រាជវង្សង្វៀន ( Chữ Nôm : 茹阮Vietnamese: Nhà Nguyễn  ; Chữ Hán : 阮朝Vietnamese: Nguyễn triều ) គឺជារាជវង្សវៀតណាមចុងក្រោយដែលគ្រប់គ្រងរដ្ឋវៀតណាមបង្រួបបង្រួមដោយឯករាជ្យពីឆ្នាំ១៨០២ ដល់ឆ្នាំ១៨៨៤ ។ ក្នុងអំឡុងពេលនៃអត្ថិភាពរបស់ខ្លួនចក្រភពនេះបានពង្រីកវាតទីទៅភាគខាងត្បូងសម័យទំនើបនៃប្រទេសវៀតណាម កម្ពុជានិងឡាវ តាមរយៈការបន្តនៃសង្គ្រាមណាំទៀងនិងសៀម-វៀតណាម អស់ជាច្រើនសតវត្ស។ បន្ទាប់ពីឆ្នាំ១៨៨៤ អធិរាជង្វៀនបានគ្រប់គ្រងដោយតែងតាំងជាប្រមុខរដ្ឋនៃ អាណាព្យាបាលបារាំង អាណ្ណាម និង តុងកឹង រហូតដល់ខែចុងក្រោយនៃសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ ក្រោយមកពួកគេបានគ្រប់គ្រងអាណាចក្រវៀតណាមរហូតដល់បដិវត្តន៍ខែសីហា

រដ្ឋដាយវៀត
大越國 (១៨០២–១៨០៤)
រដ្ឋវៀតណាម
越南國 (១៨០៤–១៨៣៩; ១៩៤៥)
រដ្ឋដាយណាម
大南國 (១៨៣៩–១៩៤៥)
១៨០២–១៩៤៥
ទង់ជាតិ រាជវង្សង្វៀន
និមិត្តសញ្ញារាជវង្សង្វៀន
និមិត្តសញ្ញា

ព្រះរាជភ្លេងĐăng đàn cung
("The Emperor Mounts His Throne")
Heirloom Seal of the Southern Realm
Đại Nam thụ thiên vĩnh mệnh truyền quốc tỷ
大南受天永命傳國璽

(1846–1945)
ការ​បែង​ចែក​ផ្នែក​រដ្ឋបាល​នៃ​ប្រទេស​វៀតណាម​ក្នុងរជ្ជកាលស្តេច​មិញម៉ាងឆ្នាំ(1838) ។
ការ​បែង​ចែក​ផ្នែក​រដ្ឋបាល​នៃ​ប្រទេស​វៀតណាម​ក្នុងរជ្ជកាលស្តេច​មិញម៉ាងឆ្នាំ(1838) ។
Location of រាជវង្សង្វៀន
ស្ថានភាព{{#if: ប្រព័ន្ធ​អធិរាជ​ខាងក្នុង​ នៅក្នុងចិន ដៃទន្លេ(១៨០២–១៨៨៤)[១][២]
French protectorate (1884–1945)[៣][៤]
Puppet state of the Empire of Japan (1945)[៥][៦] | ប្រព័ន្ធ​អធិរាជ​ខាងក្នុង​ នៅក្នុងចិន ដៃទន្លេ(១៨០២–១៨៨៤)[១][២]
French protectorate (1884–1945)[៣][៤]
Puppet state of the Empire of Japan (1945)[៥][៦] |រាជាធិបតេយ្យ, អាណាព្យាបាល
ធានីPhú Xuân (now Huế)
16°28′N 107°36′E / 16.467°N 107.600°E / 16.467; 107.600
ភាសាផ្លូវការវៀតណាម
Văn ngôn
French (from 1884)
សាសនា
State ideologies:
Ruism, ព្រះពុទ្ធសាសនា
Minority:
Christianity, Folk religion, Hinduism, Islam, and Taoism
រដ្ឋាភិបាលAbsolute monarchy
នីតិបញ្ញត្តិNone (rule by decree)
20 July 1802
1 September 1858
25 August 1883
6 June 1884
11 March 1945
ក្រឡាផ្ទៃ
1830557000 គ.ម
ប្រជាជន
▪ 1830
10,500,000
▪ 1858
12,031,000
▪ 1890
14,752,000
▪ 1942
25,552,000
រូបិយវត្ថុZinc and copper-alloy cash coins (denominated in phần, văn, mạch, and quán)
Silver and gold cash coins and ingots (denominated in phân, nghi, tiền, and lạng / lượng)
French Indochinese piastre (from 1885)
Preceded by
Succeeded by
Tây Sơn dynasty
Nguyễn lords
1862:
Cochinchina
1883:
Annam
1883:
Tonkin
1945:
Democratic Republic of Vietnam
សព្វថ្ងៃជាផ្នែកនៃវៀតណាម
ឡាវ
ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា
ចិន

រាជវង្សង្វៀនភុកបានបង្កើតការគ្រប់គ្រងដោយសក្តិភូមិលើទឹកដីដ៏ច្រើនជា ម្ចាស់ង្វៀននៅសតវត្សទី១៦ មុនពេលកម្ចាត់រាជវង្សតៃសឺន និងបង្កើតការគ្រប់គ្រងរបស់ចក្រពត្តិនិយមរបស់ពួកគេនៅសតវត្សទី១៩ ។ ការគ្រប់គ្រងរាជវង្សបានចាប់ផ្តើមជាមួយនឹងស្តេចយ៉ាឡុងឡើងសោយរាជ្យនៅឆ្នាំ១៨០២ បន្ទាប់ពីបញ្ចប់រាជវង្សតៃសឺន មុននេះ។ រាជវង្សង្វៀន ត្រូវ​បាន​បារាំង​ស្រូប​យក​ជា​បណ្តើរៗ​ក្នុង​រយៈ​ពេល​ជា​ច្រើន​ទសវត្សរ៍​ក្នុង​ពាក់​កណ្តាល​ចុង​នៃ​សតវត្ស​ទី១៩ ដោយ​ចាប់​ផ្តើម​ដោយ​យុទ្ធនាការ​កូសាំងស៊ីន(កម្ពុជាក្រោម)ក្នុង​ឆ្នាំ១៨៥៨ ដែល​នាំ​ឱ្យ​មាន​ការ​កាន់កាប់​តំបន់​ភាគ​ខាង​ត្បូង​នៃ​ប្រទេស​វៀតណាម។ ស៊េរីនៃសន្ធិសញ្ញាមិនស្មើគ្នាបានធ្វើតាម ទឹកដីដែលកាន់កាប់បានក្លាយទៅជាអាណានិគមរបស់បារាំង កូសាំងស៊ីននៅក្នុងសន្ធិសញ្ញាសៃហ្គនឆ្នាំ១៨៦២ ហើយសន្ធិសញ្ញាហឺ ឆ្នាំ ១៨៦៣ បានផ្តល់ឱ្យបារាំងនូវលទ្ធភាពចូលទៅកាន់កំពង់ផែវៀតណាម និងបង្កើនការគ្រប់គ្រងលើកិច្ចការបរទេសរបស់ខ្លួន។ ទីបំផុតសន្ធិសញ្ញា១៨៨៣ និង១៨៨៤ របស់ហឺ បានបែងចែកទឹកដីវៀតណាមដែលនៅសេសសល់ទៅជាអាណាព្យាបាលរបស់អណ្ណាម និងតុងកឹង ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ រាជវង្សង្វៀនភុក។ នៅឆ្នាំ១៨៨៧ កូសាំងស៊ីន(កម្ពុជាក្រោម) អាណ្ណាម តុងកឹង និងអាណាព្យាបាលបារាំងនៃកម្ពុជាត្រូវបានប្រមូលផ្តុំគ្នាបង្កើតជាឥណ្ឌូចិនបារាំង

រាជវង្សង្វៀននៅតែជាអធិរាជផ្លូវការរបស់អាណ្ណាម និងតុងកឹងក្នុងឥណ្ឌូចិនរហូតដល់សង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ។  ជប៉ុន​បាន​កាន់កាប់​ឥណ្ឌូចិន​ជាមួយ​នឹង​ការ​សហការ​របស់​បារាំង​ក្នុង​ឆ្នាំ១៩៤០ ប៉ុន្តែដោយសារសង្រ្គាមហាក់​ដូចជា​កាន់តែ​បាត់បង់​នោះ​បាន​ផ្តួលរំលំ​រដ្ឋបាល​បារាំង​នៅ​ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៤៥ ហើយ​បាន​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​សម្រាប់​ប្រទេស​ដែល​មាន​សមាសភាព។  ចក្រភព​វៀតណាម​ក្រោម​អធិរាជ បាវដាយ ជា​រដ្ឋ​អាយ៉ង​ជប៉ុន​ឯករាជ្យ​មួយ​ក្នុង​អំឡុង​ខែ​ចុង​ក្រោយ​នៃ​សង្រ្គាម។  វាបានបញ្ចប់ជាមួយនឹងការដាក់រាជ្យរបស់ស្តេចបាវដាយ បន្ទាប់ពីការចុះចាញ់របស់ប្រទេសជប៉ុន និងបដិវត្តខែសីហា ដោយការប្រឆាំងអាណានិគមវៀតមិញក្នុងខែសីហា ឆ្នាំ១៩៤៥។ នេះបានបញ្ចប់ការគ្រប់គ្រងរយៈពេល ១៤៣ ឆ្នាំនៃរាជវង្សង្វៀន

ប្រវត្តិសាស្ត្រ កែប្រែ

ឯកសារយោង កែប្រែ

  1. Kang, David C. (2012). East Asia Before the West: Five Centuries of Trade and Tribute. Columbia University Press. pp. 101–102. "In 1802 the Nguyen dynasty was recognized with an imperial pardon and tributary status. [...] there was no doubt in anyone's mind that China was the superior and the tributary state the inferior. The Vietnamese kings clearly realized that they had to acknowledge China's suzerainty and become tributaries [...]" 
  2. Eastman, Lloyd E. (1967). Throne and Mandarins: China's Search for a Policy during the Sino-French Controversy. Harvard University Press. pp. 34–40, 201. 
  3. Eastman, Lloyd E. (1967). Throne and Mandarins: China's Search for a Policy during the Sino-French Controversy. Harvard University Press. pp. 123–124. 
  4. Brocheux, Pierre; Hémery, Daniel (2011). Indochina: An Ambiguous Colonization, 1858–1954. University of California Press. pp. 78–81. 
  5. Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Lebra
  6. Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Li-Reid