ពូនភ្នំខ្សាច់
បរិយាយពីការសាងវាលុកចេតិយ (ពូនភ្នំខ្សាច់ ; <វាលុកៈ = ខ្សាច់)
ដោយលោក ចាប ពិន
តាងនាមក្រុមជំនុំទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរ នៅពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ខ្ញុំសូមបរិយាយពីការកសាងវាលុកចេតិយ (ពូនភ្នំខ្សាច់ ) ដើម្បីរំលឹកដល់ទំនៀមនេះជូនជាសណ្ដាប់បងប្អូនរួមជាតិ ដូចតទៅខាងមុខ ៖
ចេតិយដែលគេកសាងដោយដីខ្សាច់សុទ្ធ គឺគេយកដីខ្សាច់មកចាក់គរហើយពូនឲ្យមានរូបជាចេតិយឡើង ហៅតាមភាសាបាលីថា « វាលុកចេតិយ » តែអ្នកផងតែងហៅជាភាសាខ្មែរថា « ពូនភ្នំខ្សាច់ » ព្រោះគំនរខ្សាច់ដែលពូនឡើងនោះមានស្ថានភាពប្រហែលភ្នំ ។
វាលុកចេតិយនេះ មានគតិនិយមថា ធ្វើឡើងដើម្បីឧទ្ទិសថ្វាយជាសក្ការបូជាដំណាងព្រះចូឡាមណីចេតិយ នៅស្ថានត្រៃត្រឹង្សសួគ៌ដែលពួកទេវតាសាងបញ្ចុះព្រះកេសធាតុ (ព្រះកេសា) នឹងព្រះទាឋាធាតុ (ព្រះចង្កូមកែវ) នៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ដែលសំគាល់ថាបានផលានិសង្សណាស់ ។
ការកសាងវាលុកចេតិយ នៅប្រទេសកម្ពុជាយើង មានធ្វើទាំងព្រះរាជា ទាំងប្រជារាស្រ្ត, ទាំងពីរបែបនេះ មានទំនៀម និង របៀប ព្រមទាំងពិធីប្រហែលគ្នា គ្រាន់តែទំនៀមខាងព្រះរាជា ជាផ្លូវការ ហៅថា «ព្រះរាជពិធី » ឧឡារិកអធិកអធម ជាងពិធីរាស្រ្ត ។ របៀបធ្វើជាផ្លូវការតែងធ្វើនៅវត្តភ្នំដូនពេញ នឹងព្រះវិហារព្រះកែវមក៌ត ដូចក្នុង គ.ស. ១៩៥៤ នេះ ធ្វើនៅវត្តភ្នំដូនពេញនៅថ្ងៃទី ៥ និងទី ៦ មេសា, ធ្វើនៅព្រះវិហារព្រះកែវមក៌ត នៅថ្ងៃទី ៨ និងទី ៩ មេសា ។ ព្រះរាជពិធីនេះមានពិស្ដារក្នុងសៀវភៅព្រះរាជពិធីទ្វាទសមាសភាគ ១ ដែលក្រុមជំនុំទំនៀមទម្លាប់រៀបរៀងបោះពុម្ពហើយ មានផ្សាយនៅពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ។
ក្នុងទីនេះ សូមពណ៌នាដោយសង្ខេបនូវពិធីរាស្រ្ត ដូចតទៅនេះ ៖
វាលុកចេតិយ គេតែងសាងនៅទីណា ? មានខ្នាតប៉ុណ្ណា ? មានទ្រង់ទ្រាយដូចម្ដេច ? សាងម្ដង ៗ មានប៉ុន្មានតួចេតិយ ? មានគ្រឿងប្រកបដូចម្ដេច ?
តាមបែបដើម ឃើញថា ឥតមានកំណត់ឲ្យសាងនៅទីណាទេ, តែបើតាមទម្លាប់ដែលបុរាណបណ្ឌិតធ្លាប់ធ្វើមក គឺធ្វើនៅទីណាដែលមានដីខ្សាច់ល្អ ហើយបើតាមទំនៀមទម្លាប់របស់ប្រទេសកម្ពុជាយើង គេច្រើនធ្វើនៅទីវត្ត ដោយទីនេះជាទីប្រជុំជនផង ដើម្បីនឹងឲ្យបានដីចូលវត្តផង, ឯទីដទៃក្រៅពីទីនេះ ដូចនៅដើមពោធិជាទីសក្ការបូជារបស់ប្រជាជនជាដើម ក៏មានធ្វើខ្លះដែរ តែធ្វើដោយតិច ។
គេសាងក្នុងវេលាណា ?
តាមរឿងប្រារព្ធដើម «មានរឿងខ្លះកំណត់ថាត្រូវសាងគឺធ្វើនៅវេលាចូលឆ្នាំ» រឿងខ្លះគ្រាន់តែណែនាំឲ្យធ្វើ ឥតមានកំណត់កាលវេលា, តែតាមទំនៀមរបស់ខ្មែរ យើងតែងធ្វើទូទៅទាំងស្រុងក្នុងវេលាចូលឆ្នាំ គឺចំថ្ងៃចូលឆ្នាំ ៣ ថ្ងៃក៏មាន មុនឬក្រោយថ្ងៃចូលឆ្នាំបន្តិចបន្តួចដែលរួមហៅថា « រដូវចូលឆ្នាំ » ក៏មាន, ក្រៅពីរដូវនេះគេធ្វើចំពោះពេលបុណ្យចម្រើនអាយុយឺនយូរ នឹងចំពោះពេលដែលមាតា ឬ បិតាឈឺធ្ងន់ ដើម្បីរំដោះគ្រោះ, ពីរពេលខាងក្រោយនេះមានធ្វើតែចំពោះឯកជនតាមពេលដែលមានជាការចាំបាច់ មិនមែនមហាជនធ្វើទាំងស្រុងទេ, បើរដូវចូលឆ្នាំនោះ គេធ្វើទួទៅទាំងប្រទេស ។
គេសាងមានខ្នាត ទំហំ ឬកំពស់ប៉ុណ្ណា ?
វាលុកចេតិយគ្មានតម្រាណាមួយកំណត់ខ្នាតជាកម្រឹតថា ទំហំឬកំពស់ដូចម្ដេចទេ ស្រេចនៅលើអធ្យាស្រ័យរបស់អ្នកសាងចង់ធ្វើប៉ុណ្ណាក៏បាន, ហេតុនេះ បានជាឃើញគេធ្វើខ្នាតតូច ៗ ប៉ុនចានគោមប្រតិស្ឋានលើតុ ឬ ថាសចំពោះពេលរំដោះគ្រោះក៏មាន, ខ្នាតកណ្ដាលទំហំមូលចំនួន ២ – ៣ ហត្ថ កំពស់ត្រឹមចង្កេះក៏មាន, ខ្នាតធំ ៗ ប៉ុនធ្នឹមស្រូវ មានសភាពប្រហែលដំបូកធំ ឬ កូនភ្នំ ក៏មាន ។
តាមដែលបានសង្កេតមក ខ្នាតតូច ៗ ដំកល់លើតុ ឬ ថាស គេធ្វើចំពោះឯកជនដែលធ្វើរំដោះគ្រោះនៅពេលដែលគេមានជម្ងឺធ្ងន់, ខ្នាតកណ្ដាល និង ខ្នាតធំៗ គេធ្វើទួទៅទាំងប្រទេសនៅរដូវចូលឆ្នាំ ។
គេសាងម្ដង ៗ ចំនួនប៉ុន្មានតួចេតិយ ?
វាលុកចេតិយ គ្មានតម្រាណាមួយកំណត់បរិមាណថាចំនួនប៉ុន្មានទេ, តែតាមទំនៀមនៅប្រទេសកម្ពុជា បើដើម្បីរំដោះគ្រោះចំពោះឯកជនដែលធ្វើតាមគ្រឹស្ថានរបស់ខ្លួន ឃើញគេធ្វើតែមួយក៏មាន ដល់ ៣ ឬ ៥ ក៏មាន ហើយគេធ្វើតូច ៗ ដាក់លើតុ ឬថាសដូចបរិយាយពីខាងដើម ការដែលធ្វើតែមួយ ឬ ធ្វើដល់ ៣ ឬ ៥ នោះសោត ក៏ឥតមានតម្រាណាមួយនិយាយដល់ គឺស្រេចនៅលើអធ្យាស្រ័យអ្នកធ្វើ បើធ្វើនៅទីវត្ត ឃើញគេព័ទ្ធជុំវិញព្រះវិហារតាមទិសទាំង ៨, តែជួនកាល ឃើញគេធ្វើនៅទីសមគួរណាមួយ ក្នុងវត្ត តែចំនួន ៥ ចេតិយ ក៏មាន គឺធ្វើមួយធំខ្ពស់ចំកណ្ដាល (ដែលតាមចាស់ ៗ និយមថាធ្វើដំណាងភ្នំ សិនេរុ ដែលជាទីតាំងឋានត្រៃត្រឹង្ស ), តូច ៗ បួន នៅទិសទាំង ៤ គឺទិសបូព៌ ទក្សិណ បស្ចឹម ឧត្ដរ (ដំណាងភ្នំ យុគន្ធរ ដែលជាទីតាំងឋានចាតុម្មហារាជិកា ) ។
គ្រឿងប្រកបវាលុកចេតិយដូចម្ដេចខ្លះ ?
តាមទំនៀមខ្មែរយើង កាលបើគេជញ្ជូនដីខ្សាច់មកចាក់គរពូនឲ្យមានទ្រង់ទ្រាយប្រហែលភ្នំ មានកំពស់ និង ទំហំធួនល្មមតាមដែលគេត្រូវការឡើងហើយ គេច្រើនយកក្អមមួយកំណាត់ ឬ យកក្អមទាំងមូលមកកប់ឲ្យនៅត្រឹមក ដាក់ត្រង់កំពូល គ្រប់ចេតិយ ឲ្យមានសណ្ឋានដូចក្បាច់កចេតិយមែនទែន, វត្តខ្លះដែលគេរកដីខ្សាច់ពុំបានហើយគេចង់ឲ្យចម្រើនដីវត្ត គេយកដីកណ្ដេងធ្វើជំនួសក៏មាន ធ្វើហើយគេធ្វើរាជវ័តិព័ទ្ធជុំវិញពីក្រៅចេតិយទាំងនោះ ទុកតែមាត់ទ្វារចេញចូល ៤ ទិស គេធ្វើរានទេព្តា ៨ ដាក់គ្រប់ ៨ ទិស មានរានមួយទៀតគេសន្មតជារានព្រះកាល ឬ ព្រះយមរាជ ដាក់នៅទិសបូព៌ មានទាំងឆត្ររួត និង ទង់រលកដោតគ្រប់រានទាំងនោះផង ព្រមទាំងបូជាដោយផ្កាភ្ញី និង ស្លាធម៌ ទឹកអប់ ជាដើម ។
កាលគេធ្វើគ្រឿងប្រដាប់ដូចរៀបរាប់ខាងលើនេះរួចហើយ វេលាថ្ងៃរសៀលទាប គេយកទៀនធូបទៅអុជ យកផ្កាឈើមានពណ៌ផ្សេង ៗ ទៅដោតដាក់បូជា និង យកទង់ធ្វើពីក្រដាស់ពណ៌ផ្សេង ៗ ទៅដោតបូជានៅកំពូលវាលុកចេតិយទាំងនោះ ហើយមានអាចារ្យម្នាក់នាំឧបាសក ឧបាសិកាដើរប្រទក្សិណ ៣ ជុំ រួចនមស្ការព្រះរតនត្រ័យ សមាទានសីល ហើយយកសំពត់សទៅព័ទ្ធឈៀង ដូចអង្ស័កពីលើវាលុកចេតិយទាំងនោះ រួចនាំសូត្រអធិដ្ឋានវាលុកចេតិយទាំងអស់ ដែលគេហៅតាមសំដីអ្នកស្រុកថា «បំបួសភ្នំ » ឲ្យថាតំណាងព្រះចូឡាមណីចេតិយនៅឯឋានត្រៃត្រឹង្សសួគ៌ដោយបាលីថា ឥមំ វាលុកចេតិយំ ចុឡាមណិចេតិយំ អធិដ្ឋាមិ (ប្រែថា) «ខ្ញុំសូមតាំងចិត្តអធិដ្ឋានព្រះចេតិយខ្សាច់នេះ ឲ្យជារបស់ដំណាងព្រះចូឡាមណីចេតិយ » ។
ក្រោយពេលបំបួសភ្នំ, វេលាយប់គេនាំគ្នាចូលវិហារ ឬ សាលាបុណ្យ ដើម្បីនិមន្តព្រះសង្ឃសូត្រព្រះបរិត្ត រួចទេសនាសាស្រ្ដាអានិសង្សខ្សាច់ បើបុណ្យនោះគេធ្វើត្រូវលើថ្ងៃចូលឆ្នាំ លុះចប់ទេសនា គេលេងល្បែងផ្សេង ៗ តាមទម្លាប់ស្រុករបស់គេ មានលេងឈូង អង្គញ់ ទាញព្រ័ត្រ ច្រៀងកញ្ឆាជាដើម, វេលាព្រឹកគេអង្គាសយាគូ ថ្ងៃត្រង់អង្គាសភត្តប្រគេនព្រះសង្ឃទួទៅទាំងវត្តគ្រប់បីថ្ងៃ បីយប់, នៅថ្ងៃគម្រប់ ៤ គេនិមន្តព្រះធម្មកថិកទេសនាសង្គាយនាឆ្លងបុណ្យ ហើយនិមន្តលោកបង្សុកូល រួចប្រគេនរណ្ដាប់ទេយ្យទានមានសំពត់សាដក ឈើគូស ស្ករ តែ ជាដើម ចំពោះព្រះសង្ឃតាមសមគួរដល់សទ្ធា ជាការសម្រេចពិធីបុណ្យសាងវាលុកចេតិយ ត្រឹមប៉ុណ្ណេះ ។
តាមទំនៀមវាលុកចេតិយដែលគេបានអធិដ្ឋាន (បំបួស) ហើយគេកាន់ថាបានឡើងពេញជាពុទ្ធចេតិយមែន ៗ នរណាមួយទៅរំលាយព្រះចេតិយនោះមុនគេផ្សឹកចេញ គេទុកថាជាមានទោសធ្ងន់ណាស់, ដោយហេតុនេះ កាលធ្វើបុណ្យឆ្លងហើយ អាចារ្យក៏ផ្សឹកចេញភ្លាមដោយភាសាបាលីថា ឥមំ វាលុកចេតិយំ បច្ចក្ខាមិ (ប្រែថា) «ខ្ញុំផ្សឹកឥឡូវនេះវាលុកចេតិយនេះ គឺដកចិត្តចេញលែងកាន់ថាជាវាលុកចេតិយហើយ » ។ ក្រោយពីនោះ ទោះនរណារំលាយក៏គ្មានទោសពៃរ៍អ្វីទេ ហើយគេយកដីខ្សាច់ភ្នំនោះទៅស្ថាបនាជាវត្ថុអ្វី ៗ ក្នុងវត្តតាមត្រូវការ ។
មានសូត្រមួយឈ្មោះ មហាសំការសូត្រ សំដែងពីដើមកំណើតរឿងបុណ្យសាងវាលុកចេតិយថាបានផលានិសង្សណាស់ មានសេចក្ដីដូចស្រង់មកដោយសង្ខេបតទៅនេះថា ៖
សម័យមួយ ព្រះបរមសាស្ដាទ្រង់ប្រថាប់ក្នុងវត្តជេតពន ទ្រង់សំដែងឆ្លើយប្រស្នាព្រះបាទ បសេនទិកោសល ថា ៖ មហាបពិត្រ ! អ្នកដែលបានសាងវាលុកចេតិយ បានបូជា វាលុកចេតិយ ដោយវត្ថុផ្សេង ៗ មានផ្កាភ្ញី គ្រឿងក្រអូប និង ទៀន ធូប ជាដើម បានផលច្រើន តែងបានទៅកើតក្នុងត្រកូលក្សត្រ ត្រកូលព្រាហ្មណ៍ ។ ល ។
អ្នកដែលបានដោះលែងសត្វក្នុងឱកាសសង្រ្កាន្តចូលឆ្នាំថ្មី រមែងមានអាយុយឺនយូរមានសេចក្ដីសុខច្រើន អ្នកណាបានផ្ងូតទឹកមាតាបិតា គ្រូឧបជ្ឈាយ៍ អាចារ្យ ក្ដី បានរក្សាសីលក្ដី បានជីកស្រះក្ដី បានសង់ស្ពានក្ដី បានធ្វើផ្លូវថ្នល់ក្ដី ។ល។ ព្រះចតុលោកបាលតែងកត់ឈ្មោះអ្នកនោះទុកលើផែនមាស, បើអ្នកណាមិនស្គាល់គុណព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ មិនធ្វើបុណ្យ ធ្វើតែបាប ព្រះចតុលោកបាល តែងកត់ឈ្មោះអ្នកនោះទុកលើស្បែកឆ្កែ ។ល។
ក្រៅពី មហាសំការសូត្រ ដែលថ្លែងមកខាងលើនេះ មានរឿងនិទាន ២ ទៀតសុទ្ធតែនិយាយពីដើមកំណើត នៃការកសាងវាលុកចេតិយទាំងអស់គឺ ៖
និទានទី ១ ដំណាលពីព្រះពោធិសត្វនាមបារិកៈ ជាឈ្មួញសំពៅ បើកសំពៅទៅជួញបានឃើញផ្នូកខ្សាច់ល្អនៅឆ្នេរសមុទ្ទ ក៏បបួលពាណិជឯទៀត កសាងជាវាលុកចេតិយឧទ្ទិសជាតំណាងព្រះចូឡាមណីចេតិយនៅឋានត្រៃត្រឹង្សសួគ៌ ដែលបញ្ចុះព្រះកេសា និង ព្រះចង្កូមកែវ នៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ បានបេះផ្កាឈើបូជា បានដើរប្រទក្សិណ ៣ ជុំ ហើយបើកសំពៅចេញទៅ ។ លុះ បារិកពោធិសត្វ និង ឈ្មួញទាំងនោះរំលាងបញ្ចក្ខន្ធទៅ បានទៅកើតជាទេវបុត្រនៅឋានសួគ៌ច្រើនជាតិ ច្យុតពីឋានសួគ៌មក កើតជាស្ដេចចក្រពត្តិ ជាស្ដេចឯករាជ្យច្រើនជាតិ, ទីបំផុតបារិកពោធិសត្វ បានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធ, ឈ្មួញឯទៀតបានជាពុទ្ធសាវ័កដោយអំណាចផល ដែលបានសាងវាលុកចេតិយនោះឯង ។
និទានទី ២ ដំណាលថានេសាទម្នាក់ សម្លាប់សត្វចិញ្ចឹមជីវិតតាំងពីក្មេងរហូតដល់ចាស់មិនដែលធ្វើបុណ្យម្ដងសោះ, ថ្ងៃមួយកំពុងតែលីលំពែង ស្ពាយបាយកញ្ចប់ចេញទៅព្រៃស្វែងរកសត្វ មានភិក្ខុ ១ រូបសុំចង្ហាន់, ដោយលោកទទូចសុំមិនលែងសោះ នេសាទក៏ពូតបាយ ១ ពំនូតប្រគេនទៅ ។ លុះនេសាទស្លាប់ទៅ ត្រូវពួកយមបាលចាប់ខ្លួនទៅសួរពីរឿងធ្វើបុណ្យបាបកាលនៅជាមនុស្ស, នេសាទតបថាមិនបានធ្វើបុណ្យសោះ ធ្វើតែបាប យមបាលក៏ចាប់នេសាទបោះទៅក្នុងភ្លើងនរក, នេសាទក្រឡេកឃើញភ្លើងសម្បុរដូចត្រៃចីវរ ក៏នឹកដល់ទានរបស់ខ្លួនទើបឆ្លើយប្រាប់ថា កាលខ្លួននៅជាមនុស្សបានធ្វើទានបាយ ១ ពំនូតដល់ភិក្ខុ ១ រូបដែរ ។ យមបាលប្រាប់ថា បើដូច្នោះ អ្នកឯងត្រូវបានឡើងទៅកើតឯឋានសួគ៌ ៧ ថ្ងៃ, ដល់ថ្ងៃទី ៨ យើងនឹងយកអ្នកឯងមកទម្លាក់នរកវិញ ។ នេសាទក៏បានទៅកើតឯឋានសួគ៌ ឈ្មោះ អន្នំលោកកង្សិនីទេវបុត្រ មានវិមាន មានបរិវារ មាននាង សុវណ្ណឱរ៉ៃ ជាទេពី ។ អន្នំលោកកង្សិនីទេវបុត្រសោយសុខបាន ៦ ថ្ងៃ នឹកដល់ពាក្យយមបាលក៏ទោមនស្ស ចូលទៅដេកយំ, នាង សុវណ្ណឱរ៉ៃ សាកសួរដំណើរដើមទង ក៏ប្រាប់តាមដំណើរ ។ នាងថា បើដូច្នេះ យើងត្រូវសាងវាលុកចេតិយ ហើយធ្វើបុណ្យឆ្លង ទើបរួចចាកកម្មពៀនោះ ។ អន្នំលោកកង្សិនីទេវបុត្រក៏ចាត់ការកសាងវាលុកចេតិយស្រេចក្នុងថ្ងៃទី ៧ ។
ដល់ថ្ងៃទី ៨ ពួកយមបាលទៅរក, នាង សុវណ្ណឱរ៉ៃ ប្រាប់ថា ស្វាមីយើងបានកសាងវាលុកចេតិយ បានធ្វើបុណ្យឆ្លង បានរួចស្រឡះចាកកម្មពៀរហើយ បើអ្នកនៅតែត្រូវការយកខ្លួនទៅធ្វើទោសទៀត ចូរអ្នករាប់គ្រាប់ខ្សាច់ ១ ពែងនេះសិនបើរាប់អស់ទើបយកទៅបាន ។ ពួកយមបាលក៏រាប់តាំងពីព្រឹកដល់ថ្ងៃត្រង់ គ្រាប់ខ្សាច់ដែលរាប់ហើយដាក់ក្រៅពែងកំពស់ចុងត្នោត ក្នុងពែងនៅតែពេញដដែល ពួកយមបាលចាញ់ចំណេះក៏ត្រឡប់ទៅយមលោកវិញ ។ អន្នំលោកកង្សិនីទេវបុត្របាននៅក្នុងឋានសួគ៌ដរាបមក ដោយអំណាចអានិសង្សកសាងវាលុកចេតិយនោះឯង ។
និទានទី ៣ ដំណាលថា មានក្មេងម្នាក់ចេះតែទៅពូនភ្នំខ្សាច់លេងនៅផ្នូកខ្សាច់ក្បែរផ្ទះដោយតាំងចិត្តជាបុណ្យតាមនិស្ស័យក្មេង ពូនហើយដេកននៀលដីខ្សាច់ក្បែរភ្នំនោះរាល់ថ្ងៃ ទាល់តែអ្នកស្រុកគេហៅក្មេងនោះថា «ចៅកំជិលខ្សាច់ » ។
ថ្ងៃមួយ ព្រះឥន្ទបើកទិព្វចក្ខុមកឃើញចៅកំជិលខ្សាច់ពូនភ្នំខ្សាច់ ក៏ចាត់ឲ្យនាងទេពធីតា ១ រូបមកធ្វើជាភរិយា, តាំងពីបានភរិយាហើយ ចៅកំជិលខ្សាច់បានប្រពន្ធល្អណាស់ ។ ទទួលវេលានោះព្រះរាជាម្ចាស់ផែនដី ទ្រង់ព្រះទិវង្គត គ្មានព្រះរាជបុត្រតរាជសម្បត្តិ ពួកសេនាបតីគិតឃើញថា ចៅកំជិលខ្សាច់គួរធ្វើព្រះរាជា ក៏ចាត់ការផ្សងបុស្បរថ (រថផ្កា) រកអ្នកមានបុណ្យ បុស្បរថរត់ទៅត្រូវលើចៅកំជិលខ្សាច់ ទើបគេនាំគ្នាអញ្ជើញទៅសោយរាជ្យ អភិសេកនាងទេពធីតាជាអគ្គមហេសី ។
សូត្រ និង និទានខាងលើនេះ សុទ្ធតែជាសាស្រ្ដាស្លឹករិត ជាគម្ពីរតែងឡើងខាងក្រោយ, មហាសំការសូត្រភាសាបាលី និទានទាំង ៣ សម្រាយភាសាខ្មែរ អ្នកផងតែងហៅនិទានទាំងនោះថា «សាស្រ្ដាអានិសង្សខ្សាច់ », សាស្រ្ដាទាំងនោះបើមិនមួយក៏មួយ ធម្មកថិកច្រើនយកមកទេសនានៅពេលធ្វើបុណ្យកសាងវាលុកចេតិយ ព្រោះហេតុនេះទើបខ្មែរយើងមានសទ្ធាជ្រះថ្លានាំគ្នាធ្វើបុណ្យនេះជាប់ជាប្រពៃណីរៀងមកដរាបដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។
បណ្ដាសូត្រ និង និទាន ដែលមាននិយាយពីការកសាងវាលុកចេតិយទាំងប៉ុន្មាន ដូចបានស្រង់មកថ្លែងដោយសង្ខេបខាងលើនេះ មហាសំការសូត្រ និទានបារិកពោធិសត្វ និង និទានចៅកំជិលខ្សាច់គ្រាន់តែសំដែងថា ពូនភ្នំខ្សាច់ផ្ដាច់កម្មពៀរ, ព្រោះហេតុនេះបានជាជនសាមញ្ញនិយមជឿតាមនិទាននេសាទថា ពូនភ្នំខ្សាច់ផ្ដាច់បាប, តែសម្រាប់ជនជាបណ្ឌិត ដែលយល់ការណ៍ពិតតាមគោលពុទ្ធវចនៈ មិននិយមដូច្នោះទេបើពូនភ្នំខ្សាច់ក៏ពូនឧទ្ទិសថ្វាយជាតំណាងព្រះចូឡាមណីចេតិយត្រង់ ៗ យកផលានិសង្ស ដើម្បីបានសេចក្ដីសុខ សេចក្ដីចម្រើនក្នុងលោកនេះ និងលោកខាងមុខ ។
បរិយាយពីទំនៀមសាងវាលុកចេតិយ ( ពូនភ្នំខ្សាច់ ) ចប់ដោយសង្ខេបត្រឹមប៉ុណ្ណេះ ។ សកម្មភាពនៃក្រុមជំនុំទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរ