ជនជាតិខ្មែរ

ព្រះមហាក្សត្របរម នរោត្ដមនាថ សីហកនី។

នជាតិខ្មែរ (អ.ស.អ: /kʰmae/) គឺ​ជា​ក្រុម​ជន​ជាតិ​ដ៏​ច្រើន​លើស​លប់​នៅ​កម្ពុជា ដោយ​គណនា​ប្រហែល​ ៩៧% ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន ២៥ លាន​នាក់[១]​ក្នុង​ប្រទេស​នេះ។ ពួក​គេ​និយាយ​ភាសាខ្មែរ ដែល​ជា​ភាសា​ធំ​ជាង​គេទីពីរនៅក្នុង​អំបូរ​អូស្ត្រូអាស៊ី ដែល​បាន​រក​ឃើញ​ពាស​ពេញ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍។ ភាគ​ច្រើន​នៃ​ជន​ជាតិ​ខ្មែរ គឺ​ជា​អ្នក​កាន់​ពុទ្ធសាសនា​បែប​ខ្មែរ កំណែ​ជំនឿ​រួម​ដ៏​ច្រើន ដែល​ច្របាច់​បញ្ចូល​គ្នា​ធាតុ​ជា​ច្រើន​នៃ​ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ព្រហ្មញ្ញសាសនា វិញ្ញាណនិយម និង ការបូជាព្រលឹងដូនតា[១០]  ។ ប្រជាជន​គួរ​ឲ្យ​កត់​សំគាល់​នៃ​ពួក​ខ្មែរ​តាំង​លំនៅ​ក្នុង​តំបន់​កៀក​កិត​ថៃ (ខ្មែរខាងជើង) និង​តំបន់​ដីសណ្ដមេគង្គក្នុង​​ប្រទេស​វៀតណាមជិត​ខាង (ខ្មែរក្រោម)  ។

ខ្មែរ មហាអំណាច
ខាងលើ: ព្រះ​បាទ ជ័យវរ្ម័ន​ទី ៧ • ព្រះ​បាទ នរោត្តម • លោក ប៉ុលពត • លោក ស៊ីន-ស៊ីសាមុត
ខាងក្រោម: អ្នក​ស្រី មូរ-សុខហួ • អ្នក​ស្រី វីរៈ-តារា • អ្នក​ស្រី រស់-សេរីសុទ្ធា • សម្តេច ហ៊ុន សែន
តំបន់ដែលមានចំនួនប្រជាជនសំខាន់ៗ
 កម្ពុជា១៧ លាននាក់[១]
 Thailand>៤,៥ លាននាក់
 វៀតណាម២-៥ លាននាក់
ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស ស.រ.អា.២៤១.០២៥ នាក់[២]
 បារាំង៥០០.០០០ នាក់
 អូស្ត្រាលី២៥.៧១០ នាក់[៣]
 កាណាដា២៥.០០០ នាក់
 ម៉ាឡេស៊ី១១.៣៨១ នាក់
 កូរ៉េខាងត្បូង៥០.០០០ នាក់
 នូវែលសេឡង់៦៩១៨ នាក់[៤]
 តៃវ៉ាន់៥២១៩ នាក់[៥]
 ឡាវ៧៧០០ នាក់
ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស បែលហ៊្សិក៣៥០០ នាក់
 អាល្លឺម៉ង់១៣០០០ នាក់
 ជប៉ុន១៨០០០ នាក់[៦]
 រុស្ស៊ី១១០ នាក់[៧]
ភាសា
ខ្មែរ ខ្មែរខាងជើង បារាំង
សាសនា
ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ
ក្រុមជនជាតិដែលពាក់ព័ន្ធ
ក្រុមជនជាតិអូស្ត្រូអាស៊ីផ្សេងៗទៀត

និរុត្តិសាស្ត្រ កែប្រែ

តាម​លោក ឈឹម-ក្រសេម ឈ្មោះ​ជាតិ​ខ្មែរ​ហៅ​ត្រឹម​ត្រូវ តាម​សូរ​សព្ទ​ដើម ថា កុមេរុ ដូច្នេះ​តែ​តាម​សំឡេង​និយាយ​ជា​ធម្មតា​ថា កុមេរុ៍ ទំនង​ដូច​ឈ្មោះ​ភ្នំ​ព្រះ​សុមេរុ គេ​ហៅ​នៅ​ត្រឹម សុមេរុ៍  ។ លុះ​យូរ​មក ឈ្មោះ​នេះ​បាន​ក្លាយ​ចេញ​ទៅ​ទៀត ប្រាកដ​នៅ​សិលា​ចារឹក​របស់​ខ្មែរ​ថា ក្មេរ៑ ទៅ​ជា​សំឡេង​ផ្សំ​ក្រោយ​សម័យ​សិលាចារឹក​មក​​បាន​ប្រែ​ថា​ ខ្មែរ  ។ បើតាមលោក ពាក្យ​​ថឆ ខ្មែរ​ បាន​ក្លាយ​ពី​ពាក្យ កុមេរុ ដែល​ជា​ឈ្មោះ​សំគាល់​ជន​ជាតិ​ខ្មែរ និង​ប្រទេស​របស់​ខ្លួន កាល​ដែល​រស់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​ម៉្លេះ  ។ កុមេរុ>ក្មេរ>ខ្មែរ  ។

ទស្សនៈលោក ពៅ-ឈិន ជា​ព្រឹទ្ធបុរស​នៃ​ក្រុម​សាលា​សន្សំ​សុខ សង្កាត់​លេខ ៥ ក្រុង​ភ្នំពេញ យោង​តាម​វចនានុក្រម​​សម្តេច​ ជួន ណាត សរសេរ​ថា ទំនង​ជា​មក​ពី​ពាក្យ ខេមរៈ តែពាក្យនេះឃើញមានសរសេរក្នុងសិលាចារឹក​ថា ក្មេរ ហើយម្យ៉ាងទៀត ពាក្យខេមរៈ មកពី ខិ+មៈ+រៈ ប្រែជា ក្សេម​ល្អ ការ​រក្សា​នូវ​ប្រយោជន៍​ដែល​បាន​ហើយ  ។ ដោយ​លោក​យោង​តាម​សាស្ត្រា​ស្លឹក​រឹត​ពីបុរាណកាល និយម​ចារ​ប្រកប​ដូច​ជា ត្មា = តាម ថ្មែ​ទាំ្ង = ថែម​ទាំង ផ្មើ = ផើម ។ល។ ដោយហេតុនេះ ខេមរ > ខ្មេរ > ខ្មែរ (ស្រៈអែកើតមក ពីការនិយមរបស់ខ្មែរក្នុងការអានស្រៈ េ -បាលី-សំស្ក្រឹត)  ។

តាម​សន្និដ្ឋាន​របស់​លោក​បណ្ឌិត​សាស្ត្រាចារ្យ មីស្ហែល ឫទ្ធី អង់តែល្ម ពាក្យ​ថា ខ្មែរ ​មក​ពី​បុព្វបទ ក ឬ ខ ដែល​ក្លាយ​មក​ពី​ពាក្យ​មន-ខ្មែរ មាន​ន័យ​ថា មនុស្ស (ដូច​ជា​ កួយ មាន​ន័យ​ថា មនុស្ស​ ក្នុង​ភាសា​កួយ, ពាក្យ​ ខា មាន​ន័យ​ថា មនុស្ស ​ក្នុង​ភាសា​មន-ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​នៅ​ប្រទេស​ឡាវ) ឬ​ក្លាយ​មក​ពី​ពាក្យ កូន ហើយ​និង​ពាក្យ មីរ (ឬ មឺរ ឬ ម៉ារ) ដែល​មាន​ន័យ​ថា ចម្ការ ក្នុង​ភាសា​មន-ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន (មីរ ក្នុង​ភាសា​ព្នង មឺរ ក្នុង​ភាសា​ព្រៅ ម៉ារ ក្នុង​ភាសា​បះណារ) ដោយ​មាន​ការ​វិវត្ត​ទៅ​តាម​សម័យ​កាល ដូច​ត​ទៅ ៖ ក- ឬ ខ- ឬ កូន + មីរ > ក្មីរ > ក្មេរ៑ > ខ្មេរ > ខ្មែរ  ។ ដូច្នេះ ខ្មែរ ប្រហែល​ជា​មាន​ន័យ​ដើម​ថា អ្នក​ចម្ការ ជា​ឈ្មោះ ដែល​ជន​ជាតិ​មន-ខ្មែរ​ដទៃ​ទៀត​ បាន​ដាក់ មុន​នឹង​ជន​ជាតិ​ខ្មែរ​ក្លាយ​ជា​អ្នក​ស្រែ​វិញ[១១]  ។ 

ប្រវត្តិ កែប្រែ

 
ផ្សារខ្មែរដែលឆ្លាក់លើបាយ័ន

ការ​ធ្វើ​អន្តោប្រវេសន៍​មក​កាន់​តំបន់​ដី​គោក​នៃ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ពី​ភាគ​ខាង​ជើង បាន​បន្ត​យ៉ាង​ល្អ​ ក្នុង​សម័យ​​នៃ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ ។[ត្រូវការអំណះអំណាង] ពួក​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ភាគ​ច្រើន មាន​ជំនឿ​ថា ពួក​គេ​បាន​មក​នៅ​យ៉ាង​ហោច​ណាស់ ៣០០០ ឆ្នាំ​កន្លង​ទៅ​ដែរ លឿន​ជាង​ពួក​តៃ ដែល​ឥឡូវ រស់​នៅ​ភាគ​ច្រើន នូវ​អ្វី​ដែល​ដើម​ឡើយ​ជា​ទឹក​ដីអាស៊ី​ទក្សនិណ  ។ ហេតុផល ដែល​ពួក​គេ​បាន​ធ្វើ​អន្តោប្រវេសន៍ ទៅ​កាន់​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ គឺ​ត្រូវ​បាន​ជជែក​ត​ទល់​ជា​ទូទៅ ប៉ុន្តែ​ពួក​អ្នក​ប្រាជ្ញ​មួយ​ចំនួន មាន​ជំនឿ​ថា ខ្មែរ-មនត្រូវ​បាន​រុញ​ច្រាន​ចុះ​មក​ក្រោម ដោយ​ការ​លុក​លុយ​ពី​អំបូរ​ពួកចិន-ទីបេ ពី​ភាគ​ខាង​ជើង តាម​ភស្តុតាង​ដោយ​វាក្យសព្ទ​អាស៊ី​ទក្សិណ ជា​ភាសា​ចិន ឬ ដោយ​គោល​បំណង​កសិកម្ម​ជា​ភស្តុតាង តាម​ផ្លូវ​អន្តោប្រវេសន៍ របស់ពួ​កគេ តាម​បណ្ដោយ​ទន្លេ​សំខាន់ៗ ជា​ច្រើន  ។ ពួក​ខ្មែរ គឺ​ជា​ញាតិ​សន្តាន​នឹង​ពួក​មន ដែល​បាន​តាំង​លំនៅ​ឆ្ងាយ​ទៅៗ ទៅ​ភាគ​ខាង​លិច ។

បន្ទាប់​ពី​ការ​បង្កើត​ឡើង​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ប្រវត្តិ​នៃ​ប្រជាជន​ខ្មែរ ស្រប​នឹង​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ខ្មែរ  ។ ក៏​ដូច​ជាម​នុស្ស​ដើម​ដំបូងៗ ផ្សេង​នៃ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ដូច​ជា ព្យូ មន ចាម ម៉ាឡាយូ ជ្វា ពួក​ខ្មែរ​ត្រូវ​បាន​រង​ឥទ្ធិពល ដោយ​ពួក​ឈ្មួញ និង​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ឥណ្ឌា​និង​ស្រី​លង្កា ដែល​ទទួល​យក​សាសនា វិទ្យាសាស្ត្រ និង​ទំនៀម​ទម្លាប់​ពួក​គេ និង​ខ្ចី​ពី​ភាសា​ពួក​គេ  ។ ខ្មែរ​ក៏​បាន​ទទួល​យក​គំនិត​សិវនិយម ទេវរាជ និង​មហាប្រាសាទ​ជា​ភ្នំ​ពិសិដ្ឋ ជា​និមិត្តរូប  ។ ទោះ​បី​ជា​ពួករាជាណាចក្រខ្មែរ ដែល​បាន​ចម្រើន និង​សាប​រលាប​ និង​បាន​អាប់​រស្មី​នៅ​ទី​បំផុត ចំណូល​ចិត្ត​របស់​ខ្មែរ ចំពោះ​ការ​កសាង​ប្រាសាទ​នានា​ពី​ថ្ម​ទូទាំង​ព្រះ​រាជាណាចក្រ​នានា​របស់​ខ្លួន បាន​បន្សល់​នូវ​​បូជនីយដ្ឋាន​នានា​ នៅ​មាន​សេស​សល់​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ  ។

 
ស្ត្រីខ្មែរវណ្ណៈខ្ពស់ៗនៅទសវត្សឆ្នាំ១៨០០។

ព្រះ​បាទ ជ័យវរ្ម័ន​ទី ២ (គ.ស. ៨០២-៨៣០) បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អំណាច​ខ្មែរ​រស់​រាន​ឡើង​វិញ និង​បាន​សាង​នូវ​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ សម្រាប់​ចក្រភព​អង្គរ ដោយ​ការ​ស្ថាបនា​រាជធានី​បី ឥន្ទ្របុរៈ ហរិហរាល័យ និងមហេន្ទ្របវ៌តសំណល់​បុរាណវត្ថុ​ជា​ច្រើន​ក្នុង​នោះ ដែល​បង្ហាញ​ច្រើន​អំពី​សម័យ​កាល​របស់​ទ្រង់  ។ បន្ទាប់​ពី​ការ​ឈ្នះ​សង្គ្រាម​ក្នុង​ស្រុក​ដ៏​យូរ​យារ​មួយ ព្រះ​បាទ​ សូរ្យវរ្ម័ន​ទី ១ (បាន​សោយ​រាជ្យ គ.ស. ១០០២-១០៥០) បាន​បង្វែរ​កម្លាំង​របស់​ទ្រង់ ឆ្ពោះ​ទៅ​ខាង​កើត និង​បាន​ដាក់​រាជាណាចក្រ​មន​ទ្វារវតី ក្រោម​អំណាច​របស់​ព្រះ​អង្គ  ​។ ជា​លទ្ធផល ព្រះ​អង្គ​បាន​គ្រប់​គ្រង​លើ​ប៉ែក​ដ៏​ធំ​ជាង​គេ​នៃ​ថៃ​និង​លាវ​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន ដូច​គ្នា​ដែរ​ ពាក់​កណ្ដាល​ភាគ​ខាង​ជើង​នៃ​ទៀប​កោះ​ម៉ាឡាយូ  ។ សម័យ​នោះ កំលុង​ដែល​អង្គរ​វត្ត​ត្រូវ​បាន​សាង​សង់​ឡើង ត្រូវ​បាន​ចាត់​ទុក​ថា ជា​ចំណុច​កំពូល​នៃ​អារ្យធម៌​ខ្មែរ  ។ ព្រះ​រាជាណាចក្រ​ខ្មែរ​ បាន​ក្លាយ​ជា​ចក្រភព​ខ្មែរ និង​មហាប្រាសាទ​អង្គរ បាន​ចាត់​ទុក​ថា ជា​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ខាង​បុរាណវត្ថុ ដែល​សម្បូរ​បែប​ ជាមួយ​ចម្លាក់​លៀន​ថ្ម ដែល​លំអិត​បង្ហាញ​ទិដ្ឋភាព​​វប្បធម៌​ជា​ច្រើន រួម​មាន​ឧបករណ៍​តន្ត្រី​ខ្លះៗ សេស​សល់​ជា​បូជនីយដ្ឋាន​ចំពោះ​វប្បធម៌​ខ្មែរ  ។ បន្ទាប់​ពី​មរណភាព​ព្រះ​បាទ សូរ្យវរ្ម័ន​ទី ២ (គ.ស. ១១១៣-១១៥០) កម្ពុជា​បាន​ឆ្លង​កាត់​ចលាចល​រហូត​ដល់​ព្រះ​បាទ ជ័យវរ្ម័ន​ទី ៧ (គ.ស. ១១៨១-១២១៨) បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​មាន​ការ​សាង​សង់​ទី​ក្រុង​ថ្មី​មួយ  ។ ព្រះ​អង្គ​គឺ​ជា​ពុទ្ធសាសនិក និង​ចំពោះ​សម័យ​កាល​មួយ ដែល​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​បាន​ក្លាយ​ជា​សាសនា​លប់​លើ​នៅ​កម្ពុជា  ។ ជា​សាសនា​រដ្ឋ​មួយ យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ក៏​សាសនា​នេះ ត្រូវ​បាន​សម្រប​ឲ្យ​សម​នឹង​លទ្ធិ​ទេវរាជជាមួយ​ពុទ្ធរាជការ​ជំនួស​អតីតសិវរាជ ឬ វិស្ណុរាជ  ។

 
អង្គរវត្តនៅទសវត្សឆ្នាំ១៩០០

ការ​ងើប​ឡើង​ព្រះ​រាជាណាចក្រ​ថៃ សុខោទ័យ (គ.ស. ១២៣៨) និងអយុធ្យា (គ.ស. ១៣៥០) បាន​ហុច​លទ្ធផល​ជា​សង្គ្រាម​ស្ទើរ​តែ​មិន​ឈប់​ឈរ​ជាមួយ​ពួក​ខ្មែរ និង​បាន​ដឹក​នាំ​ឲ្យ​មាន​វិនាសកម្ម​អង្គរ​នៅ​ឆ្នាំ ១៤៣១  ។ ពួក​គេ​ត្រូវ​បាន​និយាយ​ថា បាន​ទទួល​ពួក​អ្នក​ទោស ៩០.០០០ នាក់ ភាគ​ច្រើន​នៃ​អ្នក​ទាំង​នោះ ដូច​ជា​ពួក​អ្នក​របាំ និង​តន្ត្រីករ  ។[១២] សម័យ​នោះ​បន្ត​មក​ដល់​ឆ្នាំ ១៤៣២ រួម​ជាមួយ​ប្រជាជន​ខ្មែរ ​អស់​​ទ្រព្យសម្បត្តិ ក្បួន​ច្បាប់​របស់​ខ្លួន និង​ពួក​អ្នក​កាន់​វប្បធម៌​មនុស្ស គឺ​ជាមួយ​នៃ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​យ៉ាង​រហ័ស  ។ នៅ​ឆ្នាំ ១៤៣៤ ព្រះ​បាទ ពញា​យ៉ាត បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ភ្នំពេញ ក្លាយ​ជា​រាជធានី​របស់​ទ្រង់ និង​អង្គរ​ត្រូវ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ  ។ ដោយ​សារ​ការ​ឈ្លាន​ពាន​របស់​សៀម​និង​យួន កម្ពុជា​ក៏បា​ន​អំពាវ​នាវ​ទៅ​កាន់​បារាំងសែស ដើម្បី​ឲ្យ​មាន​ការ​ការ​ពារ​នៅ​ឆ្នាំ ១៨៦៣ និង​បាន​ប្រែ​ក្លាយ​ខ្លួន​ជា​អាណាព្យាបាល​មួយ​របស់​បារាំងសែស​ នៅ​ឆ្នាំ ១៨៦៤  ។ កំលុង​ទសវត្ស​ឆ្នាំ ១៨៨០ ត្រសង​គ្នា​នឹង​យួន​ខាង​ត្បូង​និង​លាវ កម្ពុជា​ត្រូវ​បាន​ទាញ​បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​សហភាព​ឥណ្ឌូចិន ដែល​គ្រប់​គ្រង​ដោយ​បារាំងសែស  ។ អស់​រយៈ​ពេល​ជិត​មួយ​សតវត្ស ពួក​បារាំងសែស​បាន​ទាញ​ប្រយោជន៍​ខាង​ពាណិជ្ជកម្ម​ពី​កម្ពុជា និង​បាន​ទាម​ទារ​អំណាច​លើ​នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និង​ជីវភាព​សង្គម  ។

 
ទី​តាំង​ជា​ទូទៅ​នៃ​ក្រុម​ជន​ជាតិ​ខ្លះ​នៅ​ឆ្នាំ ១៩៧២  ។

កំលុង​ពាក់​កណ្ដាល​ទី​ពីរ​នៃ​សតវត្ស​ទី​ម្ភៃ ស្ថានភាព​នយោបាយ​នៅ​កម្ពុជា បាន​ប្រែ​ជា​ច្របូក​ច្របល់  ។ ព្រះ​បាទ នរោត្តម សីហនុ (ក្រោយ​មក ព្រះ​អង្គ​បាន​ដាក់​រាជ្យ និង​មាន​គោរម​ងារ​ជា​សម្ដេច ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀត ឡើង​ជា​ព្រះ​មហាក្សត្រន​វិញ) បាន​ប្រកាស​ឯករាជភាព​ប្រទេស​​កម្ពុជា​ នៅ​ឆ្នាំ ១៩៤៩ (បាន​ទទួល​ពេញ​លេញ​នៅ​ឆ្នាំ ១៩៥៣) និង​បាន​ដឹក​នាំ​ប្រទេស​នេះ រហូត​ដល់​ថ្ងៃ​ទី ១៨ មីនា ១៩៧០ នៅ​ពេល​នោះ​ព្រះ​អង្គ​ត្រូវ​បាន​ទម្លាក់​ពី​ឋានៈ​ជា​ប្រមុខ​រដ្ឋ ​ដោយ​ឧត្តមសេនីយ៍ លន់ នល់ ដែល​បាន​បង្កើត​សាធារណរដ្ឋ​ខ្មែរ  ។ នៅ​ថ្ងៃ​ទី ១៧ មេសា ១៩៧៥ ខ្មែរ​ក្រហម​ប្រល័យ​ពូជ​សាសន៍ ​ដឹក​​នាំ​ដោយ សាឡុត ស ដែល​គេ​ស្គាល់​ជាង​គេ​ដោយ​ឈ្មោះ​ក្លែង​ក្លាយ ប៉ុល-ពត បាន​មក​យក​អំណាច​ និង​បាន​បំផ្លិច​បំផ្លាញ​ប្រជាជន​ខ្មែរ​ជាក់​ស្ដែង ព្រម​ទាំង​សុខភាព សីលធម៌ ការ​អប់​រំ បរិស្ថាន​​​រូបសាស្ត្រ និង​វប្បធម៌​របស់​ពួក​គេ  ។
នៅ​ថ្ងៃ​ទី ៧ មករា ១៩៧៩ កង​កម្លាំង​វៀតណាម​បាន​បណ្ដេញ​ខ្មែរ​ក្រហម​ចេញ  ។ ក្រោយ​ពី​ដប់​ឆ្នាំ​ប្លាយ​នៃ​ការ​កសាង​ឡើង​វិញ​យឺតៗ ដោយ​ឈឺ​ចាប់​ជាមួយ​នឹង​ការ​ជួយ​ខាង​ក្រៅ​ស្ដួច​ស្ដើង​តែ​ប៉ុណ្ណោះ សហប្រជាជាតិ​បាន​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​ ដែល​ហុច​ជា​លទ្ធផល​ក្នុង​កិច្ច​ព្រម​ព្រៀង​សន្តិភាព​ប៉ារីស នៅ​ថ្ងៃ​ទី ២៣ តុលា ១៩៩២ និង​បាន​បង្កើត​លក្ខណៈ​ជា​ច្រើន ដល់​ការ​បោះ​ឆ្នោត​សកល នៅ​ខែ ឧសភា ១៩៩៣ ដែល​ដឹក​នាំ​ដល់​ការ​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​ថ្មី​ និង​ការ​ស្ដារ​ឡើង​វិញ​នូវ​សម្ដេច សីហនុ ឲ្យ​សោយ​រាជ្យ​ជា​​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ឡើង​វិញ នៅ​ឆ្នាំ ១៩៩៣  ។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ ខ្មែរ​ក្រហម​បាន​បន្ត​គ្រប់​គ្រង​ប៉ែក​ខាង​លិច​និង​ខាង​ជើង​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា រហូត​ដល់​ចុង​ទសវត្ស​ឆ្នាំ ១៩៩០ នៅ​ពេល​ពួក​គេ​បាន​ចុះ​ចូល​​ទៅ​នឹង​កង​កម្លាំង​របស់​រាជរដ្ឋាភិបាល​ ក្នុង​ការ​ដោះ​ដូរ​ចំពោះ​ការ​លើក​លែង​ទោស ឬ ការ​សម្រួល​វិញ ចំពោះ​ទី​តំណែង​មួយ​ចំនួន នៅ​ក្នុង​រាជរដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា និង​សន្តិសុខ​ខាង​ក្រៅ​រាជធានី​ដែល​នៅ​មាន​បញ្ហា  ។

ភូមិសាស្ត្រ និង ប្រជាសាស្ត្រ កែប្រែ

ភាគច្រើននៃពួកខ្មែររបស់ពិភពលោករស់នៅកម្ពុជា ប្រជាជនក្នុងនោះគឺខ្មែរ៨០%។ ក៏មានប្រជាជនខ្មែរដើមកំណើតគួរឱ្យកត់សំគាល់នៅថៃនិងវៀតណាមដែរ។ មានខ្មែរជាងមួយលាននាក់ ភាគច្រើននៅខេត្តសុរិន្ទ (សូរ៉េន) បុរីរម្យ (បូរីរ៉ាំ) និងសិរីសាកេត រឺ ស្រីសាកេត (ស៊ីសាកេត) នៅថៃ។ ការប៉ាន់ស្មានចំពោះចំនួនខ្មែរនៅវៀតណាម (ស្គាល់ថាខ្មែរក្រោម) ផ្សេងគ្នាពី១,១ លាននាក់បានផ្ដល់ដោយទិន្នន័យរដ្ឋាភិបាលដល់ទៅប្រាំពីរលាននាក់ដែលបានឧបត្ថម្ភគាំទ្រ​ដោយសហព័ន្ធខ្មែរក្រោម។[១៣]

ដោយសារតែសង្គ្រាមរដ្ឋប្បវេណីកម្ពុជា រាប់ពាន់នាក់នៃខ្មែរឥឡូវមានលំនៅជាអចិន្ត្រៃយ៍នៅសហរដ្ឋ កាណាដា អូស្ត្រាលី និងបារាំងដូចគ្នា។

វប្បធម៌ និង សង្គម កែប្រែ

 
ពួកអ្នករបាំខ្មែរនៅអង្គរវត្ត។

វប្បធម៌នៃជនជាតិខ្មែរគឺដូចគ្នាសាកសមតាមរយៈលក្ខខណ្ឌភូមិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ គ្រាមភាសាតាមតំបន់ជាច្រើនគង់វង្សនៅ ប៉ុន្តែអាចស្ដាប់គ្នាបានទៅវិញទៅមក។ បទដ្ឋាននេះត្រូវពឹងផ្អែកលើការនិយាយនៅភ្នំពេញ ដែលដោយសារតែស្ថានភាពទីក្រុងជាទីរួមជាតិ ដែលត្រូវបានរងឥទ្ធិពលមិនសូវច្រើនដោយឥទ្ធិពលបារាំងនិងវៀតណាមថ្មីៗនេះ។ យ៉ាងណាមិញ ភាពផ្សេងគ្នានៃភាសាខ្មែរដែលនិយាយនៅបាត់ដំបងគឺជាតំណាងនៃការនិយាយបន្ថែមទៀតភាគច្រើននៃប្រជាជន។ គ្រាមភាសាផ្សេងទៀតគឺជាគ្រាមភាសាខ្មែរភាគខាងជើង ហៅថា ខ្មែរសុរិន្ទដោយពួកខ្មែរ បាននិយាយដោយខ្មែរនៅថៃ និងខ្មែរក្រោមបាននិយាយដោយខ្មែរដើមកំណើតនៅតំបន់ដីសណ្ដមេគង្គនៅវៀតណាមដែលនៅក្បែរកម្ពុជា។ គ្រាមភាសាដែលគេបានសិក្សាតិចតួចជាខ្មែរខាងលិច រឺ ខ្មែរក្រវាញ ត្រូវបាននិយាយដោយប្រជាជននៅដាច់ឆ្ងាយមួយចំនួនតូចនៅជួរភ្នំក្រវាញដែលលាតសន្ធឹងចាប់ពីកម្ពុជាដល់ថៃ។ ទោះបីបានសិក្សាតិចតួច វាក៏មានតែមួយគត់នៅរក្សាទុកប្រព័ន្ធច្បាស់លាស់មួយនៃកម្ពស់សំឡេងដែលមានទាំងអស់ ប៉ុន្តែបានបាត់នៅក្នុងគ្រាមភាសាដទៃទៀតក្នុងខ្មែរទំនើប។

 
ស្ត្រីខ្មែរបានតុបតែងខ្លួនកំឡុង​ចូលឆ្នាំថ្មីរបស់ខ្មែរ

ពួកខ្មែរមានជំនឿក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា ដែលត្រូវបានយកមកពីហិណ្ឌូសាសនា និងពុទ្ធសាសនា។ ខ្មែរទំនើបបញ្ជាក់អត្តសញ្ញាណជនជាតិរបស់ខ្លួនយ៉ាងខ្លាំងជាមួយជំនឿនិងការបដិបត្តិរបស់ខ្លួនដែលផ្សំនឹងសន្ធាន្ត​នៃពុទ្ធសាសនាថេរវាទដែលមានធាតុផ្សំនៃការបូជាព្រលឹងបុព្វបុរសអ្នកស្រុក វិញ្ញាណនិយម និងគ្រូសិល្ប៍និយមរឺស្មឹងនិយម[១០] ភាគច្រើននៃពួកខ្មែររស់នៅនៅភូមិនានាតាមជនបទជាអ្នកស្រែ រឺ អ្នកនេសាទនិងជីវិតវិលវល់ក្បែរវត្តអារាម និងពិធីពុទ្ធសាសនានានាពេញមួយឆ្នាំ។ យ៉ាងណាមិញ បើសិនជាមានខ្មែរម្នាក់ឈឺ ពួកគេនឹងទៅជួបគ្រូខ្មែរជារឿយៗ (ស្មឹង/អ្នកព្យាបាល) ដែលជាអ្នក ពួកគេជឿថាអាចពិនិត្យព្យាបាលដោយព្រលឹងជាច្រើន (អ្នកតា អ្នកដូន) បានធើឱ្យមានជំងឺ និងបង្ហាញផ្លូវដើម្បីផ្គាប់ចិត្តព្រលឹងដែលអាក់អន់ចិត្ត ដោយហេតុនោះក៏ជាសះស្បើយពីជំងឺ។[១៤] គ្រូខ្មែរក៏បានរៀននៅក្នុងមុខវិជ្ជាថ្នាំ និងជាញឹកញាប់បានស្វះស្វែងរករៀបចំថ្នាំសង្កូវផ្សេងៗនិងឱសថទឹក រឺ រកសាក់មន្តអាគម ទាំងអស់នឹងដើម្បីផ្ដល់នូវរបស់មួយជាមួយវីរកម្មពិសេសនិងរារាំងព្រលឹងបិសាច រឺក៏ សំណាងអាក្រក់ជាទូទៅ។[១៤] ជំនឿខ្មែរក៏ពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងលើហោរាសាស្ត្រ ជាការបន្សល់ទុកនៃហិណ្ឌូសាសនា។ អ្នកប្រាប់ពីជោគវាសនាបានហៅថាហោរ រឺ គ្រូទាយជាភាសាខ្មែរ ត្រូវបានគេប្រឹក្សាជារឿយៗមុនពេលព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ ដូចជាការជ្រើសរើសប្ដីប្រពន្ធ ការចាប់ផ្ដើមនូវដំណើរសំខាន់ រឺ ការរកស៊ី កំណត់ថ្ងៃសម្រាប់រៀបការ និងកំណត់ទីតាំងសមរម្យដើម្បីការកសាងសំណង់ថ្មី។

 
ពួកស្រីស្នំនៃព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ

ពេញមួយឆ្នាំ ខ្មែរប្រារព្ធពិធីបុណ្យជាច្រើន ភាគច្រើនសាសនា រឺ ព្រលឹង ភាគខ្លះក្នុងនោះក៏ត្រូវបានសង្កេតផងដែរ ថាជាថ្ងៃឈប់សម្រាកសាធារណៈ។ ពីរដែលសំខាន់បំផុតគឺចូលឆ្នាំខ្មែរ និងភ្ជុំបិណ្ឌ (ថ្ងៃបុព្វបុរស)។ ប្រតិទិនពុទ្ធសាសនាខ្មែរត្រូវបានគេបែងចែកជា១២ខែជាមួយឆ្នាំថ្មីតាមបែបប្រពៃណីដែលចាប់ផ្ដើមនៅថ្ងៃទីមួយ​នៃខែចែត្រ ដែលត្រូវនឹងព្រះចន្ទថ្មីទីមួយនៃថ្ងៃ១៣មេសាក្នុងប្រតិទិនលោកខាងលិច។ យ៉ាងណាមិញ ការប្រារព្ធធ្វើនាសម័យទំនើបនេះត្រូវបានធ្វើបមាណីយកម្មឱ្យត្រូវជាមួយថ្ងៃ១៣មេសា។

វប្បធម៌ខ្មែរបានជះឥទ្ធិពលដល់វប្បធម៌ថៃនិងលាវនិងត្រឡប់មកវិញ។ ពាក្យកម្ចីខ្មែរជាច្រើនត្រូវបានគេរកឃើញក្នុងភាសាសៀម និងលាវ និងពាក្យកម្ចីសៀមនិងលាវជាច្រើនក៏ត្រូវបានគេរកឃើញក្នុងភាសាខ្មែរដែរ។ អក្ខរក្រមថៃត្រូវបានយកមកពីអក្ខរក្រមខ្មែរ ដែលជាលំដាប់ ត្រូវបានដកចេញពីអក្សរបល្លវៈនៅឥណ្ឌាខាងត្បូង។

សូមមើលផងដែរ កែប្រែ

ឯកសារយោង កែប្រែ

  1. បិនចាមិន-វ៉ខខឺរ ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា ស៊ិហ្គណេតប៉្រិស ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។

settings ===កំណត់===

  1. ១,០ ១,១ CIA FactBook. Archived 2010-12-29 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន. Accessed July 14, 2008.
  2. "ការស្ទាបស្ទង់សហគមន៍អាមេរិក២០០៥: សំណុំឯកសារប្រជាជនដែលបានជ្រើសរើសនៅសហរដ្ឋ". ការិយាល័យជំរឿនសហរដ្ឋ. Archived from the original on 2020-02-12. Retrieved 2012-09-21. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  3. "ការស្ទាបស្ទង់ព័ត៌មានសហគមន៍រដ្ឋាភិបាលអូស្ត្រាលី២០០៦". នាយកដ្ឋានអន្តោប្រវេសន៍ និងពលរដ្ឋភាព.
  4. "ជំរឿន ២០០៦: ខ្មែរ- ការពិតនិងតួលេខ". សមោធានវិជ្ជាតេអារ៉ានូវែលសេឡង់.
  5. "កម្ពុជាបញ្ឈប់អាពាហ៍ពិពាហ៍ជាបណ្ដោះអាសន្នរវាងបុរសកូរ៉េខាងត្បូង ស្ត្រីកម្ពុជា". Japantoday.com. Retrieved ២៩ មេសា ២០១១. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)[តំណភ្ជាប់ខូច]
  6. ឈ្មោះ. "គ្មានខ្មែរត្រូវបានគេរាយការណ៍ថាបាត់ខ្លួនក្នុងការញ្ជួយរបស់ជប៉ុនទេ". Cambodia1.wordpress.com. Retrieved ២៩មេសា ២០១១. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  7. ជូលី-ម៉ាស៊ិស (៤ មីនា ២០១០). "ហេតុអ្វីខ្មែរនិយាយរុស្ស៊ី". CSMonitor.com. Retrieved ២៤ កក្កដា ២០១១. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= and |date= (help)[តំណភ្ជាប់ខូច]
  8. "▒ Cambodia ▒". Khm.mofat.go.kr. Archived from the original on តុលា 5, 2011. Retrieved April 29, 2011. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  9. World Bank. Population Estimates and Projections Section, Population, total. Retrieved 01 Oct 2012.
  10. ១០,០ ១០,១ Faith Traditions in Cambodia Archived 2006-08-22 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.; pg. 8; accessed August 21, 2006
  11. Quelques hypothèses sur l'étymologie du terme « khmer », http://www.academia.edu/12069565/Quelques_hypoth%C3%A8ses_sur_l%C3%A9tymologie_du_terme_khmer_
  12. Thailand 1969:151, Blanchard 1958:27
  13. "ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ". Archived from the original on 2006-05-09. Retrieved 2012-09-21. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  14. ១៤,០ ១៤,១ "ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ". Archived from the original on 2007-09-28. Retrieved 2012-09-21. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)

settings ==តំណភ្ជាប់ក្រៅ==