សំស្ក្រឹត
ភាសាសំស្ក្ឫត (संस्कृतम् saṃskṛtam សំស្ក្ឫតម៑ [sə̃skɹ̩t̪əm], ចេញមកពីពាក្យដើមថា संस्कृता वाक् សំស្ក្ឫតា វាក៑ , "សម្តីឥតខ្ចោះ"), គឺជាភាសាដែលស្ថិតនៅក្នុងអម្បូរភាសា ឥណ្ឌូ-អារ្យ័ន(Indo-Aryan) , គឺជាភាសាដំបូងសម្រាប់ប្រើក្នុងពិធីខាងសាសនា នៃសាសនា ហិន្ទូ (Hinduism ព្រាហ្មញ្ញសាសនា) ព្រមទាំងជាភាសាសម្រាប់ប្រើក្នុងអក្ឞរឝាស្ត្រ និងជាភាសាដែលប្រើនៅក្នុងអត្ថបទរបស់អ្នកប្រាជ្ញ នៅក្នុងសាសនា ពុទ្ធសាសនា(Buddhism) និង ជៃន(Jainism).[note ១] ក្រោយពីការវិវត្តពីភាសាសម័យវេទ បច្ចុប្បន្ននេះភាសាសំស្ក្ឫតត្រូវបានចុះបញ្ជីជាភាសាមួយក្នុងចំណោមភាសាចំនួន ២២ នៃ ភាសាផ្លូវការនៅប្រទេឝឥណ្ឌា[១] ព្រមទាំងជាភាសាផ្លូវការរបស់រដ្ឋឧត្តរខ័ណ្ឌ(Uttarakhand).[២] ភាសាសំស្ក្ឫត បាននិងកំពុងលេចធ្លោនៅក្នុងការឝិក្ឞស្រាវជ្រាវភាសានៅក្នុងចំណោមអម្បូរភាសា ឥណ្ឌូ អឺរ៉ុប (Indo-European)។
ភាសា សំស្ក្ឫតបុរាណ (Classical Sanskrit) គឺជានិយាម(standard) សម្រាប់ប្រើទូទៅដែលបានចុះក្នុង បញ្ជី(register) ដូចដែលបានចែងបញ្ជាក់នៅក្នុងវេយ្យាករណ៍របស់លោក បាណិនី (Pānini, ក្នុងរង្វង់សតវស្សទី ៤ មុនគ្រិស្តសករាជ (BCE)។ សារៈសំខាន់នៃភាសា សំស្ក្ឫត នៅក្នុងវប្បធម៌នៃប្រទេឝឥណ្ឌាទាំងមូល មានភាពស្រដៀងគ្នានឹងភាសា ឡាតាំង (Latin) និង ភាសា ក្រិក (Greek) នៅក្នុងទ្វីបអឺរ៉ុប ហើយភាសាសំស្ក្ឫតបានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងទៅលើភាសាទំនើបជាច្រើននៃ ឧបទ្វីបឥណ្ឌា, ជាពិសេសនៅក្នុងប្រទេឝ ឥណ្ឌា, បាកិស្ថាន, ឝ្រីលង្កា និង នេបាល់។[៣]
ទម្រង់ដើមនៃភាសាសំស្ក្ឫតបុរាណ (pre-Classical form) ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាភាសាសំស្ក្ឫតសម័យវេទ (Vedic Sanskrit), ដោយមានភាសានៃគម្ពីរឫគវេទ (Rigveda) មានអាយុចាស់ជាងគេ ហើយមានរក្ឞាទុកនូវទម្រង់បុរាណរបស់ភាសានេះ ដែលទម្រង់មូលដ្ឋានចំណាស់បំផុតរបស់វាមានលេចឡើងចាប់តាំងពីឆ្នាំ 1500 មុនគ្រិស្តសករាជ (BCE)។[៤] នេះសបញ្ជាក់ថាភាសាសំស្ក្ឫតនៃគម្ពីរ ឫគវេទ (Rigvedic Sanskrit) គឺជាភស្តុតាងចំណាស់ជាងគេនៃអម្បូរភាសា [[ឥណ្ឌូ-អឺរ៉ុប (Indo-EU)]], ហើយវាក៏ជាសមាជិកមុនគេមួយដែលមានភស្តុតាងច្បាស់លាស់នៃអម្បូរភាសា ឥណ្ឌូ-អឺរ៉ុប, គឺជាអម្បូរភាសាដែលរាប់ទាំងភាសា អង់គ្លេស និង ភាសាភាគច្រើននៃទ្វីបអឺរ៉ុប ។[៥]
កម្រង(corpus)នៃអក្ឞរឝាស្ត្រភាសាសំស្ក្ឫតប្រមូលផ្តុំនូវប្រពៃណីខាងកំណាព្យកាព្យឃ្លោងដ៏សម្បូរបែប ព្រមទាំង នាដឝាស្ត្រសំស្ក្ឫត និង វិទ្យាឝាស្ត្រ, បច្ចេកទេស, ទស្សនវិទ្យា និង អត្ថបទ ធម៌ ផងដែរ ។ ភាសាសំស្ក្ក្ឫតនៅតែទទួលបានការពេញនិយមនិងបន្តប្រើប្រាស់ជាទូទៅនៅក្នុងភាសាខាងពិធីនៃលទ្ធិព្រាហ្មណ៍ និង ការប្រតិបត្តិពុទ្ធសាសនា នៅក្នុងរូបភាពជាបទចម្រៀងស្តុ តី(hymns) និង ធម៌សូត្រថ្វាយបង្គំព្រះ(mantra) ។ ការប្រើភាសាសំស្ក្ក្ឫតសម្រាប់និយាយប្រាឝ្រ័យទាក់ទងគ្នាក៏នៅតែឃើញមាននៅក្នុងស្ថាប័នបុរាណមួយចំនួននៅក្នុងប្រទេឝឥណ្ឌា ហើយគេក៏សង្កេតឃើញមានការខិតខំប្រឹងប្រែងស្តារឡើងវិញនូវការប្រើប្រាស់ភាសាសំស្ក្ក្ឫត ។
ឈ្មោះ
កែប្រែគុណនាមដែលក្លាយមកពីកិរិយាឝព្ទនៅក្នុងភាសាសំស្ក្ឫត (verbal adjective) សំស្កឫត- អាចបកប្រែថា "ដាក់បញ្ចូលគ្នា, បង្កើតឡើង, កើតរូបរាងឡើងយ៉ាងល្អឬយ៉ាងពេញលេញ; សម្រឹតសម្រាំង, បំពាក់ដោយគ្រឿងលម្អ, អធិប្បាយន័យយ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់" ។ ពាក្យនេះក្លាយមកពីឫសពាក្យ សំស្ការៈ- មានន័យថា "ដាក់បញ្ចូលគ្នា, ផ្សំផ្គុំ, រៀបចំ, រៀបរៀង",[៦] ដែលមានឫសពាក្យ ស័ម- មានន័យថា "ជាមួយគ្នា" (ដូចពាក្យថាsame ក្នុងភាសាអង់គ្លេសដែរ) និង ឫសពាក្យ (ស)ការ- មានន័យថា "ធ្វើ, បង្កើត" ។
សំស្ក្ឫតនៃគម្ពីរវេទ
កែប្រែ
ភាសា សំស្ក្ឫត, ដូចដែលបានឲ្យនិយមន័យដោយលោក បាណិនិ (Pānini), បានវិវត្តចេញពីទម្រង់ដើមនៃភាសា សំស្ក្ឫតក្នុងគម្ពីរវេទ (Veda) ។
Cite error: <ref> tags exist for a group named "note", but no corresponding <references group="note"/> tag was found
- ↑ "Indian Constitution Art.344(1) & Art.345" (PDF). Web.archive.org. 2007-10-04. Archived (PDF) from the original on 2007-10-04. Retrieved 2012-04-05.
- ↑ "Sanskrit is second official language in Uttarakhand – The Hindustan Times". Hindustantimes.com. 2010-01-19. Archived from the original on 2011-11-02. Retrieved 2012-04-05.
- ↑ Cite error: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedStaal - ↑ Macdonell (2004:?)
- ↑ Burrow (2001:?)
- ↑ Monier-Williams (1898:1120)