រដ្ឋមន

រដ្ឋមន ( ភូមា : မွန်ပြည်နယ် , បាននិយាយថា  [mʊɴpjìnɛ] ; មន : တွဵုရးဍုၚ်မန် ) គឺជាបំណែងចែករដ្ឋបាលនៃ ប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា ។ រដ្ឋនេះស្ថិតនៅចន្លោះ រដ្ឋកាយីន ទៅខាងកើត សមុទ្រអង់ដាម៉ង់ នៅខាងលិច តំបន់បាហ្គា នៅភាគខាងជើង និង តំបន់តានីនថារយី នៅភាគខាងត្បូង និងមានព្រំប្រទល់ខ្លីជាមួយ ខេត្តកញ្ចនបុរី របស់ ប្រទេសថៃ នៅចុងភាគអាគ្នេយ៍។ រដ្ឋមនមានផ្ទៃដី១២ ១៥៥ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ (4,693 sq mi) ។

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

បុរេប្រវត្តិ

ពួកមនគឺមាននគរដំបូងរបស់ពួកគេដែលហៅថា សុវណ្ណភូមិ ដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅជុំវិញកំពង់ផែ ថាថុន ក្នុងប្រហែល 300 មុនគ.ស តែត្រូវបានជំទាស់ដោយអ្នកប្រាជ្ញវិទូខ្លះ។

ទំនៀមទម្លាប់ផ្ទាល់ខ្លួនបានបង្ហាញថា ពួកគេមានទំនាក់ទំនងជាមួយ ពុទ្ធសាសនា តាមរយៈនៅឆ្នេរសមុទ្រនៅដើមសតវត្សទី 3 មុនគ.ស ទោះបីជានៅសតវត្សទី 2 មុនគ.ស. នៅពេលដែលពួកគេបានទទួលបេសកជនពីព្រះសង្ឃពីព្រះបាទ អសោក ។ ពួក​មន​បាន​ប្តូរ​ទៅ​កាន់ ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ​នៅ​មុន​សតវត្ស​ទី​៦  ហើយ​ពួក​គេ​បាន​យក ​អក្សរ​បាលី ​របស់​ឥណ្ឌា ។ កំណត់ត្រាជាលាយលក្ខណ៍អក្សររបស់ជនជាតិមនភាគច្រើនត្រូវបានបំផ្លាញដោយសារសង្គ្រាម។ ជនជាតិមនបានលាយបញ្ចូលគ្នានូវវប្បធម៌ឥណ្ឌា និងមនជាកូនកាត់នៃអរិយធម៌។ នៅឆ្នាំ ៨២៥ ពួកគេបានតាំងខ្លួនយ៉ាងរឹងមាំនៅភាគខាងត្បូង និងភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា ហើយបានបង្កើតទីក្រុង បាហ្គោ និង ថាថុន។. នៅពាក់កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី 9 ពួកគេបានចូលកាន់កាប់ភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាទាំងអស់។

នរគមន

នគរមនដែលបានកត់ត្រាដំបូងដែលបានថាជាជនជាតិមនគឺនៅ ទ្វាវតី ដែលបានរីកចម្រើនរហូតដល់ប្រហែលឆ្នាំ ១០២៤ នៃគ.ស នៅពេលដែលរាជធានីរបស់ពួកមនត្រូវបានបណ្តេញចេញដោយ អាណាចក្រខ្មែរ ហើយប្រជាជនភាគច្រើនបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងលិចទៅកាន់ប្រទេសភូមានាពេលបច្ចុប្បន្ន ហើយទីបំផុតបានបង្កើតនគរថ្មី។ នៅទីបំផុតបានពួកមនស្ថិតនៅក្រោមក្រុមជនជាតិភាគតិចថ្មីដែលមកដល់ពីភាគខាងជើង។

វត្តមានរបស់អង់គ្លេស

ប្រទេសភូមា​ រួម​ទាំង​រដ្ឋមន​ដែល​ត្រូវ​បាន ​ចក្រភព​អង់គ្លេសដាក់អាណានិគម ​ក្នុង​ឆ្នាំ ១៨២៤ បន្ទាប់​ពី ​សង្គ្រាម​អង់គ្លេស​-ភូមា​លើក​ទី១ ។ ពួកមនបានជួយអង់គ្លេសក្នុងសង្គ្រាមនោះ ជាថ្នូរនឹងកិច្ចសន្យានៃការដឹកនាំរបស់ពួកគេបន្ទាប់ពីភូមាចាញ់សង្គ្រាម។ ជនជាតិ​មន​រាប់​សែន​នាក់​ដែល​បាន​ធ្វើ​ចំណាកស្រុក​ចូល ​ប្រទេស​សៀម​ហើយបាន ​ត្រឡប់​ទៅ​ស្រុក​កំណើត​វិញ​នៅ​ពេល​ដែល​វា​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​អង់គ្លេស។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី កិច្ចសន្យារបស់អង់គ្លេសនិងពួកមនក្នុងការស្ដាររាជាណាចក្រមនមិនត្រូវបានសម្រេចឡើយ។

ឯករាជ្យពីភូមា

នៅឆ្នាំ 1947 ពួកមនបានប្តេជ្ញាចិត្តដោយផ្តាច់រដ្ឋខ្លួនឯង ពី សហភាពភូមាដែលមិនទាន់មានទម្រង់ ។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីភូមា លោក យូ នូ បានបដិសេធ ដោយនិយាយថា គ្មានសិទ្ធិជាតិណាដាច់ដោយឡែកសម្រាប់ជនជាតិមន គួរតែត្រូវបានពិចារណា។ កងទ័ពភូមាបានចល័តចូលទៅក្នុងតំបន់ដែលទាមទារដោយពួកជាតិនិយមមន ហើយបានដាក់ការគ្រប់គ្រងដោយកម្លាំង ដែលបណ្តាលឱ្យមានសង្រ្គាមស៊ីវិល។ ពួកមនបំបែកខ្លួនបានបង្កើត រណសិរ្សប្រជាជនមន ដែលក្រោយមកត្រូវបានជំនួសដោយ គណបក្សរដ្ឋមនថ្មី (NMSP) ក្នុងឆ្នាំ 1962។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ 1949 ភ្នំភាគខាងកើតនៃរដ្ឋខ្លះ ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយ NMSP និង អាវុធយោធារបស់ខ្លួន រណសិរ្សរំដោះជាតិមន(MNLF) ។ ក្រៅ​ពី​ការ​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​កណ្តាល MNLF បាន​ប្រយុទ្ធ​ជាមួយ ​ប្រជាជន​ការ៉េន លើ​ការ​គ្រប់​គ្រង​ការ​ឆ្លង​កាត់​ព្រំដែន​ដែល​រក​ចំណូល​បាន​ចូល​ទៅ​ក្នុង ​ប្រទេស​ថៃ ។

នៅឆ្នាំ 1974 មួយផ្នែកដើម្បី ទាមទារការ បំបែកខ្លួន របស់មន រដ្ឋមនស្វ័យភាពតាមទ្រឹស្តីត្រូវបានបង្កើតឡើងចេញពីផ្នែកនៃផ្នែកថា នីនថាយី និង ផ្នែកបាហ្គោ ។ ការតស៊ូបានបន្តរហូតដល់ឆ្នាំ 1995 នៅពេលដែល NMSP និង SLORC បានយល់ព្រមបទឈប់បាញ់។ នៅឆ្នាំ ១៩៩៦ សម្ព័ន្ធមនោរម្យ ត្រូវបានបង្កើតឡើង។ កងទ័ពរបស់ SLORC បានបន្តប្រតិបត្តិការដោយមិនគោរពកិច្ចព្រមព្រៀង។