ក្រុងខេមរភូមិន្ទ

ទីតាំងភូមិសាស្រ្ត

ក្រុងខេមរភូមិន្ទស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ២៩០គីឡូម៉ែត្រពីរាជធានីភ្នំពេញ ដោយធ្វើដំណើរតាមផ្លូវជាតិលេខ៤ មកដល់ចំណុចត្រង់ផ្លូវបំបែកស្រុកអំបិល បន្ទាប់មកបន្តដំណើរតាមផ្លូវជាតិលេខ ៤៨ រហូតដល់ក្រុមខេមរភូមិន្ទតែម្តង។

ក្រុងខេមរភូមិន្ទ ស្ថិតនៅ ខេត្តកោះកុង មាន ៣សង្កាត់^[១]÷

ក្រុងខេមរភូមិន្ទ
លេខកូដសង្កាត់	ឈ្មោះសង្កាត់ជាអក្សរខ្មែរ	ឈ្មោះសង្កាត់ជាអក្សរឡាតាំង
៩០៤០១	សង្កាត់ស្មាច់មានជ័យ	Smach Mean Chey
៩០៤០២	សង្កាត់ដងទង់	Dang Tong
៩០៤០៣	សង្កាត់ស្ទឹងវែង

ត្រូវបានប្តូរឃុំ ទៅជា សង្កាត់ និង ប្រកាសលេខ ៤៩៣ ប្រ.ក របស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ ដែលបានប្ដូរពីឃុំទៅជាសង្កាត់ និងពី ស្រុកស្មាច់មានជ័យ ទៅជា ក្រុងខេមរភូមិន្ទ។

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

បច្ចន្តគិរីខែត្រ (ថៃ៖ ปัจจันตคิรีเขตร) គឺជាអតីតក្រុងមួយនៃអាណាចក្រខម (ថៃប្រើពាក្យខម ជំនួសពាក្យ ខ្មែរ) ថៃសៀមបានរឹបអូសមកធ្វើជារបស់ខ្លួនក្នុងសម័យរជ្ជកាលទី៥ ហើយដែលជាខែត្រជាប់ប្រទល់ដែនសមុទ្ទ មានភាពសំខាន់ដូចគ្នានឹងខេត្តចន្ទបុរី (ថៃ៖ จันทบุรี) និងខេត្តត្រាត (ថៃ៖ ตราด) ពីអតីតផងដែរ។ បច្ចុប្បន្នមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងក្រុងកោះកុង នៃខេត្តកោះកុងរបស់ប្រទេសកម្ពុជា។

តាំងពីដើមមក កោះកុងគឺជាខេត្តមួយរបស់រាជអាណាចក្រខ្មែរ តែរហូតមកដល់សម័យដែលខ្មែរស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់សៀម ព្រះចៅក្រុងសៀមក៏ព្រះបរមរាជឱង្ការឲ្យតាំងកោះកុងជាផ្នែកមួយរបស់ក្រុងត្រាត។

នៅគ.ស.១៨៥៥ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ បានមានព្រះបរមរាជឱង្ការឲ្យតាំងកោះកុង ដោយព្រះរាជទាននាមក្រុងនេះថា ក្រុងបច្ចន្តគិរីខែត្រ ដើម្បីឲ្យក្លាយជាក្រុងជាប់សមុទ្ទផ្នែកខាងកើតរបស់ថៃ ដោយសារជាក្រុងដែលមានផ្ទៃដីជាប់នឹងប្រទេសខ្មែរ និងប្រទេសយួន។

ហេតុដែលរជ្ជកាលទី៤ (ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ) ព្រះរាជទានកោះកុងថា បច្ចន្តគិរីខែត្រ ក៏គឺដើម្បីឲ្យជួននឹងក្រុង ប្រចួបគីរីខ័ន្ធ (ថៃ៖ ประจวบคีรีขันธ์) ដែលស្ថិតនៅភាគខាងលិចរបស់ថៃ ហើយដែលក្រុងទាំងពីរនេះស្ថិតនៅក្នុងរយៈទទឹងដូចគ្នា។

ទីតាំងក្រុងទាំងពីរនៅលើកូអឌីនេភូមិសាស្ត្រ

មកដល់គ.ស.១៨៧៩ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ ទ្រង់ព្រះករុណាព្រះរាជានុញ្ញាតឲ្យព្រះអង្គចៅ សាយសនិទវង្ស ចាត់តាំងស្ថានីយទាហានជាយដែនសមុទ្ទភាគខាងកើត ឯក្រុងជលបុរី បាងព្រះ ស្រុកបាងលៈមុង ក្រុងរៈយ៉ង ក្រុងក្លែង ក្រុងចន្ទបុរី ស្រុកខ្លុង ក្រុងត្រាត ក្រុងបច្ចន្តគិរីខែត្រ និងកោះសមេតក្រៅ ដើម្បីតទល់នឹងបារាំងតាមដែនសមុទ្ទ។

តមកនៅ គ.ស.១៨៩២ បារាំងចាប់ផ្ដើមប្រើទាហាន បង្ខំថៃ ដោយលើកកងទ័ពមកដេញទាហានថៃឲ្យចេញពីដែនដីផ្នែកខាងឆ្វេងនៃទន្លេមេគង្គ ដែលជាហេតុបណ្ដាលឲ្យជាយដែនថៃមានបញ្ហាទ្វេឡើង ហេតុដូចនេះព្រះអង្គក៏ព្រះរាជានុញ្ញាត តែងតាំងកម្មការប្រឹក្សាការពារព្រះរាជអាណាខែត្រឡើង និងចាត់កងបញ្ជាការទ័ពតាមក្រុងដែនសមុទ្ទឡើង។

នៅគ.ស.១៨៩៣ រាជការសៀមបានតែងតាំងឲ្យនាយពលនាវាចត្វា ពញាជលយុទ្ធយោធិន្ទ្រ (André du Plésis de Richelieu) ជាអ្នកចាត់ការការពារព្រះរាជអាណាខែត្រភាគខាងកើត។ ខាងក្រសួងការបរទេសក៏មានបញ្ជាមកចៅហ្វាយខែត្រនៅតំបន់នេះ ដោយរួមទាំងក្រុងបច្ចន្តគិរីខែត្រផង ឲ្យជួយពញាជលយុទ្ធយោធិន្ទ្រ ចាត់ការគ្រប់យ៉ាងដែលទាក់ទងនឹងការការពារព្រះរាជអាណាខែត្រ។

នៅថ្ងៃទី១៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៨៩៣ មានកើតវិបត្តនៅឯមាត់ទន្លេចៅពញា ទូកចម្បាំងរបស់បារាំងបានចូលមកដល់តំបន់ការពាររបស់សៀម និងរហូតដល់ក្រុងទេពមហានគរ (បាងកក)។ បារាំងបានដាក់ឱសានវាទឲ្យថៃបដិបត្តតាមនាថ្ងៃទី២០ កក្កដា ដោយទុកពេលឲ្យ៤៨ម៉ោង ចំណែកឯខាងថៃវិញបានឆ្លើយតបនៅថ្ងៃទី២២ ខែកក្កដា តែមិនបានបំពេញបំណងរបស់បារាំងទេ ហេតុដូចនេះនាថ្ងៃទី២៤ ខែកក្កដា បារាំងក៏បានប្រកាសផ្ដាច់ទំនាក់ទំនងផ្នែកការទូតជាមួយថៃ។ ពីរថ្ងៃក្រោយមក គឺនៅថ្ងៃទី២៦ ខែកក្កដា បារាំងក៏បានបញ្ជូនមេបញ្ជាការជើងទឹកតំបន់ខាងកើតឲ្យព័ទ្ទឡោមឈូងសមុទ្ទថៃ ចាប់តាំងពីហ្លេមចៅលាយ (ថៃ៖ แหลมเจ้าลาย) រហូតដល់បរិវេណហ្លេមក្របាំង (ថៃ៖ แหลมกระบัง) និងនៅថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដា បារាំងក៏បានប្រកាសបិទឡោមឈូងសមុទ្ទថៃជាលើកទី២ ដោយពង្រីកបន្ថែមបរិវេណកោះសាម៉េត រហូតដល់ហ្លេមលិង (ថៃ៖ แหลมลิง) ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យថៃត្រូវទទួលយកឱសានវាទរបស់បារាំង។

តែនៅថ្ងៃព្រឹកឡើងបារាំងឆក់ឱកាសកំណត់បញ្ជាបន្ថែមទៀត ដោយប្រកាសរឹបអូសយកប៉ាកណាំ (មាត់ទឹក) និងក្រុងច័ន្ទបុរី ជាឈ្លើយ និងបង្គាប់ឲ្យថៃដកចេញពីផ្នែកខាងឆ្វេងទន្លេមេគង្គថែមទៀត។ ថៃចាំបាច់ត្រូវយល់ព្រមដោយគ្មានវិធីជ្រើសរើស។ នៅពេលដែលថៃបដិបត្តិតាមពាក្យបញ្ជានេះហើយ បារាំងក៏បានដកការព័ទ្ធឈូងសមុទ្ទថៃនៅថ្ងៃទី០៣ ខែសីហា វេលាម៉ោង១២ថ្ងៃត្រង់ តែការរឹបអូសយកប៉ាកណាំ និងក្រុងច័ន្ទបុរី នៅបន្តដដែល។

តមកមានការធ្វើសិទ្ធិសញ្ញាបញ្ឈប់សង្គ្រាម ដោយមានសិទ្ធិសញ្ញាចុះថ្ងៃទី០៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៨៩៣។ នៅក្នុងសិទ្ធិសញ្ញានេះមានកំណត់ថា “រដ្ឋបាលបារាំងនិងបាននៅតាំងបន្តនៅក្រុងច័ន្ទបុរី រហូតការងារទាំងឡាយដែលមានចែងនៅក្នុងសិទ្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានសម្រេចរួចរាល់…”។

ការប្រគល់ខេត្តត្រាតឲ្យដល់បារាំង

បើទោះបីភាគីថៃបដិបត្តតាមចំណុចនានាដែលបារាំងបង្គាប់បញ្ជាគ្រប់យ៉ាងយ៉ាងណាក្ដី បារាំងក៏នៅមិនព្រមដកទាហាន និងនៅគ្រប់គ្រងក្រុងច័ន្ទបុរី អស់រយៈពេល១០ឆ្នាំ ដែលជាហេតុតម្រូវឲ្យមានធ្វើសិទ្ធិសញ្ញាថ្មីមួយច្បាប់ទៀត គឺចុះថ្ងៃទី១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩០៣ ពេលនេះទើបបារាំងដកកម្លាំងចេញពីច័ន្ទបុរី តែបានចូលទៅកាន់កាប់ក្រុងត្រាត (កកន៖ បារាំងហៅថា ក្រាត) និងបណ្ដាកោះទាំងហ្លាយនៅភាគខាងត្បូងនៃហ្លេមលិង និងរហូតទៅដល់កោះកុង។ ភាគីថៃចាំបាច់ត្រូវប្រគល់ក្រុងត្រាត និងក្រុងបច្ចន្តគិរីខែត្រឲ្យដល់បារាំង នាថ្ងៃទី៣០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩០៤។ សូមរំឭកថា ឈ្មោះខេត្តត្រាតនេះ ជាឈ្មោះខ្មែរ សម័យដើម ខ្មែរហៅខេត្តនេះថា ខេត្តត្រាច ៗ តែសៀមអានពាក្យ ត្រាច ថា ត្រាត ។

តំបន់ទាំងនេះត្រូវធ្លាក់លើការគ្រប់គ្រងរបស់បារាំង រហូតដល់ថ្ងៃទី២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩០៦ ទើបមានការឯកភាពធ្វើសិទ្ធិសញ្ញាមួយច្បាប់ទៀតដែលឲ្យឈ្មោះថា “សិទ្ធិសញ្ញារវាងសម្ដេចព្រះចៅផែនដីសៀម ជាមួយប្រស៊ីដេនត៍ហេងរីភីលីពបារាំង” បារាំងទើបប្រគល់ក្រុងត្រាតមកថៃវិញ តែភាគីថៃត្រូវបាត់បង់ដែនដីខ្មែរផ្នែកខាងក្នុង (កកន៖ ថៃហៅថាមណ្ឌលបូព៌ា) គឺក្រុងបាត់ដំបង (កកន៖ ថៃហៅព្រះដំបង សូមអានប្រកាស រឿងរ៉ាវបាត់ដំបងក្នុងទស្សនៈសៀម) សៀមរាប និងសិរីសោភណ្ឌ (កកន៖ ថៃហៅស៊ីសុផុន) ជាការដោះដូរ តែប្រាកដថាក្រុងបច្ចន្តគិរីខែត្រ (កោះកុង) នេះ បារាំងមិនបានប្រគល់ឲ្យមកថៃវិញទេ។ បច្ចុប្បន្ននេះក្រុងបច្ចន្តគិរីខែត្រ (កោះកុង) បានក្លាយជាផ្នែកមួយនៃប្រទេសកម្ពុជា។

ការបាត់បង់ផែនដីកោះកុងនាសម័យនោះ ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃមិនមានចុះអំពីការបាត់បង់ដែនដីកោះកុងទេ ដោយចុះដោយរួមក្នុងករណីដែនដីខេត្តត្រាតប៉ុណ្ណោះ ព្រោះនៅខណៈនោះថៃត្រូវការដែនដីខ្មែរភាគខាងលើខ្លាំងណាស់ គឺដែនដីឦសានខាងត្បូងបច្ចុប្បន្ន (កកន៖ រួមមានអតីតខេត្តខ្មែរមួយចំនួនដូចជា ស្រីស្លាកែត, សុរិន្ទ្រ, បុរីរម្យ ជាដើម) ដោយមានកំណត់យកភ្នំដងរែកជាខ្សែកំណត់ខេត្តដែន ដែលបារាំងក៏បានយល់ព្រម។

ឯកសារយោង

សុភ័ក្ត្រ វ៉ឺតប៉្រេះ

↑ យោងតាម អនុក្រឹត្យលេខ ២២២ អនក្រ.បក

[1] យោងតាម អនុក្រឹត្យលេខ ២២២ អនក្រ.បក

[១]