វិបត្តមុខងាររាងកាយ

ការលូតលាស់ និងសម្របខ្លួនរបស់កោសិកា

ជាង១០០ឆ្នាំមកហើយដែល Rudolf Virchow មានគំនិតដំបូងគិតអំពីជំងឺកោសិកាមានន័យថា ជំងឺមួយគឺជាវិបត្តិនៃមុខងារកោសិកា។ កោសិកាគឺជាឯកត្តាតូចបំផុតនៃសភាវរស់(Wilhelm Roux) ដែលមានន័យថាកោសិកា(មិនមែនជាភាគល្អិតតូចដទៃទៀត) ស្ថិតនៅទីតាំងមួយ ដែលអាចបំពេញមុខងារមូលដ្ឋាន របស់សារពាង្គកាយមួយដែលគេស្គាល់ថាជា មេតាបូលីស បំលាស់ទី ការបន្តពូជ និង ដំណពូជ ។ ដំណើរការទាំង៣ខាងក្រោយនេះអាចប្រព្រឹត្តទៅបានដរាបណាមានចំណែកកោសិកាតែប៉ុណ្ណោះ បើទោះជាកោសិកាដែលលែងមានសមត្ថភាពធ្វើចំណែកទៀតហើយ អាចនៅមានសកម្មភាពមេតាបូលីស និង ចលនាខ្លះក៏ដោយ។ ក្រៅកោសិកាភេទដែលចំនួនក្រូម៉ូសូមត្រូវបន្ថយពាក់កណ្តាលកំឡុងពេលមេយ៉ូសកោសិកាភាគច្រើនធ្វើចំណែកនៅក្រោយពេលចំនួនក្រូ¬ម៉ូសូមត្រូវបានដំឡើងទ្វេរ គឺក្រោយ មីតូស(ចំណែកណ្វៃយ៉ូដោយប្រយោល) បន្ទាប់មកគឺចំណែកស៊ីតុប្លាស(Cytokinesis) ។ នៅក្នុងដំណើរការនេះគ្រប់កោសិកាដែលអាចធ្វើមីតូសបានស្គាល់នូវ វដ្តកោសិកា ឬ ជំនាន់មួយដែលមីតូសមួយ( ប្រហែលកន្លះ ទៅ ពីរម៉ោង) តែងត្រូវបានខណ្ឌចែកពីមីតូសមួយទៀតដោយវគ្គអន្តរកាលមួយ(Interphase)ដែលមានរយៈពេល៦ទៅ៣៦ម៉ោងអាស្រ័យថាកោសិកាធ្វើចំណែកញឹកញាប់ប៉ុណ្ណា។ សំខាន់បំផុតវដ្តកោសិកាមួយត្រូវគ្រប់គ្រងដោយប្រូតេអ៊ីនជាក់លាក់មួយចំនួនគឺ ស៊ីគ្លីន( Cyclines) ។ វាបង្កើតជា ប្រព័ន្ធសាំញ៉ាំមួយ( Complex) ជាមួយប្រូតេអ៊ីនគីណាស( Protein Kinase) ហៅថា cdc2 ឬ p34cdc2 ដែលលេចឡើងនៅគ្រប់វគ្គទាំងអស់ ។ នៅពេលចំណែកស៊ីតូប្លាស( Cytokinesis)បានបញ្ចប់(ចុងវគ្គតេឡូផាស) កោសិកាដែលធ្វើចំណែកជាប់រហូត(labile cell) ចូលទៅដល់វគ្គ G1(Gap phase 1) ជាពេលដែលវាលូតលាស់ទំហំពេញលេញ ធ្វើបំលែងឯកទេសនឹងបំពេញមុខងារជាលិកាជាក់លាក់(Tissue specific task៖ការសំយោគ RNA និង Protein)។វាត្រូវបន្តដោយវគ្គ S ដែលមានរយៈពេលប្រហែល ៨ម៉ោង។ កំឡុងវគ្គ S នេះ ចំនួនក្រូម៉ូសូមត្រូវបានដំឡើងទ្វេរ(ការសំយោគ DNA ) ។ បន្ទប់ពីវគ្គ G2 ដែលមានរយៈពេល ១ ទៅ ២ម៉ោង(ការសំយោគ RNA ,Protein ,ស្តុកថាមពល សំរាប់មីតូស និង ចំណែក centriole ដោយមានការបង្កើតត្រយ៉ូង( spindle) មីតូសបន្ទាប់ក៏ចាប់ផ្តើម។ ប្រូផាស(ការបម្លែងនៃកោសិកាដូចជាការបាត់ Microvilli និង Golgi apparatus, និង ស្ពៀរកម្មក្រូម៉ូសូម) ត្រូវបន្តដោយវគ្គមេតាផាស(ការ រលុបបាត់ស្រោមណ្វៃយ៉ូ និងក្រូម៉ូសូម តំរៀបគ្នានៅប្លង់អេក្វាទ័រ)។ បន្ទាប់មកចូលដល់វគ្គ anaphase ( ចំណែកក្រូម៉ូសូម និងការធ្វើដំណើររបស់ក្រូម៉ូសុមទៅកាន់ប៉ូលទាំងពីរ) ដែលត្រូវបន្តដោយវគ្គ តេឡូផាស(ការកើតឡើងស្រោមណ្វៃយ៉ូ)។ចំណែកស៊ីតូប្លាសចាប់ផ្តើមនៅចុងអាណាផាសដោយមានកកើតជ្រលងភ្នាសកោសិកា។ បន្ទាប់មកវគ្ក G1ថ្មីទៀតក៏ចាប់ផ្តើម។ កោសិកាដែលមានជីវិតខ្លីហៅថា labile cell មានការបន្តវដ្តកោសិកានេះជានិច្ចដែលអាចទៅជំនួសកោសិកាដែលខូចខាត និងរក្សាចំនួនពេញលេញនៃកោសិកាអោយនៅថេរ។ ជាលិកាដែលធ្វើពី Labile cell នេះរួមមាន surface epithelia ដែលមាននៅនិងស្បែក, នៅមុយកឺ របស់មាត់,យោនី, មាត់ស្បូន, អេពីតេល្យូមរបស់ក្រពេញទឹកមាត់ , ផ្លួវរំលាយអាហារ,ផ្លូវទឹកប្រម៉ាត់, ស្បូន,ផ្លូវទឹកនោមផ្នែកខាងក្រោម រួមទាំងខួរឆ្អឹង។

កោសិកាថ្មីៗនៃជាលិកាទាំងនេះមានប្រភពមកពីការធ្វើចំណែកនៃកោសិកាដើមដែលមិនសូវមានការបម្លែង(poorly differentiated) ។ កោសិកាកូនមួយនៃកោសិកាដើមនេះ វានូវរក្សាលក្ខណៈដើមខណៈដែលកោសិកាកូនផ្សេងៗទៀត មានការបំលែង ទៅជាកោសិកាមួយ ដែលមិនអាចធ្វើចំណែកកោសិកា បន្តបន្ទាប់ទៀតបាន។ ឧទាហរណ៏ កោសិកាគ្រាប់ឈាមក្រហម  ឬ គ្រាប់ឈាមស ។ ការបង្កើតកោសិកាភេទឈ្មោល(spermatogenesis) ក៏មានលក្ខណៈបំលែងដូចចំណែកកោសិកាខាងលើនេះដែរ។

កោសិការបស់ជាលិកា និង សរីរៈខ្លះមិនមានការសាយកូនឡើយ កោសិកាប្រភេទនេះគេហៅថា Stable ឬ Resting Cells។ វាស្ថិតនៅក្នុងវគ្គថេរមួយ (G0 )នៅបន្ទាប់ពីមីតូស។ ឧទាហរណ៏នៃកោសិកាបែបនេះគឺកោសិកា Parenchyma (Parenchymal cells) របស់ថ្លើម ,តម្រនោម, លំពែង រួមទាំងជាលិកា និងកោសិកា Parenchymal ផ្សេងៗទៀត (Fibroblast , កោសិកាអេពីតេល្យូម, Chondrocyte, កោសិកាឆ្អឹងនិងសាច់ដុំរលីង )។ រំញោចពិសេសដែលបង្ករឡើងដោយតម្រូវការបំពេញតួនាទី ឬការខូចខាតជាលិកា ត្រូវកើតឡើងនៅមុនពេលកោសិកាចូលដល់វគ្គ G1(ការកាត់តម្រងនោមម្ខាងចោល ឬ Tubular necrosis , ការកាត់ឬខូចផ្នែកណាមួយនៃថ្លើម) ឬ របួសជាលិកា(Tissue trauma) ឧទាហរណ៏ របួសស្បែក។ជាធម្មតាកោសិកាថ្លើម តែជាង១ភាគរយប៉ុណ្ណោះដែលធ្វើចំណែកតែចំនួននេះកើនឡើងទៅជាង១០ភាគរយនៅក្រោយការបាត់ផ្នែកណាមួយរបស់ថ្លើម។ ការផ្លាស់ពីវគ្គ G0 ទៅវគ្គ G1 ជាទូទៅត្រូវការការភ្ជាប់នៃភ្នាក់ងារពន្លូតលាស់នានា( Growth Factors) និងអ័រម៉ូនជំរុញការលូតលាស់ ( e.g. Insulin) ទៅនឹងកន្លែងទទួល (Receptor)ជាក់លាក់ដែលធម្មតាឋិតនៅលើផ្ទៃកោសិកា ដើម្បីភ្ញោចឲ្យមាន ការសាយកូន(Proliferation)។ ទោះយ៉ាងណាក្នុងករណីដែល កន្លែងទទួលជា steroid វាស្ថិតនៅក្នុងស៊ីតូប្លាស ឬ ណ្វៃយ៉ូ របស់កោសិកា៕