Seangbopha sc

ប្រវត្តិ

នៅក្រោម សតវត្សទី 19 រដ្ឋបាលអាណានិគមបារាំង កំពត បានក្លាយជា មជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋបាល ថ្នាក់តំបន់ ដែលមានស្ថានភាព នៃស្រុក តាមព្រំដែនជាមួយ រដ្ឋដែលជា លទ្ធផលនៃការមួយ កំណត់ព្រំដែន នៃព្រះរាជាណាចក្រ កម្ពុជា ។

ស្រុកបន្ទាយមាស

ស្រុកបន្ទាយមាសមានប្រជាជនចំនួន១០០គ្រួសារក្នុងមួយភូមិប្រជាជនភាគច្រើនប្រកបរបរធ្វើស្រែចំការនិងដាំដំណាំដោយសារតែនៅតំបន់សំបូរទៅដោយដីមានជីវជាតិនិងប្រពន្ខ័ធារាសស្រ្តគ្រប់គ្រាន់ហើយប្រជាជនមួយចំនួនទៀតប្រកបរបរចិញ្ចឹមសត្វ ល ។

ប្រវត្តិសាស្រ្ត

.

ប្រវត្តិសាស្រ្តស្រុកទូកមាស ស្រុកទូកមាសគឺជា ស្រុកមួយស្ថិតនៅខេត្តកំពតដែលមានឈ្មោះដើមថាស្រុកបន្ទាយមាស តែដោយនៅដើមសតវត្សទី១៧ ស្រុកនោះមានទូកមាស១ដែលអណ្ដែត

អត្ថន័យនិងឈ្មោះ

.

ស្រុបន្ទាយមាសមានន័យថាកាលពីដើមមានទូកមាសមួយមានមាសជាច្រើនក្នុងទូកមាសនោះហើយអណ្ដែតមកលើទឹកទើបហៅថាឈ្មោះថាស្រុបន្ទាយមាស។

ការអប់រំ

សព្វថ្ងៃ ខេត្តស្រុកបន្ទាយមាសមានសិស្សជាង ១៥០ ០០នាក់ កំពុងតែសិក្សានៅសាលាបឋមសិក្សាចំនួន ២៩៨ និង ៧៩ វិទ្យាល័យផ្សេងទៀត។ ស្ថិតនៅ ២៦,៥% នៃប្រជាជនសរុបស្រុកទូកមាសទទួលបានការចុះឈ្មោះចូល រៀនច្រើនជាងគេនៅទូទាំងប្រទេស។

ការប្រកបមុខរបរ

.

ស្រូវគឺជាទិន្នផលកសិកម្មចម្បងសម្រាប់ស្រុក។ ដីប្រហែល ១២៥ ០០ ហិកតា ត្រូវបានរក្សាទុកសម្រាប់ដាំស្រូវដោយមានទិន្នផលជាមធ្យមខ្ពស់ចំនួន ២,៦ តោនក្នុងមួយហិកតានៅរដូវវស្សា និង ៣,៣ តោន ក្នុងមួយហិកតានៅរដូវប្រាំង។ ផ្លែឈើក៏ជាដំណាំសំខាន់នៅក្នុងស្រុកបន្ទាយមាសផងដែរ។

វប្បធម៍

.

អ្នកស្រុកបន្ទាយមាសគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាប្រពៃណីទំនៀមទំលាប់។

ទេសចរណ៍

.

ស្រុកបន្ទាយមាសបានក្លាយជាទីតាំងដ៏ល្បីល្បាញយ៉ាងឆាប់រហ័ស សម្រាប់អ្នកទេសចរណ៍ជាតិ និងអន្តរជាតិ។ មានចំណុចទាក់ទាញ និងគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ជាច្រើនសម្រាប់បំពេញចិត្តរបស់ភ្ញៀវទេសចរណ៍ទាំងឡាយ។រមណីយដ្ឋាននេះបានចាប់ផ្តើមមានាភាពល្បីល្បាញនិងមានភាទាក់ទាញឡើងនៅឆ្នាំ២០១៣រហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះគឺមានភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិមកចូលកំសាន្តដោយមិនលុះថ្ងៃឡ់ើយ។បើតាមការរៀបរាប់និងបញ្ចាក់ឲ្យដឹងថា កាលពីមុនរមណីយដ្ឋានមួយនេះជាកន្លែងអាងស្តុកទឹកដែលកាលពីដើមឡើយទីនោះមានអ្នកភូមិដដែលបានរស់នៅទីនោះបានសាងសង់អាងស្តុកទឹកដ៏ធំមួយសំរាប់ប្រើប្រាស់​នៅក្នុងភូមិនោះ។តែក្រោយមកដល់បច្ចុប្បន្នគេធ្វើការអភិវឧ្ឍន៏តំបន់នោះក្លាយទៅតំបន់កំសាន្តជាទីចាប់អារម្មណ៏សម្រាប់ជាកន្លែងសំរាកលំហែរកាយនៅថ្ងៃសំរាកពីការងារក្នុងកាលបុណ្យទានផ្សេងៗ។

សេវាកម្ម

.

នៅរមណីយដ្ឋាន ទ្រនប់ទឹកលិច​ នេះដែរមានប្រជាជនដែលរស់នៅកន្លែងទីនោះបានបង្កើតជាសហគមន៍សំរាប់ភ្ញៀវទេសចរដែលធ្វើដំនើរមកកំសាន្តនៅរមណីយដ្ខានផងដែរ។សេវាកម្មនោះមានដូចជា​ ម្ហូបអាហារ ភេសជ្ជះ កន្លែងសំរាក(កញ្ជុះ)ល។​ដោយសេវាកម្មសមរម្យដែលអាចទទួលយកបាន។ហើយអាហារគីមានរស់ជាតិឆ្ងាញ់និងមានផាសុកភាព ល ។

ជារមណីដ្ឋានមួយកន្លែងដែលមានភ្ញៀវទេសចរមកលេងកំសាន្ដច្រើនព្រោះវាជាកន្លែងមួយដែលមានទេសភាពស្រស់បំព្រងនិងអមដោយនិងមានទឹកថ្លាធ្វេងដែលធ្វើអោយមនុស្សចង់ងូតនិងលេងបានយ៉ាងសប្បាយ។ម្យ៉ាងទៀតក៏ជាកន្លែងមួយដែលមាននិងចំការជាច្រើនគួរអោយចាប់អារម្មណ៏និងទស្សនាដែរពិសេសគឺចំការស្វាយ។ សំខាន់គឺខ្យល់បរិសុទ្ធល្អ។

ឃុំសំរោងលើ (បន្ទាយមាស)

'ឃុំសំរោងលើ៖ គឺជាឃុំមួយដែលស្ថិតនៅក្នុងស្រុកបន្ទាយមាស​​ ខេត្ត​កំពត​​។ហើយឃុំនេះមានវត្តចំនួន៤ដូចជា៖ - វត្តបរិវាស​- វត្តដំបូកខ្ពស់- វត្តដំណាក់ត្រយឹង-​ វត្តឧត្តុងមានជ័យ​។ ​​ឃុំនេះមានប្រជាជនរស់នៅច្រើនកុះករ​ ប្រជាជនភាគច្រើនប្រកបរបរកសិកម្ម សំរាប់ចិញ្ជឹមជីវិត​។ បើមើលកាលពីឆ្នាំ២០០០​ មនុស្ស​ភាគច្រើនជាអ្នកក្រីក្រ​ ដោយសារតែពុំទាន់មានចំនេះដឹងគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការប្រកបរបរចិញ្ជឹមជីវិត។ មនុស្សមួយចំនួនធ្វើស្រែ មិនចេះមើលថែដំនាំ ដីមិនមានជីជាតិគ្រប់គ្រាន់ គ្មានការច្នៃប្រឌិត ធ្វើកសិកម្មតាមហេតុតា​មកាល ដូចច្នេះទើបធ្វើអោយជីចភាពពួកគេមិនរីកចំរើនបែបនេះ ។ ណាមួយប្រជាជនភាគច្រើនរងគ្រោះថ្នាក់យ៉ាងខ្លាំង ដោយសារតែមិនមានមណ្ឌលសុខភាព នៅជិតផ្ទះ។​​យ៉ាងណាមិញមនុស្សមួយចំនួនធំបានចេញ ពីស្រុកកំណើតទៅរកការងារធ្វើនៅប្រទេសផ្សេងៗ ដូចជា៖ប្រទេសថៃ ប្រទេសម៉ាលេស៊ីជាដើម។ ហើយមានការជិះជាន់យ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់ជនបរទេស​ មកលើប្រជាជនខ្មែរ ។ ប៉ុន្តែបើក្រលេកមើលបច្ចុប្បន្ននេះវិញ មនុស្សភាគច្រើនមានចំនេះដឹងខ្ពង់ខ្ពស់ យល់ដឹងច្រើនពីសង្គម និងមានការទំនាក់ទំនងគ្នាយ៉ាងជិតស្និត មិនថាតែជនជាតិដទៃ ឬជនជាតិខ្លួន។ ព្រមទាំស្គាល់ពីមជ្ឈដ្ធានខាងក្រៅច្រើន ហើយពួកគេយកចំនេះដឹងដែលគេបានសិក្សាពីសាលានិងចំនេះដឹងផ្សេង មកធ្វើការងារនៅក្នុងស្រុក និងក្នុងប្រទេសរបស់ខ្លួន។​

ស្រុកបន្ទាយមាស

ស្រុកទូកមាស ​​ ស្រុកទូកមាសគឺជា ស្រុកមួយស្ថិតនៅខេត្តកំពតដែលមានឈ្មោះដើមថាស្រុកបន្ទាយមាស តែដោយនៅដើមសតវត្សទី១៧​ ស្រុកនោះមានទូកមាស១ដែលអណ្ដែតតាមដៃស្ទឹងមកដល់ក្បែរស្ពាននៃទីរូមស្រុកបន្ទាយមាស។​ ពេលនោះប្រជាជនដែលរស់នៅជុំវិញទីនោះបាន​​មើលឃើញទូកមាសនោះគ្រប់គ្នា ហើយដោយមានចិត្តចង់បានពេកក៏នាំគ្នាចុះទៅស្រង់ ប៉ុន្តែអ្នកទាំងអស់គ្នាមិនទាន់នឹងបានប៉ះទូកមាសនោះបន្តិចផងស្រាប់តែទូកនោះក៏បានលិចចូលទៅក្រោមបាទស្ទឹងបាត់ទៅ ពេលនោះប្រជាជននាំគ្នារាវរកទូកមាសនោះ តែទោះជានាំគ្នាខំប្រឹងរាវរកយ៉ាងណាក៏ដោយក៏មិនឃើញសោះឡើយ។ លុះដល់យប់មួយនាថ្ងៃសិល្ប៏ដែលព្រះចន្ទ័រះពេញបូណ៏មី​ ទូកមាសនោះក៏បានអណែ្ដតឡើងមកម្ដងទៀត​ ដែលប្រកបដោយពន្លឺពណ៏មាសភ្លឺយ៉ាងចិញ្ចាំង ចិញ្ចាច ហើយប្រជាជនគ្រប់គ្នាក៏នាំគ្នាគោរពនិងលែងហ៊ានប៉ះពាល់ទូកមាសនោះទៀតឡើយ។ ហើយទូកមាសនោះតែងតែបង្ហាញខ្លួនក្រោយៗមកនៅថ្ងៃព្រះចន្ទ័ពេញបូណ៏មី​ ពេលនោះប្រជាជននៅទីនោះក៏នាំគ្នាដាក់ឈ្មោះភូមិនោះថាភូមិទូកមាស​។ រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្នគេបានហៅស្រុកបន្ទាយមាសថា ស្រុកទូកមាស ក៏បានដែរ។

កំពត ( អ.ស.អ.: [kɑmpɔːt], អក្សរឡាតាំង: Kampot) ជា ខេត្ត មួយស្ថិតនៅប៉ែកខាងត្បូងនៃប្រទេសកម្ពុជា មានចម្ងាយ ១៤៨ គ.ម. ពីទីក្រុងភ្នំពេញ មានព្រំប្រទល់ខាងជើងទល់នឹងស្រុកបរសេដ្ឋ ខេត្តកំពង់ស្ពឺ ខាងកើតជាប់នឹងស្រុកត្រាំកក់ និង ស្រុកគីរីវង់ ខេត្តតាកែវ ខាងត្បូងជាប់នឹងឈូងសមុទ្រ ខាងលិចជាប់នឹងស្រុកកំពង់សិលា ខេត្តកោះកុង និងស្រុកព្រៃនប់ ខេត្តព្រះសីហនុ ដូចគ្នាដែរ ខ្សែឆ្នេរដ៏វែងស្ថិតនៅលើឈូងសមុទ្រថៃទៅខាងត្បូង ខេត្តកំពតមានទីក្រុងឈ្មោះក្រុងកំពត។ កំពតមានប្រជាជន ៦២៧ ៨៨៤ នាក់[២] និងប្រកបដោយស្រុកនិងក្រុងចំនួនប្រាំបីដែលបានចែកទៅជាឃុំ-សង្កាត់ ៩២ ជាមួយនិងភូមិសរុប ៤៧៧ នាក់។[៣] ខេត្ត​កំពត​មាន​សំណង់​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាច្រើន​ដូចជា​ផ្ទះ​ ផ្សារ​លក់​ទំនិញ រោងភាពយន្ត​ មន្ទីរពេទ្យ​ជាដើម​ សុទ្ធ​សឹង​​ជា​ភស្ដុតាង​បង្ហាញ​ឱ្យ​ឃើញ​ពី​ការ​ចាប់​អារម្មណ៍​របស់​ពួក​បារាំង​ទៅ​លើ​ទឹក​ដី​ខេត្ត​មួយ​នេះ​។​ហើយក៏មានភ្នំបូកគោដែលជាទីចាប់អារម្មណ៍របស់ភ្ញៀវទេសចរណ៍ជាតិ និងអន្តរជាតិគ្រប់ៗរូបផងដែរ។ នៅលើនោះក៏មានកាស៊ីណូ និង មាន កន្លែងកម្សាន្តជាច្រើនដូចជា៖ វាលស្រែមួយរយ ទឹកធ្លាក់ និងអាចមើលទេសភាព មកខាងក្រោមយ៉ាងស្រស់ស្អាត អាចចាប់ពពកបាន។-ល-។ ទីក្រុងទូកមាសបានតាំងទីនៅខេត្តកំពត។

ឯកសារ:ស្ពានចាស់ស្រុកបន្ទាយមាស.jpg

ស្រុកបន្ទាយមាសជាស្រុកកំណើតរបស់ខ្ញុំ

ទង់ជាតិកម្ពុជា

សូមស្វាគមន៏មកកាន់ទំព័រវីគីភីឌាដោយខ្ញុំបាទឈ្មោះ ស៊ាង បុបា្ជ កើតនៅថ្ងៃទី24 ខែកក្តដា ឆ្នាំ១៩៩៦។

ជាសិស្សផ្នែកទំនាក់ទំនង់សង្គមនិងសារព័ត៍មាន ជំនាន់ទី៥​(២០១៥ -២០១៧)នៃសាលាបច្ចេកទេស ខេត្កកែប ។

ទីកន្លែងកំណើត ភូមិត្រាំសសរ ឃុំសំរោងលើ ស្រុកបន្ទាយមាស ខេត្តកំពត ។ថ្ងៃអនាគតខ្ញុំចង់ក្លាយជាអ្នកកាសែត

.jpg

ស្រុកបន្ទាយមាស

ស្រុកបន្ទាយមាសគឺស្រុកមួយរបស់ខេត្តកំពតដែលមានប្រជាជនរស់នៅជាច្រើនគ្រួសារ ហើយភាគច្រើននៃប្រជាជនទាំងនោះ តែងប្រកបរបរជាអ្នកស្រែចម្ការ និងដាំដំណាំរួមផ្សំជាច្រើន ក្រៅពីមុខរបរស្រែចម្ការ ពួគគាត់ច្រើនទៅធ្វើការការងារនៅទីក្រុងភ្នំពេញ ឬនៅតាមទីកន្លែងផ្សេងៗ ក្នុងគោលបំណងស្វែងរកថវិកាដើម្បីផ្គត់ផ្គង់ក្នុងគ្រួសារជាដើម។

វាលស្រូវ

ស្រូវជាគ្រាប់ធុញ្ញជាតិមួយប្រភេទដែលបានផ្តល់នូវសារធាតុជាច្រើនដល់ការរស់នៅរបស់មនុស្សលោកយើងដែលកំពុងតែរស់នៅសព្វថ្ងៃនេះ ហើយវាក៏ជាចំណីរបស់សត្វជាច្រើនផងដែរ...។

ការធ្វើស្រែ

វាលស្រែជាកន្លែងសម្រាប់ការផលិត និងការដាំដុះដំណាំរួមផ្សំជាច្រើន ដែលបង្កើតបាននូវភោគផលជាច្រើនសម្រាប់នាំយកទៅលក់នៅលើទីផ្សារ ...។

ដើមត្នោត

នៅក្នុងស្រុមបន្ទាយមាសក្រៅពីវាលស្រែដ៏ធំល្វឹងល្វើយ ក្នុងនោះក៏មានប្រភេទរុក្ខជាតិជាច្រើនដែលបានផ្តល់ផលប្រយោជន៍ដល់ប្រជាជនដែលរស់នៅក្នុងតំបន់នោះ ដូចជា៖ ដើមត្នោតជាដើម។

ប្រវត្តិសាស្ត្រស្រុកបន្ទាយមាស

ប្រវត្តិសាស្រ្តស្រុកបន្ទាយមាស ​​ ស្រុកទូកមាសគឺជា ស្រុកមួយស្ថិតនៅខេត្តកំពតដែលមានឈ្មោះដើមថាស្រុកបន្ទាយមាស តែដោយនៅដើមសតវត្សទី១៧​ ស្រុកនោះមានទូកមាស១ដែលអណ្ដែតតាមដៃស្ទឹងមកដល់ក្បែរស្ពាននៃទីរូមស្រុកបន្ទាយមាស។​ ពេលនោះប្រជាជនដែលរស់នៅជុំវិញទីនោះបាន​​មើលឃើញទូកមាសនោះគ្រប់គ្នា ហើយដោយមានចិត្តចង់បានពេកក៏នាំគ្នាចុះទៅស្រង់ ប៉ុន្តែអ្នកទាំងអស់គ្នាមិនទាន់នឹងបានប៉ះទូកមាសនោះបន្តិចផងស្រាប់តែទូកនោះក៏បានលិចចូលទៅក្រោមបាទស្ទឹងបាត់ទៅ ពេលនោះប្រជាជននាំគ្នារាវរកទូកមាសនោះ តែទោះជានាំគ្នាខំប្រឹងរាវរកយ៉ាងណាក៏ដោយក៏មិនឃើញសោះឡើយ។ លុះដល់យប់មួយនាថ្ងៃសិល្ប៏ដែលព្រះចន្ទ័រះពេញបូណ៏មី​ ទូកមាសនោះក៏បានអណែ្ដតឡើងមកម្ដងទៀត​ ដែលប្រកបដោយពន្លឺពណ៏មាសភ្លឺយ៉ាងចិញ្ចាំង ចិញ្ចាច ហើយប្រជាជនគ្រប់គ្នាក៏នាំគ្នាគោរពនិងលែងហ៊ានប៉ះពាល់ទូកមាសនោះទៀតឡើយ។ ហើយទូកមាសនោះតែងតែបង្ហាញខ្លួនក្រោយៗមកនៅថ្ងៃព្រះចន្ទ័ពេញបូណ៏មី​ ពេលនោះប្រជាជននៅទីនោះក៏នាំគ្នាដាក់ឈ្មោះភូមិនោះថាភូមិទូកមាស​។ រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្នគេបានហៅស្រុកបន្ទាយមាសថា ស្រុកទូកមាស ក៏បានដែរ។

ខេត្តកំពត
ស្រុកបន្ទាយមាស
មាត់ទន្លេនៅក្រុងកំពតពេលព្រលប់ មាត់ទន្លេនៅក្រុងកំពតពេលព្រលប់
កំពតដែលបណ្ដិតក្នុងផែនទីកម្ពុជា កំពតដែលបណ្ដិតក្នុងផែនទីកម្ពុជា
កូអរដោនេ: 10°36′N 104°10′E
ប្រទេស	កម្ពុជា
ទីរួមខេត្ត	កំពត
រដ្ឋាភិបាល
• អភិបាល	ឯ.ឧ. ខូយ-ឃុនហួ (គ.ប.ក.)
ផ្ទៃក្រឡា
• សរុប	៤៨៧៣ គម2 (១៨៨១ ម៉ាយ ការ)
ប្រជាជន (២០០៨)
• សរុប	៦២៧៨៨៤
• សន្ទភាព	១៣០/km2 (៣៣០/sq mi)
ល្វែងម៉ោង	កម្ពុជា (ម.ស.ស.+៧)
ក្រមចុចទូរសព្ទ	+៨៥៥
ក្រមអ.ម.អ. ៣១៦៦	KH-៧
ស្រុក-ក្រុង	៨
ឃុំ-សង្កាត់	៩២
ភូមិ	៤៧៧

ឯកសារយោង

ឯកសារយោង [កែប្រែ]

ឯកសារយោង [កែប្រែ] ប្រវត្តិសាស្រ្តអ្នកការសែត

 ប្រវត្តិអ្នកការសែតចាប់ផ្តើមតាំងពីឆ្នាំ ១៤៥៦ នៅពេលដែលលោក Johanner  Gutemberg បានបង្កើតម៉ាស៊ីន បោះពុម្ភមុនគេ ធ្វើសៀវភៅតាម

ការសរសេរដៃ ហើយបានធ្វើសៀវភៅមួយក្បាល មានមនុស្សជាពិសេសអ្នក បួសចំណាយពេលជាង១០ ឆ្នាំ សៀវភៅនោះគឺមានតំលៃថ្លៃណាស់ដែលអ្នក ដែលមានទើបអាចទិញបាន ។ សារពត៍មានទីមួយ នៅលើពិភពលោក បង្កើតនៅឆ្នាំ ១៥៩៤ នៅទីក្រុង Cologne មានឈ្មោះថា Mercuius Gallobelgicus ;

គេបានសរសេរ នៅភាសាឡាតាំង ហើយមានមនុស្សច្រើននៅអង់គ្លេស

អានពត៍មាននោះ។ នៅឆ្មាំ ១៦៦៥គេបានបង្កើតពត៍មានមួយនៅអង់គ្លេស ដែលគេហៅថា Oxford Gazette បន្ទាប់មកប្តូរឈ្មោះជា London Gazette សារពត៍មានទីមួយ ដែលគេបោះពុម្ភប្រចាំថ្ងៃ បង្កើតនៅឆ្នាំ ១៧០៧ នៅអង់គ្លេសហើយមាន ឈ្មោះថា Daihy Courant នៅពេលនោះប្រទេសអង់គ្លេស បង្កើតច្បាស់ទី១ សំរាប់អ្នកការសែត ដែលហៅថា Press Restriction Act ច្បាប់នោះអោយ អោយអ្នកការសែតធ្វើការដាក់ឈ្មោះនិង កន្លែងរបស់គាត់។ នៅប្រទេសសហរដ្ឋអាមេរិចគេបង្កើតច្បាប់សារពត៍មានទីមួយនៅទីក្រុង

Philadelphia  នៅឆ្នាំ ១៧២៨ ដោយលោក Benjarnin Franklin ហើយសារ

ពត៍មាននោះមានឈ្មោះថា Pennsylvania Gazette ហើយនៅឆ្នាំ ១៧៥០ មាន១៤ សារពត៍មាននៅសហរដ្ឋអាមេរិចនៅពេលដែលអាមេរិចជាអាណា និគមន៍របស់អង់គ្លេស បន្ទាប់ឯករាជ្យ ពីអង់គ្លេស មានការសែត៨៩ នៅ៣៥ ទីក្រុង នៅអាមេរិច ។ នៅឆ្នាំ 1800 មាន២៣៥ការសែត និយាយពីនយោបាយ ។ នៅឆ្នាំ១៨៣៥ លោក James Gordon Bennett បានបង្កើតការសែត

New york Herald ដែលមានសារពត៍មានច្រើន។

នៅឆ្នាំ ១៨៤១ លោក Horace Greeley បានបង្កើតការសែតដែលមានឈ្មោះ ថា New york Tribune ដែលជាការសែតទីមួយដែលមកដល់ទូទាំងប្រទេស អាមេរិច។

នៅឆ្នាំ ១៨៦១ គេបោះពុម្ភ ៦០០០សំរាប់ទីក្រុងទាំងអស់នៅអាមេរិច ។
នៅឆ្នាំ ១៨៥១ លោក Georg Jones and Henry Raymond បង្កើតការសែត
The New york Times។
 នៅសង្រ្គាម ស៊ីវិល អាមេរិច មានអ្នកសារពត៍មានច្រើនដែលផ្ញើរពត៍មាន

ពីសមរភូមិ នៅពេលនោះគេប្រើម៉ាស៊ីនទូរលេខ ពីសង្គ្រាមអ្នកការសែតចាប់ ផ្តើមសរសេរ សង្ខេបព្រោះមានពត៍មានច្រើនពីសង្គ្រាម ការសែតទាំង៦ ប្រជុំ គ្នានិងបានបង្កើតក្រសួងពត៍មានទីមួយ នៅលើពិភពលោក មានឈ្មោះថា

Associated press ហើយ ក្រសួងនេះផ្ញើរពត៍មានទីមួយ តាម ខ្សែ កាប

ដល់ទ្វីប អ៊ឺរ៉ុប នៅឆ្នាំ ១៨៥៨។ អ្នកការសែតនៅ អាមេរិច មិនពេញចិត្តតែនិយាយពីអ្វីដែលបានបង្កើត តែចង់ ទៅរកពត៍មានដោយខ្លួនឯង។

      James Bennett ដែលបង្កើតការសែត Harald អត់ចង់សរសេរពីការបាត់

ខ្លួនរបស់លោក David Living Stane នៅទ្វីបអាហ្វិក ប៉ុន្តែគាត់ផ្ញើរអ្នកការសែត ម្នាក់ឈ្មោះ Henry Stanley ទៅប្រទេស Uganda ដើម្បីរកគាត់។

 លោក Bennett បង្កើតកាសែត អាមេរិច នៅទ្វី អ៊ឺរ៉ុបហៅថា Paris Herald
នៅបច្ចុប្បន្ន នេះជា  International Herald Tribune ។
នៅឆ្នាំ ១៨៨៣ William Randlph Hearst  បង្កើត  New york Journal ហើយ

លោក Joseph Pulitzer បង្កើត New york world នៅឆ្នាំ ១៨៩៦។ លោក Hearst និង លោក Pulizer បានបង្កើតកាសែតពណ៍លៀងដែលជា កាសែតបោះពុម្ភពត៍មាន ពីព្រោះលោកគិតថាមនុស្សទាំងអស់ត្រូវដឹង។

គន្ថនិទ្ទេស

• ↑ "ប្រព័ន្ធប្រតិបត្តិការ Android កូដវិភាគ" ។ បានយកមក 2012-06-01 ។
• ↑ "ទស្សនវិជ្ជានិងគោលដៅ" ។ ប្រព័ន្ធប្រតិបត្តិការ Android គម្រោងកូដបើកចំហ។ ក្រុមហ៊ុន Google ។ បានយកមក 2012-04-21 ។
• ↑«ប្រកាសប្រព័ន្ធប្រតិបត្តិការ Android 1.0 SDK, ចេញផ្សាយ 1 "។ 2008-09-23 ។ បានយកមក 2012-09-21 ។
• ↑ "[ប្រព័ន្ធប្រតិបត្តិការ Android 4.2.1 ទស្សនា AOSP] 4.2.1 នៅ AOSP" ។ 2012-11-27 ។ បានយកមក 2012-11-27 ។
• ↑ "ប្រព័ន្ធប្រតិបត្តិការ Android 4.2.1 Jelly Bean បានឈានទៅ AOSP" ។ សហគមន៍ប្រព័ន្ធប្រតិបត្តិការ Android ។ បានយកមក 2012-11-27 ។
• ↑ "MIPS ទទួលបានផ្អែមជាមួយ Honeycomb" ។ Eetimes.com ។ បានយកមក 2012-02-20 ។
• ↑: 7,0 7,1 Shah អ្នក Agam (ថ្ងៃទី 1 ខែធ្នូឆ្នាំ 201​​1) ។ "ប្រព័ន្ធប្រតិបត្តិការ Android 4.0 របស់ក្រុមហ៊ុន Google បាននាំចូលទៅដំណើរការ x86" ។ Computerworld ។ ក្រុមទិន្នន័យអន្តរជាតិ។ បានយកមក 2012-02-20 ។
• ↑: 8,0 8,1 "អាជ្ញាប័ណ្ណ" (ជា Englisch) ។ ប្រព័ន្ធប្រតិបត្តិការ Android គម្រោង Open Source .. បើកទូរស័ព្ទសម្ព័ន្ធ។ បានយកមក 2012-09-09 ។ លោកថា: «អាជ្ញាប័ណ្ណពេញចិត្តសម្រាប់គម្រោង Open Source ប្រព័ន្ធប្រតិបត្តិការ Android គឺជាកម្មវិធីកម្មវិធី Apache អាជ្ញាប័ណ្ណ, 2.0 ។ [ ... ] ហេតុអ្វីបានជាអាជ្ញាបណ្ណកម្មវិធីកម្មវិធី Apache នៅ? [ ... ] ចំពោះ userspace (នោះគឺមិនមែនជាការខឺណែល) ផ្នែកទន់, ដែលយើងធ្វើក្នុងការពិតដែលចូលចិត្ត (អាជ្ញាប័ណ្ណនិងស្រដៀងគ្នាដូចជាមួយ BSD, MIT, ល) ASL2.0 លើអាជ្ញាប័ណ្ណផ្សេងទៀតដូចជា LGPL ។ ប្រព័ន្ធប្រតិបត្តិការ Android គឺអំពីសេរីភាពនិងការជ្រើសរើស។ គោលបំណងនៃប្រព័ន្ធប្រតិបត្តិការ Android នេះគឺការបង្កើនភាពបើកចំហនៅក្នុងពិភពទូរស័ព្ទចល័តប៉ុន្តែយើងមិនជឿថាវាជាការអាចធ្វើទៅបាន ទស្សន៍ទាយឬការកំណត់ការប្រើដែលមនុស្សនឹងចង់ដាក់កម្មវិធីរបស់យើង។ ដូច្នេះទាំងអស់ខណៈដែលយើងលើកទឹកចិត្ដអ្នកគ្រប់គ្នាដើម្បីធ្វើឱ្យឧបករណ៍ដែលមានការបើកចំហនិងការកែប្រែយើងមិនជឿថាវាជាកន្លែងរបស់យើងដើម្បីបង្ខំឱ្យពួកគេធ្វើដូច្នេះ។ ដោយប្រើបណ្ណាល័យ LGPL ជាញឹកញាប់នឹងបង្ខំឱ្យពួកគេធ្វើដូច្នេះ "។

ឯកសារយោង

វិគីមេឌា Commons មានមេឌា​ដែលបានទាក់ទងនឹង:

Bayon

​

ការប្រើប្រាស់ អ៊ីម៉ែល''''

និយមន័យ

Emailគឹជាការផ្ញើ ឬ ទទួលសារតាមរយប្រព័ន្ធអេឡិច​ត្រូ​និច។ នេះ​មានន័យថាយើងអាចផ្ញើ​សារ​ជាអក្សរ​ រូបភាព សំឡេង និង ឯកសារ​ផ្សេងៗ​ទៀត​ទៅកាន់មនុស្សម្នាក់ឬមនុស្សច្រើននាក់តាមរយៈComputerមួយទៅComputerមួយទៀតនិងពីន្លែងមួយទៅកន្លែងមួយទៀតនូវពត៌មានផ្សេងៗ តាមប្រព័ន្ធអេឡិចត្រូនិចជាដើម។

គុណសម្បត្តិ

- Email គឺងាយស្រួលប្រើប្រាស់។ អ្នកអាចរៀបចំសារពត៌មានរបស់អ្នកប្រចាំថ្ងៃដូចជា អាចផ្ញើនិងទទួល message តាមប្រព័ន្ធអគ្គិសនី ហើយអាចSaveពួកគេនៅក្នុងComputerបាន។ -មានល្បឿនលឿន អាចទំនាក់ទំនងនិងទទួលយកវាបានទូទាំងពិភពលោក។ -ភាសាត្រូវបានប្រើបា្រស់គឺសាមញ្ញហើយផ្លូវការ។ -ពេលដែលអ្នកឆើ្លយតបEmail អាចចងភា្ជប់ជាមួយMessageបាន។ -វាអាចផ្ញើអត្ថបទបានដោយស្វ័យប្រវត្តិហើយជាក់លាក់។ -ពេលប្រើបា្រស់វា គឺមិនចាំបាច់ប្រើប្រាស់ក្រដាស់។ -អាចដាក់រូបភាពផ្សេងៗក្នុងពួកគេបាន។

គុណវិបត្តិ

-ជាឧបករណ៍នាំមេរោគ ហើយជាមានប្រូក្រាមតូចៗដែលស៊ីគ្នាជាមួយប្រព័ន្ធcomputer។ ពួកគេអាចអានសៀវភៅអាស័យដា្ឋនរបស់អ្នក ហើយផ្ញើរលេខរបស់គេទៅជុំវិញពិភពលោក។ -មនុស្សជាច្រើនមិនចង់ផ្ញើរEmailរបស់ខ្លួនទៅកន្លែងផ្សេងៗទេ។ -ប្រអប់សំបុត្ររបស់អ្នកទទួលបានច្រើនជាមួយនិងemail។

របៀបបង្កើត Gmail

1. ចុចបើក Browser ឧទាហរណ៏ Mozila firefox, Internet Explorer, Google Chrome ជាដើម
   1. វាយអាស័យដ្ខាន http://kh16575815@gmail.com នៅក្នុងប្រអប់ Address bar
2. រកពាក្យថា Create an Account រួចវានឹងបង្ហាញផ្ទាំងមួយនេះ រួចធ្វើការបំពេញតាម
3. Name: Men Chamroeun ឈ្មោះ ម៉ែន​​​ ចំរើន First: Men Chamroeun ត្រកូល ម៉ែន Last នាមខ្លួន ចំរើន
4. Choose your username: បំពេញ kh16575815@gmail.com ដែលយើងចង់ដាក់ Chamroeun Men
5. Create a password: Metfone5 បំពេញពាក្យសំងាត់លេខ: Metfone5 ឫអក្សក៏បានតែដាក់ឲ្យបានយ៉ាងហោច ប្រាំបីតួឡើង
6. Confirm your password: Metfone5 បំពេញពាក្យសំងាត់ម្ដង់ទៀត
7. Birthday: ថ្ងៃកំណើត Month/07 ខែ/07 Day/01 ថ្ងៃ/01 Year/1980 ឆ្នាំ/1980
8. Gender: (ភេទ/ប្រុស) (Male ប្រុស) Female ស្រី
9. Mobile phone: ជ្រើសរើសប្រទេស រួចដាក់លេខទូរសព្ទ័ Cambodia +855 16575815
10. Your current email address: kh16575815@gmail.com ដាក់ Gmail រឺ kh16575815@gmail.com ដែលអ្នកទុកចត្តដើម្បីការពារពេលដេល អ្នកបានភ្លេច Username smartpay5@icloud.com រឺ Password Metfone5
11. Prove you’re not a robot: បញ្ចាក់ថាយើងមិនមែនជាម៉ាស៊ីន (network Facebook Account) Robot ទេ
12. Location: ដាក់ប្រទេសរបស់ខ្លួន CaMBODIA +855 16575815
13. I agree to the Google: បញ្ចាក់ថាយើងយល់ ព្រមទៅលើ license របស់ (Google Pay Men Chamroeun)
14. Google pay use my account information to personalize +1’s on content and ads on non-Google websites: ប្រសិនបើអ្នកធិចចំណុចនេះមាននយ័ថាអ្នក និង យកពត៏មានពីខាងលើដើម្បី បង្កើត Google+ ដែលជា Extension របស់ Google ដែរ

175.100.60.123 (ពិភាក្សា)

របៀបផ្ញើរEmail

1. ការផ្ញើរដោយផ្ទាល់(compose)ចុចcompose ត្រង់ To ដាក់address Emailដែលយើងចង់ផ្ញើរហើយកន្លែងSubject ដាក់ចំណងជើងនៃអត្ថបទហើយត្រង់attach fileសំរាប់ទាញយករូបភាព PDF ,Word ,Excel ទំហំត្រឹម២៥MB សំរាប់Email ដែលយើងបង្កើតfree។

   

   Add caption here

2. ការឆ្លើយតបEmail(Reply)យើងចុចលើInboxបន្ទាប់បើកមើលនូវEmailយើងចង់ឆ្លើយតបទៅវិញ។

• Loge in ចូលទៅកាន់Email របស់យើង
• ចុចលើcompose
• ត្រង់To យើងសរសេរនូវEmail ដែលអ្នកចង់ផ្ញើរទៅ
• CC គេប្រើសំរាប់វាយបញ្ចូលEmail ដូចនឹងTo ដែរប៉ុន្តែគេប្រើវាសំរាប់Sent , copyអោយនណាម្នាក់
• BCC គេប្រើសំរាប់ផ្ញើរអោយនរណាម្នាក់ជាលក្ខណៈសម្ងាត់។
• Subject ប្រើសំរាប់វាយបញ្ចូលនូវចំណងជើងEmailដែលចង់ផ្ញើរ។
• Attach File ប្រើសំរាប់នាំចូលFile ផ្សេងៗ រូបភាព PDF , Word , Excel ទំហំធំបំផុតត្រឹម25MB សំរាប់Email account ដែលយើងបង្កើតFree។
• Body ប្រើសំរាប់វាយបញ្ចូលនូវអន្ថន័យទាំងមូល ដែលអ្នកចង់ផ្ញើរ។

របៀបឆ្លើយតបEmail (Reply)

ដើម្បីឆ្លើយតបEmailនរណាម្នាក់ដែលគេផ្ញើរមកយើងត្រូវ៖ a. ចុចលើInboxបន្ទាប់មកបើកមើលនូវEmailដែលយើងចង់ផ្ញើរទៅវិញ b. ចុចលើពាក្យReplyបន្ទាប់មកសរសេរEmailត្រឡប់របស់យើងទៅក្នុងBodyបន្ទាប់មកចុចSendជាការស្រេច។

3. ការបញ្ជូនបន្ត(Forward) គឺចុចត្រង់Compose ហើយនៅត្រង់To វាយអ៊ីម៉ែលដែលយើងចង់ផ្ញើរបន្ត។

== របៀបទាញយកលេខកូដសំងាត់(Password:ZHSMHS2886)ដែលបាត់និងកែលេខកូដសំងាត់(Password:ZHSMHS2886)នៅក្នុងអ៊ីម៉ែល(menchamroeun942@yahoo.com) ==CHAMOEUN MEN

ភ្លេចពាក្យសម្ងាត់

មានបញ្ហាពេលចុះឈ្មោះចូល

=== របៀបទាញយកលេខសំងាត់(Password)ដែលបាត់ ===(ZHSMHS2886) យើង​ ត្រូវ​ចុច​លើ Browser វាយ​អាស័យ​ដ្ឋាន http://gmail.com នៅក្នុង ប្រអប់ Address Bar ហើយចុចលើ ពាក្យCan’t access your account បន្ទាប់មកវានឹងចេញជំរើស៣គឺ

• I don’t know my password :គេប្រើនៅពេលដែលយើងបាត់ឬភ្លេចpasswordតែនៅចាំusername ឬ Email address
• I don’t know my username: ប្រើនៅពេលយើងភ្លេច Username ប៉ុន្តែនៅចាំ ព័ត៌មានផ្សេងៗ ទៀត ដូចជា Recovery Email security Question។
• I’m having other problems signing in: គេ​ប្រើ​នៅ​ពេល យើង​មាន​បញ្ហា sign in មិនចូលដោយមិនដឹងមូលហេតុភ្លេច password ឬ username។

បន្ទាប់​ មក​យើង select លើ I don’t know my password ដែល​គេ​ប្រើ​នៅ​ពេល​យើង​បាត់​ ឬ ភ្លេច Password តែនៅចាំ Username ឬ Email address ត្រង់​ចន្លោះ Username យើង​វាយ​បញ្ចូល​អ៊ីម៉ែល​ដែល​ភ្លេច Password បន្ទាប់​ចុច continue វា​នឹង​ចេញ​ត្រង់​ប្រអប់ confirm access to my recovery email វាយ​បញ្ចូល address email ដែល អ្នក​ដាក់​ដើម្បី បញ្ជាក់​នៅ​ពេល​អ្នក​បង្កើត email ហើយ​ចុច continue បន្ទាប់​មក​វា​ នឹង​ផ្ញើរ​សារ​ឬ email ទៅកាន់ address email ដែល​អ្នក​ដាក់ រួច​អ្នក​បើក​មើល​ហើយ​ចុច​លើ link ដើម្បី​ដាក់ Password ថ្មី បន្ទាប់​មក​ចុច​លើ​ពាក្យ Reset password ជាការស្រេច ។ ===របៀបកែលេខកូដសំងាត់(Password)===(ZHSMHS2886) ដើម្បីកែ(Password=ZHSMHS2886)យើងត្រូវចូលអាស័យដ្ឋានអ៊ីម៉ែលដូចគ្នារួចចុចលើProfile picture រួចចុចពាក្យថាAccount:menchamroeun942@yahoo.comបន្ទាប់មកចុចលើSecurityយកពាក្យChange (password=ZHSMHS2886) បន្ទាប់មកយើងត្រូវបំពេញតាមគោលការណ៏ដូចខាងក្រោមៈ

• Currrent (password=ZHSMHS2886) :ដាក់(Password=ZHSMHS2886) ចាស់ដែលយើងបានដាក់ពីមុន
• new (password:ZHSMHS2886) ដាក់នូវ(Password:ZHSMHS2886) ថ្មីដែលយើងចង់ដូរដាក់
• Confirm new (password:ZHSMHS2886) វាយបញ្ចូល(Password:ZHSMHS) ថ្មីដើម្បីជាការបញ្ជាក់ រួចចុចពាក្យថាchange(password:ZHSMHS2886) ជាការរួច ។

​​​​ ==អំពីប្រាសាទអង្គរវត្ត ==

កូអរដោនេ: 13°24′45″N 103°52′EInvalid arguments have been passed to the function ឈ្មោះ ឈ្មោះផ្សេងៗ: អង្គរតូច ឈ្មោះអសាធារណៈ: អង្គរវត្ត ទីតាំង ប្រទេស: កម្ពុជា ទីតាំង: អង្គរ ខេត្តសៀមរាប កម្ពុជា ស្ថាបត្យកម្មនិងវប្បធម៌ អាទិទេព: វិស្ណុ រចនាបថស្ថាបត្យកម្ម: អង្គរវត្ត ទ្រាវិដ ប្រវត្តិ កាលបរិច្ឆេទបង្កើតឡើង: (រចនាសម្ព័ន្ធថ្មីៗ) សតវត្សទី១២ ស្ថាបនិក: សូរ្យវរ្ម័នទី២/សមុទ្រគុប្តៈ អង្គរវត្ត ស្ថិតនៅក្នុងខេត្តសៀមរាប មានទីតាំងស្ថិតនៅ​ភាគខាង​ជើងនៃ​ក្រុង​សៀមរាប ក្នុងស្រុកសៀមរាប​ មានចម្ងាយ ៧ គ.ម ពីទីរួមខេត្ត តាម​ផ្លូវ​កូម៉ៃ ឬផ្លូវសាលដឺ ហ្គោល។ វាជាប្រជុំ​អគារប្រាសាទ​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​ធំ​បំផុត​និង​វិមានសាសនាដ៏ធំបំផុតនៅក្នុងលោក។ ប្រាសា​ទ​ត្រូវ​បាន​កសាង​ឡើង​ដោយសូរ្យវរ្ម័នទី២ ដែលជាស្នាដៃដ៏ធំ​ចម្បង​អស្ចារ្យ​និងមានឈ្មោះ​ល្បី​ល្បាញ​រន្ទឺ​សុះសាយ ទៅគ្រប់ទិសទីលើពិភពលោក។ សង់ឡើងនៅ​ដើម​សតវត្ស​ទី១២នៅយសោធរបុរៈ (សម័យបច្ចុប្បន្ន អង្គរ) អធិរាជាណាចក្រខ្មែរ ជាប្រាសាទ​តំណាងនិងព្រះសុសាន​ចុងក្រោយ​របស់​ព្រះអង្គ​។​ ដែលងាកចេញពីប្រពៃណីសិវនិយមនៃព្រះរាជាមុនៗ អង្គរវត្ត​ដែល​ជំនួស​មកវិញ ឧទ្ទិសដល់ព្រះវិស្ណុ។ ជាប្រាសាទដែល​នៅគង់វង្ស​ល្អ​បំផុតនៅស្ថានីយនេះ វាគឺជាប្រាសាទតែមួយគត់ដែលបានបន្សល់​ទុកនូវ​មជ្ឈ​មណ្ឌលសាសនាដ៏សំខាន់​មួយចាប់តាំងពីមូលដ្ឋានគ្រឹះរបស់ខ្លួន – ដំបូង​ព្រហ្មញ្ញសាសនាបូជាដល់ព្រះវិស្ណុ ក្រោយមកពុទ្ធនិយម។ ប្រាសាទ​នេះ​ស្ថិតនៅក្នុង​រចនាបថបុរាណជាន់ខ្ពស់កំពូលនៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ។ វាបាន​ក្លាយ​​ជានិមិត្តរូបកម្ពុជា[១] ដែលរំលេចលើទង់ជាតិរបស់ប្រទេស ជារូបភាព​តំណាង​ប្រទេសជាតិខ្មែរ និងវាក៏ជាការទាក់ទាញ​ពួកអ្នកទេសចរណ៍​សំខាន់​របស់​​ប្រទេសនេះផងដែរ។

អង្គរវត្តរួមផ្សំនូវគ្រោងការគ្រឹះពីរនៃស្ថាបត្យកម្មប្រាសាទខ្មែរ: ប្រាសាទ​ភ្នំ​ និងប្រាសាទដែលមានថែវចុងក្រោយគេ ដោយ​ផ្អែកលើ​ស្ថាបត្យកម្ម​ទ្រាវិដ​ដើមដំបូង រួមមានលក្ខណៈពិសេសដូចជាជគតិ។ ប្រាសាទត្រូវ​បាន​រចនា​ដើម្បី​តំណាងភ្នំព្រះសុមេរុ លំនៅនៃពួកទេវៈក្នុងទេវកថាព្រហ្មញ្ញ: ក្នុង​កសិណ រឺគូទឹកព័ទ្ធជុំ វិញប្រហែលជា ១៦គ.ម ចំណែកកសិណ​ពិតប្រាកដ​របស់​ប្រាសាទ មានបណ្តោយប្រវែង១៥០០ម x ទទឹង១៣០០ម លើ២០០ម ផ្លូវធំដើរចូលពីទិសខាងលិចទៅដល់ប្រាសាទកណ្តាលមានប្រវែង២៥០ម ឯកំពូលកណ្ដាលខ្ពស់ធំជាងគេបំផុតរបស់នគរវត្ដ មានកម្ពស់ ៦៥ម និងជញ្ជាំងខាងក្រៅ៣,៦ សហាតិមាត្រ (២,២ ម៉ៃ.)វែងគឺ​ជា​ថែវ​មាន​បីជ្រុង ដែលថែវនីមួយៗឡើងខ្ពស់ទៅថែវដែលជាប់គ្នា។ នៅចំកណ្ដាលនៃប្រាសាទបញ្ឈរនូវជួរចតុរង្គនៃប៉ម។ មិនដូច​ប្រាសាទ​​នៅអង្គរភាគច្រើនទេ អង្គរវត្តបែរមុខទៅទិសខាងលិច ពួកអ្នកប្រាជ្ញវែកញែកថាជាចំណុចសំខាន់នៃប្រាសាទនេះ។ ប្រាសាទ​នេះ​ត្រូ​វបានគេកោតសរសើរដោយសារភាពសម្បើមនិងរុងរឿងនៃស្ថាបត្យកម្មនេះ ចម្លាក់លៀនលឹមៗដែលលាតសន្ធឹង និង​ដោយ​សារ​ពពួកទេវតាដែលតាក់តែងលើជញ្ជាំងប្រាសាទ។

ឈ្មោះសម័យថ្មី អង្គរវត្តមានន័យថា ទីក្រុងវត្ត ក្នុងភាសាខ្មែរ អង្គរមានន័យថា ទីក្រុង រឺ ទីក្រុងធានី ជាទម្រង់ប្រាក្រឹតនៃពាក្យ នគរ ដែលមកពីពាក្យសំស្ក្រឹត nagara (नगर)។[២] វត្តគឺជាពាក្យខ្មែរសម្រាប់ ទេវាល័យលើដី បានមកពីពាក្យបាលី "vatta" (वत्त)។[៣] មុន​ពេល​នេះ ប្រាសាទនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា បរមវិស្ណុលោក (Parama Vishnuloka ជាភាសាសំស្ក្រឹត) បន្ទាប់ពីងារ​បច្ឆាមរណៈ​នៃ​ស្ថាបនិកនៃប្រាសាទ។[៤]

អត្ថបទនេះមានអក្សរព្រាហ្ម។ ប្រសិនបើមិនមានពុម្ពអក្សរត្រឹមត្រូវទេ នោះអ្នកអាចនឹងឃើញសញ្ញាសួរ រឺ ប្រអប់, ស្រៈខុសកន្លែង រឺ សន្ធានខុស ជំនួសឲ្យអក្សរព្រាហ្ម។ ទីកន្លែងកេរដំណែលពិភពលោកយូណេស្កូ អង្គរ ឈ្មោះដែលបានចារលើបញ្ជីកេរដំណែលពិភពលោក Angkor ប្រទេស កម្ពុជា ប្រភេទ វប្បធម៌ លក្ខខណ្ឌ I II III IV ឯកសារយោង 668 តំបន់យូណេស្កូ អាស៊ី និង ប៉ាស៊ីហ៊្វិក ប្រវត្តិចារឹក ចារឹក ១៩៩២ (សម័យប្រជុំទី១៦) Buddhist monks in front of the Angkor Wat.jpg មាតិកា [លាក់] ១ អំពីឈ្មោះប្រាសាទ ២ ប្រវត្តិ ៣ ស្ថាបត្យកម្ម ៣.១ ស្ថានីយ និង គម្រោង ៣.២ រចនាបថ ៣.៣ លក្ខណៈពិសេស ៣.៣.១ វាំងចំណារខាងក្រៅគេ ៣.៣.២ រចនាសម្ព័ន្ធកណ្ដាល ៣.៣.៣ ការតុបតែងលំអ ៣.៣.៤ ចម្លាក់ថែវនៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត ៣.៤ បច្ចេកទេសស្ថាបនកម្ម ៤ អង្គរវត្តបច្ចុប្បន្ន ៥ រូបភាព ៦ ឯកសារយោង ៧ តំណខាងក្រៅ អំពីឈ្មោះប្រាសាទ[កែប្រែ] ពាក្យថាអង្គរ តាមវចនានុក្រមរបស់លោកគ្រូ ពៅ-សាវរស អង្គរមកពីពាក្យសំស្ដ្រឹតថា នគរ មានន័យថា ទីក្រុង ធានី អាណាចក្រ ។ រីឯពាក្យ វត្ត ជាទីដែលមាន​ព្រះសង្ឃគង់នៅ។ រួមន័យមក អង្គរវត្ត មានន័យថាជាទីក្រុងដែលមាន​វត្តពុទ្ធសាសនា។ តាមវចនានុក្រមគឺវាបានមកពី នគរវត្ត ជាឈ្មោះ​ប្រាសាទ​បុរាណ​មួយ​កន្លែង​នៅ​ក្នុង​ខែត្រ​សៀមរាប ជា​មហា​មន្ទីរ​រុងរឿង​ដោយ​លំអគ្មាន​ពីរ (ហៅ​ក្លាយ​មក​ជា អង្គរ​វត្ត) ។ ពាក្យ នគរ នេះ​ច្រើន​តែ​មាន​សំឡេង​ក្លាយ​ឃ្លាត​ជា អង្គរ ដូច្នេះ​ឯង, ដូច​ជា នគរ​បាល, នគរ​បុរី, នគរ​យមរាជ, នគរ​វត្ត​ ក្លាយ​ជា អង្គរ​បាល, អង្គរ​បុរី, អង្គរ​ជមរាជ, អង្គរ​វត្ត ជាដើម។

ប្រាសាទ​អង្គរវត្ត​មាន​ឈ្មោះ​ដើម​ថា "​បរម​វិស្ណុលោក"។ ការវិវត្ត​នៃ​ឈ្មោះ​ អង្គរវត្ត នេះ​អាច​ត្រូវបាន​គេ​យក​មក​ប្រើ​តាម​ប្រវត្តិ​សាស្ត្រ។ តាម​សិលា​ចារឹក​នៅ​សតវត្ស​ទី១៦​បញ្ជាក់​ថា ឈ្មោះ​ប្រាសាទ​អង្គរវត្ត​គឺ ព្រះ​​មហា​​នគរ​​ឥន្ទ្រ​​ប្រ័ស្ថ​​ព្រះ​ពិស្ណុ​លោក។ ​ ពាក្យ ឥន្ទ្រប្រ័ស្ថ មាន​ន័យ​ថា "ទីក្រុង​របស់​ព្រះឥន្ទ"។ មួយ​ចំណែក​ទៀត​នៅ​សតវត្សរ៍​ទី១៧​ត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា "ឥន្ទ​​បត្តម្ភា​​នគរ​​ស្រី​​សុធរវ​​ពិស្ណុ​លោក"។ បើតាមវចនានុក្រមជួន-ណាតពាក្យ ឥន្ទបត្ត រឺ ឥន្ទ្រប្រ័ស្ថ នេះមានសេចក្ដីពន្យល់ដូចតទៅ´៖ ឈ្មោះ​ក្រុង​មួយ​ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​សម័យ​បុរាណ ត្រង់​កន្លែង​ក្រុង ទេល្ហី សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ ? ។ ខ្មែរ​សម័យ​មហា​នគរ (នគរ​ធំ) ប្រើ​ពាក្យ​នេះ​ជា​វិសេស​នាម​ ឬ​ជា​គោរម​នៃ​ក្រុម​មហា​នគរ, ច្រើន​ប្រើ​ក្នុង​ព្រះ​បរម​រាជ​សាសន៍ ឬ​ព្រះ​បរម​រាជ​ឱង្ការ​ថា ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ​រាជ​ឱង្ការ​បរម​បពិត្រ​កម្ពុជាធិបតី​ស្រី​ឥន្រ្ទប្រ័ស្ថ​បុរី​រ័ត្ន​រាជ​ធានី... (ប្រើ​ពាក្យ​នេះ​តាំង​អំពី​បាន​ព្រះ​ខ័ន​រាជ្យ ដែល​មាន​សេចក្ដី​តំណាល​ថា ព្រះ​ឥន្រ្ទ​យក​មក​ប្រទាន​ទុក​ជា​កេរ្តិ៍​ជា​សស្រ្តា​ដ៏​វិសេស​សម្រាប់​កម្ពុជ​រដ្ឋ ?) ។

ឈ្មោះថា អង្គរវត្ត គឺជា​ឈ្មោះ​សាមញ្ញ​សំរាប់​កំណត់​ប្រាសាទ​ដែល​ជា​បូជនីយដ្ឋាន​នេះ។ ចំពោះ​ប្រជាជន​ខ្មែរ ជាពិសេស​អ្នក​រស់នៅ​ខេត្ត​សៀមរាប​ច្រើន​និយម​ហៅ​ឈ្មោះ​រួម​មួយ​ថា អង្គរតូច។ ទោះបី​ជា​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ អ្នក​និពន្ធ​នៅ​លើ​ពិភព​លោក​ទាំងអស់​បាន​កំណត់​ហៅ​ឈ្មោះ​រួម​មួយ​ថា អង្គរវត្ត រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។

ប្រវត្តិ[កែប្រែ] Mergefrom.svg ប្រវត្តិសាស្ត្រប្រាសាទអង្គរវត្ត ត្រូវបានណែនាំឲ្យដាក់បញ្ចូលគ្នាជាមួយអត្ថបទ ឬផ្នែកនេះ។ (ពិភាក្សា) ប្រាសាទអង្គរវត្តបានសាងសង់ នៅដើមសតវត្សរ៍ទី​១២ ដោយព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២(ខ្លះសរសេរ : ព្រះបាទសូរិយាវរ្ម័នទី២) (១១១៣—១១៥០) ដើម្បីឧទ្ទិសថ្វាយព្រះវិស្ណុ ក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា។ ប្រាសាទនេះមានលក្ខណៈល្អវិចិត្រ និងបង្ហាញនូវសិល្បៈខ្មែរដ៏អស្ចារ្យដល់កំពូល[៥]។

បើតាមលោកហ្សក-សឺដែស ប្រាសាទអង្គរវត្តគឺតំណាងឲ្យពិភពលោក។ ប្រាង្គកណ្តាលតំណាងឲ្យភ្នំព្រះសុមេរុដែលស្ថិតនៅកណ្តាលពិភពលោក។ ប្រាង្គទាំង៥ តំណាងឲ្យកំពូលភ្នំព្រះសុមេរុដែលជាជាយផែនដី​ និងគូទឹកព័ទ្ធជុំវិញប្រាសាទគឺ ជាសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញ។ ប្រាសាទអង្គរវត្តមានឈ្មោះដើមថា ប្រាសាទបរមវិស្ណុលោក។ ប៉ុន្តែការវិវត្តនៃឈ្មោះអង្គរវត្តនេះ អាចត្រូវបានគេយកតាមប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ស្លាកស្នាមដំបូងគឺ មាននៅសតវត្សរ៍ទី១៦។ ជាការពិតណាស់ប្រាសាទនេះបាន ក្លាយទៅជា កន្លែងពុទ្ធសាសនាដ៏ល្បីល្បាញមួយ។ តាមសិលាចារឹកនៅសតវត្សរ៍ទី១៦ ឈ្មោះនៃប្រាសាទអង្គរវត្តគឺ ព្រះមហានគរឥន្រ្ទប្រត្ថព្រះពិស្ណុលោក (ឥន្រ្ទប្រត្ថ ជាភាសាសំស្រ្កឹត ហើយបានក្លាយទៅជាភាសាបាលី ឥន្ទបត្ត បញ្ជាក់ទៅលើការឆ្លងពីព្រហ្មញ្ញសាសនា ទៅព្រះពុទ្ធសាសនាហីនយាន។​ ពាក្យឥន្រ្ទប្រត្ថ មានន័យថា ទីក្រុងរបស់ព្រះឥន្ទ ។ ក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា គេជឿថាព្រះឥន្ទមានទីកន្លែងនៅលើដី។ ពាក្យនេះជាកន្លែងសម្រាប់ គោរពបូជា។ ឧទាហរណ៍ដូចជា វត្តទាំងពីរនៅក្នុង ប្រាសាទអង្គរវត្តមានឈ្មោះថា ឥន្ទបត្តបុរីខាងត្បូង និង ឥន្ទបត្តបុរីខាងជើង ។ ការហៅទៅលើឈ្មោះថា ពិស្ណុលោក គឺសម្រាប់រំលឹកទៅដល់ មរណៈនាមរបស់ស្តេច ដែលបានកសាងប្រាសាទនេះ គឺ បរមវិស្ណុលោក រីឯ ស្រីសុធរ ជាការហៅដើម្បីរំលឹកឡើងវិញ ទៅលើឈ្មោះទីក្រុងចាស់នៅអង្គរ ឈ្មោះថា ស្រីយសោធរបុរៈ ។) ហើយមួយចំណែកទៀតនៅសតវត្យរ៍ទី ១៧ ហៅថាឥន្ទបត្តម្ភានគរ ស្រីសុធរវពិស្ណុលោក ។ ចំណែកឈ្មោះថាអង្គរវត្ត គឺជាឈ្មោះសាមញ្ញសម្រាប់កំណត់បូជនីយដ្ឋាននេះ។ ចំពោះប្រជាជនខ្មែរ ពិសេសអ្នករស់នៅខេត្តសៀមរាប ច្រើនហៅឈ្មោះរួមមួយគឺ អង្គរតូច។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ អ្នកនិពន្ធអឺរ៉ុប ទាំងអស់បានកំណត់ហៅឈ្មោះរួមមួយគឺ​ អង្គរវត្តដែរ។

ប្រាសាទអង្គរវត្តត្រូវបានបញ្ចូលទៅ​ក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់អង្គ​ការយូណេស្កូ នៅឆ្នាំ១៩៩២។ ប្រាសាទអង្គរវត្តត្រូវបានរកឃើញឡើងវិញ​ដោយ ធម្មជាតិវិទូបារាំងលោក អង់ហ៊្រី-មូហ៊ត(Henri Mouhot) នៅឆ្នាំ១៨៦០។

ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២ អ្នកកសាងអង្គរវត្ត អង្គរវត្តសណ្ដូកទៅភាគខាងជើង ៥,៥ សហាតិមាត្រ (៣,៤ ម៉ៃ.)នៃទីប្រជុំជនសម័យទំនើបសៀមរាប និងទិសខាងត្បូងចម្ងាយខ្លី និងខាងកើតបន្តិចនៃរាជធានីពីមុននេះ ដែលស្ថិតនៅបាពួន។ វាគឺជាតំបន់របស់កម្ពុជាមួយ​ ដែលមានក្រុមរចនាសម្ព័ន្ធសំណង់សំខាន់ៗ។ ស្ថិតនៅខាងត្បូងបំផុតនៃស្ថានីយសំខាន់ៗរបស់អង្គរ។

ការរចនាដើមដំបូង និងសំណង់ប្រាសាទបានធ្វើឡើងនៅពាក់កណ្ដាលទីមួយនៃសតវត្សទី១២ កំឡុងរជ្ជកាលព្រះសូរ្យវរ្ម័នទី២ (បានសោយរាជ្យ១១១៣-រ.១១៥០)។ ឧទ្ទិសដល់ព្រះវិស្ណុ ត្រូវបានសាងឡើងជាប្រាសាទភាវៈតំណាងព្រះមហាក្សត្រនិងទីក្រុងរាជធានី។ មិនថាសិលាចារឹកការស្ថាបនា រឺក៏អក្សរចារឹកសហសម័យមួយណាដែលបញ្ជាក់អំពីប្រាសាទនេះត្រូវបានគេរកឃើញទេ ឈ្មោះដើមរបស់ប្រាសាទមិនត្រូវបានគេស្គាល់ ប៉ុន្តែវាប្រហែលជាត្រូវបានស្គាល់ថាជា បរមវិស្ណុលោក (ន័យចំ ស្ថានព្រះវិស្ណុដ៏ពិសិដ្ឋ ខ្មែរបុរាណ អះ. សំស្ក្រឹត") បន្ទាប់ពីទេវៈជាប្រមុខ។ ការដំណើរការហាក់បីដូចបញ្ចប់មួយរយៈពេលខ្លី ក្រោយការសោយទីវង្គតរបស់ព្រះមហាក្សត្រ ដែលបន្សល់ទុកខ្លះនូវការតុបតែងលំអចម្លាក់លៀនស្រាលៗមិនទាន់បានបញ្ចប់។[៦] នៅឆ្នាំ១១៧៧ ប្រហែលជា២៧ឆ្នាំបន្ទាប់ពីការសោយទីវង្គតរបស់ព្រះសូរ្យវរ្ម័នទី២ អង្គរត្រូវបានលួចប្លន់បំផ្លិចបំផ្លាញដោយពួកចាម សត្រូវជាប្រពៃណីរបស់ខ្មែរ។ ក្រោយមក ចក្រភពនេះត្រូវបានស្ដារដោយព្រះមហាក្សត្រថ្មី ជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលបានស្ថាបនារាជធានីថ្មីនិងប្រាសាទភាវៈតំណាង (អង្គរធំ និងបាយ័នរៀងៗគ្នា) ពីរបីសហាតិមាត្រទៅទិសខាងជើងនេះ។

នៅចុងសតវត្សទី១៣ អង្គរវត្តបន្តិចម្ដងៗបានប្រែពីការប្រើជាប្រយោជន៍ព្រហ្មញ្ញសាសនាទៅជាប្រយោជន៍ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ដែលបន្តមកដល់សម័យបច្ចុប្បន្ននេះ។ អង្គរវត្តគឺមិនធម្មតាចំណោមប្រាសាទសម័យអង្គរនានាក្នុងនោះ ទោះបីជាវាគឺជាអ្វីមួយត្រូវបានគេទុកចោលបន្ទាប់ពីសតវត្សទី១៦ ប្រាសាទនេះមិនដែលត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទាំងស្រុងឡើយ ការការពាររបស់ប្រាសាទកំពុងឈានមកដល់ ម្យ៉ាងដោយការពិតថាគូទឹករបស់វាក៏បានផ្ដល់ការគាំពារខ្លះពីការដុះស៊ប់ទ្រប់ដោយព្រៃស្បាតផងដែរ។ [៧]

ម្នាក់ក្នុងចំណោមពួកអ្នកទេសចរណ៍លោកខាងលិចទៅកាន់ប្រាសាទនេះគឺ អន់តូន្យូ-ដា-ម៉ាដឹឡេណា សង្ឃជាតិព័រទុយហ្គាល់មួយអង្គ ដែលបានទៅលេងនៅឆ្នាំ១៥៨៦ និងបាននិយាយថាវា គឺដូចជាសំណង់មិនធម្មតាដែលមិនអាចពិពណ៌នាវាជាមួយប៊ិចបាន ជាពិសេស ដោយហេតុថាវាហាក់ដូចជាគ្មានសំណង់ផ្សេងណាដូចនៅក្នុងលោក។ វាមានប្រាង្គច្រើននិងការតុបតែង ហើយការធ្វើឱ្យល្អឡើងទាំងអស់ដែលទេពកោសល្យមនុស្សអាចនឹងគិតដល់។[៨] នៅពាក់កណ្ដាលសតវត្សទី១៩ ប្រាសាទនេះត្រូវបានទៅទស្សនាដោយធម្មជាតិវិទូ និងអ្នករុករកជាតិបារាំង អង់ហ៊្រី-មូហ៊ត ដែលបានផ្សព្វផ្សាយដោយប្រជាជននូវស្ថានីយនេះនៅភាគខាងលិចតាមរយៈសាធារណកម្មនៃកំណត់ត្រាការធ្វើដំណើរ នៅក្នុងអ្វីដែលលោកបានសរសេរ:

"មួយក្នុងចំណោមប្រាសាទទាំងនេះ—ជាគូប្រជែងទៅនឹងរបស់សុឡុម៉ុន និងសាងឡើងដោយមីឆេលអ៊ែងជែលឡូ—ដែលចូលរួមជាកន្លែងកិត្តិយសមួយនៅក្បែរសំណង់ដ៏ស្រស់ស្អាត់បំផុតរបស់យើង។ ប្រាសាទនេះធំជាងរាល់សំណង់ដែលបានបន្សល់ទុកអោយពួកយើងដោយក្រិក រឺ រ៉ូម ហើយបង្ហាញអោយឃើញភាពផ្ទុយស្រឡះដ៏ក្រៀមក្រំទៅនឹងសភាពនៃអនារ្យធម៌ដែលក្នុងនោះប្រទេសជាតិនេះឥឡូវ​ត្រូវបានលិចលង់ទៅហើយ។"[៩]

លោកមូហ៊ត ក៏ដូចជាពួកអ្នកទេសចរណ៍លោកខាងលិចដំបូងៗដែរ បានគិតថាវាពិបាកនឹងជឿថាខ្មែរអាចសាងសង់ប្រាសាទនេះបាន និងបានចុះកាលបរិច្ឆេទវាដោយច្រឡំទៅនឹងក្បែរៗសម័យមួយដូចគ្នាដូចរ៉ូម។ ប្រវត្តិពិតនៃអង្គរវត្តត្រូវបានទម្លុះទម្លាយរួមគ្នាដោយភស្តុតាងខាងរចនាបថនិងអភិលេខន៍តែប៉ុណ្ណោះ ដែលបានប្រមូលបានកំឡុងការបោសសំអាតជាបន្តបន្ទាប់និងការស្ដារស្នាដៃឡើងវិញ បានបន្តទូទាំងស្ថានីយអង្គរទាំងមូល។ គ្មានលំនៅដ្ឋាន រឺ ផ្ទះ រឺ សញ្ញានៃការតាំងលំនៅជាប្រក្រតីរួមជាមួយប្រដាប់ប្រដាចំអិនអាហារ អាវុធ រឺ វត្ថុនៃការតុបតែងខ្លួនជាធម្មតាបានរកឃើញនៅស្ថានីយបុរាណនានាឡើយ។ ជំនួសវិញ មានភស្តុតាងនៃបូជនីយដ្ឋាននានាខ្លួនឯងទៅវិញ។[១០]

ផ្នែកខាងមុខនៃអង្គរវត្ត គំនូរដោយអង់ហ៊្រី-មូហ៊ត

បណ្ណប្រៃសណីយ៍បារាំង​អំពីអង្គរវត្ត​នៅ​ឆ្នាំ១៩១១ អង្គរវត្តត្រូវការការស្ដារឡើងវិញច្រើននៅសតវត្សទី២០ ជាសំខាន់ការយកដីរុំកោះនិងសារពើរុក្ខជាតិចេញ។[១១] ការងារត្រូវបានអាក់ខានដោយសង្គ្រាមរដ្ឋប្បវេណី និងការគ្រប់គ្រងប្រទេសដោយខ្មែរក្រហមកំឡុងទសវត្ស១៩៧០ និង១៩៨០ ប៉ុន្តែការបំផ្លិចបំផ្លាញតិចតួចដោយប្រៀបធៀបត្រូវបានធ្វើកំឡុងសម័យនោះ ក្រៅពីនេះទៅមានពួកចោរ និងការបំផ្លាញនូវរូបចម្លាក់សម័យក្រោយអង្គរភាគច្រើនទៀត។[១២]

ប្រាសាទនេះគឺជានិមិត្តរូបពោរពេញដោយថាមពលរបស់កម្ពុជា និងជាប្រភពនៃមហាមោទនភាពជាតិដែលបានដាក់ជាកត្តាក្នុងទំនាក់ទំនងការទូតរបស់កម្ពុជាជាមួយបារាំង សហរដ្ឋ និងអ្នកជិតខាងរបស់ខ្លួន ថៃ។ រូបគំនូរនៃអង្គរវត្តធ្លាប់ជាផ្នែកមួយនៃទង់ជាតិនានារបស់កម្ពុជាចាប់តាំងពីការដាក់បញ្ចូលនូវកំណែលើកទីមួយ រង្វង់ឆ្នាំ១៨៦៣។[១៣] ដោយសារទស្សនៈវិស័យខាងប្រវត្តិសាស្ត្រកាន់តែធំ និងបរិវត្តវប្បធម៌ថែមទៀត យ៉ាងណាៗ ប្រាសាទអង្គរវត្តនេះមិនបានក្លាយត្រឹមតែជានិមិត្តរូបនៃមោទនភាពជាតិផ្ទាល់ជាតិសាសន៍នោះទេ ប៉ុន្តែក៏ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងដំណើរការនយោបាយ-វប្បធម៌នៃផលិតកម្មកេរដំណែលបារាំង-អាណានិគម ក្នុងនោះដែលទីស្ថានប្រាសាទដើមត្រូវបានតាំងបង្ហាញក្នុងពិព័ណអាណានិគមបារាំងនិងសកលនៅប៉ារីសនិងម៉ាខ់សីរវាងឆ្នាំ១៨៨៩ និង១៩៣៧។[១៤]

មរតកសិល្បៈដ៏រុងរឿងនៃអង្គរវត្តនិងបូជនីយដ្ឋានខ្មែរផ្សេងៗនៅតំបន់អង្គរបានដឹកនាំបារាំងដោយផ្ទាល់ទទួលយក​កម្ពុជាជាអាណាព្យាបាលនៅថ្ងៃ ១១ សីហា ១៨៦៣ និងលុកលុយសៀមដើម្បីត្រួតត្រាលើវិកិណ្ណដ្ឋាននានា។ នេះបាននាំឱ្យកម្ពុជាភ្លាមៗអះអាងដែនដីនានាឡើងវិញនៅជ្រុងខាងលិចឆៀងខាងជើងនៃប្រទេសដែលស្ថិត​នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់សៀម(ថៃ)ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៣៥១នៃគ.ស.(ម៉ានិច-ជុមសៃ ២០០១) រឺដោយរឿងរ៉ាវខ្លះៗ ១៤៣១ គ.ស.។[១៥] កម្ពុជាបានទទួលបានឯករាជ្យពីបារាំងនៅថ្ងៃ ៩ វិច្ឆិកា ១៩៥៣ និងបានគ្រប់គ្រងអង្គរវត្តចាប់តាំងពីពេលនោះមក។

កំឡុងពេលនៅចំកណ្ដាលនៃសង្គ្រាមវៀតណាម ព្រះប្រមុខរដ្ឋនរោត្តម-សីហនុបានទទួលចាក្លឹន-ខឹនន្ឌីនៅកម្ពុជាដើម្បីបំពេញក្ដីស្រមៃអស់មួយជីវិតរបស់លោកស្រីទៅមើលអង្គរវត្ត។[១៦]

នៅក្នុងកុប្បកម្ម មករា ២០០៣បានផ្ទុះនៅភ្នំពេញ ពេលដែលពាក្យចចាមអារ៉ាមមិនពិតទាល់តែសោះបានខ្ចរខ្ចាយថាតារាសម្ដែងស្រីសាច់រឿងល្ខោនថៃបានអះអាង​ថាអង្គរវត្តជារបស់ថៃ។[១៧]

ស្ថាបត្យកម្ម[កែប្រែ] ប្រាសាទអង្គរមានកម្ពស់ ៦៥ម៉ែត្រ មានក្រឡាផ្ទៃប្រហែល ២០០ហិចតា រាងចតុកោណ ដែលកំណត់ដោយកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ និង គូទឹក ដែលមានទទឹង ២០០ម៉ែត្រ។ បរិវេណនៃកំពែង គឺមានប្រវែងប្រហែល ៥,៥គ.ម។ ផ្លូវចូលធ្វើអំពីថ្មភក់មានប្រវែងបណ្តោយ ២៥០ម៉ែត្រ និងទទឹង ១២ម៉ែត្រ។ ដោយសារតែទំហំដ៏ធំ​ និងស្ថាបត្យកម្មដ៏អស្ចារ្យនេះ មានមនុស្សមួយចំនួនគិតថា ប្រាសាទអង្គរវត្តមិនមែនជាស្នាដៃរបស់មនុស្សទេ គឺជាស្នាដៃរបស់អាទិទេព។

នៅខាងមុខផ្លូវចូលមានតោថ្មធំៗ ឈរយាមនៅអមសងខាងផ្លូវ។ នៅខាងចុងនៃផ្លូវចូលនោះ មានគោបុរៈប្រាង្គបី ដែលមានកម្ពស់ខុសគ្នា ហើយប្រាង្គផ្នែកខាងលើត្រូវបានដួលរលំហើយ។ នៅគោបុរៈនោះ មានថែវដែលមានកំពូលជាវូត។ បន្ទាប់ពី គោបុរៈមកគឺមានផ្លូវមួយដែលមានប្រវែងបណ្តោយ ៣៥០ម៉ែត្រ និង ទទឹង ៩ម៉ែត្រ ធ្វើពីថ្មភក់ និង បង្កាន់ដៃនាគនៅអមសងខាង។

ស្ថានីយ និង គម្រោង[កែប្រែ]

គម្រោងទូទៅនៃអង្គរវត្តជាមួយរចនាសម្ព័ន្ធ​សំណង់សំខាន់នៅចំកណ្ដាល

គម្រោងលំអិតនៃរចនាសម្ព័ន្ធកណ្ដាល អង្គរវត្ត តាំងនៅ 13°24′45″N 103°52′0″E, គឺជាការបន្សំតែមួយគត់នៃប្រាសាទភ្នំ ការរចនាជាបទដ្ឋានសម្រាប់ពួកប្រាសាទសភាវៈតំណាងរបស់អធិរាជាណាចក្រនេះ គ្រោងចុងក្រោយនៃថែវសហមជ្ឈមណ្ឌល និងឥទ្ធិពលពីឱឌ៉ិឝានិងចោឡ៊រ៊ នៃទមិឡនាដុ ឥណ្ឌា។ ប្រាសាទនេះគឺជាតំណាងនៃភ្នំព្រះសុមេរុ លំនៅនៃពួកទេវៈ: ជួរចតុរង្គចំកណ្ដាលនៃប្រាង្គជាសញ្ញាសំគាល់កំពូលទាំងប្រាំនៃភ្នំ ហើយជញ្ជាំងនិងគូទឹក ជាជួរភ្នំព័ទ្ធជុំវិញ និងមហាសមុទ្រ។ [១៨] ច្រកចូលទៅកាន់តំបន់ខាងលើនៃប្រាសាទគឺកាន់តែដាច់ដោយឡែកជាលំដាប់ ជាមួយនឹងពួកគ្រហស្ថដែលកំពុងត្រូវបានគេអនុញ្ញាតឱ្យចូលនៅជាន់ទាបបំផុតតែប៉ុណ្ណោះ។[១៩]

មិនដូចប្រាសាទខ្មែរភាគច្រើនទេ អង្គរវត្តគឺបែរមុខទៅទិសខាងលិច ផ្ទុយពីប្រាសាទផ្សេងបែរទៅទិសខាងកើត។ នេះបាននាំមកនូវហេតុជាច្រើន (រួមមានហ្គ្លេសហ្សឹ និង ហ្សក-សឺដេស) សន្និដ្ឋានថាព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នបានបម្រុងទុកវាសម្រាប់ជាប្រាសាទបញ្ចុះព្រះសពរបស់ទ្រង់។[២០] ភស្តុតាងបន្ថែមទៀតចំពោះការមើលឃើញដូចនេះត្រូវបានផ្ដល់ដោយចម្លាក់លៀនស្រាលៗ ដែលបានធ្វើតាមក្បួនក្នុងទិសដៅប្រឆាំងនឹងទក្ខិណាវដ្ដ-ប្រសវ្យៈជាយត្តសព្ទវិជ្ជាហិណ្ឌូ-ដូចនេះគឺជាការបញ្ច្រាសនៃរបៀបធម្មតា។ ក្បួនរីត៍ជាច្រើនប្រារព្ធក្នុងរបៀបបញ្ច្រាសកំឡុងសេវការបុណ្យសពព្រហ្មញ្ញ។[១១] បុរាណវិទូ ឆាលអឹស-ហាយអ៊ែមក៏បានពិពណ៌នានូវអ្វីនៅខាងក្នុងដែលប្រហែលជាក្រឡបញ្ចុះសពដែលត្រូវបានគេយកមកពីប្រាង្គប៉មកណ្ដាល។ [២១] វាត្រូវបានគេហៅដោយអ្នកខ្លះថាជាការចំណាយកម្លាំងច្រើនបំផុតលើសាកសពមួយដែលគេបោះបង់ចោល។[២២] ហ៊្វ្រីម៉ឹន និង ចាខ យ៉ាងណាក៏ដោយ កត់សម្គាល់ថាប្រាសាទអង្គរផ្សេងៗជាច្រើនបែរមុខចេញពីទិសខាងកើតជាធម្មតា និងផ្ដល់យោបល់ថាការបង្វែររបស់អង្គរវត្តគឺដោយសារតែការឧទ្ទិសរបស់ប្រាសាទដល់ព្រះវិស្ណុ ដែលព្រះអង្គរាប់អាននឹងទិសខាងលិច។[១៨]

ការបកស្រាយបន្ថែមអំពីអង្គរវត្តត្រូវបានស្នើដោយអិលឡឹណឺរ-មែនិកា។ ដោយទាញយកការបង្វែរទិសនិងទំហំខ្នាតរបស់ប្រាសាទនេះ ហើយនិងនៅលើភាគខាងក្នុងនិងការរៀបចំនៃចម្លាក់លៀនស្រាលៗ គាត់លើកឡើងថារចនាសម្ព័ន្ធសំណង់បង្ហាញនូវសករាជថ្មីនៃសន្តិភាពដែលបានប្រកាសក្រោមរាជព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២: ជារង្វាស់នៃវដ្តកាលសុរិយគតិ និងចន្ទគតិត្រូវបានសាងជាលំហពិសិដ្ឋនៃអង្គរវត្ត អាណត្តិទេពនេះដើម្បីដឹកនាំត្រូវបានពឹងទៅលើមន្ទីរនិងសាលស័ក្ដសិទ្ធ ដែលក្នុងន័យចងចាំនូវអំណាចរបស់ព្រះរាជា និងដើម្បីគោរពដល់និងធ្វើឱ្យស្ងប់ព្រះទ័យពួកទេវៈដែលគង់នៅស្ថានលើ។[២៣][២៤] ការលើកឡើងរបស់មែនិកាត្រូវបានទទួលយកជាមួយការលាយឡំគ្នានៃចំណាប់អារម្មណ៍និងសង្ស័យនិយមក្នុងរង្វង់បណ្ឌិតសភា។[២១] គាត់ដាក់ខ្លួនឯងអោយនៅឆ្ងាយពីបរិកប្បកម្មនៃអ្នកដទៃ ដូចជាហ្គ្រេម-ហ៊ែងខខ់ ថាអង្គរវត្តគឺជាផ្នែកនៃតំណាងតារានិករមករ។[២៥]

រចនាបថ[កែប្រែ]

ថែវខាងលើនៅអង្គរវត្ត អង្គរវត្តជាគំរូដំបូងនៃរចនាបថបុរាណនៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ—រចនាបថអង្គរវត្ត—ដែលវាបានដាក់ឈ្មោះតាមប្រាសាទនេះ។ នៅសតវត្សទី១២ ពួកស្ថាបត្យករខ្មែរធ្លាប់មានជំនាញនិងទំនុកចិត្តក្នុងការប្រើប្រាស់ថ្មភក់ (ផ្ទុយពីឥដ្ឋ រឺ ថ្មបាយក្រៀម ) សម្ភារៈសាងសង់សំខាន់។ ភាគច្រើនទីដែលមើលឃើញគឺជាដុំថ្មភក់ ដែលពេលនោះថ្មបាយក្រៀមត្រូវបានប្រើសម្រាប់កំពែងខាងក្រៅនិងសម្រាប់ផ្នែកខ្លះនៃរចនាសម្ព័ន្ធសំណង់ដែលបានលាក់កំបាំង។ ភ្នាក់ងារដែលរុំភ្ជាប់បានប្រើប្រាស់ដើម្បីចូលរួមទៅជាដុំៗតែមិនទាន់ត្រូវបានគេដឹងនៅឡើយ ថ្វីបើជ័រឈើធម្មជាតិ រឺ កំបោរប្រេងត្រូវបានគេលើកឡើងក៏ដោយ។[២៦]

អង្គរវត្តទាញបានការកោតសរសើរលើសគេបង្អស់ចំពោះភាពស៊ីគ្នានៃការរចនាផ្ទាល់ខ្លួន ដែលត្រូវបានគេប្រៀបធៀបនឹងស្ថាបត្យកម្មនៃក្រិកនិងរ៉ូមបុរាណ។ តាមរយៈលោកម៉ូហ៊្រីស-ហ្គ្លេសហ្សឹ អ្នកអភិរក្សអង្គរពាក់កណ្ដាលសតវត្សទី២០ ប្រាសាទនេះ "សម្រេចបានភាពល្អឥតខ្ចោះតាមបែបបុរាណដោយសារបូជនីយដ្ឋានភាពដែលបានបង្អាក់នូវធាតុនឹងនរយ៉ាងល្អវិចិត្រនិងការរៀបចំ​យ៉ាងត្រឹមត្រូវនៃខ្នាតទំហំរបស់ប្រាសាទ។ វាគឺជាកិច្ចការងារនៃអំណាច ឯកភាព និងរចនាបថ។"[២៧]

តាមស្ថាបត្យកម្ម ចរិកលក្ខណៈធាតុជាច្រើននៃរចនាបថនេះរួមមាន: ប្រាង្គប៉មរាងក្បាលទូក បុនទន្តដែលមានរាងដូចជាត្របកឈូកច្រើន កន្លះ-ថែវពង្រីកផ្លូវរបៀង ថែវអ័ក្សភ្ជាប់ទៅនឹងរបងព័ទ្ធជុំវិញ និងលានរាងកាកបាទដែលលេចឡើងតាមបណ្ដោយអ័ក្សធំនៃប្រាសាទ។ ធាតុផ្សំតុបតែងជាធម្មតាគឺទេវតា (រឺ អប្សរា) ចម្លាក់លៀនស្រាលៗ និងនៅលើកម្រងផ្កាភ្ញីធំសន្ធឹងរបស់ហោជាង និងឈុតឆាកនិទានកថា។ រូបចម្លាក់បដិមានៃអង្គរវត្តត្រូវបានចាត់ចែងទុកអភិរក្ស កំពុងតែនៅដដែលនិងមិនសូវមាំមួនជាងស្នាដៃដើមដំបូងឡើយ។[២៨] ធាតុសំខាន់ផ្សេងទៀតនៃការរចនាត្រូវបានគេបំផ្លិចបំផ្លាញដោយការលួចឆក់ប្លន់និងការកន្លងទៅនៃពេលវេលា រួមមានការបូកពាសស្រោបមាសលើប៉មប្រាង្គ ដោយការស្រោបមាសលើរូបចម្លាក់លើចម្លាក់លៀនស្រាលៗ និងបន្ទះពិតានឈើនិងទ្វារនានា។[២៩]

រចនាបថអង្គរវត្តត្រូវបានតោងបន្តដោយសម័យបាយ័ន នៅក្នុងនោះដែលគុណភាពត្រូវបានបូជាយញ្ញជាញឹកញាប់ទៅដល់បរិមាណ។[៣០] ប្រាសាទដទៃទៀតស្ថិតក្នុងរចនាបថនេះគឺ បន្ទាយសំរែ ធម្មនន្ទ ចៅសាយទេវតា និងប្រាសាទដំបូងក្នុងនោះព្រះពិធូរ នៅអង្គរ ខាងក្រៅអង្គរ បឹងមាលា និងភាគខ្លះនៃភ្នំរុងនិងពិមាយ។

លក្ខណៈពិសេស[កែប្រែ]

ទិដ្ឋភាពពីលើអាកាសនៃអង្គរវត្ត វាំងចំណារខាងក្រៅគេ[កែប្រែ] កំពែងខាងក្រៅ ១០២៤ គុណនឹង៨០២ម និង កំពស់៤,៥ម ព័ទ្ធជុំវិញដោយលាននៃធ្លាបើក៣០ម និងគូទឹកមួយបណ្ដោយ១៩០ម។ ច្រកចូលទៅប្រាសាទនេះគឺនៅក្បែរច្រាំងដីនៅខាងកើតនិងផ្លូវកាត់ទឹកធ្វើពីថ្មភក់ទៅខាងលិច នៅខាងចុង ច្រកចូលធំ គឺជាការបន្ថែមចុងក្រោយ ប្រហែលជាជំនួសឲ្យស្ពានឈើ។[៣១] មាន គោបុរៈជាច្រើន នៅគ្រប់ទិសធំៗ ខាងលិចនៅឆ្ងាយពីអាធំជាងគេបង្អស់ហើយនិងមានប៉មប្រាង្គបាក់បែកបី។ លោកហ្គ្លេសហ្សឹកត់សម្គាល់ថាគោបុរៈនេះទាំងលាក់កំបាំងនិងចំណាំងឱ្យទ្រង់ទ្រាយប្រាសាទនេះសមរម្យ។[៣២] ខាងក្រោមប្រាង្គខាងត្បូងមានរូបចម្លាក់ព្រះវិស្ណុមួយអង្គ ដែលគេស្គាល់ថា តារាជ ដែលប្រហែលដើមឡើយបានស្ថិតនៅកន្លែងសក្ការៈបូជាកណ្ដាលនៃប្រាសាទ។[៣១] ថែវជាច្រើនរត់នៅចន្លោះប្រាង្គនានានិងឆ្ងាយរហូតដល់ច្រកចូលពីរថែមទៀតនៅខាងណាមួយនៃគោបុរៈជារឿយៗចាត់ទុកថាជាច្រកដំរី តាមដែលច្រកនោះមានទំហំល្មមដើម្បីអោយសត្វទាំងនោះចូលបាន។ ថែវទាំងនេះមានសសរបួនជ្រុងនៅខាងក្រៅ (ខាងលិច) និងជញ្ជាំងបិទជិតនៅខាងក្នុង (ខាងកើត)។ ពិតានចន្លោះសសរទាំងនោះតុបតែងដោយត្របកឈូក ផ្ទៃនៃជញ្ជាំងខាងលិចមានរូបចម្លាក់រេរាំ និងផ្ទៃជញ្ជាំងខាងកើតមានបង្អួចមានជើងទៀន រូបចម្លាក់ប្រុសកំពុងតែរេរាំលើសត្វដែលកំពុងលោតកញ្ឆេង ហើយនិងអប្សរា ដែលរួមមាន(ខាងត្បូងនៃច្រកចូល)តែមួយក្នុងប្រាសាទនេះកំពុងតែបង្ហាញធ្មេញរបស់នាង។

កំពែងខាងក្រៅព័ទ្ធជុំវិញបរិវេណ៨២០០០០មាត្រការ៉េ (២០៣ អេកឺរ) ដែលម្យ៉ាងទៀតប្រាសាទកណ្ដាលត្រូវបានកាន់កាប់ដោយទីក្រុងនេះតាំងពីដើម និងនៅខាងជើងប្រាសាទនេះ គឺព្រះបរមរាជវាំង។ ដូចសំណង់មិនទាក់ទងសាសនាទាំងអស់នៃអង្គរ ដែលទាំងនោះត្រូវបានសាងសង់ឡើងដោយសម្ភារៈដែលអាចខូចបានខុសពីថ្ម ដូច្នេះគ្មានអ្វីសេសសល់ក្នុងចំណោមនោះទេលើកលែងតែគ្រោងខ្សែក្រៅនៃផ្លូវខ្លះៗ។[៣៣] ភាគច្រើនបំផុតនៃតំបន់មួយនេះឥឡូវត្រូវបានគ្របដណ្ដប់ដោយព្រៃឈើ។ ផ្លូវឆ្លងកាត់ទឹក៣៥០ម. មួយភ្ជាប់ទៅគោបុរៈខាងលិចទៅកាន់ប្រាសាទកណ្ដាល ដែលមានបង្កាន់ដៃនាគ និងកាំជណ្ដើរប្រាំមួយខ្សែនាំចុះទៅកាន់បុរីនៅខាងម្ខាងណាមួយ។ ចំហៀងនីមួយៗក៏បង្ហាញឡើងនូវបណ្ណាល័យមួយដែលមានច្រកចូលមួយចំនួននៅក្នុងចំណុចសំខាន់នីមួយៗ នៅចំពីមុខនៃកាំជណ្ដើរខ្សែទីបីពីច្រកចូល និងស្រះមួយនៅចន្លោះបណ្ណាល័យនិងប្រាសាទនេះ។ ស្រះជាច្រើនគឺជាការបន្ថែមក្រោយៗចំពោះការរចនា ដូចជាលានរាងកាកបាទដែលបានយាមដោយតោភ្ជាប់ទៅនឹងច្រកឆ្លងកាត់ទឹកទៅរចនាសម្ព័ន្ធសំណង់កណ្ដាល។[៣៣]

រចនាសម្ព័ន្ធកណ្ដាល[កែប្រែ]

គំរូតូចៗនៃរចនាសម្ព័ន្ធសំណង់កណ្ដាលនៃ​អង្គរវត្ត។ នៅផ្នែកខាងមុខ លានរាងកាកបាទដែលសណ្ដូក​នៅខាងមុខនៃរចនាសម្ព័ន្ធសំណង់កណ្ដាល។ ប្រាសាទនេះតាំងនៅលើលានមួយដែលបានលើកខ្ពស់ជាងបុរីនេះ។ វាត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយថែវចតុកោណកែងបីងើបឡើងដល់ប្រាង្គកណ្ដាល កំពស់នីមួយៗខ្ពស់ជាងប្រាង្គមួយចុងក្រោយគេ។ មែនិកាបកស្រាយថែវទាំងនេះថាជាការបូជាទៅដល់ព្រះមហាក្សត្រ ព្រះព្រហ្ម ព្រះចន្ទ និងព្រះវិស្ណុ។[៦] ថែវនីមួយៗមានគោបុរៈមួយនៅចំណុចនីមួយៗ ហើយនិងថែវខាងក្នុងពីរមានប្រាង្គនៅកាច់ជ្រុងរបស់ខ្លួន ដែលបង្កើតឡើងនូវជួរចតុរង្គដែលមានប្រាង្គនៅចំកណ្ដាល។ពីព្រោះតែប្រាសាទបែរមុខទៅទិសខាងលិច លក្ខណៈពិសេសទាំងអស់បានកំណត់បែរឆ្ពោះទៅខាងកើត ដែលបន្សល់ទុកទីលំហបន្ថែមទៀតដែលត្រូវបានបំពេញនៅក្នុងវាំងចំណារនីមួយនិងថែវនៅចំហៀងខាងលិច ចំពោះហេតុផលដដែលកាំជណ្ដើរបែរមុខទៅខាងលិចរាក់ជាងកន្លែងផ្សេងនៅខាងផ្សេងៗទៀត។

ថែវខាងក្រៅនេះ ១៨៧គុណ២១៥ម ជាមួយសាលាសំណាក់ខុសពីប្រាង្គនានានៅកាច់ជ្រុង។ ថែវនេះចំហទៅខាងក្រៅនៃប្រាសាទ ដែលមានកន្លះ-ថែវច្រើនមានសសរលាតសន្ធឹងនិងជន្ទល់សំណង់នេះ។ ភ្ជាប់ទៅនឹងថែវខាងក្រៅទៅកាន់វាំងចំណារទីពីរលើចំហៀងខាងលិចគឺជារបៀងរាងកាកបាទហៅថា ព្រះពាន់ (សាល)។ ពុទ្ធបដិមាធ្លាប់នៅខាងឆ្វេងនៅក្នុងរបៀងនោះដោយពួកអ្នកធម្មយាត្រាអស់ជាងច្រើនសតវត្ស ទោះបីភាគច្រើនឥឡូវត្រូវបានដកចេញក៏ដោយ។ ទីនេះមានអក្សរចារឹកច្រើនដែលទាក់ទងនឹងទង្វើល្អនៃពួកអ្នកធម្មយាត្រា ភាគច្រើនបានសរសេរជាភាសាខ្មែរ ប៉ុន្តែផ្សេងទៀតជាភាសាភូមា និងជប៉ុន។ ធ្លារបៀងតូចៗទាំងបួនគូសចេញដោយរបៀងនេះដើមឡើយត្រូវបានពេញប្រៀបដោយទឹក។[៣៤] ខាងជើងនិងខាងត្បូងនៃរបៀងនេះគឺជាបណ្ណាល័យ។

ខាងណោះ ថែវទីពីរនិងខាងក្នុងត្រូវបានភ្ជាប់គ្នានិងទៅកាន់បណ្ណាល័យចំហៀងពីរក្បែរលានរាងកាកបាទមួយផ្សេងទៀត ម្ដងទៀតការបន្ថែមក្រោយមកទៀត។ ចាប់ពីជានទីពីរទៅលើ ពួកទេវតាមានច្រើនលើជញ្ជាំង ដោយច្រៀង រឺ ជាក្រុមរហូតដល់បួនអង្គ។ វាំងចំណារជាន់ទីពីរគឺ១០០ គុណនឹង ១៥ម ហើយដើមឡើយប្រហែលអាចត្រូវបានជោរជន់ដើម្បីតំណាងឱ្យមហាសមុទ្រព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ។[៣៥] ជណ្ដើរបីឈុតនៅម្ខាងៗនាំឡើងទៅដល់ប្រាង្គប៉ម និង គោបុរៈនៅកាច់ជ្រុងនៃថែវខាងក្នុងគេ។ ផ្លូវជណ្ដើរចោទណាស់តំណាងឱ្យភាពលំបាកនៃការឡើងទៅនគរពួកទេវៈ។[៣៦] ថែវខាងក្នុងនេះ ហៅថា​បាកាន គឺ៦០ម.ការ៉េដែលមានថែវអ័ក្សជាច្រើនភ្ជាប់នឹងគោបុរៈនីមួយជាមួយទីសក្ការៈបូជានៅកណ្ដាល ហើយនិងទីសក្ការៈបូជាបន្តបន្ទាប់នៅខាងក្រោមប្រាង្គប៉មនៅកាច់ជ្រុង។ ការប្រក់ដំបូលថែវត្រូវបានតុបតែងជាមួយក្បាច់ក្បូរនៃខ្លួនពស់ដែលនៅចុងនៃក្បាលតោ រឺ គ្រុឌ។ ធ្នឹម និង ហោជាងដែលបានឆ្លាក់តុបតែងច្រកចូលទៅថែវ និង ទីសក្ការៈបូជា។ ប្រាង្គខាងលើទីសក្ការៈបូជាកណ្ដាលងើបរះឡើង៤៣ម.ដល់កម្ពស់៦៥ម.ពីលើដី មិនដូចប្រាសាទភ្នំទាំងប៉ុន្មានមុនៗនោះឡើយ ប្រាង្គកណ្ដាលគឺត្រូវបានផុសឡើងលើប្រាង្គបួនដែលព័ទ្ធជុំវិញ។[៣៧] ទីសក្ការៈបូជាខ្លួនឯង ដើមឡើយបានតម្ដល់នៅរូបចម្លាក់ព្រះវិស្ណុ និងបើកទូលាយនៅគ្រប់ខាង ត្រូវបានព័ទ្ធជញ្ជាំងនៅខាងក្នុងនៅពេលនោះប្រាសាទនេះត្រូវបានប្រែមកសម្រាប់ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទវិញ ជញ្ជាំងថ្មីរំលេចនូវព្រះពុទ្ធអង្គជាច្រើនកំពុងឈរ។ នៅឆ្នាំ១៩៣៤ អ្នកអភិរក្សហ្សកហ្សឹ-ធូវវ៉េបានជីកលុងរណ្ដៅនៅខាងក្រោមទីសក្ការៈកណ្ដាលនេះ: បានពេញជាមួយខ្សាច់និងទឹក បានត្រូវគេលួចឆក់ប្លន់រតនសម្បត្តិក្នុងនោះរួចអស់ទៅហើយ ប៉ុន្តែលោកខំស្វែងរកគ្រឹះពិសិដ្ឋិមួយទុកនូវសន្លឹកមាសពីរមាត្រលើជាន់ផ្ទាល់ដី។[៣៨]

ការតុបតែងលំអ[កែប្រែ]

ពួកទេវតាគឺជាលក្ខណៈនៃរចនាបថអង្គរវត្ត។

ចម្លាក់លៀនស្រាលនៃការកូរសមុទ្រទឹកដោះ​ដែល​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​បង្ហាញព្រះវិស្ណុនៅចំកណ្ដាល អវតារអណ្ដើករបស់ទ្រង់ កុម៌ខាងក្រោម ពួកអសុរ និងទេវតា នៅខាងឆ្វេង និង ស្ដាំ និងពួកអប្សរា និងព្រះឥន្ទ្រនៅខាងលើ។ ដោយបានបញ្ចូលគ្នាជាមួយស្ថាបត្យកម្មនៃអគារ និងមួយក្នុងចំណោមហេតុផលសម្រាប់កិត្តនាមរបស់ខ្លួនគឺការតុបតែងលាតសន្ធឹងរបស់អង្គរវត្ត ដែលយកទម្រង់នៃចម្លាក់ខ្សែលៀនស្រាលៗ។ កំពែងខាងក្នុងនៃថែវខាងក្រៅបង្ហាញតំណតគ្នានៃឆាកខ្នាតធំដែលរៀបរាប់យ៉ាងសំខាន់នូវភាគច្រើនពីវីរកថាហិណ្ឌូ រាមាយណៈ និង មហាភារតៈ។ ហាយអ៊ាំមបានហៅអ្វីទាំងនេះថា "ការរៀបចំជាខ្សែដែលបានយល់ដឹងខ្លាំងបំផុតពីចម្លាក់ថ្ម"។[៣៩] ចាប់ពីជ្រុងខាងជើង-ខាងលិចបញ្ច្រាសទ្រនិចនាឡិកា ថែវខាងលិចបង្ហាញនូវសមរភូមិលង្កា (មកពីរាមាយណៈ ក្នុងនោះដែលព្រះរាម កម្ចាត់រាវនៈ និងសមរភូមិកុរុក្ឞេត្រ (ពីភារតៈ ដែលបង្ហាញនូវការសាបរលាបព្រមៗគ្នានៃត្រកូលកៅរវៈ និង បាណ្ឌវៈ)។ នៅថែវខាងត្បូងតាមសាច់រឿងប្រវត្តិសាស្ត្រតែប៉ុណ្ណោះ ក្បួនដង្ហែរព្រះសូរ្យវរ្ម័នទី២ បន្ទាប់មក នរក៣២ និងស្ថានសួគ៌៣៧នៃទេវកថាហិណ្ឌូ។

នៅលើថែវខាងកើតគឺជាមួយ ក្នុងចំណោមសាច់រឿងគួរអោយសរសើរខ្លាំងបំផុត ការកូរសមុទ្រទឹកដោះ ដែលបង្ហាញ[៤០] អសុរា៩២ និង ទេវតា៨៨អង្គដែលយកនាគវាសុកិដើម្បីកូរសមុទ្រក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះវិស្ណុ (មែននិការាប់ឃើញត្រឹមតែ៩១អសុរា និងពន្យល់ចំនួនអសមាមាត្រដូចជាតំណាងអោយចំនួនថ្ងៃចាប់ពីសុរិយដ្ឋានសិសិររដូវ ដល់សមរាត្រីរដូវរំហើយ និងចាប់ពីសមរាត្រីដល់សុរិយដ្ឋាននិទាឃរដូវ)។[៤១] វាត្រូវបានបន្តបន្ទាប់ដោយព្រះវិស្ណុដែលកំពុងតែកម្ចាយពួកអសុរា (ការបន្ថែមនូវសតវត្សទី១៦)។ ថែវខាងជើងបង្ហាញនូវជ័យជម្នះរបស់ក្ឫស្នាលើពនៈ (ដែលយោងទៅតាមលោកហ្គ្លេសហ្សឹ "ទឹកដៃនេះគឺអាក្រក់បំផុត" [៤២]) និង សមរភូមិរវាងពួកព្រះហិណ្ឌូនិងពួកអសុរា។ សាលាសំណាក់ខាងជើងឆៀងខាងលិច និង ជ្រុងខាងត្បូងឆៀងខាងលិច ទាំងពីររំលេចនូវសាច់រឿងតិចតួចមែនទែន ភាគខ្លះមិនច្បាស់លាស់ ប៉ុន្តែភាគច្រើនមកពីរឿងរាមាយណៈ រឺ ជីវិតរបស់ក្ឫស្នា។

ចម្លាក់ថែវនៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត[កែប្រែ] ចម្លាក់ថែវដែលព័ទ្ធជុំវិញប្រាសាទអង្គរវត្តនៅ ជាន់ទី១ ជាចម្លាក់លើថ្មភក់មានទំហំ ១,២០០ម៉ែត្រការេ។ ចម្លាក់នោះចែកជា ៨ផ្ទាំង និង ២ ផ្ទាំង នៅពន្លាជ្រុងនៃ ថែវខាងលិច។ សាច់រឿង នៃចម្លាក់នោះចាប់ផ្តើមតាម ជួរដេក តាមជញ្ជាំងពីធ្វេងទៅស្តាំ។ នៅកន្លែងខ្លះមានព្រំផងដែរ។ សាច់រឿងនោះត្រូវបានរៀបចំតាមរបៀប គឺដាច់ពីគ្នា ឬស្ថិតនៅពី លើគ្នា។ ចម្លាក់នេះត្រូវមើលពីធ្វេងទៅស្តាំ។ អ្នកទស្សនាគួរដើរមើលដោយចូលតាមច្រកកណ្តាលខាងលិច រួចបត់ស្តាំ និង ដើរជុំវិញ។​ ចម្លាក់ទាំងនោះរួមមាន៖

(១) ថែវខាងលិច(ត្បូង) : បង្ហាញពីចម្បាំងរបស់គូរុសាត្រា (មហាភារតៈ) ។ (២) ពន្លាជ្រុង(និរតី) : បង្ហាញពី ឆាកនៃរឿងរាមកេរិ៍្ត ។ (៣) ថែវខាងត្បូង(លិច) : បង្ហាញពីព្យុហយាត្រារបស់ព្រះបាទសូរ្យវ័រ្មនទី២ ។ (៤) ថែវខាងត្បូង(កើត) : បង្ហាញពីរឿងឋានសួគ៌ និង ឋាននរក ។ (៥) ថែវខាងកើត(ត្បូង) : បង្ហាញពីរឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ ។ (៦) ថែវខាងកើត(ជិតផ្លូវចូល) : ជាសិលាចារិក ។ (៧) ថែវខាងកើត(ជើង) : បង្ហាញពីជ័យជំនះរបស់ព្រះវិស្ណុ លើពួកអសុរៈ ។ (៨) ថែវខាងជើង(កើត) : បង្ហាញពីជ័យជំនះរបស់ក្រឹស្ណៈ និង បាណ្ឍៈ ។ (៩) ថែវខាងជើង(លិច) : បង្ហាញពីចម្បាំងរវាងទេវតា និង​ពួកអសុរៈ ។ (១០) ពន្លាជ្រុង(ពាយព្យ) : បង្ហាញពីឆាកនៃរឿងរាមកេរិ៍្ត ។ (១១) ថែវខាងលិច(ជើង) : បង្ហាញពីចម្បាំងនៅក្រុងលង្កា(រឿងរាមកេរិ៍្ត) ។ បច្ចេកទេសស្ថាបនកម្ម[កែប្រែ] ថ្មមួយចំនួន រលោងដូចជាថ្មពពាលដែលបានប៉ូលាហើយ ត្រូវបានដាក់ដោយគ្មានបាយអជាមួយតំណយ៉ាងតឹងដែលជួនកាលពិបាករក។ ដុំថ្មបួនជ្រុងៗជាច្រើនត្រូវបានដាក់រួមគ្នាដោយតំណប្រហោងដំណាប់និងពន្លូញក្នុងករណីខ្លះ កាលណោះដែរ ក្នុងករណីផ្សេងៗទៀត បានប្រើកន្ទុយលលក និងទំនាញដី។ ដុំថ្មខ្លះត្រូវបានដាក់នៅកន្លែងដោយក្ដីសន្និដ្ឋានតាមការផ្សំគ្នានៃពួកដំរី ពួរស្រកីជក់ រ៉ក និងការធ្វើរន្ទាឫស្សី។ ហ្រង់រី-មហ៊តបានកត់សម្គាល់ថាភាគច្រើននៃដុំថ្មមានរន្ធ២,៥ ស.ម.ជាអង្កត់ផ្ចិត និង ជម្រៅ៣ ស.ម. ជាមួយរន្ធជាច្រើនទៀតលើដុំថ្មបួនជ្រុងធំៗ។ ពួកអ្នកប្រាជ្ញខ្លះបានអោយយោបល់ថាទាំងនេះត្រូវបានប្រើចូលរួមគ្នាជាមួយដំបងដែកជាច្រើន ប៉ុន្តែអ្នកផ្សេងទៀតអះអាងថារបស់នឹងត្រូវបានប្រើដើម្បីកាន់ស្នៀតជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីជួយហត្ថកិច្ចថ្មទាំងនោះចូលទៅកាន់កន្លែង។

បូជនីយដ្ឋាននេះត្រូវបង្កើតចេញដោយចំនួនដ៏សម្បើមនៃថ្មភក់ ច្រើនដូចគ្នានឹងសាជីរបស់ខាបផ្វ្រានៅអេហ៊្សីប (ជា៥ លានតោន)។ ថ្មភក់នេះត្រូវបានដឹកជញ្ជូនពីភ្នំគូលែន កន្លែងយកថ្មប្រហែល២៥ ម៉ាយល៍ (៤០ គ.ម.)ទៅទិសឦសាន។ ថ្មនេះតាមសេចក្ដីសន្និដ្ឋានត្រូវបានដឹកជញ្ជូនដោយក្បូនតាមបណ្ដោយស្ទឹងសៀមរាប។ រឿងនេះនឹងត្រូវបានធ្វើឡើងជាមួយការប្រុងប្រយ័ត្នដើម្បីចៀសវាងការក្រឡាប់ក្បូនរួមជាមួយទម្ងន់មួយចំនួនធំ។ វិស្វករទំនើបម្នាក់បានប៉ាន់ប្រមាណថាវានឹងចំណាយពេល៣០០ឆ្នាំដើម្បីបង្ហើយអង្គរវត្តសព្វថ្ងៃនេះ។[៤៣] ប៉ុន្តែបូជនីយដ្ឋាននេះត្រូវបានចាប់ផ្ដើមភ្លាម បន្ទាប់ពីសូរ្យវរ្ម័នឡើងសោយរាជ្យ និងត្រូវបានបញ្ចប់រយៈពេលខ្លីក្រោយការសោយទីវង្គតរបស់ទ្រង់ មិនច្រើនជាង៤០ឆ្នាំ។

យ៉ាងជាក់ស្ដែងផ្ទៃខាងក្រៅទាំងអស់ សសរ ធ្នឹម សូម្បីតែដំបូលតក៏ត្រូវបានឆ្លាក់ដែរ។ មានចម្ងាយដ៏វែងនៃចម្លាក់លៀនដែលរៀបរាប់សាច់រឿងចេញពីអក្សរសិល្ប៍ឥណ្ឌារួមមានស្នែងឯក ឥន្ទ្រីយសីហៈ នាគមានស្លាបកំពុងអូសទាញរទេះដូចគ្នានឹងពួកអ្នកចម្បាំងតាមពីក្រោយមេកើយដែលជិះដំរី និងនារីរបាំនៅស្ថានសួគ៌ដែលមានកេសាបថយ៉ាងផ្ចិតផ្ចង់។ ជញ្ជាំងថែវតែឯងត្រូវបានតុបតែងជាមួយចម្លាក់លៀនស្រាលស្ទើរតែ១០០០មាត្រការ៉េ។ រន្ធជាច្រើនលើកំពែងអង្គរខ្លះបញ្ជាក់ថាប្រហែលត្រូវបានគេតុបតែងជាមួយបន្ទះសំរឹទ្ធ។ ទាំងនេះត្រូវបានគាស់កកាយយ៉ាងច្រើននៅសម័យកាលបុរាណ និង បានជាគោលដៅដំបូងសម្រាប់ពួកចោរ។ គ្រាដែលកំពុងជីកកកាយខជុរាហោ អ៊ែលឡិច-អិវ៉ឹន ជាងថ្មនិងជាងចម្លាក់ម្នាក់ បានកសាងឡើងវិញនូវរូបចម្លាក់ថ្មមួយខាងក្រោម៤ ភ្វីត (១,២ ម) នេះបានចំណាយពេល៦០ថ្ងៃដើម្បីឆ្លាក់។ [៤៤] រ៉ចចឺរ-ហបគីន្ស៍ និង ម៉ាខ-ឡេហណឺបានធ្វើការពិសោធផងដែរដើម្បីគាស់យកថ្មកំបោរដែលបានចំណាយអ្នកគាស់កកាយ១២នាក់ ២២ថ្ងៃ ដើម្បីគាស់កកាយថ្មប្រហែល៤០០តោន។[៤៥] កម្លាំងពលកម្មដើម្បីគាស់កកាយ ដឹកជញ្ជូន ឆ្លាក់និងបន្តុបថ្មជាច្រើនត្រូវបានឈានដល់រាប់ពាន់រួមមានសិល្បៈករជំនាញខ្ពស់ៗជាច្រើននាក់។ ជំនាញទាំងនេះបានទាមទារឱ្យឆ្លាក់រូបចម្លាក់ទាំងនេះបានអភិវឌ្ឍរាប់រយឆ្នាំតាំងពីដំបូងឡើយ ដូចដែលបានបង្ហាញតាមវត្ថុបុរាណខ្លះដែលត្រូវបានចុះកាលបរិច្ឆេទទៅសវត្សទីប្រាំពីរ មុនពេលខ្មែរបានឡើងអំណាច។[២២][៤៣]...

អង្គរវត្តបង្ហាញពីទិដ្ឋភាពឆ្លងតាមគូទឹក អង្គរវត្តបច្ចុប្បន្ន[កែប្រែ] ឯកសារ:WMF Angkor Wat.ogv វីដេអូមូលនិធិបូជនីយដ្ឋានពិភពលោកស្ដីពីការអភិរក្សអង្គរវត្ត ការស្ទាបស្ទង់ខាងបុរាណវិទ្យាឥណ្ឌាបានបន្តការស្ដារស្នាដៃលើប្រាសាទនេះរវាង ១៩៨៦ និង១៩៩២។[៤៦] ចាប់តាំងពីទសវត្សឆ្នាំ១៩៩០ អង្គរវត្តបានមើលឃើញនូវកិច្ចប្រឹងប្រែងអភិរក្សបន្ត និងការកើនឡើងយ៉ាងខ្លាំងខាងទេសចរណ៍។ ប្រាសាទនេះគឺជាផ្នែកនៃទីកន្លែងកេរដំណែលពិភពលោករបស់អង្គរ បានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ១៩៩២ ដែលបានផ្ដល់នូវការអោយមូលនិធិខ្លះ និងបានជម្រុញចិត្តឲ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាការពារទីកន្លែងនេះ។[៤៧] គម្រោងការអភិរក្សអប្សរាអាល្លឺម៉ង់ (គ.អ.អ.អ. ឬ GACP) កំពុងធ្វើការដើម្បីការពារពួកទេវតា និង​ចម្លាក់លៀនស្រាលៗដទៃទៀតដែលតាក់តែងលើប្រាសាទនេះពីការបំផ្លិចបំផ្លាញ។ ការស្ទាបស្ទង់របស់អង្គការនេះបានរកឃើញថាប្រហែល២០%នៃពួកទេវតាស្ថិតនៅក្នុងលក្ខ័ណ្ឌមិនសូវល្អ ជាចម្បងដោយសារសំណឹកធម្មជាតិនិងការយ៉ាប់យ៉ឺនទៅនៃថ្មប៉ុន្តែដោយឡែកផងដែរ ក៏ធ្វើឲ្យមានកិច្ចប្រឹងប្រែងការស្ដារឡើងវិញភ្លាមៗផងដែរ។[៤៨] ការងារផ្សេងៗពាក់ព័ន្ធនឹងការជួសជុលផ្នែកដែលបានធ្លាក់មួយចំនួនពីរចនាសម្ព័ន្ធសំណង់ និងការបង្ការពីការបាក់ធ្លាក់បន្ថែមទៀត: ទីខាងមុខប៉ែកខាងលិចនៃថ្នាក់លើៗ ជាឧទាហរណ៍ ត្រូវបានទប់ទ្រដោយការដាក់រន្ទាតាំងពីឆ្នាំ ២០០២[៤៩] កាលណោះក្រុមជប៉ុនមួយបានបង្ហើយការស្ដារនូវបណ្ណាល័យខាងជើងនៃវាំងចំណារខាងក្រៅនៅឆ្នាំ២០០៥។[៥០] មូលនិធិបូជនីយដ្ឋានពិភពលោកបានចាប់ផ្ដើមការងារអភិរក្សលើថែវកូរសមុទ្រទឹកដោះនៅឆ្នាំ២០០៨ បន្ទាប់ពីជាច្រើនឆ្នាំក្នុងការសិក្សាពីស្ថានភាព។ គម្រោងការនេះបានស្ដារនូវប្រព័ន្ធប្រក់ដំបូលខ្មែរតាមបែបបុរាណ និងបានដកចេញនូវស៊ីម៉ង់ដែលបានប្រើនៅក្នុងការប៉ុនប៉ងការស្ដារដំបូងដែលបានជាលទ្ធផលជាអំបិលជ្រៀតចូល​រចនាសម្ព័ន្ធសំណង់ពីក្រោយចម្លាក់ស្រាល ដែលធ្វើឲ្យខូចពណ៌និងបំផ្លាញផ្ទៃដែលបានឆ្លាក់ហើយ។ ដំណាក់កាលសំខាន់នៃការងារនេះបានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ២០១២ និងសមាសភាគចុងក្រោយនឹងជាការបន្តុបឡើងនៃត្រីសូល៍លើដំបូលនៃថែវនេះនៅឆ្នាំ២០១៣។

អង្គរវត្តបានប្រែក្លាយជាគោលដៅទេសចរណ៍ដ៏សំខាន់មួយ។ នៅឆ្នាំ២០០៤ និង២០០៥ តួលេខរដ្ឋាភិបាលបានណែនាំថា រៀងគ្នាមានទេសចរបរទេស ៥៦១០០០ និង៦៧៧០០០នាក់ដែលបានមកដល់ខេត្តសៀមរាប ប្រហែល៥០%នៃពួកទេសចរបរទេសទាំងអស់នៅកម្ពុជាសម្រាប់ឆ្នាំទាំងពីរ។[៥១] ទីស្ថាននោះត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយសម្ព័ន្ធសូគីម៉ិច(សូគីម៉ិចគ្រុប)ឯកជន ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩០ ដែលបានជួលប្រាសាទពីរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ លំហូរចូលនៃពួកអ្នកទេសចរណ៍រហូតមកដល់ឥឡូវបានបង្កនូវការបំផ្លិចបំផ្លាញតិចតួចទាក់ទងគ្នា ក្រៅពីគំនូរសាធារណ៍ខ្លះៗ ខ្សែពួរ និងជណ្ដើរឈើត្រូវបានគេដាក់បញ្ចូលដើម្បីការពារចម្លាក់ផុសស្រាលៗនិងកម្រាល រៀងមក។ ទេសចរណ៍ក៏បានផ្ដល់នូវមូលនិធិបន្ថែមខ្លះទៀតចំពោះតំហែទាំក៏ដូចជាក្នុងឆ្នាំ២០០០ ប្រហែល២៨%នៃប្រាក់ចំណូលសំបុត្រឆ្លងកាត់ទីស្ថានអង្គរទាំងមូលត្រូវបានចំណាយលើប្រាសាទទាំងប៉ុន្មាននេះ ទោះបីជាកិច្ចការភាគច្រើនត្រូវបានបន្តដោយពួកក្រុមឧបត្ថម្ភដោយរដ្ឋាភិបាលបរទេសជាជាងដោយពួកអាជ្ញាធរកម្ពុជានោះ។[៥២]

ចាប់តាំងពីអង្គរវត្តបានមើលឃើញកំណើនយ៉ាងសំខាន់ខាងទេសចរណ៍ទាំងប៉ុន្មានឆ្នាំនេះ អ.អ.វ.វ.ស.ប. រឺ យូណេស្កូ និងគណៈកម្មាធិការសម្របសម្រួលអន្តរជាតិរបស់ខ្លួនដើម្បីការការពារសុវត្ថិភាពនិងអភិវឌ្ឍន៍នៃស្ថានីយប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរ (គ.ស.អ. រឺ ICC) នៅក្នុងសមាគមដែលមានពួកអ្នកតំណាងមកពីរាជរដ្ឋាភិបាលនិងអាជ្ញាធរអប្សរា បានរៀបចំសិក្ខាសាលាជាច្រើនដើម្បីពិភាក្សានូវគំនិត"ទេសចរណ៍វប្បធម៌"។[៥៣] ដោយការចង់ចៀសវាងទេសចរណ៍ពាណិជ្ជកម្មនិងចំនួនដ៏ច្រើន សិក្ខាសាលាទាំងប៉ុន្មាននេះបានសង្កត់ធ្ងន់លើសារៈសំខាន់នៃការផ្ដល់ទីសំណាក់អាស្រ័យ និងសេវាកម្មគុណភាពខ្ពស់ជាលំដាប់ចំពោះរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដើម្បីរកប្រយោជន៍ខាងសេដ្ឋកិច្ច គ្រានោះក៏មានការរួមបញ្ចូលនូវភាពសម្បូរបែបនៃវប្បធម៌ខ្មែរ។[៥៣] នៅឆ្នាំ២០០១ អ្វីដែលជំរុញនេះបានហុចលទ្ធផលជាគំនិតនៃ"ទីក្រុងទេសចរណ៍អង្គរ" ដែលនឹងត្រូវបានអភិវឌ្ឍជាមួយការគោរពរាប់អានស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ រួមមានការលំហែ និងសុខូបត្ថម្ភវត្ថុទេសចរណ៍ និងផ្ដល់សណ្ឋាគារប្រណិតនានាដែលមានសមត្ថភាពជាទីស្នាក់អាស្រ័យពួកអ្នកទេសចរណ៍មួយចំនួនធំ។[៥៣]

ការមើលឃើញនៃការអភិវឌ្ឍដូចជាទីស្នាក់អាស្រ័យទេសចរណ៍ដ៏ច្រើនបានធ្វើអោយមានកង្វល់ទាំងអប្សរា និង គ.ស.អ. (ICC) អះអាងថាការអភិវឌ្ឍទេសចរណ៍ពីមុនក្នុងតំបន់នេះបានធ្វេសប្រហែសនូវនិយ័តកម្មសំណង់ និងគម្រោងការទាំងនេះច្រើនទៀតមានសក្ដានុពលបំផ្លិចបំផ្លាញលក្ខណៈពិសេសៗខាងទេសភាព។[៥៣] ផងដែរ ទំហំធំៗនៃគ្រោងការទាំងនេះបានចាប់ផ្ដើមគំរាមកំហែងគុណភាពទឹកនៅទីប្រជុំជនជិតៗតំបន់ ទឹកសំអុយ និងប្រព័ន្ធអគ្គីសនីជាច្រើន។[៥៣] វាត្រូវបានកត់សម្គាល់ថាដូចជាភាពញឹកញាប់នៃទេសចរណ៍ខ្ពស់ និង ការទាមទារកើនឡើងសម្រាប់ទីស្នាក់អាស្រ័យគុណភាពខ្ពស់ក្នុងតំបន់នេះ ដូចជាការអភិវឌ្ឍផ្លូវជាន់ខ្ពស់ធំៗ មានការប៉ះផ្ទាល់លើតារាងទឹកក្រោមដី ដែលកំពុងតែលាតសន្ធឹងជាបន្តបន្ទាប់ដល់ស្ថេរភាពសំណង់នៃប្រាសាទជាច្រើននៅអង្គរវត្ត។[៥៣] ពួកអ្នកស្រុកសៀមរាបក៏បានបញ្ចេញការព្រួយបារម្ភលើធម្មជាតិដ៏ស្រស់ស្អាត និង បរិយាកាសទីប្រជុំជនរបស់ខ្លួនដែលកំពុងសម្របសម្រួលដើម្បីទទួលទេសចរណ៍។[៥៣] ដោយហេតុថាបរិយាកាសក្នុងស្រុកដ៏ស្រស់ស្អាតនេះគឺជាសមាសភាគគន្លឹះដើម្បីព្រាងឱ្យដូចទីក្រុងទេសចរណ៍អង្គរ ពួកមន្ត្រីរាជការក្នុងតំបន់បន្តពិភាក្សារបៀបចូលរួមទេសចរណ៍អនាគតដោយជោគជ័យដោយគ្មានការលះបង់តម្លៃ និងវប្បធម៌ក្នុងតំបន់។[៥៣]

នៅក្នុងវេទិកាទេសចរណ៍អាស៊ាន២០១២ ភាគីទាំងពីរបានយល់ស្របថាបូរ៉ូប៊ូឌួ និង អង្គរវត្តបានក្លាយជាស្ថានីយបងប្អូននិងក៏ជាខេត្តដែលនឹងក្លាយជាខេត្តបងប្អូន។ អាកាសចរណ៍ឥណ្ឌូណេស៊ីពីរកំពុងពិចារណាឱកាសដើម្បីបើកការហោះហើរដោយផ្ទាល់ពីយោខយ៉ាក់ការ៉្ទា ឥណ្ឌូណេស៊ី ទៅសៀមរាប។[៥៤]

រូបភាព[កែប្រែ]

ចុះអ័ព្ទនៅអង្គរវត្ត

ថ្ងែលិច

អង្គរវត្ត.jpg

Angkor Wat W-Seite.jpg

Angkor-Wat-from-the-air.JPG

Angkor wat temple.jpg

Angkor wat.jpg

Angkor Wat ausSO.jpg

Angkor Wat aerial view.jpg

Templo de Angkor Wat en Camboya.JPG

Awatdevatasupperlevel01.JPG

Four carvings-Angkor Wat.jpg

Tow carved figures-angkor.jpg

North west gallery Angkor Wat.jpg

Angkor Wat Library SW.jpg

Libraryangkorwat.JPG

Image-Angkor Wat from north pond 2.JPG

Angkor Wat from north pond.JPG

Angkor Wat reflection.jpg

ប្រាសាទអង្គរវត្តមើលពីចំហៀងខាងក្រោយ.jpg

    ==ឯកសារយោង==
"Government ::Cambodia"។

• huon Nath Khmer Dictionary (1966, Buddhist Institute, Phnom Penh)

1. Cambodian-English Dictionary by Robert K. Headley, Kylin Chhor, Lam Kheng Lim, Lim Hak Kheang, and Chen Chun (1977, Catholic University Press)
2. "អង្គរវត្ត"។ អាជ្ញាធរអប្សរា។ ២០០៤។ បា១នទុកជាឯកសារ ពីសំណៅដើម នៅថ្ងៃ ៦ ឧសភា ២០០៨។ បានយកមក ២៧ មេសា ២០០៨។
3. សៀវភៅតំបន់ទេសចរណ៍នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បោះពុម្ភលើកទី ២ ឆ្នាំ ២០០៥ ដោយ កែវ ភួង

   ៦,០ ៦,១ "អង្គរវត្ត ១១១៣–១១៥០"។ បណ្ណសារដ្ឋានហាន់ធីងតុននៃពុទ្ធសាសនិកនិងសិល្បៈពាក់ព័ន្ធ។ សហសេវិកវិទ្យាល័យសិល្បៈ សកលវិទ្យាល័យរដ្ឋអូហៃយ៉ូ។ បានយកមក ២៧ មេសា ២០០៨។

4. Glaize, The Monuments of the Angkor Group p. 59.
5. Higham, The Civilization of Angkor pp. 1–2.
6. Quoted in Brief Presentation by Venerable Vodano Sophan Seng
7. Time Life Lost Civilizations series: Southeast Asia: A Past Regained (1995) p. 67-99
8. to: ១១,០ ១១,១ Glaize p. 59.
9. APSARA authority, The Modern Period: The war
10. Flags of the World, Cambodian Flag History
11. Krishna and the Plaster Cast. Translating the Cambodian Temple of Angkor Wat in the French Colonial Period by Michael Falser. 2011. [១]
12. Cambodge: The Cultivation of a Nation, 1860–1945 by Penny Edwards. 2007. ISBN 978-0-8248-2923-0
13. Jacqueline Kennedy's 1967 visit to Angkor Wat
14. The Nation 31 January 2003, Editor Didn't Check Rumour# to: ១៨,០ ១៨,១ Freeman and Jacques p. 48.
15. Glaize p. 62.
16. ប្រេសិតការទូត ចុវ-តាគ័នបានបញ្ជូនដោយអធិរាជតុម៉ុខាន់ទៅកាន់អង្គរនៅឆ្នាំ១២៩៥បានរាយការណ៍ថាប្រមុខរដ្ឋនេះត្រូវបានកប់ក្នុងប៉មមួយបន្ទាប់ពី​ការសោយទីវង្គតរបស់ទ្រង់ និងលោកបានបញ្ជាក់ថាអង្គរវត្តជាព្រះសុសាន
17. to: ២១,០ ២១,១ Higham, The Civilization of Angkor p. 118.
18. to: ២២,០ ២២,១ Scarre, Chris editor "The Seventy Wonders of the Ancient World", p. 81-85 (1999) Thames & Hudson, London
19. មែនិកា អិលឡឹណឺរ។ អង្គរវត្ត, ១១១៣–១១៥០។ (ទំព័រនេះមិនបានទាញអគតដ្ឋានឈ្មោះរបស់អ្នកនិពន្ធឡើយ។)
20. Stencel, Robert, Fred Gifford, and Eleanor Moron. "Astronomy and Cosmology at Angkor Wat." Science 193 (1976): 281–287. (Mannikka, née Moron)
21. ប្រតិចារឹតនៃ ត្លាន់ទីសកើតឡើងវិញ, បានផ្សាយនៅ ប៊ីប៊ីស៊ី២ ៤ វិច្ឆិកា ១៩៩៩។
22. German Apsara Conservation Project Building Techniques, p. 5.
23. Glaize p. 25.
24. APSARA authority, Angkor Vat Style
25. Freeman and Jacques p. 29.
26. Freeman and Jacques, Ancient Angkor p. 31.
27. to: ៣១,០ ៣១,១ Freeman and Jacques p. 49.
28. Glaize p. 61.
29. to: ៣៣,០ ៣៣,១ Freeman and Jacques p. 50.
30. Glaize p. 63.
31. Ray, Lonely Planet guide to Cambodia p. 195.
32. Ray p. 199.
33. Briggs p. 199.
34. Glaize p. 65.
35. Higham, Early Cultures of Mainland Southeast Asia p. 318.
36. Glaize
37. Described in Michael Buckley, The Churning of the Ocean of Milk
38. Glaize p. 69.
39. to: ៤៣,០ ៤៣,១ Time Life Lost Civilizations series: Southeast Asia: A Past Regained (1995) p. 67-99, 116, 117, 132, 133
40. "Lost Worlds of the Kama Sutra" History channel
41. Lehner, Mark The Complete Pyramids, London: Thames and Hudson (1997)p.202-225 ISBN 0-500-05084-8.
42. "Activities Abroad#Cambodia"។ Archaeological Survey of India។
43. Hing Thoraxy, Achievement of "APSARA"
44. German Apsara Conservation Project, Conservation, Risk Map, p. 2.

"ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនៅឧទ្យានអង្គរ"។ យសោធរៈ លេ. ៦: មករា – មិថុនា ២០០២។ អាជ្ញាធរអប្សរា។ បានយកមក ២៥ មេសា ២០០៨។

1. "ការបញ្ចប់បង្ហើយការងារការស្ដារនៃបណ្ណាល័យអង្គរវត្តខាងជើង"។ អាជ្ញាធរអប្សរា។ ៣ មិថុនា ២០០៥។ បា១នទុកជាឯកសារ ពីសំណៅដើម នៅថ្ងៃ ៩ ឧសភា ២០០៨។ បានយកមក ២៥ មេសា ២០០៨។
2. "សង្ខេបខាងប្រតិបត្តិចាប់ពីមករា–ធ្នូ ២០០៥"។ ទេសចរណ៍កម្ពុជា។ ស្ថិតិវិទ្យា & នាយកដ្ឋានព័ត៌មានទេសចរណ៍ ក្រសួងទេសចរណ៍កម្ពុជា។ បា១នទុកជាឯកសារ ពីសំណៅដើម នៅថ្ងៃ ១៣ មេសា ២០០៨។ បានយកមក ២៥ មេសា ២០០៨។
3. Tales of Asia, Preserving Angkor: Interview with Ang Choulean (13 October 2000)
4. to: ៥៣,០ ៥៣,១ ៥៣,២ ៥៣,៣ ៥៣,៤ ៥៣,៥ ៥៣,៦ ៥៣,៧ http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0160738306000697
5. "Borobudur, Angkor Wat to become sister sites"។ 13 January 2012។