អាដុល ហ៊ីត្លែរ៖ ភាពខុសគ្នារវាងកំណែនានា
ខ្លឹមសារដែលបានលុបចោល ខ្លឹមសារដែលបានសរសេរបន្ថែម
No edit summary |
No edit summary |
||
បន្ទាត់ទី១៖
[[ឯកសារ:Adolf Hitler cropped restored.jpg|រូបភាពតូច]]
<nowiki>'''អាឌូល អ៊ីត្លែរ '''</nowiki>(<ins><nowiki>{{IPA-de|ˈadɔlf ˈhɪtlɐ|lang|De-at-Adolf_Hitler.ogg}}</nowiki> </ins>២០មេសា ១៨៨៩ ដល់ ៣០ មេសា ១៩៤៥) គឺជា អ្នកនយោបាយសញ្ជាតិអាល្លឺម៉ង់ ដែលបានកើតនៅប្រទេស អូស្ត្រៀមួយរូប។ គាត់ក៏ធ្លាប់ជាអ្នកដឹកនាំ បក្សណាហ្ស៊ី (ភាសាអាល្លឺម៉ង់ <ins>៖<nowiki>{{lang-de|Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei}}</nowiki>) ។ គាត់បានជាព្រឺទ្ធបុរសរបស់អាល្លឺម៉ង ពីឆ្នាំ ១៩៣៣ ដល់ ១៩៤៥ និងជា អ្នកដឹកនាំផ្តាច់ការរបស់ ណាហ្ស៊ីអាល្លឺម៉ង់ (<nowiki>[[Führer|Führer und Reichskanzler]]</nowiki>) ពីឆ្នាំ ១៩៣៤ ដល់ ឆ្នាំ ១៩៤៥។ អាឌុល អ៊ីត្លែរ គឺជា ផ្ចិតកណ្តាលនៃ ណាហ្ស៊ីអាល្លឺម៉ង់ សង្គ្រាមលោកលើកទី២នៅអ៊ឺរ៉ុប ក៏ដូចជា ការសម្លាប់រង្គាល ( <nowiki>[[the Holocaust]]</nowiki> ) ផងដែរ។</ins>
អាឌុល អ៊ីត្លែរ គឺជា ទាហ៊ានជើងចាស់ពីសង្គ្រាមលោកលើកទី ១ ដែលត្រូវបានគេឲ្យពានរង្វាន់មួយរូប។ គាត់បានចូលរួម គណបក្សអ្នកធ្វើការរបស់អាល្លឺម៉ង់ ([[German Workers' Party]] ដែលក្រោយមកក្លាយទៅជា NSDAP) នៅឆ្នាំ ១៩១៩ ហើយក្រោយមកក៏បានក្លាយទៅជា ប្រធានដឹកនាំរបស់ NSDAP នាឆ្នាំ ១៩២១។ ក្នុងឆ្នាំ ១៩២៣ គាត់បានប្រកាស់រដ្ឋប្រហារមួយ នៅឯទីក្រុង មូនិច (Munich) ដែលត្រូវបានគេដាក់ឈ្មោះថា [[Beer Hall Putsch]] ។ ការបរាជ័យនៃរដ្ឋប្រហារនេះ បានធ្វើអោយមានការចាប់ អាឌុល អ៊ីត្លែរដាក់គុក ដែលនៅកំឡុងពេលនោះ គាត់បានសរសេរកំណត់ប្រវត្តិរូបរបស់គាត់ ដែលមានឈ្មោះថា ការតស៊ូរបស់ខ្ញុំ (''[[Mein Kampf]] )។'' ក្រោយពីគាត់ត្រូវបានគេដោះលែងនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩២៤ មក អ៊ីត្លែរបានបង្កើនប្រជាប្រិយភាព ដោយការវាយប្រហារទៅកាន់ សន្ធិសញ្ញាវ៉ាសាលីស ([[Treaty of Versailles]] ) និងដោយសារការឃាសនា លទ្ធិស្នេហាជាតិអាល្លឺម៉ង់ទាំងមូល ([[Pan-Germanism]]) លទ្ធិប្រឆាំងនឹងពួកជ្វីហ្វ ([[antisemitism]]) និង លទ្ធិប្រឆាំងនឹងរបបកុម្មុយនីស ([[antisemitism]]) គួបផ្សំនឹងការថ្លែងសន្ទរកថាដ៏មានមន្តស្នេហ៍ និង ការឃោសនាណាហ្ស៊ី ([[Nazi propaganda]])។ ក្រោយពីត្រូវបានគេតែងតាំងជា ព្រឺទ្ធបុរសនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣៣ គាត់បានធ្វើការផ្លាស់ប្តូរ សាធារណរដ្ឋ វ៉ីម៉ា ([[Weimar Republic]]) អោយទៅជា សឺតរីឆ ([[Nazi Germany|Third Reich]]) រដ្ឋអំណាចផ្តាច់ការ ឯកបក្សមួយ ដែលសម្អាងទៅលើលទ្ធិណាស៊ីផ្តាច់ការ ( [[Totalitarianism|totalitarian]]) និងណាស៊ីអត្តាធិប្បតេយ្យ ([[autocratic]])។
គោលបំណងរបស់អ៊ីត្លែរគឺ ចង់បង្កើតនូវ [[New Order (Nazism)|New Order]] នៃការដឹកនាំអាណានិគម ផ្តាច់មុខរបស់ពួកណាហ្ស៊ីអាល្លឺម៉ង់ ទៅលើទ្វីបអ៊ឺរ៉ុប។ ដើម្បីសម្រេចនូវគោលបំនងនេះ គោលនយោបាយក្នុង និងក្រៅសុ្រករបស់គាត់បានផ្តោតសំខាន់ទៅនឹងការវាតទីយក ''[[Lebensraum]] («''ទីកន្លែងដើម្បីរស់នៅ») អោយប្រជាជនអាល្លឺម៉ង់។ គាត់ជាអ្នកដឹកនាំ ការផ្គត់់ផ្គង់អាវុធឡើងវិញរបស់ពួកអាល្លឺម៉ង់ និង[[ការវាយលុកប្រទេសប៉ូឡូញ]] ដោយ[[ក្រុមទាហ៊ាន វែម៉ាត]] នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ ១៩៣៩។ ការវាយលុកនេះបាននាំអោយកើតមាន[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]] ។ នៅក្រោមការដឹកនាំរបស់ អ៊ីត្លែរ មកដល់ឆ្នាំ ១៩៤១ ក្រុមកម្លាំងរបស់អាល្លឺម៉ង់ និងប្រទេសសម្ព័ន្ធមិត្ត បានកាន់កាប់ភាគច្រើននៃ[[ទ្វីបអ៊ឺរ៉ុប]] និង [[អាមេរិកខាងត្បូង]]។ មកដល់ឆ្នាំ ១៩៤៣ ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ បានទទួលរងការវាយលុកម្តង ហើយបានចាញ់នូវសង្គ្រាមជាប់ៗគ្នា ដែលមានចំនួនច្រើនគួរអោយកត់សម្គាល់។ នៅប៉ុន្មានថ្ងៃចុងបញ្ចប់នៃសង្គ្រាម ពោលគឺនៅ ក្នុង [[ការប្រយុទ្ធនៅប៊ែឡាំង]] អ៊ីត្លែរបានរៀបការជាមួយនឹងដៃគូរយូរឆ្នាំរបស់លោក គឺ [[អ៊ីវ៉ា ប្រន]]។ នៅថ្ងៃទី ៣០ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៤៥ ជាង២ថ្ងៃក្រោយការអាពាហ៌ពិពាហ៌របស់ពួកគេទាំងអ្នកទាំងពីរបានសម្លាប់ខ្លួន ដើម្បីគេចពីការចាប់ខ្លួនដោយ [[ពួកទាហ៊ានក្រហម]]។ សាកសពរបស់ពួកគេទាំងពីររូបត្រូវបានគេដុត។
គោលនយោបាយយ៉ាងកម្រោលរបស់ អ៊ីត្លែរ ត្រូវបានគេយល់ថា ជាមូលហេតុចម្បងក្នុងការផ្ទុះសង្គ្រាមលោកលើកទី២ នៅទ្វីបអ៊ឺរ៉ុប។ នៅក្រោមការដឹកនាំរបស់ អ៊ីត្លែរ និង មនោគមប្រកាន់ពូជសាសន៍របស់គាត់ របបគ្រប់គ្រងរបស់គាត់បានទទួលខុសត្រូវ ក្នុងការប្រល័យពូជសាសន៍ របស់[[ពួកជ្វីហ្វ]]យ៉ាងហោចណាស់ ៥.៥ លាននាក់ និង មនុស្សជាច្រើនលាននាក់ទៀតដែល គាត់និងអ្នកនៅក្រោមបង្គាប់របស់គាត់បានគិតថា ជាពួកដែល[[មានជាតិសាសន៍អន់ជាង]]។
<br />
=== ពូជពង្ស ===
ឪពុករបស់អ៊ីត្លែរ មានឈ្មោះថា [[អាឡូអ៊ីស អ៊ីត្លែរ]] ([[Alois Hitler]]) (១៨៣៧ ដល់ ១៩០៣) គឺជា [[កូនឥតខាន់ស្លា]]របស់ [[ម៉ារីយ៉ា អាណា ស្ស៊ីកខលហ្គ្រាប់បឺ]] ([[Maria Schicklgruber|Maria Anna Schicklgruber]])។ ដោយហេតុតែ ការចុះឈ្មោះក្នុងបញ្ជីលាងបាប មិនបានបង្ហាញពីឈ្មោះរបស់ ឪពុកគាត់ ធ្វើអោយ អាឡូអ៊ីស ដំបូងយកត្រកូលតាមម្តាយរប់សគាត់។ នៅឆ្នាំ ១៨៤២ ចូអាន ចូច អ៊ីដ្លែរ([[Johann Georg Hiedler]]) បានរៀបការជាមួយនឹង ម្តាយរបស់ អាឡូអ៊ីស។ ក្រោយពីមរណភាពរបស់នាងនៅឆ្នាំ ១៨៤៧ និង មរណភាពរប់ស ចូអាន ចូច អ៊ីដ្លែរ នៅឆ្នាំ ១៨៥៦ អាឡូអ៊ីស ត្រូវបាន គ្រួសាររបស់ បងប្អូនប្រុស របស់ចូអាន លោក [[ចូអាន ណេប៉ូមុក អ៊ីដ្លែរ]] ([[Johann Nepomuk Hiedler]]) យកទៅចិញ្ចឹម។ {{sfn|Maser|1973|p=4}} នៅឆ្នាំ ១៩៧៦ អាឡូអ៊ីសបានត្រូវគេធ្វើអោយពេញច្បាប់ ហើយបញ្ជីលាងបាបរបស់គាត់ត្រូវបានសង្ឃម្នាក់ចុះ ចូអាន ចូច អ៊ីដ្លែរ ជាឪពុករបស់គាត់។ នៅក្នុងបញ្ជីគាត់បានចុះជាលាយលក្ខណ៍អក្សរថា ''ចូច អ៊ីត្លែរ'' (''Georg Hitler)។''{{sfn|Maser|1973|p=15}}
តាំងពីពេលនោះមក ទើបអាឡូអ៊ីស ចាប់ផ្តើមប្រើត្រកូល អ៊ីត្លែរ {{sfn|Kershaw|1999|p=5}}(អាចសរសេរបានជា Hitler, ''Hüttler រឺ'' Huettler'''')។ ត្រកូល អ៊ីត្លែរ នេះប្រហែលជា មានន័យថា «អ្នកដែលរស់នៅក្នុងខ្ទម ''Hütte''» រឺ «អ្នកគង្វាល ''hüten''»។ បើមិនដូច្នោះទេ វាអាចត្រូវបានគេទាញយកពី ពាក្យ''Hidlar'' រឺ ''Hidlarcek'' នៃភាសា [[ស្លាវិក]] ([[Slavic languages|Slavic]])។{{sfn|Jetzinger|1976|p=32}}'''
មន្ត្រីផ្លូវការរបស់ណាហ្ស៊ី [[ហាន់ស្ស ហ្វ្រែង]] ( [[Hans Frank]]) បានសើ្នរថា ម្តាយរបស់អាឡូអ៊ីស ធ្លាប់បានធ្វើការជា អ្នកថែទាំផ្ទះ អោយគ្រួសារជនជាតិជីហ្វមួយនៅ [[ទីក្រុងហ្គ្រែតស្ស]] ([[Graz]]) ហើយថា លីអូផូល ហ្វ្រែងខិនបឺហ្គឺ ([[Leopold Frankenberger]]) កូនប្រុសអាយុ១៩ឆ្នាំរប់សគ្រួសារនេះ ជាឪពុករបស់អាឡូអ៊ីស{{sfn|Rosenbaum|1999|p=}}។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារគ្មានឯកសារណាចុះឈ្មោះ{{sfn|Hamann|2010|p=50}} ហ្វ្រែងខិនបឺហ្គឺ នៅអំឡុងពេលនោះ អ្នកប្រវត្តិវិទូ បានបដិសេធនូវការលើកឡើងថា ឪពុករបស់អាឡូអ៊ីស ជាជនជាតិជីហ្វី។ {{sfn|Toland|1992|pp=246–247}}{{sfn|Kershaw|1999|pp=8–9}}
=== កុមារភាព និងការសិក្សា ===
[[ឯកសារ:Bundesarchiv_Bild_183-1989-0322-506,_Adolf_Hitler,_Kinderbild.jpg|រូបភាពតូច|Adolf Hitler as an infant (c. 1889–1890)]]
អាឌូល អ៊ីត្លែរ កើតនៅថ្ងៃ ២០ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៨៨៩ នៅ ហ្គាស្តុហ្វ ហ្សុម ផូមឺ (Gasthof zum Pommer) ដែលជាផ្ទះសំណាក់មួយ មានទីតាំង នៅ ផ្ទះសំណាក់ ប្រណូ អាម ([[Braunau am Inn]]) នៅ ប្រទេស អូស្ត្រី-ហុងហ្គារី [[Austria-Hungary]]) នៅក្នុងក្រុងមួយដែលមានព្រំប្រទល់ជាប់ជាមួយ រដ្ឋ បាវ៉ារីយ៉ា( [[Bavaria]])ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់{{sfn|House of Responsibility}}។ គាត់ជាកូនទី ៤ ក្នុងចំនោមបងប្អូន៦នាក់។ ឪពុកគាត់គឺ អាឡូអ៊ីស អ៊ីត្លែរ ឯម្តាយគឺ ក្លារ៉ា ផិលហ្សិល ([[Klara Pölzl]]) (១៨៦០ ដល់ ១៩០៧)។ បងៗរបស់ អ៊ីត្លែរ មានដូចជា ហ្គូសតាវ Gustav, អ៊ីដា Ida, និង អូតូ Otto បានទទួលមរណភាពតាំងពីនៅជាទារក{{sfn|Shirer|1960|pp=6–9}}។ នៅពេលដែលអ៊ីត្លែរ បានអាយុ ៣ ឆ្នាំ គ្រួសាររបស់គាត់បានរើទីលំនៅ ទៅកាន់ [[ក្រុងផឺសាវ]] ([[Passau|Passau),]] ប្រទេសអាល្លឺម៉{{sfn|Rosmus|2004|p=33}}ង់។ នៅទីនោះហើយ ដែល អ៊ីត្លែរ បានរៀនចេះនិយាយ[[តុង អ្នកបាវ៉ារីយ៉ាខាងក្រោម]] ជំនួសអោយតុងអ្នក [[អូស្ត្រី អាល្លឺម៉ង់]]។ តុងនេះត្រូវបានគាត់ប្រើប្រាស់ពេញមួយជីវិតរបស់គាត់{{sfn|Keller|2010|p=15}}{{sfn|Hamann|2010|pp=7–8}}។ {{sfn|Kubizek|2006|p=37}}នៅ ឆ្នាំ ១៨៩៤ គ្រួសាររប់សគាត់បានរើទីលំនៅមកកាន់ ក្រុងលីអូនឌីង«([[Leonding]]) «នៅជិត ក្រុងលីនហ្ស ([[Linz]])»។ នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៨៩៥ អាឡូអ៊ីស បានចូលនិវត្តទៅរស់នៅឯ ដីមួយដុំ នៅ ហាហ្វេល (Hafeld) ដែលមានទីតាំងនៅជិតក្រុង ឡាមបាឆ ([[Lambach]])។ នៅទីនោះ គាត់បានធ្វើចំការ និងរកស៊ីលក់ឃ្មុំ។ អ៊ីត្លែរ បានចូលរៀននៅក្នុងសាលារដ្ឋមួយ នៅជិតក្រុង ហ្វីសឆ្ហាម ([[Fischlham]])។ គាត់ចាប់ផ្តើមមានចំនូលចិត្តខាងសង្គ្រាម ក្រោយពីបានអានសៀវភៅរូបភាពមួយរបស់ឪពុកគាត់ និយាយអំពី [[សង្គ្រាមរវាង ហ្វ្រង់កូនិង ព្រូស៊ាន]] ([[Franco-Prussian War]])។ {{sfn|Kubizek|2006|p=92}}{{sfn|Hitler|1999|p=6}}
គោលបំណងរបស់អ៊ីត្លែរគឺ ចង់បង្កើតនូវ [[New Order (Nazism)|New Order]] នៃការដឹកនាំអាណានិគម ផ្តាច់មុខរបស់ពួកណាហ្ស៊ីអាល្លឺម៉ង់ ទៅលើទ្វីបអ៊ឺរ៉ុប។ ដើម្បីសម្រេចនូវគោលបំនងនេះ គោលនយោបាយក្នុង និងក្រៅសុ្រករបស់គាត់បានផ្តោតសំខាន់ទៅនឹងការវាតទីយក ''[[Lebensraum]] («''ទីកន្លែងដើម្បីរស់នៅ») អោយប្រជាជនអាល្លឺម៉ង់។ គាត់ជាអ្នកដឹកនាំ ការផ្គត់់ផ្គង់អាវុធឡើងវិញរបស់ពួកអាល្លឺម៉ង់ និង[[ការវាយលុកប្រទេសប៉ូឡូញ]] ដោយ[[ក្រុមទាហ៊ាន វែម៉ាត]] នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ ១៩៣៩។ ការវាយលុកនេះបាននាំអោយកើតមាន[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]] ។ នៅក្រោមការដឹកនាំរបស់ អ៊ីត្លែរ មកដល់ឆ្នាំ ១៩៤១ ក្រុមកម្លាំងរបស់អាល្លឺម៉ង់ និងប្រទេសសម្ព័ន្ធមិត្ត បានកាន់កាប់ភាគច្រើននៃ[[ទ្វីបអ៊ឺរ៉ុប]] និង [[អាមេរិកខាងត្បូង]]។ មកដល់ឆ្នាំ ១៩៤៣ ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ បានទទួលរងការវាយលុកម្តង ហើយបានចាញ់នូវសង្គ្រាមជាប់ៗគ្នា ដែលមានចំនួនច្រើនគួរអោយកត់សម្គាល់។ នៅប៉ុន្មានថ្ងៃចុងបញ្ចប់នៃសង្គ្រាម ពោលគឺនៅ ក្នុង [[ការប្រយុទ្ធនៅប៊ែឡាំង]] អ៊ីត្លែរបានរៀបការជាមួយនឹងដៃគូរយូរឆ្នាំរបស់លោក គឺ [[អ៊ីវ៉ា ប្រន]]។ នៅថ្ងៃទី ៣០ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៤៥ ជាង២ថ្ងៃក្រោយការអាពាហ៌ពិពាហ៌របស់ពួកគេទាំងអ្នកទាំងពីរបានសម្លាប់ខ្លួន ដើម្បីគេចពីការចាប់ខ្លួនដោយ [[ពួកទាហ៊ានក្រហម]]។ សាកសពរបស់ពួកគេទាំងពីររូបត្រូវបានគេដុត។
គោលនយោបាយយ៉ាងកម្រោលរបស់ អ៊ីត្លែរ ត្រូវបានគេយល់ថា ជាមូលហេតុចម្បងក្នុងការផ្ទុះសង្គ្រាមលោកលើកទី២ នៅទ្វីបអ៊ឺរ៉ុប។ នៅក្រោមការដឹកនាំរបស់ អ៊ីត្លែរ និង មនោគមប្រកាន់ពូជសាសន៍របស់គាត់ របបគ្រប់គ្រងរបស់គាត់បានទទួលខុសត្រូវ ក្នុងការប្រល័យពូជសាសន៍ របស់[[ពួកជ្វីហ្វ]]យ៉ាងហោចណាស់ ៥.៥ លាននាក់ និង មនុស្សជាច្រើនលាននាក់ទៀតដែល គាត់និងអ្នកនៅក្រោមបង្គាប់របស់គាត់បានគិតថា ជាពួកដែល[[មានជាតិសាសន៍អន់ជាង]]។
== ឆ្នាំដំបូងឡើយ ==
=== ពូជពង្ស ===
−
== Early years ==
[[ឯកសារ:Klara Hitler.jpg|រូបភាពតូច]]
ឪពុករបស់អ៊ីត្លែរ មានឈ្មោះថា [[អាឡូអ៊ីស អ៊ីត្លែរ]] ([[Alois Hitler]]) (១៨៣៧ ដល់ ១៩០៣) គឺជា [[កូនឥតខាន់ស្លា]]របស់ [[ម៉ារីយ៉ា អាណា ស្ស៊ីកខលហ្គ្រាប់បឺ]] ([[Maria Schicklgruber|Maria Anna Schicklgruber]])។ ដោយហេតុតែ ការចុះឈ្មោះក្នុងបញ្ជីលាងបាប មិនបានបង្ហាញពីឈ្មោះរបស់ ឪពុកគាត់ ធ្វើអោយ អាឡូអ៊ីស ដំបូងយកត្រកូលតាមម្តាយរប់សគាត់។ នៅឆ្នាំ ១៨៤២ ចូអាន ចូច អ៊ីដ្លែរ([[Johann Georg Hiedler]]) បានរៀបការជាមួយនឹង ម្តាយរបស់ អាឡូអ៊ីស។ ក្រោយពីមរណភាពរបស់នាងនៅឆ្នាំ ១៨៤៧ និង មរណភាពរប់ស ចូអាន ចូច អ៊ីដ្លែរ នៅឆ្នាំ ១៨៥៦ អាឡូអ៊ីស ត្រូវបាន គ្រួសាររបស់ បងប្អូនប្រុស របស់ចូអាន លោក [[ចូអាន ណេប៉ូមុក អ៊ីដ្លែរ]] ([[Johann Nepomuk Hiedler]]) យកទៅចិញ្ចឹម។ {{sfn|Maser|1973|p=4}} នៅឆ្នាំ ១៩៧៦ អាឡូអ៊ីសបានត្រូវគេធ្វើអោយពេញច្បាប់ ហើយបញ្ជីលាងបាបរបស់គាត់ត្រូវបានសង្ឃម្នាក់ចុះ ចូអាន ចូច អ៊ីដ្លែរ ជាឪពុករបស់គាត់។ នៅក្នុងបញ្ជីគាត់បានចុះជាលាយលក្ខណ៍អក្សរថា ''ចូច អ៊ីត្លែរ'' (''Georg Hitler)។''{{sfn|Maser|1973|p=15}}
តាំងពីពេលនោះមក ទើបអាឡូអ៊ីស ចាប់ផ្តើមប្រើត្រកូល អ៊ីត្លែរ {{sfn|Kershaw|1999|p=5}}(អាចសរសេរបានជា Hitler, ''Hüttler រឺ'' Huettler'''')។ ត្រកូល អ៊ីត្លែរ នេះប្រហែលជា មានន័យថា «អ្នកដែលរស់នៅក្នុងខ្ទម ''Hütte''» រឺ «អ្នកគង្វាល ''hüten''»។ បើមិនដូច្នោះទេ វាអាចត្រូវបានគេទាញយកពី ពាក្យ''Hidlar'' រឺ ''Hidlarcek'' នៃភាសា [[ស្លាវិក]] ([[Slavic languages|Slavic]])។{{sfn|Jetzinger|1976|p=32}}'''
<br />
=== ===
=== ===
<br />
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អាដុល ហ៊ីត្លែរ]]
|