ឈាន៖ ភាពខុសគ្នារវាងកំណែនានា

ក្នុងគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក​ ព្រះពុទ្ធបានសំម្ដែងប្រាប់ព្រះពុទ្ធបានសម្ដែងប្រាប់ អំពីការឡើងកម្រឹតនៃឈាន ៨ ថ្នាក់ ។ ឈាន ៤ ដំបូងជាសមាធិមានរូប ហៅថា[[រូបជ្ឈាន]] និង​ឈាន​ ៤ ​ទៀត​ជាសមាធិឥតរូប ហៅថា[[អរូបជ្ឈាន]] ។ ព្រះពុទ្ធមានព្រះបន្ទូលថា រូបជ្ឈាន ទាក់ទងទៅនឹងការរស់នៅ ដោយរីករាយនិងរួចខ្លួនអំពីទុក្ខ ។ ឈានគឺភាវៈនៃសមាធិ ដែលចិត្តបានរួចចាក[[នីវរណធម៌]] ៥- (កាមច្ឆន្ទ, ព្យាបាទ, ថីនមិទ្ធ, ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ច និងវិចិកិច្ឆា) ហើយចាប់តាំងពីទុតិយជ្ឈាន (ឈានទី ២) ឡើងទៅ មិនអាចមានគំនិតរាយមាយឡើយ ។ ការចុះស៊ប់ក្នុងឈានអាចតាំងនៅបានជាច្រើនម៉ោង ។ ឈានធ្វើឲ្យចិត្តរបស់អ្នកចម្រើន បានរឹងមាំហើយអាចចូលជ្រៅទៅក្នុងធម្មជាតិពិត នៃវត្តមានរបស់ធម៌ ។ នៅមានការសម្រេចឈាន៤ថ្នាក់ទៀតនៅមានការសម្រេចឈាន ៤ ថ្នាក់ទៀត ដែលជ្រៅជាងនេះ គឺបានសម្រេចអរូបភព ជួនកាលគេហៅថាអរូបជ្ឈាន ដែល ខុសគ្នាអំពីរូបជ្ឈានជួនកាលគេហៅថាអរូបជ្ឈាន​ដែល​ខុសគ្នាអំពីរូបជ្ឈាន ។ ក្នុងគម្ពីរពុទ្ធិកៈ ពាក្យឈានមិនបានយកមកប្រើ ដើម្បីសំគាល់ថ្នាក់អរូបជ្ឈានទេពាក្យឈានមិនបានយកមកប្រើ​ដើម្បីសំគាល់ថ្នាក់អរូបជ្ឈានទេ ប៉ុន្តែថ្នាក់អរូបជ្ឈាននីមួយៗ ត្រូវគេរាប់រៀងគ្នាបន្តអំពីរូបជ្ឈាន៤មក។ត្រូវគេរាប់រៀងគ្នាបន្តអំពីរូបជ្ឈាន ការត្រាស់ដឹងចំពោះស្ថានអរូប៤ ទាំងអស់មក អាចសម្រេចបានកាលណាគេ។ ឆ្លងផុតឈានទី៨ការត្រាស់ដឹងចំពោះស្ថានអរូប​ទាំងអស់​អាចសម្រេចបានកាលណាគេ​ឆ្លងផុតឈានទី ៨ ។

ផ្តោតទៅលើផ្តោតទៅលើ​សមាធិ (concentration) ។ សមាធិជ្រៅដែលហៅថា [[រូបជ្ឈាន]] (material / meditations of form, ''rūpa jhāna'') មាន ៤ ថ្នាក់ គឺ :

គ- បីតិឯកគ្គតា = នៅមាន ។

គ្រាន់តែកំចាត់បង់នូវកិលេស ។ អ្នកចម្រើនឈានត្រូវប្រើភាវៈនៃឈាន ជាឧបករណ៍ សម្រាប់បណ្តុះបញ្ញា និងប្រើសម្រាប់ចូលជ្រៅទៅក្នុង សេចក្តីពិតនៃបាតុភូតធម្មជាតិ តាមរយៈការយល់ដឹងផ្ទាល់ខ្លួន ដែលនឹងនាំទៅកាន់ការផ្តាច់បង់កិលេស និងសម្រេចព្រះនិព្វាន ។ ជាធម្មតាគេរៀបរាប់អំពីឈាន តាមធម្មជាតិនៃចេតសិក ដែលកើតឡើងក្នុងភាវៈរបស់ ឈានទាំងនេះ៖ឈានទាំងនេះ ៖