ជេរិតវ៉ាន់វួយស៊្ថើ
ជេរិតវ៉ាន់វួយស៊្ថើ, Gerrit van Wuysthoff (ក៏ Geraerd Wuesthoff; រស់នៅក្នុងសតវត្សទី 17) គឺជាពាណិជ្ជករ ជនជាតិហូឡង់ ហើយបម្រើ ក្រុមហ៊ុន Dutch East India Company ។ តាមប្រភពព័ត៌មាន គាត់ជាជនជាតិអឺរ៉ុបដំបូងគេដែលទៅលេង ប្រទេសឡាវ មួយឆ្នាំមុន អ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនា Jesuit Giovanni Maria Leria។ [១]
ជីវប្រវត្តិ៖ លោកខាងលិចដំបូងគេនៅប្រទេសឡាវ
កែប្រែនៅឆ្នាំ ១៦៤១ លោក ជេរិតវ៉ាន់វួយស៊្ថើ បានធ្វើដំណើរស្វែងយល់ពីរាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា លង្វែក ទៅកាន់ ទីក្រុងវៀងចន្ទន៍ ភាគខាងជើងប្រទេសឡាវ ក្នុងនាមក្រុមហ៊ុនពាណិជ្ជកម្មកម្ពុជានៃក្រុមហ៊ុន East India Company។ គូកនរបស់គាត់គឺជាជាងកាត់សក់ម្នាក់ ដែលធ្វើការជាស្មៀនវាល អ្នកបកប្រែ អ្នកបើកទ្វារពីរនាក់ និងក្រុមឈ្មួញឡាវ។ ការធ្វើដំណើរបានចាប់ផ្តើមក្នុងរដូវភ្លៀង ធ្លាក់ នៅថ្ងៃទី 20 ខែកក្កដា ឆ្នាំ 1641 ដោយមានការប្រមូលទំនិញ និងអំណោយជូនស្តេច ឡានឆាង, Sourigna Vongsa ដែលគង់នៅក្នុង ទីក្រុងវៀងច័ន្ទ ។ មនុស្សសរុប៣០នាក់បានឡើងតាម ទន្លេមេគង្គ ក្នុងទូកចំនួន១២។
ដំណើររបស់ ជេរិតវ៉ាន់វួយស៊្ថើ ត្រូវបានកំណត់ដោយហេតុផលពីរយ៉ាង៖ ទីមួយ ក្រុមហ៊ុន Dutch East India Company ចង់ស្វែងយល់ថាតើពាណិជ្ជកម្មជាមួយ ឡានឆាង អាចទទួលបានផលចំណេញកម្រិតណា ហើយទីពីរពួកគេចង់ស្វែងយល់ថាតើទន្លេមេគង្គមានទំហំប៉ុនណាដែលសមស្របជាផ្លូវពាណិជ្ជកម្មចូលទៅក្នុងដីគោក។ អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ជនជាតិហូឡង់ចាប់អារម្មណ៍លើ ជ័រកៅស៊ូ សម្រាប់ផលិតក្រមួនបិទជិត benzoin សម្រាប់ផលិតគ្រឿងក្រអូប និងស្បែកសត្វ។
ជេរិតវ៉ាន់វួយស៊្ថើ មានការភ្ញាក់ផ្អើលចំពោះអ្នកបួសរបស់ព្រះសង្ឃឡាវ ហើយការបដិសេធរបស់ពួកគេក្នុងការសុំទានដែលកំណត់ឱ្យពួកគេខុសពី ព្រះសង្ឃ គ្រិស្តអូស្សូដក់ ដោយលើកឡើងពីអត្ថបទព្រះពុទ្ធសាសនានៅមានកម្រិតនៅឡើយក្នុងចំណោមពួកអភិជនឡាវ ដែលមិននិយាយអំពីមនុស្សទូទៅ។ [២] ការរុករកនេះមានទំនាក់ទំនងជាមួយឈ្មួញឡាវនៅ អយុធ្យា និងកម្ពុជា ប៉ុន្តែក្រុមហ៊ុនចង់លុបបំបាត់ការប្រកួតប្រជែងពីប្រទេសអារ៉ាប់ និងឥណ្ឌា ដោយធ្វើពាណិជ្ជកម្មដោយផ្ទាល់ជាមួយឡានសាង។ ដូច្នេះ ជេរិតវ៉ាន់វួយស៊្ថើ គួរតែបញ្ចុះបញ្ចូលស្តេចឡាវឱ្យធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយក្រុមហ៊ុន និងផ្តល់សិទ្ធិផ្តាច់មុខលើទំនិញមួយចំនួន។ [៣]
ជេរិតវ៉ាន់វួយស៊្ថើ ត្រូវបានទទួលដោយកិត្តិយសដ៏អស្ចារ្យ ហើយទំនាក់ទំនងជាមួយក្រុមហ៊ុន Dutch East India Company ទទួលបានផលចំណេញច្រើន។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ គាត់មិនអាចបង្កើតប៉ុស្តិ៍ពាណិជ្ជកម្មនៅទីក្រុងវៀងចន្ទន៍បានទេ ការធ្វើដំណើរគឺវែងពេក និងមានការរអាក់រអួល។ ទូកត្រូវលើកដាក់នៅទឹកធ្លាក់ជាច្រើន។
ជំនាន់ក្រោយ៖ មគ្គុទ្ទេសក៍ទេសចរណ៍ទៅកាន់ប្រទេសឡាវ
កែប្រែជេរិតវ៉ាន់វួយស៊្ថើ បានសរសេរ កំណត់ហេតុធ្វើដំណើរ ដែលបានបោះពុម្ពនៅឆ្នាំ 1669 ដែលត្រូវបានបកប្រែជាភាសាបារាំង និងប្រើប្រាស់ជា មគ្គុទ្ទេសក៍ទេសចរណ៍ ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។
- ↑ Gunn, Geoffrey C. (2011-08-01) (ជាen). History Without Borders: The Making of an Asian World Region, 1000-1800. Hong Kong University Press. p. 61. ល.ស.ប.អ. 978-988-8083-34-3. https://books.google.com/books?id=E10tnvapZt0C&dq=Gerrit+van+Wuysthoff&pg=PA61.
- ↑ Lieberman, Victor (2003-05-26) (ជាen). Strange Parallels: Volume 1, Integration on the Mainland: Southeast Asia in Global Context, c.800–1830. Cambridge University Press. p. 284. ល.ស.ប.អ. 978-1-139-43762-2. https://books.google.com/books?id=-01JisWpJbEC&dq=Gerrit+van+Wuysthoff&pg=PA284.
- ↑ Stuart-Fox, Martin (2008-02-06) (ជាen). Historical Dictionary of Laos. Scarecrow Press. p. 360. ល.ស.ប.អ. 978-0-8108-6411-5. https://books.google.com/books?id=seglAAAAQBAJ&dq=Gerrit+van+Wuysthoff&pg=PA286.