦០ ប្រហែលជាគិតថា ព្រះបាទសុរ្យវរ្ម័នទី ២ ដែលទើបសោរាជ្យថ្មី គង់ទន់ខ្សោយបែបយ៉ាងព្រះបាទធរណេន្ទ្រវរ្ម័នទី ១ ទើបរួបរួមទ័ពបានប្រហែល ៨០.០០០ នាក់ លើកចុះមកសង្កត់សង្កិនពួករាស្ត្រខ្មែនៅតាមជាយព្រះរាជអាណាចក្រភាគខាងលិច ហើយលុកចូលមកដល់នគរកំពែងពេជ្រ ដែលមានមហាឧបរាជខ្មែរព្រះនាម "ព្រះរាជរាជ" ឈរគ្រប់គ្រងនៅទីនោះ ដោយព្រះរាមរាជមិនដឹងខ្លួនជាមុន ។ កាលលើកទ័ពទៅដល់ជាយក្រុងកំពែងពេជ្រ ព្រះព្រហ្មរាជ ក៏ចូលទៅជួបនឹងព្រះរាមរាជ ទទួលក្រឡេកទៅឃើញព្រះកែវមរកតនៅក្នុងព្រះវិហារក្នុងក្រុងនោះក៏ទូលសុំយកទៅ ព្រះរាមរាជទើបទាល់ ក៏លើកឲ្យទៅតាំងមិនស្ម័គ្រ។ ព្រះព្រហ្មរាជកាលបានព្រះកែវមរកតទៅហើយ ក៏គិតព្រួយបារម្ភក្រែងខ្មែរលើកទ័ពទៅដណ្ដើមយកមកវិញ ទើបគិតធ្វើឧបាយក្រឡៃព្រះកែវមរកតបំបាត់ដានកុំឲ្យខ្មែររកឃើញ គឺយកបាយអមកបូកស្រោបព្រះកែវមរកត ឲ្យមើលឃើញហាក់ដូចជាព្រះពុទ្ធរូបធម្មតា ហើយយកទៅលាក់ទុកយ៉ាងគត់មត់ ។
▲ រឿងសៀមតាំងឥស្សរភាពនៅក្នុងខែត្រខ័ណ្ឌនៃព្រះរាជអាណាចក្រនោះ មិនបានផុតទៅអំពីព្រះការណ៍របស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទេ កាលទ្រង់ជ្រាបហើយ ក៏ត្រាស់ឲ្យកងទ័ពលើកទៅកម្រាប់ពួកសៀមនោះ ឲ្យត្រឡប់នៅក្រោមម្លប់ព្រះបរមពោធិសម្ភារដូចដើមវិញ ។ សៀមតោងនៅក្រោមអារក្ខាខ្មែរតមកទៀត ដរាបដល់សតវត្សទី ១៨ ទើងអាចតាំងឥស្សរភាពបាន ដូចជានឹងមានពោលក្នុងរយៈតទៅ ។
▲ ឯព្រះកែវមរកតមិនបានត្រឡប់មកនគរវិញ នៅកប់បាត់ក្នុងស្រុកយោនកជៀងសែនតមក ។ ការដែលមិនបានត្រឡប់មកវិញ ប្រហែលជាដោយហេតុព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ ទ្រង់និយមរាប់អានលទ្ធិវៃស្ណវៈ ។ រឿងព្រះកែវមរកត ទើបមិនបានមកជំពាក់ក្នុងព្រះរាជហឫទ័យប៉ុន្មានមុខ គួរឲ្យស្ដាយ ។
▲ ក្នុងឆ្នាំ ព. ស. ១៦៦០ ក្រោយដែលទ្រង់សោយរាជ្យបាន ៤ ឆ្នាំបានស្ដេចតែងរាជទូត ឲ្យនាំរាជសារទៅសូមចងសម្ពន្ធមេត្រីភាពនឹងប្រទេសចិន ហើយនឹងប្រទេសចាម្ប៍ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ក្នុងផ្លូវរដ្ឋបសាសនោបាយ ។ ប្រទេសទាំងពីរនេះ ក៏ព្រមទទួលសម្ពន្ធមេត្រីភាពផងដោយរីករាយ ហើយតែងរាជទូតឲ្យនាំរាជសារមកវិញតាមសមគួរ ។ ប្រទេសកម្ពុជាបានចងសម្ពន្ធមេត្រីភាពនឹងប្រទេសចិន រាប់ជាគ្រាទី ៧ ក្នុងរជ្ជកាលនេះ ។
▲ ចំណែកឯប្រទេសចាម្ប៍ សូម្បីមានព្រំប្រទល់ជាប់គ្នានឹងប្រទេសកម្ពុជាយ៉ាងវែង តែក៏មិនបានជាមិត្រជិតដិតគ្នាប៉ុន្មាន ច្រើនតែជាអរិនឹងគ្នាតាំងអំពីដើមមក ទើបតែនឹងមកប្រាកដក្នុងរជ្ជកាលនេះថា បានចងមេត្រីផាពនឹងគ្នា តែនេះក៏ដោយកុសលោបាយរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នដូចជានឹងមានប្រាកដទៅខាងក្រោយ ។
▲ កាលចងសម្ពន្ធមេត្រីភាពហើយ ទ្រង់បានលើកទ័ពហ្លួង សឹងមានសេនាដំរីជាយ៉ាងច្រើន ទៅវាយប្រទេសកៅជី (យួន) ដែលចេះតែរុករានទន្ទ្រានយកជាយព្រះរាជអាណាខែត្រខ្មែរ ប៉ែកខាងលើជាញឹកញយ ។ កាលកងទ័ពខ្មែរលើកទៅដល់ ទ័ពយួនក៏លើកចេញមកច្បាំងតទល់ តែទប់ឥទ្ធិពលកងទ័ពខ្មែរពុំបាន កងទ័ពខ្មែរបានវាយលុករហូតទៅដល់ស្រុកង៉ែអាន ទើបលើកទ័ពត្រឡប់មកព្រះនគរវិញ ។
▲ កន្លងមក ៤ ឆ្នាំ ទ្រង់លើកទ័ពទៅវាម្ដងទៀត ដោយហេតុកៅជីមិនរាងចាល ។ សង្គ្រាមគ្រានេះទ្រង់វាយរហូតដល់ស្រុកតាន់ហួ ទ្រង់ប្រកាសឲ្យស្រុកដែលវាយបានទាំងប៉ុន្មាន ជាចំណុះប្រទេសកម្ពុជា ហើយស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់មកព្រះនគរ ។
▲ ក្នុងវេលានោះ ដែនដីដែលជាប្រទេសលាវ ដូចយ៉ាងហ្លួងព្រះបាងនឹងវៀងច័ន្ទន៍ជាដើម ក៏ជាអាណាខែត្ររបស់ខ្មែរដែរ ។
▲ កាលទៅវាយប្រទេសចម្ប៉ា ជាការសងសឹកចាម្ប៍ ដែលមានគំនិតខូច បានលើកទ័ពជើងទឹកមកលុកក្រុងស្រីយសោធរបុរៈ ក្នុងកាលចុងរជ្ជកាលព្រះបាទហស៌វរ្ម័នទី ៣ ដែលក្នុងពេលនោះប្រទេសកម្ពុជាបានទទួលគ្រោះថ្នាក់យ៉ាងធ្ងន់ ដោយត្រូវទឹកធំលិចយ៉ាងខ្លាំង ដូចមានពោលហើយ ។ កងទ័ពខ្មែរវាយលុកចូលដល់ក្រុងវិជ័យ ចាប់ព្រះរាជាចាម្ប៍ ទ្រង់ព្រះនាមស្រីជយឥន្ទ្រវរ្ម័នបាន ។ តែក្នុងទីខ្លះថា ព្រះរាជាអង្គនេះរត់ចោលព្រះនគរបាត់ទៅ ។ ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័ន កាលទ្រង់មានជ័យជំនះដូច្នេះហើយ, ទើបត្រាស់ប្រកាសរួមប្រទេសចម្ប៉ា ចូលជាអាណាខែត្ររបស់កម្ពុជរដ្ឋ ទ្រង់តាំងព្រះរាជវង្ស ១ អង្គ ព្រះនាម "ហរិទេព" នឹងត្រូវជាព្រះអនុជនៃព្រះអគ្គមហេសីរបស់ព្រះអង្គ ឲ្យនៅគ្រប់គ្រងរដ្ឋចម្ប៉ា ហើយស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់ព្រះនគរ ។ ប្រទេសកម្ពុជាក្នុងរជ្ជកាលនេះ មានព្រំប្រទល់ដ៏ធំទូលាយយ៉ាងអស្ចារ្យម្ដងទៀត ។ វាសនារបស់ខ្មែរបានឡើងដល់កម្រិតខ្ពស់បំផុត ។
ផ្នែកគ្រប់គ្រង ៈ - ព្រះបាទសរ្យវរ្ម័នទី ២ ទ្រង់ចាត់តាំងព្រះមហាឧបរាជឲ្យទៅគ្រប់គ្រងបច្ចន្តរដ្ឋ ដូចក្នុងរជ្ជកាលមុន ៗ តែក្នុងរជ្ជកាលនេះ ព្រះមហាឧបរាជមានដល់ទៅ ៧ អង្គ គឺនៅស្រីធម្មនគរ ១ អង្គ, នៅកំពែងពេជ្រ ឬ កោសម្ពី ១ អង្គ, នៅលវបុរៈ ឬ ស្រីអយុធ្យា ១ អង្គ, ហរិភិញ្ជ័យ ឬហៅហរិបុញ្ជ័យ ១ អង្គ, នៅនគរភ្នំ ភាគខាងលើ ១ អង្គ, នៅឃ្លាំងក្នុងដែនកូស័ងស៊ីន ក្នុងបច្ចុប្បន្ននេះ ១ អង្គ, នៅវិជ័យ ក្នុងចម្ប៉ារដ្ឋ ១ អង្គ ។
ទឹកដីកម្ពុជា
Line ១០៨ ⟶ ១០៣:
ព្រះអង្គបានចូលទីវង្គតក្នុងគ.ស១១៥០ ។
<ref>http://choukhmer.com/history-of-cambodia/khmer-history-by-ros-chantrabot/inscriptions-and-chinese-sources-3-angkor-period-ngor/</ref>
==Death and Succession==
|