ផែនដី

**ផែនដី**
Earth
Designations
Alternate name(s)	ភពខៀវ, ថេរ៉ា, ភពផែនដី
លក្ខណៈទូទៅនៃគន្លងគោចរ
	Epoch J2000.0
Aphelion	152,097,701 km; 1.0167103335 AU
Perihelion	147,098,074 km; 0.9832898912 AU
Semi-major axis	149,597,887.5 km; 1.0000001124 AU
Eccentricity	0.016710219
Orbital period	365.256366 ថ្ងៃ; 1.0000175 yr
Average orbital speed	29.783 km/s; 107,218 km/h
Inclination	1°34'43.3"; ទៅ យន្ដហោះដែលមិនចេះរីងស្ងួត

ផែនដី (អង់គ្លេស: Earth) គឺជាភពទី៣ ពីព្រះអាទិត្យ ហើយក៏ជាភពណែនបំផុត និង ធំបំផុតទី៥ ក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ។ វាក៏ជាភពដីមួយ ក្នុងចំណោមភពដីទាំង៤ របស់ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ។

ផែនដី គឺជាទីតាំង របស់វត្ថុមានជីវិតជាច្រើនអំបូរផងដែរ ដោយរាប់ទាំងមនុស្សផង។ វាជាអង្គតារាសាស្រ្តតែមួយគត់ ដែលគេរកឃើញមានជីវិតស្ថិតនៅ។ ^[៤] ផែនដីបានកើតឡើង ៤,៥៧ ពាន់លានឆ្នាំមុន ហើយជីវិតបានកកើតឡើង ក្នុងកំឡុងប៉ុន្មានពាន់លានឆ្នាំមកនេះ។ ^[៥] ស្រទាប់ជីវិតរបស់ផែនដី(Biosphere) បានកែប្រែបរិយាកាស និង លក្ខខណ្ឌអជីវិតផ្សេងទៀត របស់ភពនេះ អោយទៅមានការសាយកូន នៃសរីរាង្គរស់នៅត្រូវការខ្យល់ ក៏ដូចជាការបង្កើតនូវស្រទាប់អូសូន ដែលរួមគ្នាក្លាយជា ដែនម៉ាញ៉េទិចផែនដី សំរាប់ទប់នូវចំណាំងព្រះអាទិត្យគ្រោះថ្នាក់ ហើយអនុញ្ញាតអោយមានការកកើតជីវិតនៅលើដី។^[៦] លក្ខណៈមុខងារធម្មតារបស់ផែនដី ក៏ដូចជាប្រវត្តិភូមិសាស្រ្ត និង គន្លងរបស់វា បានផ្ដល់អោយជីវិតស្ថិតស្ថេរបាននៅក្នុងកំឡុងពេលនេះ។ ភពផែនដី ត្រូវបានគេប៉ាន់ប្រមាណថា នឹងទ្រទ្រង់ជីវិត យ៉ាងតិចណាស់ក៏សំរាប់រយះពេល ៥០០ លានឆ្នាំទៀតដែរ។^[៧]^[៨]គេចែក ស្រទាប់ខាងក្រៅរបស់ផែនដី ជា ចំណែករឹងជាច្រើន, រឺក៏ហៅថា ស្រទាប់តិចតូនិច(Tectonic Plate) ដែលធ្វើចលនាឆ្លងកាត់ផ្ទៃផែនដី អស់រយះកាលរាប់លានឆ្នាំមកហើយ។ ប្រហែល ៧១% របស់ផ្ទៃផែនដី ត្រូវគ្របដណ្ដប់ដោយ ទឹកសមុទ្រប្រៃ ហើយក្រៅពីនេះគឺជា ទ្វីប និង កោះ ដែលវាទាំងពីរមាន បឹង និង ធនធានទឹកផ្សេងទៀត ក្នុងការចូលរួមបង្កើតជា ស្រទាប់ទឹក(Hydrosphere)។ ទឹករាវ ដែលមានសារៈសំខាន់សំរាប់គ្រប់ជីវិតដែលគេដឹងទាំងអស់ គឺមិនត្រូវបានគេរកឃើញ ក្នុងចំនួនសមតា ណាមួយទេ នៅលើផ្ទៃភពដទៃទៀត។^[៩] ប៉ូលរបស់ផែនដី សឹងតែត្រូវបានគ្របដណ្ដប់ទាំងស្រុងដោយទឹកកករឹង (ផ្ទាំងទឹកកក អង់តាកទិច) រឺ ទឹកសមុទ្រកក (គំរបទឹកកក អាចទិច)។ ផ្ទៃខាងក្នុងផែនដី នៅតែមានសកម្មភាព ដែលមានសំបករឹងមធ្យម, ស្នូលខាងក្រៅរាវ ដែលបង្កើតជាដែនម៉ាញ៉េទិចផែនដី និង ស្នូលដែកខាងក្នុងរឹង។

ផែនដីគឺជាភពដំបូងបំផុតដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាមានទឹករាវនៅលើផ្ទៃរបស់វា ហើយក៏ជាទីកន្លែងតែមួយគត់នៅក្នុងចក្រវាឡដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទីសំចតនៃជីវិត។ ផែនដីមានដែនម៉ាញេទិក, រួមនឹងបឋមស្រទាប់ខ្យល់នីត្រូ-អុកស៊ីហ្សែន, ការពារផ្ទៃផុតពីចំនះថាមពល(ការជះថាមពលដែលបង្ថឡើងក្រោមរូបភាពរលកឬបំណែកតូចៗ ក្នុងលំហ)ដែលមានគ្រោះថ្នាក់ដល់ជីវិតរស់នៅ។ ស្រទាប់ខ្យល់ ក៏បំរើជាខែលមួយបង្កនូវអាកាសភូត(meteors)តូចៗវិញ ដើម្បីដុតកំទេចមុននឹងចំនះថាមពលទាំងនោះសំរុកទៅលើផ្ទៃផែនដី។

ផែនដីបានកកើតកន្លងមកខ្ទង់ 4.57 [ពាន់កោដិ]ឆ្នាំ ហើយរណបភព(ចក្រវាឡរណប=satellite)របស់វាគឺព្រះច័ន្ទបានវិលជុំវិញផែនដីកន្លងមកប្រមាណ 4.53 ពាន់កោដិឆ្នាំ។ បច្ចុប្បន្ន ផែនដីវិលជុំវិញ ព្រះអាទិត្យមួយដងក្នុងរាល់366.26ដងវិលជុំវិញអាក្សខ្លួនឯង(ស្មើនឹង 365.26 ទិវាសុរិយៈ), ដំណាក់កាលមួយត្រូវបានស្គាល់ថាជាទំព័រពិតនៃឆ្នាំ។ ទំរេត 23.4° នៃអ័ក្សធ្វើអោយមានបំរែបំរួល រដូវនានាលើផ្ទៃនៃផែនដី។

ប្រវត្តិ

ផែនដីនិងភពផ្សេងទៀតបានកើតឡើងពី 4.6 - 4,8 ពាន់លានឆ្នាំមុន។ ពួកគេត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយឧស្ម័នដែលនៅសល់ពីកញ្ចក់ដែលបង្កើតព្រះអាទិត្យ។ ព្រះចន្ទប្រហែលជាត្រូវបានបង្កើតឡើងបន្ទាប់ពីការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងភពផែនដីនិងភពតូចជាង (ជួនកាលគេហៅថាថាយ៉ា) អ្នកវិទ្យាសាស្ដ្រជឿថាផ្នែកខ្លះនៃភពទាំងពីរបានបែកបាក់ - ក្លាយទៅជាទំនាញផែនដី។

ផែនដី និងភពដទៃទៀតបានកកើតឡើងតាំងពីជាង 4.6 - 4.8 ពាន់លានឆ្នាំមុនមកម៉្លេះ ។^[១០] ចំហាយទឹកដំបៅផ្កាយដុះកន្ទុយនិងអាចម៍ផ្កាយប៉ះនឹងផែនដីបានធ្វើឱ្យមហាសមុទ្រ ក្នុងរយៈពេលមួយពាន់លានឆ្នាំ (ប្រហែល 3,8 ពាន់លានឆ្នាំមុន) ជីវិតដំបូងបានវិវត្តនៅក្នុងសម័យអាកធៀន។ បាក់តេរីខ្លះបង្កើតការសំយោគរស្មីសំយោគដែលអនុញ្ញាតឱ្យរុក្ខជាតិធ្វើម្ហូបអាហារពីពន្លឺព្រះអាទិត្យនិងទឹក។ នេះបានបញ្ចេញឧស្ម័នអុកស៊ីសែនជាច្រើនចូលទៅក្នុងបរិយាកាសឬខ្យល់ធ្វើឱ្យផ្ទៃផែនដីសមស្របសម្រាប់ជីវិត។ អុកស៊ីសែននេះក៏បានបង្កើតស្រទាប់អូហ្សូនដែលការពារផែនដីពីវិទ្យុសកម្មអ៊ុលត្រាវីយូអាក្រក់ពីព្រះអាទិត្យ។ ការការពារនេះបានធ្វើឱ្យអ្វីៗអាចផ្លាស់ទីពីមហាសមុទ្រជ្រៅទៅផ្ទៃខាងលើ។ តាំងពីយូរយារមកហើយដីស្ទើរតែទាំងអស់នៅកន្លែងតែមួយ។ នេះហៅថាមហាទ្វីប។ មហាទ្វីបដែលត្រូវបានគេស្គាល់ដំបូងបំផុតត្រូវបានគេហៅថា Rodina ។ អ្នកវិទ្យាសាស្ដ្រជឿថាមិនយូរប៉ុន្មានទេមានពេលមួយ (Cryogenian) នៅពេលដែលផែនដីស្ទើរតែគ្របដណ្ដប់ដោយផ្ទាំងទឹកកកក្រាស់^[១១]នេះត្រូវបានគេហៅថាទ្រឹស្ដីផែនដីព្រិល

អ្វីដែលវាត្រូវបានធ្វើឡើង

A rough size comparison of Earth and the other three terrestrial planets, Mercury, Venus and Mars.

ផែនដី គឺជាភពមួយនេះមានន័យថាវាត្រូវបានបង្កើតឡើងពីថ្មដ៏រឹងមាំមួយដូចជា ឧស្ម័នយក្ស វាគឺជាភពធំជាងគេបំផុតក្នុងចំណោមភពទាំងបួនដែលមានទំហំធំនិងអង្កត់ផ្ចិត។

ទម្រង់រូបរាង

រូបរាងរបស់ផែនដីគឺជា oblate sphroid នេះមានន័យថាវាមានរាងជាស្វ៊ែរតែវានៅជុំវិញកណ្តាល បរិវេណនៃផែនដីគឺប្រហែល 40.000 គីឡូម៉ែត្រទំហំមធ្យមនៃផែនដីគឺប្រហែល 12,700 គីឡូម៉ែត្រចំណុចខ្ពស់បំផុតនៅលើផែនដីគឺជាកំពូលភ្នំអេវឺរ៉េសដែលមានកម្ពស់ 8,848 ម៉ែត្រពីលើនីវ៉ូទឹកសមុទ្រចំណុចធម្មជាតិទាបបំផុតគឺក្រោមបាតសមុទ្រម៉ារៀនៀនដែលមានកម្ពស់ត្រឹមតែ 10.911 ម៉ែត្រក្រោមកម្រិតទឹកសមុទ្រ។ ដោយសារតែពំនូកដីនៅកណ្តាលឬអេក្វាទ័រចំណុចខ្ពស់បំផុតពីមជ្ឈមណ្ឌលរបស់ផែនដីគឺនៅលើកំពូលភ្នំគីមបូរ៉ាហ្សូនៅអេក្វាឌ័រ។

A diagram of the inside of the Earth, showing the different layers.

រចនាសម្ព័ន្ធផ្ទៃក្នុង

នៅខាងក្នុងផែនដីគឺស្រដៀងនឹងភពដីគោកដទៃទៀត វាមានស្រទាប់ថ្មខាងក្រៅដែលហៅថាសំបក អ្វីគ្រប់យ៉ាងដែលរស់នៅលើផែនដីគឺនៅលើកំពូលនៃសំបកនេះ ខាងក្រោមនេះគឺជាស្រទាប់ថ្មក្រាស់ដែលត្រូវបានគេហៅថាអាវធំ នៅក្រោមនោះគឺស្រទាប់រាវស្តើងដែលហៅថាស្នូលខាងក្រៅហើយបន្ទាប់មកស្នូលដែកខាងក្នុងរឹង កម្រាស់នៃការផ្លាស់ប្តូរថ្មកែវ នៅលើដីមានកម្រិតជាមធ្យមពី 30-50 គីឡូម៉ែត្រ។ ក្រោមមហាសមុទ្រនៅកន្លែងខ្លះវាមានកម្ពស់ត្រឹមតែ 6 គីឡូម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះ។ នៅខាងក្នុងនៃផែនដីមានកម្តៅខ្លាំងកំដៅនៃស្នូលខាងក្រៅអាចខ្ពស់ដល់ 7000 ° C (12630 ° F) ។

ផ្លាកទិចតូនិក

A map showing the Earth's major tectonic plates.

ផែនដី គឺជាភពដីគោកតែមួយគត់ដែលមានចលនាចាន។ ដោយសារតែផ្ទាំងកញ្ចក់ទ្វារសំបកផែនដីគឺអណ្ដែតលើថ្មរាវក្រាស់នៃសំបកខាងក្រោម។ សំបកត្រូវបានចែកចេញជាផ្នែកដែលហៅថាចាន។ ចានទាំងនេះធ្វើអន្តរកម្មនៅពេលពួកគេធ្វើចលនាបណ្តាលឱ្យមានការរញ្ជួយដីនិងការបង្កើតភ្នំភ្លើងនិងជួរភ្នំ។ កន្លែងដែលចានជួបប្រជុំត្រូវបានគេហៅថាព្រំដែន។ វាមានបីប្រភេទនៃបន្ទាត់ចាន: ស្ថាបនា, បំផ្លិចបំផ្លាញនិងបំលែង។ ^[១២]

នៅចានចានដែលមានភាពខុសប្លែកគ្នាពីរបន្ទះផ្លាស់ទីពីគ្នាទៅវិញទៅមកហើយម៉ាញ៉េក្តៅ (ថ្មរាវ) ត្រូវបានរុញទៅមុខតាមរយៈស្នាមប្រេះ។ ប្រភេទនៃព្រំដែនទាំងនេះធ្វើឱ្យបែកបាក់ពីមហាសមុទ្រភ្នំភ្លើងឬភ្នំ។ ឧទាហរណ៍: ជួរភ្នំពាក់កណ្តាលសមុទ្រ; ជ្រលងភ្នំដ៏ធំ។

នៅឯព្រំដែនចានមួយដែលបង្រួបបង្រួម (ចំនុចបំផ្លិចបំផ្លាញ) បន្ទះពីររុញទៅមុខគ្នា។ កោះនេះបង្កើតជាកោះភ្នំភ្លើងភ្នំភ្លើងនិងជួរភ្នំខ្ពស់។ ឧទាហរណ៏: ភ្នំហិម៉ាឡៃ; អាន់ដេស; ធ្នូកោះជប៉ុន។

នៅឯព្រំប្រហោងប្លាស្ទិកមានបន្ទះពីររុញគ្នាទៅវិញទៅមក។ នៅពេលដែលពួកវារំកិលគ្នាទៅវិញទៅមក។ ប្រភេទនៃព្រំដែនចាននេះបណ្តាលឱ្យមានការរញ្ជួយដី។ ឧទាហរណ៍: San Andreas Fault ។

ផ្ទៃដីខាងក្រៅ

ផែនដីផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងខ្លាំងពីកន្លែងមួយទៅកន្លែងមួយ។ ផ្ទៃខាងលើជាង 70% ត្រូវបានគ្របដណ្តប់ដោយទឹក។ ផ្ទៃទឹកនៅក្រោមទឹកមានលក្ខណៈដូចៗគ្នាជាច្រើនដូចជាទឹកសមុទ្រខាងលើដែលមានភ្នំភ្លើងភ្នំនិងត្រែឬអន្លង់។ 30% មិនគ្របដណ្តប់ដោយទឹកគឺភាគច្រើនព្រៃឈើវាលខ្សាច់វាលទំនាបភ្នំនិងខ្ពង់រាប។ អរិយធម៌របស់មនុស្សបាននាំឱ្យមានកំណើននគរូបនីយកម្ម - កំណើនទីក្រុង។

រឿងជាច្រើនអាចផ្លាស់ប្តូរផ្ទៃផែនដី។ ការប៉ះទង្គិចចានគឺជាមូលហេតុចម្បងនៃការផ្លាស់ប្តូរប៉ុន្តែមានមួយចំនួនផ្សេងទៀតដូចជាសំណឹកពីខ្យល់និងភ្លៀងសំណឹកដោយមហាសមុទ្រឬផលប៉ះពាល់ពីផ្កាយព្រះគ្រោះ។ មានដុំថ្មសំខាន់ៗបីប្រភេទដែលបង្កើតបានជាផ្ទៃផែនដី:

ថ្មអុកស៊ីសែនត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅពេលដែលម៉ាម៉ាឬធូលីធ្យូងថ្មលាតសន្ធឹងលើផ្ទៃហើយត្រជាក់។ នៅពេលដែលវាត្រជាក់វាប្រែទៅជាថ្មឬរឹងមាំ។

សិលាសិលាត្រូវបានផលិតចេញពីដីល្បាប់ដូចជាខ្សាច់ឬថ្មតូចៗផ្សេងទៀតដែលត្រូវបានកំទេចនិងរុំព័ទ្ធយ៉ាងជិតគ្នា។

ថ្មមេដែកដែលត្រូវបានធ្វើឡើងនៅពេលដែលទាំងពីរប្រភេទផ្សេងទៀតត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរដោយសីតុណ្ហភាពខ្ពស់ឬទាបនិងសម្ពាធ។

Hydrosphere

ទឹកទាំងអស់នៅលើផែនដីនៅលើដីឬនៅក្នុងបរិយាកាសគឺជាផ្នែកមួយនៃ hydrosphere ប្រហែល 97,5% នៃទឹកទាំងអស់គឺជាទឹកប្រៃ។ប្រហែលពាក់កណ្តាលកសាបបច្ចុប្បន្ននេះមទឹកកក។ [12]មហាសមុទ្រស្រូបយកឬស្រូបយកកាបូនឌីអុកស៊ីត ឧស្ម័នដែលបន្ថែមឥទ្ធិពលផ្ទះកញ្ចក់និងកំដៅផែនដី។ ទឹកនៅលើភពផែនដីមិនហួតដូចភពអង្គារទេ ព្រោះភពផែនដីមានម៉ាសធំនិងមានCO2

បរិយាកាស

បរិយាកាសរបស់ភពមួយគឺជាស្រទាប់នៃឧស្ម័នផ្សេងៗដែលនៅជុំវិញវា។ វាត្រូវបានរក្សាទុកនៅទីនោះតាមទំនាញផែនដី។ បរិយាកាសរបស់ផែនដីត្រូវបានបង្កើតឡើងពីអាសូត 78% 21% អុកស៊ីសែននិងបរិមាណតិចតួចនៃឧស្ម័នផ្សេងៗទៀត។^[១៣] ល្បាយនេះត្រូវបានគេហៅថាខ្យល់។ លើសពីនេះទៀតមានស្រទាប់ឧស្ម័នអូហ្សូនដែលហៅថាស្រទាប់អូហ្សូន។ អូហ្សូនស្រូបយកវិទ្យុសកម្មអ៊ុលត្រាវីយូឡេចេញពីព្រះអាទិត្យ។ កាំរស្មីអ៊ុលត្រាវីយូឡេនមានគ្រោះថ្នាក់ដល់មនុស្សដូច្នេះហើយបើគ្មានជីវិតស្រទាប់អូហ្សូននឹងមិនអាចទៅរួចទេ។ បរិយាកាសក៏ការពារផែនដីពីគ្រោះថ្នាក់ដោយឧបទ្ទវហេតុនិងអាចម៍ផ្កាយតូចៗ។ នេះគឺដោយសារតែពួកគេដុតឡើងដោយសារតែការកកិតទាំងអស់ខណៈដែលពួកគេបានហើរតាមរយៈវា។ វាក៏អាចជួយរក្សាកំដៅផែនដីផងដែរ។ ^[១៤]ឧស្ម័នមួយចំនួនរួមទាំងកាបូនឌីអុកស៊ីតនិងមេតានសកម្មភាពដូចជាភួយនៅជុំវិញផែនដីពួកគេអន្ទាក់កំដៅនៅក្រោមវារក្សាភពផែនដីក្តៅ។ នេះត្រូវបានគេហៅថាឥទ្ធិពលផ្ទះកញ្ចក់ធម្មជាតិ។ នៅពេលមនុស្សបង្កើតរោងចក្រនិងរោងចក្រថាមពលដើម្បីធ្វើចរន្តអគ្គិសនីការដុតត្រូវបានជាប់ទាក់ទង។ ការបំភាយឧស្ម័នអនុញ្ញាតឱ្យបញ្ចេញកាបោនឌីអុកស៊ីតច្រើន។ កាបូនឌីអុកស៊ីតនេះឡើងចូលទៅក្នុងបរិយាកាសហើយអន្ទាក់ជាច្រើនមានកំដៅច្រើន។ នេះហៅថាការឡើងកម្តៅផែនដី។

អាកាសធាតុ និងវដ្តនៃទឹក

ខ្យល់ក្តៅបានកើនឡើង។ នៅពេលវាឡើងវាកាន់តែត្រជាក់ម្តងទៀតហើយធ្លាក់។ នេះត្រូវបានគេហៅថាចរន្តវិលវល់។^[១៥] នៅពេលដែលខ្យល់ក្តៅប៉ះនឹងខ្យល់អាកាសខ្យល់ខុសៗគ្នាកើតឡើង។ ចរន្តអគ្គីសនីគឺជាមូលហេតុនៃអាកាសធាតុស្ទើរតែទាំងអស់នៅលើផែនដី។ នៅពេលដែលវាក្តៅនៅលើផ្ទៃទឹកហួតហើយក្លាយជាចំហាយទឹកឬចំហាយទឹក។ ទឹកក្តៅនេះឡើងក្តៅ។ នៅពេលវាឡើងវាកាន់តែត្រជាក់។ នៅពេលដែលវាត្រជាក់វាត្រលប់ទៅទឹកម្តងទៀត។ នេះបណ្តាលឱ្យមានពពកនិងភ្លៀង។ វាត្រូវបានគេហៅថាវដ្តទឹក។ ^[១៦]

គន្លង និងបង្វិលជុំ

ផែនដីត្រូវការរយៈពេល 24 ម៉ោងដើម្បីបញ្ចប់មួយថ្ងៃនិងប្រហែល 365 ថ្ងៃដើម្បីបញ្ចប់មួយឆ្នាំ។ តាមពិតផែនដីត្រូវការ 365.24 ថ្ងៃដើម្បីវិលជុំវិញព្រះអាទិត្យ។ ដើម្បីធ្វើឱ្យគ្រប់ចំនួនថ្ងៃប្រចាំឆ្នាំ ជារៀងរាល់ឆ្នាំត្រូវបន្ថែមមួយថ្ងៃបន្ថែមរៀងរាល់បួនឆ្នាំម្តងធ្វើឱ្យឆ្នាំទីបួនមាន 366 ថ្ងៃ។ នេះគឺជាឆ្នាំបង្គ្រប់មួយ។ ផែនដីជាមធ្យមគឺចម្ងាយ 150 លានគីឡូម៉ែត្រពីព្រះអាទិត្យហើយធ្វើដំណើរក្នុងល្បឿន 30 ម៉ាយក្នុងមួយវិនាទីឬក៏ 108,000 ម៉ាយក្នុងមួយម៉ោង។ ^[១៧]

ព្រះច័ន្ទវិលជុំវិញភពផែនដីក្នុងចម្ងាយជាមធ្យម 250,000 ម៉ាយល៍។ វាត្រូវបានចាក់សោរជាប់ទៅនឹងផែនដីដែលមានន័យថាវាតែងតែមានផ្នែកដូចគ្នាដែលប្រឈមនឹងផែនដី។ វាត្រូវចំណាយពេលប្រហែលមួយខែដើម្បីបញ្ចប់គន្លងមួយ។

ផែនដី គឺជាផ្នែកមួយនៃប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យនិងវិលជុំវិញព្រះអាទិត្យរួមជាមួយវត្ថុតូចៗរាប់ពាន់និងភពប្រាំបី។ ព្រះអាទិត្យនិងប្រព័ន្ធថាមពលព្រះអាទិត្យដែលបច្ចុប្បន្នកំពុងធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់រន្ធ Orion នៃ Galaxy Milky Way ហើយនឹងត្រូវចំណាយពេលប្រហែល 10,000 ឆ្នាំក្រោយ។^[១៨]

កំណត់ចំណាំ

មើលផងដែរ

ឯកសារយោង

↑ ^១,០ ^១,១ ^១,២ ^១,៣ ^១,៤ Williams, Dr. David R. "Earth Fact Sheet". NASA. Retrieved 2011-02-03.
↑ Standish, E. Myles; Williams, James C. "Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets" (PDF). International Astronomical Union Commission 4: (Ephemerides). Archived from the original (PDF) on 2012-02-20. Retrieved 2010-04-03.{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) See table 8.10.2. Calculation based upon 1 AU = 149,597,870,700(3) m.
↑ Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N. (2000). Allen's Astrophysical Quantities. Springer. p. 294. ល.ស.ប.អ. 0387987460. http://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294.
↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Earth#cite_note-science_241_4872_1441-25
↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Earth#cite_note-age_earth1-26
↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Earth#cite_note-Harrison_2002-27
↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Earth#cite_note-britt2000-28
↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Earth#cite_note-carrington-29
↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Earth#cite_note-water_vapor-30
↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named age_earth
↑ Fundamentals of physical geography - the greenhouse effect"។ Physical Geography។ បានយកមក 2009-08-06។
↑ Tackley, Paul J. (2000-06-16). "Mantle convection and plate tectonics: towards an integrated physical and chemical theory". Science 288 (5473): 2002–2007. DOI:10.1126/science.288.5473.2002.
↑ "What causes weather?"។ NASA។ បានយកមក 2009-08-06។
↑ Staff (2007-08-07)។ "Useful Constants"។ International Earth Rotation and Reference Systems Service។ បានយកមក 2008-09-23។
↑ "NASA- an Earth fact sheet"។ NASA។ បានយកមក 2009-08-06។
↑ "Earth's location in the Milky Way"។ NASA។ បានយកមក 2009-08-06។
↑ "NASA- an Earth fact sheet"។ NASA។ បានយកមក 2009-08-06។
↑ "Earth's location in the Milky Way"។ NASA។ បានយកមក 2009-08-06។

តំណភ្ជាប់ខាងក្រៅ

វិគីមេឌាទូទៅមានមេឌាដែលទាក់ទងទៅនឹង: Earth

"Solar Views". Calvin J. Hamilton. Retrieved 06-08-2009. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
"NASA – Earth". Nasa. Archived from the original on 2005-03-10. Retrieved 06-08-2009. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)

[earthfact-1] ១,០ ^១,១ ^១,២ ^១,៣ ^១,៤ Williams, Dr. David R. "Earth Fact Sheet". NASA. Retrieved 2011-02-03.

[standish_williams_iau-2] Standish, E. Myles; Williams, James C. "Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets" (PDF). International Astronomical Union Commission 4: (Ephemerides). Archived from the original (PDF) on 2012-02-20. Retrieved 2010-04-03.{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) See table 8.10.2. Calculation based upon 1 AU = 149,597,870,700(3) m.

[Allen294-3] Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N. (2000). Allen's Astrophysical Quantities. Springer. p. 294. ល.ស.ប.អ. 0387987460. http://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294.

[4] ttp://en.wikipedia.org/wiki/Earth#cite_note-science_241_4872_1441-25

[5] ttp://en.wikipedia.org/wiki/Earth#cite_note-age_earth1-26

[6] ttp://en.wikipedia.org/wiki/Earth#cite_note-Harrison_2002-27

[7] ttp://en.wikipedia.org/wiki/Earth#cite_note-britt2000-28

[8] ttp://en.wikipedia.org/wiki/Earth#cite_note-carrington-29

[9] ttp://en.wikipedia.org/wiki/Earth#cite_note-water_vapor-30

[age_earth-10] Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named age_earth

[11] Fundamentals of physical geography - the greenhouse effect"។ Physical Geography។ បានយកមក 2009-08-06។

[jour-12] Tackley, Paul J. (2000-06-16). "Mantle convection and plate tectonics: towards an integrated physical and chemical theory". Science 288 (5473): 2002–2007. DOI:10.1126/science.288.5473.2002.

[13] "What causes weather?"។ NASA។ បានយកមក 2009-08-06។

[14] Staff (2007-08-07)។ "Useful Constants"។ International Earth Rotation and Reference Systems Service។ បានយកមក 2008-09-23។

[15] "NASA- an Earth fact sheet"។ NASA។ បានយកមក 2009-08-06។

[16] "Earth's location in the Milky Way"។ NASA។ បានយកមក 2009-08-06។

[17] "NASA- an Earth fact sheet"។ NASA។ បានយកមក 2009-08-06។

[18] "Earth's location in the Milky Way"។ NASA។ បានយកមក 2009-08-06។

[១]

[២]

[៣]

[៤]

[៥]

[៦]

[៧]

[៨]

[៩]

[១០]

[១១]

[១២]

[១៣]

[១៤]

[១៥]

[១៦]

[១៧]

[១៨]