លីប៊ី៖ ភាពខុសគ្នារវាងកំណែនានា

ខ្លឹមសារដែលបានលុបចោល ខ្លឹមសារដែលបានសរសេរបន្ថែម
ស្លាក: កែ​សម្រួល​តាម​ទូរស័ព្ទ កំណែប្រែពីអ៊ីនធើណិតចល័ត Advanced mobile edit
ស្លាក: កែ​សម្រួល​តាម​ទូរស័ព្ទ កំណែប្រែពីអ៊ីនធើណិតចល័ត Advanced mobile edit
បន្ទាត់ទី១៧២៖
===ឯករាជ្យភាព របបរាជានិយម និងរបបកាដាហ្វី (១៩៥១–២០១១)===
{{Main|រាជាណាចក្រលីប៊ី|ប្រវត្តិសាស្ត្រលីប៊ីក្រោមរបបមូអាំម៉ាកាដាហ្វី}}
[[File:King Idris I of Libya August 15, 1965.jpg|thumb|upright=0.7|ព្រះឆាយាល័ក្ខណ៍ស្តេច[[អ៊ីឌ្រីសទី១]] នៃលីប៊ី, ទ្រង់គឺជាព្រះប្រមុខរដ្ឋដំបូងបង្អស់នៃប្រទេសលីប៊ីនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៥១។ទ្រង់គឺជាព្រះប្រមុខរដ្ឋដំបូងបង្អស់នៃប្រទេសលីប៊ីនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥១។]]
[[File:History of the flag of Libya.jpg|thumb|left|ទង់ជាតិប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសលីប៊ីទៅតាមរបបនីមួយៗ]]
នៅថ្ងៃទី២៤ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៥១ ប្រទេសលីប៊ីបានប្រកាសឯករាជ្យជា[[រាជាណាចក្រលីប៊ី|សហរាជាណាចក្រលីប៊ី]]<ref>{{Cite news|date=2021-03-15|title=(អង់គ្លេស) Libya country profile|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-13754897|access-date=2021-03-15|archive-date=6 ឧសភា 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210506173721/https://www.bbc.com/news/world-africa-13754897|url-status=live}}</ref> ដែលជាប្រទេសប្រកាន់របបរាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញនិងតំណពូជក្រោមការដឹកនាំរបស់ស្តេចអ៊ីឌ្រីសដែលត្រូវជាព្រះមហាក្សត្រតែមួយគត់នៃប្រទេសលីប៊ីសម័យទំនើប។ ការរកឃើញប្រេងកាតនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៩ការរកឃើញប្រេងកាតនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៩ និងការទទួលបានប្រាក់ចំណូលជាបន្តបន្ទាប់ពីការលក់ប្រេងបានធ្វើឱ្យប្រទេសលីប៊ីប្រែក្លាយពីប្រទេសក្រីក្របំផុតមួយនៅលើពិភពលោកមកជារដ្ឋដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិស្តុកស្តមបំផុត។ ទោះបីជាប្រេងបានធ្វើឱ្យស្ថានភាពហិរញ្ញវត្ថុជាតិមានភាពប្រសើរឡើងក្តីក៏នៅតែមានមនុស្សមួយចំនួនបានកើតអាក់អន់ចិត្តចំពោះសកម្មភាពគាបប្រមូលថវិកាជាតិរបស់ស្តេចអ៊ីឌ្រីសដើម្បីតែផលប្រយោជន៍រាជវង្សខ្លួន។<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=HQ-VAkIdiX0C&pg=PA161|title=(អង់គ្លេស) Internet View of the Arabic World|last=Schiller|first=Jon|date=29 November 2009|publisher=CreateSpace|isbn=9781439263266|pages=161|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180320153024/https://books.google.com/books?id=HQ-VAkIdiX0C&pg=PA161|archive-date=20 មីនា 2018}}</ref>
[[File:Nasser Gaddafi 1969.jpg|thumb|upright=0.7|កាដាហ្វី (ឆ្វេង) ជាមួយប្រធានាធិបតីអេហ្ស៊ីបលោក[[ហ្កាម៉ាល់ អាប់ដែរ ណេស៊ែរ|ណេស៊ែរ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៦៩។នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦៩។{{sfn|Blundy|Lycett|1987|p=18}}]]
នៅថ្ងៃទី១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៦៩ មន្ត្រីយោធាមួយក្រុមដែលដឹកនាំដោយលោក[[មូអាំម៉ា កាដាហ្វី]]បាន[[រដ្ឋប្រហារលីប៊ីឆ្នាំ១៩៦៩|ធ្វើរដ្ឋប្រហារប្រឆាំងនឹងស្តេចអ៊ីឌ្រីស]]។<ref name="SalakLibya">{{cite web|url=http://www.nationalgeographic.com/adventure/0504/excerpt1.html |title=Rediscovering Libya |last=Salak |first=Kira |publisher=National Geographic Adventure |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110923175457/http://www.nationalgeographic.com/adventure/0504/excerpt1.html |archive-date=23 កញ្ញា 2011 }}</ref> កាដាហ្វី​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់ជាទូទៅ​ថា ​"បង​ប្រុស​អ្នកដឹកនាំ និង​ជា​មគ្គុទ្ទេសក៍​នៃ​បដិវត្តន៍" នៅក្នុង​សេចក្តី​ថ្លែងការណ៍​របស់​រដ្ឋាភិបាល និង​សារព័ត៌មាន​ផ្លូវការប្រទេស​លីប៊ី។<ref>{{cite web |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/5425.htm |title=Libya – History |publisher=US Department of State's Background Notes |date=15 January 2013 |access-date=7 វិច្ឆិកា 2021 |archive-date=4 មិថុនា 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190604185313/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/5425.htm |url-status=live }}</ref> ក្រោយឡើងកាន់អំណាច គាត់បានផ្តើមគោលនយោបាយកាត់បន្ថយឥទ្ធិពលរបស់អ៊ីតាលីហើយនៅអំឡុងខែតុលា ឆ្នាំ១៩៧០ ទ្រព្យសម្បត្តិទាំងអស់ដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់ជនជាតិអ៊ីតាលីត្រូវបានដកហូត ហើយសហគមន៍ជនជាតិអ៊ីតាលីដែលមានមនុស្សចំនួន ១២,០០០ នាក់ត្រូវបានបណ្តេញចេញពីប្រទេសលីប៊ីរួមជាមួយសហគមន៍តូចៗនៃជនជាតិយូដាលីប៊ីផងដែរ។ ថ្ងៃ​បណ្តេញក្រុមជនជាតិបរទេសនោះ​ក៏បាន​ក្លាយ​ជា​ថ្ងៃ​បុណ្យ​ជាតិរបស់ប្រទេសលីប៊ី​ដែល​គេ​តែងស្គាល់​ថា​"ទិវា​សងសឹក"។<ref>Bearman, Jonathan (1986). Qadhafi's Libya. London: Zed Books. p. 72</ref> ទោះជាប្រទេសលីប៊ីបានជួបនូវកំណើនវិបុលភាពមែនក្តីប៉ុន្តែការគាបសង្កត់ផ្នែកនយោបាយផ្ទៃក្នុងក៏បានកើនឡើងស្របគ្នាផងដែរហើយទង្វើប្រឆាំងនឹងនយោបាយរបស់កាដាហ្វីត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាសកម្មភាពខុសច្បាប់ក្រោមមាត្រា ៧៥ នៃឆ្នាំ១៩៧៣។ ការឃ្លាំមើលទ្រង់ទ្រាយធំមកលើប្រជាជនលីប៊ីត្រូវបានប្រព្រឹត្តិទៅតាមរយៈគណៈកម្មាធិការបដិវត្តន៍របស់កាដាហ្វី។<ref name="Gaddafiunrepentant">{{cite journal|url=http://www.meforum.org/878/libya-and-the-us-Gaddafi-unrepentant|title=Libya and the U.S.: Gaddafi Unrepentant|journal=[[Middle East Quarterly]]|author=Eljahmi, Mohamed|year=2006|url-status=live|archive-url=http://archive.wikiwix.com/cache/20110302065908/http://www.meforum.org/878/libya-and-the-us-Gaddafi-unrepentant|archive-date=2 មីនា 2011}}</ref><ref name="GlobalEdge">{{cite web| url=http://globaledge.msu.edu/countries/libya/history/| title=Libya: History| publisher=/globaledge.msu.edu (via [[Michigan State University]])| access-date=7 វិច្ឆិកា 2021| url-status=live| archive-url=http://archive.wikiwix.com/cache/20110814125349/http://globaledge.msu.edu/countries/libya/history/| archive-date=14 សីហា 2011| df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www-rohan.sdsu.edu/faculty/rwinslow/africa/libya.html|title=Comparative Criminology&nbsp;– Libya|access-date=7 វិច្ឆិកា 2021|publisher=Crime and Society|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110807181001/http://www-rohan.sdsu.edu/faculty/rwinslow/africa/libya.html|archive-date=7 សីហា 2011}}</ref>
 
កាដាហ្វីមានបំណងប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងច្បាប់សង្គមដ៏តឹងរ៉ឹងដែលត្រូវបានអនុវត្តមកលើស្ត្រីដោយរបបមុន ដូច្នេះលោកក៏បង្កើតអង្គការចលនាបដិវត្តន៍នារីដើម្បីលើកទឹកចិត្តឱ្យមានកំណែទម្រង់សង្គម។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧០ ច្បាប់មួយត្រូវបានណែនាំដោយវាបានគាំទ្រសមភាពនៃភេទ និងទាមទារឱ្យភេទទាំងពីរទទួលបានប្រាក់ឈ្នួលស្មើៗគ្នា។ នៅឆ្នាំ១៩៧១ កាដាហ្វីបានឧបត្ថម្ភដល់ការបង្កើតនូវសហព័ន្ធស្ត្រីរួមលីប៊ី។ នៅឆ្នាំ១៩៧២ ច្បាប់មួយត្រូវបានអនុម័តដោយចាត់ទុកអាពាហ៍ពិពាហ៍ណាដែលមានកូនក្រមុំអាយុក្រោម ១៦ ឆ្នាំជាបទឧក្រិដ្ឋ និងបានធានាថាការយល់ព្រមពីស្ត្រីជាមុនគឺជាលក្ខខណ្ឌចាំបាច់សម្រាប់អាពាហ៍ពិពាហ៍នីមួយៗ។<ref>Bearman, Jonathan (1986). Qadhafi's Libya. London: Zed Books</ref>
 
នៅថ្ងៃទី២៥ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៧៥ ការប៉ុនប៉ងធ្វើរដ្ឋប្រហារមួយត្រូវបានផ្តើមដោយមន្ត្រីយោធាចំនួន ២០ នាក់ដែលភាគច្រើនមកពីទីក្រុង[[មីស្ត្រាតា]]ប៉ុន្តែវាត្រូវទទួលបរាជ័យ។<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=n1wzPrqBI8kC&pg=PA69|title=(បារាំង) La Libye révolutionnaire|last=Banégas|first=Richard|date=1 January 2012|publisher=KARTHALA Editions|isbn=9782811106720|pages=69|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180320153024/https://books.google.com/books?id=n1wzPrqBI8kC&pg=PA69|archive-date=20 មីនា 2018}}</ref> នេះ​ជា​លទ្ធផល​ មន្ត្រីទាំង ២០ នាក់នោះត្រូវជាប់ឈ្មោះជាជនក្បត់ជាតិនិងត្រូវបាន​ចាប់​ខ្លួនរួច​ប្រហារ​ជីវិត។<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=2wd30pXJxpYC&pg=PA506|title=The Oxford Companion to Politics of the World|last=Krieger|first=Joel|date=2 August 2001|publisher=Oxford University Press, USA|isbn=9780195117394|pages=506|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140629195326/http://books.google.com/books?id=2wd30pXJxpYC|archive-date=29 មិថុនា 2014}}</ref> នៅថ្ងៃទី២ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧៧ ប្រទេសលីប៊ីបានប្តូរឈ្មោះផ្លូវការមកជា"ចាម៉ាហ៊ីរីយ៉ាអារ៉ាប់សង្គមនិយមប្រជាមានិតលីប៊ី" ("ចាម៉ាហ៊ីរីយ៉ា"គឺជាពាក្យអារ៉ាប់ដែលអាចបកប្រែមកថា"រដ្ឋមហាជន")។ កាដាហ្វី​បាន​ផ្ទេរ​អំណាច​ជាផ្លូវការ​ទៅ​[[គណៈកម្មាធិការ​ប្រជាជន​រួម]] ហើយ​ពី​ពេល​នោះមកលោកបាន​អះអាងថាខ្លួនលោក​គ្រាន់តែជាមេដឹកនាំ​និមិត្តប៉ុណ្ណោះ។<ref>{{cite news|last=Wynne-Jones|first=Jonathan|title=Libyan minister claims Gaddafi is powerless and the ceasefire is 'solid'|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/libya/8393285/Libyan-minister-claims-Gaddafi-is-powerless-and-the-ceasefire-is-solid.html|work=The Daily Telegraph|access-date=7 វិច្ឆិកា 2021|date=19 March 2011|location=London|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20111029122048/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/libya/8393285/Libyan-minister-claims-Gaddafi-is-powerless-and-the-ceasefire-is-solid.html|archive-date=29 តុលា 2011}}</ref> រចនាសម្ព័នអភិបាលកិច្ចថ្មីរបស់ចាម៉ាហ៊ីរីយ៉ាដែលគាត់បានបង្កើតឡើងត្រូវបានសម្តៅជាផ្លូវការថាជា"[[ប្រជាធិបតេយ្យផ្ទាល់]]"។<ref>{{cite news|last=Robbins|first=James|title=Eyewitness: Dialogue in the desert|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/6425873.stm|access-date=7 វិច្ឆិកា 2021|date=7 March 2007|work=BBC News}}</ref>
 
==ឯកសារយោង==