បូលីវី
បូលីវី ជាផ្លូវការ រដ្ឋពហុនិយមនៃប៉ូលីវី ជាប្រទេសដីគោកគ្មានព្រំដែនជាប់សមុទ្រ ដែលមានទីតាំងនៅភាគខាងលិច-កណ្តាល អាមេរិកខាងត្បូង។ ប្រទេសនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងប្រទេសប្រេស៊ីលនៅខាងជើង និងខាងកើត ប៉ារ៉ាហ្គាយ នៅភាគអាគ្នេយ៍ អាហ្សង់ទីននៅភាគខាងត្បូង ប្រទេសឈីលីនៅភាគនិរតី និងប្រទេសប៉េរូ នៅភាគខាងលិច។ អាសនៈរបស់រដ្ឋាភិបាល និងរដ្ឋធានីប្រតិបត្តិគឺឡាប៉ាស ខណៈដែលរដ្ឋធានីរដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺ ស៊ូក្រេ។ ទីក្រុងធំបំផុត និងមជ្ឈមណ្ឌលឧស្សាហកម្មសំខាន់គឺសាន់តាគ្រុសដឺឡាសៀរ៉ា ដែលមានទីតាំងនៅ ល្លាណូសនៃភាគបូព៌ា (តំបន់ទំនាបត្រូពិច) ដែលជាតំបន់ផ្ទះល្វែងភាគច្រើននៅភាគខាងកើតនៃប្រទេស។
រដ្ឋបូលីវីជារដ្ឋឯកភាពតាមធម្មនុញ្ញ ដោយបែងចែកជាប្រាំបួននាយកដ្ឋាន។ ភូមិសាស្ត្ររបស់វាប្រែប្រួលពីកំពូលភ្នំអាន់ដេសនៅភាគខាងលិច រហូតដល់តំបន់ទំនាបខាងកើត ដែលស្ថិតនៅក្នុងអាងអាម៉ាហ្សូន។ មួយភាគបីនៃប្រទេសស្ថិតនៅក្នុងជួរភ្នំអាន់ដៀន។ ជាមួយនឹងផ្ទៃដី ១ ០៩៨ ៥៨១ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ (៤២៤ ១៦៤ ម៉ាយ) នៃផ្ទៃដីបូលីវីគឺជាប្រទេសធំជាងគេទី៥ នៅអាមេរិកខាងត្បូង បន្ទាប់ពីប្រេស៊ីល អាហ្សង់ទីន ប៉េរូ និង កូឡុំប៊ី (និងទន្ទឹមនឹងប៉ារ៉ាហ្គាយ ដែលជាប្រទេសមួយក្នុងចំនោមប្រទេសគ្មានផ្លូវគោកជាប់នឹងសមុទ្រតែពីរនៅអាមេរិក) ដែលជាប្រទេសធំជាងគេទី២៧ នៅលើពិភពលោក។ នៅលើពិភពលោក ជាប្រទេសគ្មានដីជាប់សមុទ្រដ៏ធំបំផុតនៅអឌ្ឍគោលខាងត្បូង និងជាប្រទេសគ្មានជាប់សមុទ្រធំជាងគេទីប្រាំពីររបស់ពិភពលោក បន្ទាប់ពីប្រទេសកាហ្សាក់ស្ថាន ម៉ុងហ្គោលី ឆាដ នីហ្សេ ម៉ាលី និងអេត្យូពី។
.svg)
ចំនួនប្រជាជនរបស់ប្រទេសដែលប៉ាន់ស្មានថាមានចំនួន១២លាននាក់ គឺជាជនជាតិចម្រុះរួមទាំងជនជាតិអាមេរិកាំង មេស្ទីហ្សូស អឺរ៉ុប អាស៊ី និងអាហ្វ្រិក។ ភាសាអេស្បាញគឺជាភាសាផ្លូវការ និងលេចធ្លោ ទោះបីជាភាសាជនជាតិដើមភាគតិចចំនួន៣៦ ភាសាក៏មានស្ថានភាពផ្លូវការដែរ ដែលភាសាដែលនិយាយជាទូទៅបំផុតគឺភាសាខ្វារ៉ានី,អៃម៉ារ៉ា និង កេ្វឈូ។
មុនពេលអាណានិគមរបស់អេស្ប៉ាញ តំបន់អាន់ដៀន នៃបូលីវីគឺជាផ្នែកមួយនៃអាណាចក្រអ៊ិនកា ខណៈដែលតំបន់ទំនាបភាគខាងជើង និងខាងកើតត្រូវបានរស់នៅដោយកុលសម្ព័ន្ធឯករាជ្យ។ អ្នកសញ្ជ័យអេស្ប៉ាញ ដែលមកពី គូស្កូ និង អាសាន់ស៊ីរ៉ន បានគ្រប់គ្រងតំបន់ក្នុងសតវត្សរ៍ទី១៦។ ក្នុងអំឡុងពេលអាណានិគមអេស្ប៉ាញ បូលីវីត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយ រៀល អូដៀនស៊ី នៃឆាកាស ។ អេស្បាញបានសាងសង់អាណាចក្ររបស់ខ្លួនមួយផ្នែកធំលើប្រាក់ដែលស្រង់ចេញពីអណ្តូងរ៉ែរបស់បូលីវី។ បន្ទាប់ពីការអំពាវនាវជាលើកដំបូងដើម្បីឯករាជ្យនៅឆ្នាំ១៨០៩ សង្រ្គាម១៦ឆ្នាំបានធ្វើឡើងមុនពេលការបង្កើតសាធារណរដ្ឋដែលដាក់ឈ្មោះថា ស៊ីម៉ន បូលីវ៉ា។ ក្នុងអំឡុងពេលនៃសតវត្សទី១៩ និងដើមសតវត្សទី២០ បូលីវីបានបាត់បង់ការគ្រប់គ្រងលើទឹកដីគ្រឿងបរិក្ខារជាច្រើនទៅប្រទេសជិតខាង រួមទាំងការរឹបអូសយកឆ្នេរសមុទ្ររបស់ខ្លួនដោយប្រទេសឈីលីក្នុងឆ្នាំ១៨៧៩។ បូលីវីនៅតែមានស្ថិរភាពនយោបាយរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧១ នៅពេលដែល ហ៊ូហ្គោ បាន់ហ្សឺ បានដឹកនាំរដ្ឋប្រហារដែលគាំទ្រដោយស៊ីអាយអេ ។ អ៊ីតាត ដែលជំនួសរដ្ឋាភិបាលសង្គមនិយមរបស់ ជូអាន ចូសេត័្ររេ៉ស ជាមួយនឹងរបបផ្តាច់ការយោធា ដែលដឹកនាំដោយបាន់ហ្សឺ។ របបរបស់លោកបាន់ហ្សឺ បានបង្រ្កាបលើក្រុមឆ្វេងនិយម និង ក្រុមប្រឆាំងសង្គមនិយម និងទម្រង់នៃការប្រឆាំងផ្សេងទៀត ដែលបណ្តាលឱ្យមានការធ្វើទារុណកម្ម និងការស្លាប់របស់ពលរដ្ឋបូលីវីមួយចំនួន។ បាន់ហ្សឺ ត្រូវបានបណ្តេញចេញនៅឆ្នាំ១៩៧៨ ហើយក្រោយមកបានវិលត្រលប់មកវិញជាប្រធានាធិបតីជាប់ឆ្នោតតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យនៃប្រទេសបូលីវីពីឆ្នាំ១៩៩៧ ដល់ឆ្នាំ២០០១។ ក្រោមអាណត្តិប្រធានាធិបតីឆ្នាំ២០០៦-២០១៩ របស់ អ៊ីវ៉ូ ម៉ូរ៉ាឡេស ប្រទេសនេះមានកំណើនសេដ្ឋកិច្ច និងស្ថិរភាពនយោបាយគួរឱ្យកត់សម្គាល់។[១]
ឯកសារយោង
កែប្រែ- ↑ ដកស្រង់ចេញពីប្រភពបរទេស