ទីម័រខាងកើត៖ ភាពខុសគ្នារវាងកំណែនានា
ខ្លឹមសារដែលបានលុបចោល ខ្លឹមសារដែលបានសរសេរបន្ថែម
តNo edit summary ស្លាក: កែប្រែតាមគំហើញ កែសម្រួលតាមទូរស័ព្ទ កំណែប្រែពីអ៊ីនធើណិតចល័ត |
បកប្រែនិងកំណែប្រអប់ព័ត៌មាន ស្លាក: កែសម្រួលតាមទូរស័ព្ទ កំណែប្រែពីអ៊ីនធើណិតចល័ត Advanced mobile edit |
||
បន្ទាត់ទី១៖
{{Infobox country
|conventional_long_name = សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យទីម័រខាងកើត
|native_name = {{nobold|República Democrática de<br/>Timor-Leste {{small|([[ភាសាព័រទុយហ្គាល់]])}}<hr>Repúblika Demokrátika de<br/>Timór-Leste {{small|([[ភាសាតេទុម]])}}}}
|common_name = ទីម័រខាងកើត
|image_flag = Flag of East Timor.svg
|image_coat = Coat of arms of East Timor.svg
|image_map = East Timor on the globe (Southeast Asia centered).svg
|map_caption = ទីតាំងប្រទេសទីម័រខាងកើត (ក្រហម) នៅលើភូគោល
|national_motto = "Unidade, Acção, Progresso" (ព័រទុយកាល់)<br />"ឯកភាព សកម្មភាព វឌ្ឍនភាព" (ខ្មែរ)
|national_anthem = ''[[មាតុភូមិ (ចម្រៀងជាតិ)|Pátria]]'' (ព័រទុយកាល់) <br/>("មាតុភូមិ")<br/><div style="display:inline-block;margin-top:0.2em;"></div><center>[[File:East Timorese national anthem.wav]]</center>
|official_languages = [[ភាសាព័រទុយហ្គាល់|ភាសាព័រទុយកាល់]] និង[[ភាសាតាទុម]]
|languages_type = [[ភាសាជាតិ]]
|languages = ភាសាចំនួន ១៥ ផ្សេងគ្នា (''[[ភាសានៃទីម័រខាងកើត|មើលបន្ថែម]]'')
|languages2_type = [[ភាសាធ្វើការ]]
|languages2 = [[ភាសាឥណ្ឌូនេស៊ី]] និង[[ភាសាអង់គ្លេស]]
| religion = {{ublist |item_style=white-space:nowrap;
|៩៩.៥៣% [[គ្រិស្តសាសនា]]
|—៩៧.៥៧% [[ព្រះសហគមន៍កាតូលិកនៅទីម័រខាងកើត|លទ្ធិកាតូលិក]]
|—១.៩៦% [[លទ្ធិប្រូតេស្តង់]]
|០.២៤% [[ឥស្លាមសាសនា]]
|០.២៣% សាសនាផ្សេងៗទៀត
}}
| religion_year = ២០១៥
| religion_ref = <ref name="religion">{{cite web|url=http://www.statistics.gov.tl/wp-content/uploads/2016/11/3_2015-V2-Nationality-Citizenship-Religion.xls|title=សញ្ជាតិ ពលរដ្ឋ និងសាសនា|date=25 October 2015|access-date=18 វិច្ឆិកា 2021|publisher=រដ្ឋាភិបាលទីម័រខាងជើង|url-status=dead|archive-url=http://www.statistics.gov.tl/category/publications/census-publications/|archive-date=13 វិច្ឆិកា 2019 }}</ref>
|capital_type = រដ្ឋធានី
|capital = [[ឌីលី]]
|
|largest_city =
|government_type = [[រដ្ឋឯកភូត]] [[សាធារណរដ្ឋ|សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]ប្រកាន់[[ប្រព័ន្ធពាក់កណ្តាលប្រធានាធិបតីនិយម]]
|leader_title1 = [[ប្រធានាធិបតីទីម័រខាងកើត|ប្រធានាធិបតី]]
|leader_name1 = [[ហ្វ្រង់ស៊ីសស្កូ ហ្គុតទែររេស]]<ref>{{cite web|url=https://www.rfi.fr/km/asia/20170322-timor-election-guterres|title=(ខ្មែរ) ប្រជាជនទីម័រខាងកើតជ្រើសរើសលោក Guterress ដែលជាអតីតទ័ពព្រៃ អោយធ្វើជាប្រធានាធិបតី|website=RFI Khmer|date=21 មីនា 2017 |accessdate=18 វិច្ឆិកា 2021}}</ref>
|leader_title2 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីទីម័រខាងកើត|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]]
|leader_name2 = [[ចូសេ ម៉ារីយ៉ា វ៉ាស្កុនសេឡូស]]
|legislature = [[រដ្ឋសភាទីម័រខាងកើត|រដ្ឋសភា]]
|sovereignty_type = ទទួលឯករាជ្យពី
|sovereignty_note = [[ព័រទុយកាល់]] និង[[ឥណ្ឌូណេស៊ី]]
|established_event1 = [[ទីម័រព័រទុយកាល់]]
|established_date1 = សតវត្សទី១៦
|established_event2 = ប្រកាសឯករាជ្យ
|established_date2 = ២៨ វិច្ឆិកា ១៩៧៥
|established_event3 = ធ្លាក់ក្រោម[[ការឈ្លានពានរបស់ឥណ្ឌូណេស៊ីលើទីម័រខាងកើត|ការកាន់កាប់របស់ឥណ្ឌូណេស៊ី]]
|established_date3 = ១៧ កក្កដា ១៩៧៦
|established_event4 = [[អាជ្ញាធរអន្តរកាលសហប្រជាជាតិនៅទីម័រខាងកើត|រដ្ឋបាលសហប្រជាជាតិ]]
|established_date4 = ២៥ តុលា ១៩៩៩
|established_event5 = ប្រកាសឯករាជ្យជាថ្មី
|established_date5 = ២០ ឧសភា ២០០២
|area_size = 1 E7
|area_rank = ទី១៥៤
|area_km2 = ១៥,០០៧
|percent_water = គ្មានទិន្នន័យ
|population_estimate = ១,៣៤០,៥១៣
|population_census = ១,១៨៣,៦៤៣<ref name="census">{{cite web|url=http://www.statistics.gov.tl/wp-content/uploads/2016/11/2_2015-V2-Population-by-Age-Sex.xls|title=ចំនួនប្រជាជនតាមអាយុ និងភេទ|date=25 October 2015|access-date=18 វិច្ឆិកា 2021|publisher= រដ្ឋាភិបាលទីម័រខាងកើត|url-status=dead|archive-url=http://www.statistics.gov.tl/category/publications/census-publications/|archive-date=13 វិច្ឆិកា 2019 }}</ref>
|population_census_year = ២០១៥
|population_estimate_year = ២០២១
|population_estimate_rank = ទី១៥៣
|population_density_km2 = ៧៨
|GDP_PPP = $៥.៣១៥ ពាន់លាន<ref name="imf.org">{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=84&pr.y=15&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=537&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC&grp=0&a=|title=Report for Selected Countries and Subjects|website=www.imf.org|access-date=18 វិច្ឆិកា 2021}}</ref>
|GDP_PPP_year = ២០២០
|GDP_PPP_per_capita = $៤,០៣១<ref name=imf.org />
|GDP_PPP_per_capita_rank =
|GDP_nominal =
|GDP_nominal_year =
|GDP_nominal_per_capita = $
|Gini_year = ២០១៤
|Gini_change = steady<!--increase/decrease/steady-->
|Gini = 28.7<!--អនុញ្ញាតតែលេខឡាតាំងប៉ុណ្ណោះ-->
|Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/gini-index-coefficient-distribution-of-family-income/country-comparison/ |title=Gini Index coefficient |publisher=CIA World Factbook |access-date=18 វិច្ឆិកា 2021}}</ref>
|Gini_rank =
|HDI_year = ២០១៩
|HDI_change = decrease <!--increase/decrease/steady-->
|HDI = 0.606 <!--អនុញ្ញាតតែលេខឡាតាំងប៉ុណ្ណោះ-->
|HDI_ref =<ref name="HDI">{{cite book|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=15 December 2020|publisher=United Nations Development Programme|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=18 វិច្ឆិកា 2021}}</ref>
|HDI_rank = ទី១៤១
|currency = [[ដុល្លារអាមេរិក]]
|currency_code = USD
|time_zone = TLT
|utc_offset = +៩
|time_zone_DST =
|utc_offset_DST = |drives_on =
|calling_code = [[+
|cctld = [[.tl]] <sup>d</sup>
|iso3166code = TL
}}
'''ប្រទេសទីម័រខាងកើត''' ឬ '''ទីម័រលេស្ត''', មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា '''សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យទីម័រខាងកើត''' គឺជា[[ប្រទេសកោះ]]មួយស្ថិតនៅតំបន់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]។ វាមានរដ្ឋធានីនៅ[[ឌីលី]] និងមានផ្ទៃដីសរុប ១៥,០០៧ km<sup>២</sup>។ ប្រទេសនេះស្ថិតនៅចន្លោះខ្សែស្របទី ៨° និងទី ១០° នៃរយៈទទឹងខាងត្បូង និងចន្លោះខ្សែបណ្តោយទី ១២៤° និងទី ១២៨° នៃរយៈបណ្តោយខាងកើត ហើយមានព្រំដែនជាប់ឥណ្ឌូណេស៊ីប្រវែង ២២៨ គីឡូម៉ែត្រនិងឆ្នេរប្រវែង ៧០៦ គីឡូម៉ែត្រ។ ទីម័រខាងកើតមានប្រជាជនចំនួនមួយលាននាក់ដោយពួកគេចេះនិយាយទាំងភាសាតាទុម និងភាសាព័រទុយហ្គាល់។
ទីម័រខាងកើតជាកោះមួយដែលមានប្រវត្តិជាទឹកដីអាណានិគមរបស់ [[ព័រទុយកាល់|ព័រទុយហ្គាល់]]នៅក្នុងសតវត្សទី១៦ ដោយបានមកធ្វើជំំនួញ ទៅលើកោះនេះ ហើយកោះនេះត្រូវបានចែកជាពីរនៅឆ្នាំ១៨៥៩ ដោយ ប៉ះទង្គិចជាមួយ[[ហុល្លង់]] ក្រោយមកត្រូវជប៉ុនកាន់កាប់ពីឆ្នាំ១៩៤២–១៩៤៥។ នៅថ្ងៃទី២៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៧៥ ទីម័រខាងកើតបានប្រកាសឯករាជ្យពីព័រទុយហ្គាល់ប៉ុន្តែមិនយូរប៉ុន្មានក៏ត្រូវឥណ្ឌូណេស៊ីចូលលុកលុយនិងកាន់កាប់នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៧៦។ នៅថ្ងៃទី២០ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០០២ ទីម័រខាងកើតបានប្រកាសឯករាជ្យម្តងទៀតនិងក៏បានចូលឈ្មោះជាសមាជិក[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]]ផងដែរ។
នៅក្នុងឆ្នាំ២០១១ ទីម័រខាងកើតបានប្រកាសពីគោលបំណងចង់ក្លាយជាសមាជិកទី ១១ របស់[[សមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍]] (អាស៊ាន)។<ref>[http://www.bangkokpost.com/news/local/218897/east-timor-bid-to-join-asean-wins-strong-support (អង់គ្លេស) East Timor Bid to Join ASEAN Wins 'Strong Support'], បាងកកប៉ុស្តិ៍, កាលបរិច្ឆេទ៖ ៣១ មករា ២០១១។ </ref> វាគឺជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមប្រទេសចំនួនពីរនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដែលមានប្រជាជនភាគច្រើនកាន់សាសនាគ្រិស្តដោយប្រទេសមួយទៀតគឺប្រទេស[[ហ្វីលីពីន]]<ref>{{Cite news |last=Cavanaugh |first= Ray |url=https://www.catholicworldreport.com/2019/04/24/timor-leste-a-young-nation-with-strong-faith-and-heavy-burdens/ |title=Timor-Leste: A young nation with strong faith and heavy burdens |date=24 April 2019 |work=The Catholic World Report}}</ref> ហើយវាក៏ជាប្រទេសតែមួយគត់នៅទ្វីប[[អាស៊ី]]ផងដែរដែលមានទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅក្នុង[[អឌ្ឍគោលខាងត្បូង]]ទាំងស្រុង។<ref>{{Cite web|last=Bada| first=Ferdinand |url=https://www.worldatlas.com/articles/countries-located-completely-in-the-southern-hemisphere.html|title=Countries Located Completely in the Southern Hemisphere|date=29 August 2019|website=www.worldatlas.com}}</ref>
== ប្រវត្តិសាស្ត្រ ==
{{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្រទីម័រខាងកើត}}
នៅដើមសតវត្សរ៍ទី១៦ ជនជាតិ [[ព័រទុយកាល់]] បានចូលមកធ្វើជំនួញនៅលើកោះ [[ទីម័រខាងកើត]] រួចបានយកធ្វើជាទឹកដីអាណានិគមរបស់ខ្លួននៅប្រហែលពាក់ កណ្ដាលសតវត្សទី ១៦ក្រោយមក ដោយមានការប៉ះទង្គិចដោយអាវុធពួក [[ហូឡង់]] និងកិច្ចព្រមព្រៀងឆ្នាំ ១៨៥៩ ទឹកដីនៃកោះទីម័រខាងកើត ត្រូវបានបែងចែកជាពីរ កំណាត់ខាងលិច ត្រួតត្រាដោយ [[ហូឡង់]] និងមួយកំណាត់ខាងកើត ត្រួតត្រាដោយ [[ព័រទុយកាល់]] ឆ្នាំ១៩៤២ ដល់ ១៩៤៥ [[ទីម័រខាងកើត]] ត្រូវបាន [[ជប៉ុន]] ចូលកាន់កាប់ នៅពេលដែល [[ជប៉ុន]] ចាញ់សង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ មក [[ព័រទុយកាល់]]ត្រឡប់មក ត្រួតត្រាទីម័រខាងកើតវិញ ។
ថ្ងៃទី២៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩៧៥ [[ទីម័រខាងកើត]] បានប្រកាសឯករាជ្យពីការត្រួតត្រា [[ព័រទុយកាល់]] បានតែ៩ ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ កងទ័ព
ការប្រយុទ្ធដើម្បីសន្តិភាពមិនបានសម្រេចជោគជ័យ បានប្រព្រឹត្តទៅអស់រយៈពេល ២ សតវត្ស បណ្តាលអោយបាត់បង់ មនុស្សអស់១សែន ទៅ២សែន៥មុឺននាក់ ការធ្វើប្រជាមតិមួយដែលរៀបចំដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ [[៣០ សីហា ១៩៩៩]] បានបង្ហាញថាប្រជាជាតិនៅទីម័រខាងកើត យ៉ាងច្រើនចង់បានឯករាជ្យចេញពី ប្រទេស [[ឥណ្ឌូនេស៊ី]]
Line ១៨៧ ⟶ ១០២:
== ភូមិសាស្រ្ត ==
{{Main|ភូមិសាស្ដ្រទីម័រខាងកើត}}
ទីម័រខាងកើតជាប្រទេសមួយនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីកោះស្ថិតនៅទិសពាយ័ព្យប្រទេសអូស្ត្រាលីក្នុងប្រជុំកោះ [[សុងតូច]] ចុងខាងកើតនៅកម្រងកោះះ [[ឥណ្ឌូនេស៊ី]]រួមមានពាក់កណ្តាលខាងកើត នៃ[[កោះទីម័រ]]តំំបន់អុីគូសុី ឬអំបឺណូ ជាផ្នែកតូចមួយនៃភាគពាយ័ព្យនៃ[[កោះ]]ចាកូ [[ទីម័រខាងកើត]] មានផ្ទៃដីសរុប ១៥ ០០៧km<sup>២</sup>មានព្រំដែនជាប់ប្រទេស [[ឥណ្ឌូនេស៊ី]] ជាប្រទេសសម្បូរភ្នំនិងខ្ពង់រាប ខ្សត់ទំំំំនាប ជុំវិញព័ទ្ធដោយ [[សមុទ្រទីម័រ]] [[សមុទ្រសាវូ]] និង [[សមុទ្របានដា]] ប្រទេសមួយនេះក៏ជួបប្រទះនូវគ្រោះធម្មជាតិដែរ។
==
ទីម័រខាងកើតស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលអាកាសធាតុត្រូពិចមូសុង សមុទ្រក្តៅសើម មានរដូវពីរច្បាស់លាស់គឺ រដូវប្រាំង [[ពីខែមេសាដល់ខែកញ្ញា]]និង រដូវវស្សា [[ពីខែតុលា ដល់ ខែមិនា]]សីតុណ្ហភាពមធ្យមប្រចាំឆ្នាំប្រហែល [[២៦ °C]] កម្ពស់ទឹកភ្លៀង ប្រចាំឆ្នាំ ខ្ពស់ជាង ១ ០០០ mm មូសុងប្រាំងបក់មកពីទិសខាងអាគ្នេយ៍ និងមូសុងវស្សាបកមកពីទិសពាយ័ព្យ។
== ប្រជាសាស្ត្រ ==
{{Main|ប្រជាសាស្ត្រទីម័រខាងកើត}}
ទីម័រខាងកើតមានប្រជាជនចំនួន ១,១០៨,៧៧៧នាក់ (ការប៉ាន់ស្មានខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៨) គិតជាដង់សុីតេស្មើ ៧៣.៨៨ នាក់/km<sup>២</sup> ចំពោះក្រុមជនជាតិ ប្រទេសនេះ មានក្រុមជនជាតិ អំបូរអូស្ត្រូណេស៊ី អំំបូរប៉ាពូអាន និងអណិកជនចិនតិចតួច ប្រទេសនេះមានជំនឿសាសនាមាន រ៉ូម៉ាំងកាតូលិក ៩៧% អុីស្លាម ១% ប្រូតេស្តង់ ១%ប្រទេសនេះមានគ្រាមភាសាចំនួន [[១៦]] ភាសា។ [[ទម្រង់ប្រជាជនទីម័រខាងកើត]]
==មើលផងដែរ==
*[[ទីម័រ]]
== ឯកសារយោង ==
{{reflist}}
{{ទំព័រគំរូ:ប្រទេសនៅទ្វីបអាស៊ី}}
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ទីម័រខាងកើត| ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ទីម័រ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអាស៊ី]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសកោះ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អតីតទឹកដីអាណានិគមព័រទុយកាល់]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សាធារណរដ្ឋ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍]]
| |||