មករ
មករ (សំស្ក្រឹត៖ मकर) ជាសត្វសមុទ្រក្នុងទេវកថាឥណ្ឌា។ គេច្រើនបង្ហាញមករជាពាក់កណ្ដាលសត្វ (ផ្នែកខាងមុខជារាងសត្វដូចជា ដំរី ឬ ក្រពើ ឬ ក្ដាន់) និង ខ្លួនជា សត្វសមុទ្រ ដោយមានកន្ទុយជាត្រី ឬ ផ្សោត។ ជួនកាល គេឆ្លាក់មករឱ្យមានកន្ទុយជាកន្ទុយក្ងោកក៏មាន។
មករជាពាហនៈរបស់ព្រះម៉ែគង្គា ជាទេពធីតាទន្លេគង្គា និង ជាពាហនៈរបស់ព្រះវរុណ។ មករជាតំណាងឱ្យព្រះកាមទេពផងដែរ។ ទង់របស់ព្រះកាមទេព ដែលមានឈ្មោះថា កក៌ធ្វជៈ មានសញ្ញារូបមករ។ មករជាសញ្ញារាសីមួយក្នុងចំណោមរាសីទាំង១២។ គេច្រើនឆ្លាក់មករ ជាឆ្មាំការពារទ្វារចូលប្រាសាទហិណ្ឌូ និង វត្ដ។
ដើមកំណើតពាក្យ
កែប្រែ
មករជាពាក្យសំស្ក្រឹត ដែលមានន័យថា នាគសមុទ្រ ឬ សត្វទឹកចម្លែក ។ ពាក្យនេះជាពាក្យដើមនៃពាក្យ 'mugger' ( गुंडा ) ក្នុងភាសាហិណ្ឌី។ ភាសាហិណ្ឌី ហៅក្រពើថា मकर (មករ ឬ មករៈ)។
មករក្នុងគម្ពីរវេទ
កែប្រែ
ក្នុងសម័យវេទ នៅពេលដែលព្រះឥន្ទ្រនៅជាព្រះនៃស្ថានសួគ៌, ព្រះវរុណ, ជាព្រះគង្គា ក្លាយជាព្រះនៃសមុទ្រ និង បានគង់លើសត្វមករ ដែលគេហៅថា ពាហនៈទឹកចម្លែក ។ [១][២]
មករ ត្រូវបានគេរៀបរាប់ថាជា សត្វពាក់កណ្ដាលត្រី។ ក្នុងប្រាសាទជាច្រើន មករ ត្រូវបានគេពណ៌នាថាមានរាងជាត្រី ឬ ផ្សោតពាក់កណ្ដាល និងមានក្បាលជាដំរី។ ជួនកាលគេគូរមករ ឱ្យមានក្បាលនិងថ្គាមក្រពើ ឬ ប្រមោយដំរី ស្រកាត្រី និងមានកន្ទុយក្ងោក។ មករ ជាពាហនៈរបស់ព្រះវរុណ ជាអាទិទេពខ្យល់ និង ជាអាទិទេពនៃទន្លេគង្គា។ ព្រះនាងលក្ស្ម៊ី គង់លើផ្កាឈូក ក៏ត្រូវបានគេគូរបង្ហាញថា ព្រះនាងបានទាញអណ្ដាតដំរី មានរាងសត្វមករ ដែលចង់មានន័យថា ព្រះនាងលក្ស្មី ជាទេពធីតានៃ វិបុលភាព ទ្រព្យសម្បត្តិ និង សុខភាពល្អ។
មករ ក៏ជានិមិត្តរូបនៃ ព្រះកាមទេព ផងដែរ, ដែលជាព្រះនៃស្នេហានិងតណ្ហា ។ មករ ជាសញ្ញាទី១០ នៃ រាសីចក្រ[១]
បដិមា
កែប្រែមករ ជាធាតុសំខាន់មួយនៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរបម្រើឱ្យសាសនា ។ មករ គេប្រទះឃើញជាញឹកញាប់ មានឆ្លាក់នៅលើ ធ្នឹម ឬ ជញ្ជាំង ។ ជាទូទៅ គេច្រើនឆ្លាក់មករជាប់ជាមួយសត្វផ្សេងទៀត ដូចជា តោ នាគ ឬ ពស់ ផុសចេញពីមាត់មករ។ មករ ជាប្រធានក្បាច់ដ៏សំខាន់ នៃធ្នឹមដ៏ស្អាតរបស់ក្រុមប្រាសាទរលួស ៖ ប្រាសាទព្រះគោ បាគង និង លលៃ ។ នៅ បន្ទាយស្រី ចម្លាក់មករ ខ្ជាក់ សត្វចម្លែកផ្សេងទៀត ត្រូវបានគេបង្ហាញនៅជ្រុងជាច្រើននៃប្រាសាទ។[៣]
រឿងព្រេងទាក់ទងនឹងមករ
កែប្រែមានតំណាលថា នៅពេលដែលកេសារមួយសរសៃរបស់ព្រះនាងគង្គា បានធ្លាក់មកដល់ឋានកណ្តាល ក៏បានក្លាយជាសត្វមករ ហើយខ្លាំងជាងអ្វីៗទាំងអស់លើលោក វាក៏បានលេបរាល់សព្វសត្វ ទាំងពួងដែលវាជួបប្រទះ មិនថាមនុស្ស្ ឬ សត្វ ឡើយ។
ដោយនៅឋានកណ្តាលគ្មានអ្នកណាអាចបង្ក្រាបសត្វមករនេះបាន ព្រះឥសូរក៏ចុះមកតទល់ជាមួយមករ ដោយមានការសន្យាពីព្រះនាងគង្គា ថា បើព្រះឥសូរច្បាំងឈ្នះមករ នោះទ្រង់នឹងរៀបអភិសេកជាមួយ។
ព្រះឥសូរក៏បានចុះមកតទល់ជាមួយនឹងមករអស់រយៈពេលជាច្រើនថ្ងៃនៅតែមិនឈ្នះ មិនចាញ់។ ព្រះនាងគង្គាក៏បានប្រាប់ព្រះឥសូរ ថាបើព្រះអង្គចង់ឈ្នះមករ លុះត្រាតែព្រះអង្គលើកទូរព្រះបង្គំដាក់លើបាតដៃរបស់ព្រះអង្គ ពេលនោះមករនឹងហត់ ហើយព្រះអង្គនឹងទទួលជោគជ័យ។ ព្រះឥសូរក៏ធ្វើតាមហើយទទួលបានជ័យជំនះមែន។ ចាប់តាំងពី ពេលនោះមកមករក៏បានក្លាយជាយាន្តជំនិះរបស់ព្រះឥសូរ ហើយក៏បានខ្ជាក់សព្វសត្វទាំងពួងនោះចេញមកវិញ។
របាយ
កែប្រែចម្លាក់លើថ្មនៃមករ និងបុរាណស្ថានរបស់វា មានរាយនៅពាសពេញអាស៊ីខាងត្បូង និង អាស៊ីអគ្នេយ័។ ឧទាហរណ័ចម្លាក់នានាមកពីប្រទេសចំនួនដប់ មានបង្ហាញដូចខាងក្រោមនេះ ៖
- ចម្លាក់មករនៅអាស៊ីខាងត្បូងនិងអាស៊ីអគ្នេយ័
-
មករនៅ ប្រាសាទណានផយ៉ា (Nanpaya Temple), បកាន, ភូមា -
មករនៅលើ ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុក, កំពង់ធំ កម្ពុជា -
មកររបស់ រាជវង្ស Qi ខាងជើង(ឆ្នាំ 550-577), ចិន -
មករនិងកិរ្តិមុខ អ្នកការពារប្រាសាទ Chennakesava នៅ Belur, ឥណ្ឌា -
មករនៅប្រាសាទ Candi Kalasan, ឥណ្ឌូនេស៊ី -
មករនៅវត្ត ThatPhun, វៀងចន្ទ, លាវ -
មករ សតវត្សរ័ទី ៧ តាំងក្នុងសារមន្ទីរជាតិ ម៉ាឡេស៊ី កូឡាឡាំពួរ ម៉ាឡេស៊ី -
មករ និង កិរ្តិមុខ នៅប្រាសាទហិណ្ឌូ នៅ Kathmandu, នេប៉ាល់ -
មករ និង នាគ នៅវត្ត Suthat, បាងកក, ថៃ -
នាគចេញពីមាត់មករ ចម្លាក់ចាម តាំងក្នុងសារមន្ទីរជាតិនៃប្រវត្តិសាស្ត្រវៀតណាម
ឯកសារយោង
កែប្រែ- ↑ ១,០ ១,១ Robert Beer, សៀវភៅនិមិត្តសញ្ញាពុទ្ធសាសនាទីបេត៍, Serindia Publications, Inc.
- ↑ George Mason Williams, សៀវភៅទេវកថាហិណ្ឌូ, 2003, ABC-CLIO
- ↑ Vittorio Roveda, Images of the gods: Khmer mythology in Cambodia, Thailand and Laos/ រូបភាពរបស់ព្រះ ៖ ទេវកថាខ្មែរ នៅ កម្ពុជា ថៃ និង លាវ, River Books, 2005