ធម្មចេតី

ធម្មចេតិ (ភូមា: ဓမ္မစေတီ, បញ្ចេញសំឡេង [dəma̰zèdì] [ដ្មាហ្សេឌិ]; រ. ១៤០៩–១៤៩២) គឺជាព្រះមហាក្សត្រទី១៦នៃនគរហង្សាវត្តីក្នុងប្រទេសភូមាចាប់ពីឆ្នាំ១៤៧១ ដល់ ១៤៩២។ ដោយយល់ថាទ្រង់ជាក្សត្រមួយអង្គក្នុងចំណោមក្សត្រដែលប្រកបដោយបញ្ញាញាណបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រភូមា តាមរយៈដំណើររឿងរៀបរាប់ផ្សេងៗបានហៅទ្រង់ថាជា "ក្សត្រល្បីល្បាញបំផុត" ក្នុងចំណោមក្សត្រហង្សាវត្តីទាំងឡាយ។ ជាអតីតព្រះសង្ឃពុទ្ធសាសនាថេរវាទមួយអង្គ បានបួសរៀននៅនគរអវៈដែលជានគរគូសត្រូវ ក្នុងវ័យជាយុវភិក្ខុ ទ្រង់បានក្លាយជាទីប្រឹក្សា និង ព្រះរាជសុណិសាដ៏គួរឱ្យទុកចិត្តមួយអង្គនៃព្រះមហាក្សត្រីឝ៊ីនចៅពូ។ នៅក្នុងវ័យ ៤៨ ឆ្នាំ ទ្រង់បានលាចាកសិក្ខាបទ ក្រោយមកទ្រង់ក៏ត្រូវបានជ្រើសរើសដោយព្រះនាងឝ៊ីនចៅពូជារជ្ជទាយាទ ហើយរៀបអភិសេកនឹងព្រះបុត្រីមួយអង្គរបស់ព្រះមហាក្សត្រីអង្គនេះ។ ព្រះអង្គភ្លាមៗក៏បានក្លាយជាមេដឹកនាំនៃនគរនេះយ៉ាងពិតប្រាកដ ខណៈពេលដែលព្រះនាងឝ៊ីនចៅពូបានផ្ទេរកិច្ចការរាជការទាំងឡាយឱ្យទៅព្រះអង្គទាំងអស់។

ធម្មចេតិ ဓမ္မစေတီ
ព្រះមហាក្សត្រនៃហង្សាវត្តី
រជ្ជកាល	១៤៧១–១៤៩២
អង្គមុន	ឝ៊ីនចៅពូ
អង្គក្រោយ	ពញារាមទី២
ប្រសូត	វិច្ឆិកា/ធ្នូ ១៤០៩ ថ្ងៃចន្ទ មី.ស. ៧៧១
សុគត	១៤៩២ បារគូ
ជាយា	មីផាកាហ្ត៍
រាជបច្ឆាញាតិ	ពញារាមទី២
សាសនា	ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ

កំឡុងរជ្ជកាលដ៏យូររបស់ព្រះបាទធម្មចេតិ នគរនិយាយភាសាមនមួយនេះបានឡើងដល់ចំណុចកំពូលនៃយុគមាស។ ក្រោមការដឹកនាំប្រកបដោយបញ្ញាវាងវៃ នគរនេះមិនដូចនគរអវៈដែលជាគូសត្រូវឡើយ ជានគរប្រកបដោយសន្តិភាព និង បានសេចក្ដីចំរើនលូតលាស់យ៉ាងខ្លាំងក្លាដោយសារតែពាណិជ្ជកម្មជាមួយពួកបរទេស។ រជ្ជកាលរបស់ទ្រង់ គឺជាវេលាមួយនៃសន្តិភាព ហើយទ្រង់អង្គឯងគឺជាអង្គក្សត្រសុចរិតមួយអង្គ មានកិត្តិសព្ទល្បីរន្ទឺដោយសារតែបញ្ញាញាណរបស់ទ្រង់។ សមូហកម្មនៃការដឹកនាំរបស់ទ្រង់គឺ ធម្មចេតិព្យាធម៌ ដែលបានសេសសល់គង់វង្សនៅ។ នគរនេះក៏បានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃពុទ្ធសាសនាថេរវាទដ៏ល្បីល្បាញ ដោយមានចំណងយ៉ាងរឹងមាំនឹងសិង្ហលៈ ហើយបានបន្តបញ្ជូនគណៈសាសនាទូតទៅកាន់ពុទ្ធគយា។ កំណែទំរង់សាសនារបស់ទ្រង់ក្រោយមកបានផ្សព្វផ្សាយទូទាំងប្រទេស។ ព្រះអង្គក៏បានថែរក្សាចំណងមិត្តភាពជាមួយយូនណានដែរ។

តាមរយៈ លោកឌីជីអ៊ី-ហល "ព្រះអង្គគឺជាប្រភេទស្ដេចពុទ្ធសាសនិកដ៏ប្រពៃបំផុត ដែលមានព្រះទ័យទុកដាក់យ៉ាងជ្រាលជ្រៅទៅលើបន្សុទ្ធកម្មសាសនា។ ស្ថិតនៅក្រោមព្រះរាជតំរិះរបស់ទ្រង់ អរិយធម៌បានថ្កុំថ្កើងរុងរឿង និងស្ថានភាពប្រទេសមនលេចធ្លោផ្ទុយគ្នាស្រឡះជាមួយភាពចលាចល និង អរញ្ញយុគ ដែលគេបានឃើញមាននៅនគរអវៈភាគច្រើន។"

ព្រះអង្គបានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ១៤៩២។ ព្រះអង្គបានទទួលព្រះកិត្តិនាមជាសន្តបុគ្គល ហើយព្រះចេតិយមួយបានកសាងឡើងដើម្បីតំកល់ព្រះអដ្ឋិធាតុរបស់ទ្រង់។ ព្រះអង្គត្រូវបានសោយរាជ្យបន្តដោយព្រះរាជបុត្រច្បងរបស់ទ្រង់ ព្រះនាម ពញារាមទី២។

សង្ខេប

ពង្សាវតារភូមាផ្សេងៗ បានរាយការណ៍នូវកាលបរិច្ឆេទដែលមានការខុសគ្នាតិចតួចអំពីព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗនៃខ្សែជីវិតរបស់ទ្រង់។

ពង្សាវតារ	ប្រសូត–ទិវង្គត	ព្រះជន្ម	រជ្ជកាល	ល្វែងនៃរជ្ជកាល
ស្លាផាតរាជវង្ស	រ. វិច្ឆិកា ១៤០៩	៨១	១៤៧០–១៤៩១	២១
មហារាជវង្ស និង ប្រាសាទកែវរាជវង្ស	មិនបានរាយការណ៍	មិនបានរាយការណ៍	១៤៧១–១៤៩២	២១

សូមមើលដែរ

• មហាជួងនៃធម្មចេតិ

គន្ថនិទ្ទេសន៍

• Athwa, Sayadaw (1785) (ជាBurmese). Mon Yazawin (Slapat Rajawan) (1922 រ.រ.). Yangon: Burma Publishing Workers Association Press. 
• Hall, D.G.E. (1960). Burma (3rd រ.រ.). Hutchinson University Library. ល.ស.ប.អ. 978-1-4067-3503-1. 
• Harvey, G. E. (1925). History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824. London: Frank Cass & Co. Ltd. 
• Kala, U (1724) (ជាBurmese). Maha Yazawin. 1–3 (2006, 4th printing រ.រ.). Yangon: Ya-Pyei Publishing. 
• Myint-U, Thant (2006). The River of Lost Footsteps—Histories of Burma. Farrar, Straus and Giroux. ល.ស.ប.អ. 978-0-374-16342-6. 
• Royal Historical Commission of Burma (1832) (ជាBurmese). Hmannan Yazawin. 1–3 (2003 រ.រ.). Yangon: Ministry of Information, Myanmar. 

ធម្មចេតី រាជវង្សហង្សាវត្តី ប្រសូត/កើត: ១៤០៩ សុគត/ស្លាប់: ១៤៩២
គោរម្យងារសំរាប់រាជ្យ
មុនដោយ ឝ៊ីនចៅពូ	ព្រះមហាក្សត្រហង្សាវត្តី ១៤៧១–១៤៩២	តដោយ ពញារាមទី២
ព្រះរាជគោរម្យងារ
មុនដោយ ពញាហ្វារ្យូ	រជ្ជទាយាទហង្សាវត្តី ១៤៥៧–១៤៧១	តដោយ ពញារាមទី២