សេដ្ឋកិច្ច
- For a topical guide to this subject, see Outline of economics.
សេដ្ឋកិច្ច និង សេដ្ឋសាស្ត្រ
កែប្រែយោងតាមវចនានុក្រមខ្មែររៀបរៀងដោយ សម្តេចសង្ឃរាជ ជួន ណាត (១៩៦២) ដែលខាងវិទ្យាស្ថានភាសាជាតិបានអំពាវនាវឲ្យប្រើប្រាស់ជាគោលនោះ បានពន្យល់ពាក្យសេដ្ឋកិច្ចថាបានមកពីបន្សំរវាងពាក្យ សេដ្ឋ + កិច្ចការ ក្នុងនោះពាក្យ"សេដ្ឋ" មានន័យថា ប្រសើរ ឧត្តុង្គឧត្តម។ រួមសេចក្តីមក សេដ្ឋកិច្ចមានន័យថាជាកិច្ចការដ៏ឧត្តុង្គឧត្តមថ្លៃថ្លា ឬក៏ជាកិច្ចការទាំងឡាយដែលធ្វើឲ្យប្រទេសជាតិរីកចំរើន ។ សំណេរក្រោយមកមានការប្រើប្រាស់ពាក្យនេះក្នុងន័យប្រាសចាកពីន័យដើមរបស់វា ពោលគឺនៅពេលដែលពាក្យនេះត្រូវបានយកទៅប្រើឲ្យសមន័យទៅនឹងពាក្យបារាំងឬអង់គ្លេសថា អេកូនូមី (Economy)។ លោក រ. គោវិទ (១៩៦៧) បានពន្យល់ពាក្យសេដ្ឋកិច្ច នេះថា ជាការសន្សំទុកឲ្យចំរើនឡើង ឬជាកិច្ចការរាជការដែលទាក់ទងនឹងពាណិជ្ជកម្ម និងឧស្សាហកម្មទូទៅ ។ ចំណែកលោក ហ៊ាន សាហ៊ីប និងហ៊ីង ថូរ៉ាក់ស៊ី (២០០៤) បាន បញ្ជាក់ពីការប្រើប្រាស់ពាក្យនេះសំដៅទៅលើអត្ថន័យបីជាសំខាន់ ១) សេដ្ឋកិច្ចគឺជាសំណុំនៃទំនាក់ទំនងផលិតកម្មសង្គម និង ជាខឿនទៃទំនាក់ទំនងនេះ ២) សេដ្ឋកិច្ចក្នុងន័យជាវិស័យ ផ្នែក ឬទំហំសេដ្ឋកិច្ចដូចជា៖ សេដ្ឋកិច្ចឧស្សាហកម្ម សេដ្ឋកិច្ចកសិកម្ម ៣) សេដ្ឋកិច្ចក្នុងន័យកម្មវត្ថុសិក្សា (សេដ្ឋសាស្ត្រ)។ ចំណែកឯពាក្យថាសេដ្ឋសាស្ត្រវិញគ្រាន់តែសំដៅទៅលើសាស្ត្រា ឬវិជ្ជាដែលពន្យល់អំពីរបៀបរបបឬបែបផែននៃសេដ្ឋកិច្ច ។ តែយ៉ាងណា ន័យរបស់ពាក្យសេដ្ឋកិច្ច និងសេដ្ឋសាស្ត្រនៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះគឺជាន័យដែលផ្តល់ឲ្យដោយលោក រ. គោវិទជាចម្បង។
បើវិភាគពាក្យតាមនិរុត្តិសាស្ត្រ(etymology) ពាក្យថាសេដ្ឋកិច្ចគឺបានមកពីពាក្យក្រិច(ភាសាក្រិច) οίκω [oeko=ផ្ទះ] និង νέμω [nemo=ការបែងចែក] ពោលគឺសំដៅទៅ លើការចាត់ចែងទាំងឡាយនៅក្នុងផ្ទះដោយមេគ្រួសារ។ ន័យដើមរបស់ពាក្យនេះដូចជាមានលក្ខណៈចំឡែកបន្តិចបើប្រៀបធៀបទៅ នឹងវិសាលភាពនៃអត្ថន័យ របស់ពាក្យដែលកំពុង ត្រូវបានប្រើប្រាស់នាពេលបច្ចុប្បន្ន ពោលគឺយើងច្រើននិយាយសំដៅទៅដល់ន័យថាជាកិច្ចការសង្គមជាធំ។ ប៉ុន្តែបើគិតឲ្យល្អិតបន្តិចនោះ គ្រួសារនិងសង្គមមានលក្ខណៈរួមគ្នាច្រើននៅក្នុងការចាត់ចែងកិច្ចការនិងធនធាន។ គ្រួសារប្រឈមមុខនឹងការសំរេចចិត្តជាច្រើនដូចជាថាតើសមាជិកក្នុងគ្រួសារនិមួយៗត្រូវធ្វើអ្វីខ្លះ? អ្នកណាជាអ្នកបោកគក់? អ្នកណាជាអ្នកដាំស្ល? តើចំណូលដែលរកបានត្រូវសន្សំប៉ុន្មាននិងចាយវាយប៉ុន្មាន? តើត្រូវចាយវាយលើអ្វីខ្លះ រាប់ចាប់តាំងពីការចំណាយប្រចាំថ្ងៃ ការចំណាយលើការសិក្សារបស់កូនៗ ការដាក់ទុនរកស៊ី ។ល។ និយាយអោយខ្លី គ្រួសារនិមួយៗត្រូវបែងចែកធនធានរបស់ខ្លួនក្នុងចំណោមសមាជិកដោយផ្អែកលើសមត្ថភាព ការខិតខំប្រឹងប្រែង ចំណង់ចិត្តរបស់ពួកគេម្នាក់ៗ និងត្រូវធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីរក្សាលំនឹងស្ថានភាពគ្រូសារផងដែរ។ យើងតែងតែប្រើប្រាស់ពាក្យថាសេដ្ឋកិច្ចគ្រួសារ"សម្រាប់សំដៅទៅដល់កិច្ចការដែលបានរៀបរាប់ មកខាងលើនេះ។ សង្គមក៏ដូចជាគ្រួសារមួយដែរ គឺតែងជួបប្រទះការសំរេចចិត្តជាច្រើនដូចជាតើត្រូវផលិតអ្វី? ផលិតដោយរបៀបណា? ផលិតសំរាប់អ្នកណា? និងដើម្បីអ្វី?
ជាទូទៅពាក្យសេដ្ឋសាស្ត្រសំដៅទៅលើកិច្ចការសង្គមជាជាងកិច្ចការគ្រួសារ ពីព្រោះថាទ្រឹស្តីដែលនឹងលើកយកមកអធិប្បាយនៅទីនេះមានឫសគល់ជាការដោះស្រាយបញ្ហា សង្គមជាចម្បង។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ គោលគំនិតសេដ្ឋសាស្ត្រអាចយកទៅប្រើប្រាស់ បានយ៉ាងទូលំទូលាយលើគ្រប់បញ្ហាដែលចោទមានឡើង សូម្បីតែបញ្ហាផ្ទាល់ខ្លូន។ ហើយក៏មានសេដ្ឋវិទូខ្លះបានសិក្សាលើប្រធានបទសង្គមដូចជាអាពាហ៍ពិពាហ៍ ទោសប្រហារជីវិតរហូតដល់ស្ថាប័ននយោបាយ។ យើងនឹងពិនិត្យទៅលើការឲ្យនិយមន័យ ដល់ពាក្យសេដ្ឋសាស្ត្រដោយបណ្តាសេដ្ឋវិទូនៅគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន ហើយនិងពីអ្វីៗដែលពូកគេនិយាយអំពីសេដ្ឋសាស្ត្រ។ តែសូមបញ្ជាក់ថាសេដ្ឋវិទូមិនដែលពេញចិត្តនឹងនិយមន័យណាមួយដែលខ្លួនបានផ្តល់ឲ្យនោះទេ ពួកគេមានអារម្មណ៍ថាវាមានន័យច្រើនជាងនេះទៅទៀត។
លោក Jean-Baptiste Say បានសរសេរថា៖ "កម្មវត្ថុសិក្សាស្តីពីសេដ្ឋសាស្ត្រគឺធ្វើឲ្យដឹងថា តើធនធានធម្មជាតិនានាកកើតឡើងដូចម្តេច? និងប្រើប្រាស់ដូចម្តេច? ដើម្បីបំពេញសេចក្តីត្រូវការរបស់សង្គមជាតិ"។ ផ្អែកលើនិយមន័យនេះ យើងអាចយល់បានថា សេដ្ឋវិទូព្យាយាមយល់ឲ្យកាន់តែច្បាស់នូវដំណើរការបំឡែងធនធានដែលមាន រហូតទៅដល់ការប្រើប្រាស់ចុងក្រោយ ហើយបំណងសំខាន់បំផុតនោះគឺបំពេញតម្រូវការនៃបណ្ដុំមនុស្ស ។ ទោះបីយ៉ាងណានិយមន័យនេះនៅតូចចង្អៀតណាស់សំរាប់វិសាលភាពសេដ្ឋកិច្ចក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន ។
លោក Lionel Robbins បានផ្តល់និយមន័យថា "សេដ្ឋសាស្ត្រជាវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីឥរិយាបថ របស់មនុស្សឈរលើទំនាក់ទំនងរវាងសេចក្តីត្រូវការចុងក្រោយនិងធនធានកម្រ ដែលមានជម្រើសក្នុងការប្រើប្រាស់"។ ជានិយមន័យដែលបន្ថែមន័យបន្តិចទៅលើនិយមន័យ ខាងលើដោយបញ្ជាក់ពីជម្រើសនៃសេចក្តីនេះ ដោយយោង ទៅលើការគ្របគ្រង នូវធនធាន ដោយផលិតជាវត្ថុប្រើប្រាស់ចុងក្រោយតាមវិធីប្រសើរបំផុតទៅតាមសេចក្តីត្រូវការរបស់សង្គម។ ក្នុងនេះសេដ្ឋសាស្ត្រមិនចាប់អារម្មណ៍លើទំនិញពាក់កណ្ដាលសំរេចទេ ដោយធ្វើយ៉ាងណាឲ្យតែបានទំនិញចុង ក្រោយគ្រប់គ្រាន់នឹងបំពេញសេចក្តីត្រូវការ។
លោក Karl Mark ឲ្យនិយមន័យថា "សេដ្ឋសាស្ត្រជាវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាអំពីក្រិត្យក្រម មុខងារ និងការអភិវឌ្ឍន៍ទំនាក់ទំនងរវាងមនុស្សនិងមនុស្សតាមរយៈផលិតកម្ម ការបែងចែក ការផ្លាស់ប្តូរ និងការប្រើប្រាស់ធនធាននានាក្នុងតំណាក់កាលនៃការអភិវឌ្ឍន៍សង្គម" ។ សេដ្ឋវិទូនេះបានផ្តល់និយមន័យដ៏ទូលាយមួយដែលរួមមានការសិក្សាពីសមាសភាគនៅក្នុងសេដ្ឋកិច្ច ទំនាក់ទំនងរវាងសមាសភាគទាំងនោះ ផលិតកម្ម ការបែងចែកផលិតផលសំរេច និងការបែងចែកផលនៅក្នុងសង្គមផងដែរ ។ សមាសភាគសេដ្ឋកិច្ច នៅទីនេះបញ្ជាក់តាមរយៈទំនាក់ទំនងរវាងមនុស្សនិងមនុស្សដែលមានដូចជាផលិតករ អ្នកប្រើប្រាស់ និងរដ្ឋាភិបាលជាដើម។ តែសេដ្ឋសាស្ត្រមិនគ្រាន់តែចាប់អារម្មណ៍តែក្នុងដំណាក់កាលនៃការអភិវឌ្ឍន៍សង្គមទេតែសំរាប់ជីវិតសេដ្ឋកិច្ចពីដើមដល់ចប់ ។
លោក Paul Samuelson បានសរសេរថា "កម្មវត្ថុសិក្សាស្តីពីសេដ្ឋសាស្ត្រគឺជាការប្រើប្រាស់ធនធាន ភោគទ្រព្យដែលមានកំណត់សំរាប់ផលិតទំនិញនិងសេវា រួចបែងចែករបស់ទាំងនោះទៅអោយវណ្ណៈ និងក្រុមមនុស្សផ្សេងៗគ្នា"។ និយមន័យនេះខ្លីនិង មានន័យគ្រប់គ្រាន់ដែលបញ្ជាក់ពីកម្មវត្ថុនៃសេដ្ឋសាស្ត្រ ហើយងាកចេញពីន័យ បែបសង្គមសាស្ត្រដែលសេដ្ឋវិទូទាំងបី ខាងលើបានផ្តល់ដោយរក្សាខ្លឹមសារដែលជាកម្មវត្ថុនៃសេដ្ឋសាស្ត្រ។
សេដ្ឋវិទូ Alfred Marshall បានអោយនិយមន័យយ៉ាងសាមញ្ញថា "សេដ្ឋសាស្ត្រគឺការសិក្សាអំពីជីវិតធម្មតានៃមនុស្សជាតិ " ។ នេះជានិយមន័យយ៉ាងទូលាយបំផុតដែលជាកម្មវត្ថុសិក្សានៃសេដ្ឋសាស្ត្រសំរាប់ពេលបច្ចុប្បន្ន ពោលគឺសេដ្ឋសាស្ត្រអាចយកទៅប្រើប្រាស់បានយ៉ាងទូលំទូលាយ នៅក្នុងក្របខ័ណ្ឌជាគោលការណ៍មួយដែលនឹងយកមកបកស្រាយនៅ ចំណុចជាបន្តបន្ទាប់ខាងក្រោម។ សេដ្ឋវិទូភាគច្រើនកំណត់ឲ្យនិយមន័យសេដ្ឋសាស្ត្រថា "ជាការសិក្សាអំពីរបៀបដែលសង្គមនិមួយៗចាត់ចែងធនធានដ៏កម្ររបស់ខ្លួន" ឬ អាចសរុបមួយទៀតថា "សេដ្ឋសាស្ត្រជាវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សា ស្រាវជ្រាវរកវិធីដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហា ការប្រើប្រាស់ឲ្យចំទីកន្លែង និងចំពេលវេលា និងឲ្យមានប្រសិទ្ធភាព នូវធនធានសេដ្ឋកិច្ច ឬកត្តាផលិតកម្មដែលយើងមានដោយកម្រ និងគ្រប់គ្រងកត្តាទាំងនេះក្នុងទិស ដៅបំពេញឲ្យបាននូវតំរូវការរបស់សង្គមមនុស្ស" (សាហ៊ីប និង ថូរ៉ាក់ស៊ី ២០០៤)។ ពិនិត្យតាមនិយមន័យនេះ មានពាក្យបីសំខាន់គឺរបៀប វិធីសាស្ត្រចាត់ចែងធនធានកំរ និងសង្គម អាចប្រែបានថាជាក្បួនខ្នាត ដែលសំដៅទៅលើការរៀបចំធានធានដែលមានកំណត់ ដូចជាផ្ទៃដី ធនធានធម្មជាតិ ប្រជាជន ដោយធ្វើយ៉ាងណាឲ្យទទួលផលមកវិញជាអតិបរមា ហើយមិនមែនសំរាប់មនុស្សម្នាក់ៗទេ តែសំរាប់បណ្ដុំមនុស្សទាំងអស់ ឬក៏សង្គមមួយ។
មុខវិជ្ជានេះត្រូវបានបែងចែកជាពីរសាខាគឺ៖ មីក្រូសេដ្ឋកិច្ចដែលសិក្សាពីបុគ្គលម្នាក់ៗមានដូចជាគេហជន និងអាជីវកម្ម និងម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ចជាកាសិក្សាពីកិច្ចការរបស់ប្រទេសមួយទាំងមូលដែលជាទូទៅពិចារណាទៅលើការផ្គត់ផ្គង់សរុបនិងតម្រូវការសរុប មូលធន និងទំនិញ។ ចំណុចដែលទទួលការចាប់អារម្មណ៍នៅក្នុងសេដ្ឋកិច្ចមាន ការបែងចែកធនធានកំរ ផលិតកម្ម ការចាត់ចែង ពាណិជ្ជកម្ម និងការប្រកួតប្រជែង។ មូលដ្ឋានគ្រឹះនៃសេដ្ឋកិច្ចត្រូវបានយកទៅប្រើប្រាស់កាន់តែច្រើនឡើងដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទាំងឡាយដែលទាក់ទងទៅនឹងជម្រើសនៅក្រោមភាពកំរ ឬការកំណត់តម្លៃសេដ្ឋកិច្ច។
សេដ្ថកិច្ចទីផ្សារសេរី (Capitalisim)គឺជាទំរង់សេដ្ឋកិច្ចមួយដែលមានប្រវិត្តចេញពីបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច។
