==ព្រះរាជជីវភាព និង រជ្ជកាល==
ព្រះអង្គបានយក ជ័យជំនះលើកងយោធារបស់ព្រះបាទនរបតិន្ទ្រវរ្ម័នជ័យជំនះលើកងយោធារបស់ព្រះបាទ[[ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្មទី២]] ហើយដណ្ដើយកបានមហានគរហើយដណ្ដើមយកបានមហានគរ។ ។ ព្រះបាទនរបតិន្ទ្រវរ្ម័នព្រះបាទន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្មទី២ ដែលជាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ ព្រះអង្គបានអស់ព្រះជន្មក្នុងពេលធ្វើចម្បាំងនោះព្រះអង្គបានអស់ព្រះជន្មក្នុងពេលធ្វើចំបាំងនោះ គឺនៅក្នុងគ.ស១១១៣ស ។១១១៣។
ការផែនដី ព្រះបាទសូយ៌្យវម៌្មទី២ក្រោយដែលទ្រង់បានឡើងគ្រងពិភពហើយក្នុងរវាង ៣-៤ ឆ្នាំនោះ ទ្រង់ក៏បានចាត់ការគ្រប់គ្រងផ្នែកមធ្យមរដ្ឋឲ្យបានរៀបរយតាមដើម នឹងទ្រង់ចាត់ការកសាងគ្រឿងអាវុធយុទ្ធភណ្ឌ នឹងបង្ហាត់សេនាទាហានទុកជាយ៉ាងច្រើនសំរាប់ការពារប្រទេសកុំឲ្យមានការណ៍បះបោរដូចក្នុងរជ្ជកាលមុនៗ នេះទៀត។ កំឡុងពេលប៉ុន្មានទសវត្សក្នុងអំណាច ព្រះអង្គបានបង្រួបបង្រួមចក្រភពនេះឡើងវិញ ផ្ទុយខុសពីនយោបាយមេត្តាករុណាជាច្រើននៃក្សត្រអង្គមុនព្រះអង្គ អ្នកប្រវត្តិវិទូមានជំនឿដូច្នោះអ្នកប្រវត្តិវិទូមានជំនឿដូច្នោះ។ បាន ឡើងគ្រងរាជសម្បត្តិកាលណា ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ព្រះបាទសូយ៌្យវម៌្មទី២ ក៏រៀបចំចាត់ចែង ធ្វើសឹកសង្គ្រាមវាយប្រយុទ្ធ បង្ក្រាបនគរចំណុះជិតឆ្ងាយធ្វើសឹកសង្គ្រាមវាយប្រយុទ្ធបង្ក្រាបនគរចំណុះជិតឆ្ងាយ ដើម្បីបញ្ចូលទឹកដីនគរកម្ពុជាតូចធំទាំងប៉ុន្មានឲ្យមានឯកភាពរួម ចូលតែមួយវិញ ។។ចូលតែមួយវិញ។ នគរចំណុះជាច្រើនបាននាំសួយសារអាករថ្វាយទ្រង់។ នៅខាងលិចនិងខាងជើង ពួកទាហានទ្រង់បានពង្រីកព្រំសីមាដែលគ្របដណ្ដប់ប៉ែកថ្មីៗនៃប្រទេស[[ថៃ]] [[លាវ]] និង [[ទៀបកោះម៉ាឡេស៊ី]]សម័យបច្ចុប្បន្ន។ ទ្រង់បានបង្កើតប្រតិបត្តិការយោធាដ៏ធំនៅភាគខាងកើតដូចគ្នា ប៉ុន្តែប្រតិបត្តិការទាំងនេះមិនបានជោគជ័យភាគច្រើនទេ យ៉ាងហោចណាស់ក៏តាមរយៈការរៀបរាប់របស់រាជសត្រូវនៃចក្រភពរបស់ព្រះអង្គ។ តាមធម្មតាក្នុងការកសាងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរឡើងវិញ មានបន្ទប់ជាច្រើនដើម្បីការពិភាក្សានូវព្រឹត្តិការណ៍ផ្សេងនិងត្រឹមត្រូវអស់ទាំងនេះ។មានបន្ទប់ជាច្រើនដើម្បីការពិភាក្សានូវព្រឹត្តិការណ៍ត្រឹមត្រូវនិងដោយឡែកៗអស់ទាំងនេះ។ សិលាចារឹកខ្មែរ ជាប្រភពព័ត៌មានដ៏សំខាន់ ប្រហែលបំផ្លើសការបញ្ចប់របស់ចក្រភពខ្មែរប្រហែលបំផ្លើសនៅខាងចុងនៃចក្រភពខ្មែរ គ្រាដែលការរ៉ាយរ៉ាប់ពីរដ្ឋសត្រូវក៏អាចធ្វើបានដូចគ្នាជាមួយខុសឆ្គងដូចគ្នា។គ្រាដែលការរ៉ាយរ៉ាប់ពីរដ្ឋសត្រូវក៏អាចធ្វើបានដូចគ្នាជាមួយភាពខុសឆ្គងដូចគ្នា។
ព្រះមហាក្សត្រ នគរចម្ប៉ាដែលសង្កេតឃើញប្រទេសកម្ពុជាកំពុងតែជាប់ដៃវាយប្រយុទ្ធនគរចាម្ប៉ាដែលសង្កេតឃើញប្រទេសកម្ពុជាកំពុងតែជាប់ដៃវាយប្រយុទ្ធ កាប់សម្លាប់ផ្ទៃក្នុងកាប់សំលាប់ផ្ទៃក្នុង បានឆ្លៀតឱកាសយ៉ាងល្អកម្ររកមាននេះ លើកកងទ័ពពលសេនាមកវាយប្រហារដណ្ដើមយកទឹកដីខ្មែរ ។លើកកងទ័ពពលសេនាមកវាយប្រហារដណ្ដើមយកទឹកដីខ្មែរ។
ព្រះបាទព្រះបាទសូយ៌្យវម៌្មទី២ សុរិយាវរ្ម័នទី២ ដោយមានទ័ពចាមនគរវិជ័យរួមកម្លាំងផងដោយមានទ័ពចាមនគរវិជ័យរួមកំលាំងផង បានលើកទ័ពទៅទប់ទល់ទ័ពចាម វាយប្រហារចូលលុកទៅដល់នគរចម្ប៉ាវាយប្រហារចូលលុកទៅដល់នគរចាម្ប៉ា ហើយដណ្ដើមយកបានរាជធានីវិជ័យហើយដណ្ដើមយកបានរាជធានីវិជ័យ។ ។នេះជាសេចក្ដីដែលសិលាចារឹកចាម្ប៉ានៅពោធិ៍នគរ នេះជាសេចក្ដីដែលសិលាចារឹកចម្ប៉ានៅពោនគរបានចារទុកមកជាប្រវត្តិសាស្ត្រ។ បានចារទុកមកជាប្រវត្តិសាស្ត្រសិលាចារឹកចាម្ប៉ាដដែលបានបញ្ជាក់ទៀតថា ។ព្រះបាទសូយ៌្យវម៌្មទី២ សិលាចារឹកចម្ប៉ាដដែលបានបញ្ជាក់ទៀតថាបានតែងតាំងប្អូនថ្លៃព្រះអង្គព្រះនាម[[ហរិទេវ]] ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ បានតែងតាំងប្អូនថ្លៃព្រះអង្គព្រះនាមហរិទេវៈ ជាឧបរាជសោយរាជ្យនគរចម្ប៉ា ។ជាឧបរាជសោយរាជ្យនគរចាម្ប៉ា។ ព្រឹត្តិការណ៍ត្រង់នេះ ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជំនាន់ដើម ក៏បានកត់សម្គាល់ថាក៏បានកត់សំគាល់ថា ព្រះអង្គបានបញ្ចូលនគរចម្ប៉ាមកក្នុងនគរកម្ពុជាធ្វើជានគរតែមួយព្រះអង្គបានបញ្ចូលនគរចាម្ប៉ាមកក្នុងនគរកម្ពុជាធ្វើជានគរតែមួយដែរ។ ដែរ ។ កាលទៅវាយប្រទេសចម្ប៉ាកាលទៅវាយប្រទេសចាម្ប៉ា ជាការសងសឹកចាម្ប៍ ដែលមានគំនិតខូច បានលើកទ័ពជើងទឹកមកលុកក្រុងស្រីយសោធរបុរៈបានលើកទ័ពជើងទឹកមកលុកក្រុងឝ្រីយឝោធរបុរ ក្នុងកាលចុងរជ្ជកាលព្រះបាទហស៌វរ្ម័នទី ៣ក្នុងកាលចុងរជ្ជកាលព្រះបាទហឝ៌វម៌្មទី៤ ដែលក្នុងពេលនោះប្រទេសកម្ពុជាបានទទួលគ្រោះថ្នាក់យ៉ាងធ្ងន់ ដោយត្រូវទឹកធំលិចយ៉ាងខ្លាំង ដូចមានពោលហើយ ។ដូចមានពោលហើយ។ កងទ័ពខ្មែរវាយលុកចូលដល់ក្រុងវិជ័យ ចាប់ព្រះរាជាចាម្ប៍ ទ្រង់ព្រះនាមស្រីជយឥន្ទ្រវរ្ម័នបាន ។ទ្រង់ព្រះនាមឝ្រីជយឥន្ទ្រវរ្ម័នបាន។ តែក្នុងទីខ្លះថា ព្រះរាជាអង្គនេះរត់ចោលព្រះនគរបាត់ទៅ ។ ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័ន កាលទ្រង់មានជ័យជំនះដូច្នេះហើយ, ទើបត្រាស់ប្រកាសរួមប្រទេសចម្ប៉ា ចូលជាអាណាខែត្ររបស់កម្ពុជរដ្ឋ ទ្រង់តាំងព្រះរាជវង្ស ១ អង្គ ព្រះនាម "ហរិទេព" នឹងត្រូវជាព្រះអនុជនៃព្រះអគ្គមហេសីរបស់ព្រះអង្គ ឲ្យនៅគ្រប់គ្រងរដ្ឋចម្ប៉ា ហើយស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់ព្រះនគរ ។ព្រះរាជាអង្គនេះរត់ចោលព្រះនគរបាត់ទៅ។ ប្រទេសកម្ពុជាក្នុងរជ្ជកាលនេះ មានព្រំប្រទល់ដ៏ធំទូលាយយ៉ាងអស្ចារ្យម្ដងទៀត ។ វាសនារបស់ខ្មែរបានឡើងដល់កម្រិតខ្ពស់បំផុតមានព្រំប្រទល់ដ៏ធំទូលាយយ៉ាងអស្ចារ្យម្ដងទៀត។ ។វាសនារបស់ខ្មែរបានឡើងដល់កំរិតខ្ពស់បំផុត។
មេទ័ពចាម និងខ្មែរជាច្រើនដែលជាជនក្បត់ព្រះអង្គ ឬប្រឆាំងនឹងខ្មែរបាននាំគ្នារត់ទៅសុំស្ដេចយួនជ្រកកោនរស់នៅតុងកឹង ឬប្រឆាំងនឹងខ្មែរបាននាំគ្នារត់ទៅសុំស្ដេចយួនជ្រកកោនរស់នៅ[[តុងកឹង]]។ ប្រទេសយួនប្រទេស[[យួន]] ដែលបានអនុញ្ញាតឲ្យជនខុសច្បាប់ទាំងនេះជ្រកកោន យកធ្វើជាជំរំ ត្រូវបានព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ត្រូវបានព្រះបាទសូយ៌្យវម៌្មទី២ វាយប្រហារបើករបាញចាញ់បរាជ័យអស់គ្មានសល់ ។វាយប្រហារបើករបាញចាញ់បរាជ័យអស់គ្មានសល់។ ស្ដេចចិនដែលបានស្គាល់នូវថ្វីដៃធ្វើសឹកសង្គ្រាមយ៉ាងក្លាហាន អង់អាចអស្ចារ្យរបស់ព្រះអង្គ បានកោតសរសើរ និងផ្ដល់កិត្តិយសឧត្ដុង្គឧត្ដមដល់ព្រះអង្គនិងផ្ដល់កិត្តិយសឧត្ដុង្គឧត្ដមដល់ព្រះអង្គ។ ។ អគ្គរាជទូតប្រទេសទាំងពីរតែងតែចេញចូលទៅវិញទៅមកជាប្រក្រតី ។អគ្គរាជទូតប្រទេសទាំងពីរតែងតែចេញចូលទៅវិញទៅមកជាប្រក្រតី។
សិលាចារឹកមួយចំនួននៅក្នុងរដ្ឋឥណ្ឌូបនីយកម្មជិតខាង[[ចាម្ប៉ា]] និងរឿងរ៉ាវបានបន្សល់ដោយស្មេរនៅមហាវៀត រដ្ឋមុនវៀតណាម និយាយថាសូយ៌្យវម៌្មបានធ្វើប្រតិបត្តិការសឹកសំខាន់បីលើកតែមិនបានជោគជ័យ វាយប្រហារទៅលើ[[មហាវៀត]] ជួនកាលដោយមានជំនួយពីចាម្ប៉ា។ ក្នុងឆ្នាំ ព. ស. ១៦៦០ ក្រោយដែលទ្រង់សោយរាជ្យបាន ៤ ឆ្នាំបានស្ដេចតែងរាជទូត ឲ្យនាំរាជសារទៅសូមចងសម្ពន្ធមេត្រីភាពនឹងប្រទេសចិន ហើយនឹងប្រទេសចាម្ប៍ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ក្នុងផ្លូវរដ្ឋបសាសនោបាយ ។ដើម្បីជាប្រយោជន៍ក្នុងផ្លូវរដ្ឋបសាសនោបាយ។ ប្រទេសទាំងពីរនេះ ក៏ព្រមទទួលសម្ពន្ធមេត្រីភាពផងដោយរីករាយ ហើយតែងរាជទូតឲ្យនាំរាជសារមកវិញតាមសមគួរ ។ ប្រទេសកម្ពុជាបានចងសម្ពន្ធមេត្រីភាពនឹងប្រទេសចិន រាប់ជាគ្រាទី ៧ ក្នុងរជ្ជកាលនេះក្នុងរជ្ជកាលនេះ។ ។ស្ដេចចិនដែលបានស្គាល់នូវថ្វីដៃធ្វើសឹកសង្គ្រាមយ៉ាងក្លាហាន អង់អាចអស្ចារ្យរបស់ព្រះអង្គ បានកោតសរសើរ និងផ្ដល់កិត្តិយសឧត្ដុង្គឧត្ដមដល់ព្រះអង្គ។ អគ្គរាជទូតប្រទេសទាំងពីរតែងតែចេញចូលទៅវិញទៅមកជាប្រក្រតី។ ចំណែកឯប្រទេសចាម្ប៍ សូម្បីមានព្រំប្រទល់ជាប់គ្នានឹងប្រទេសកម្ពុជាយ៉ាងវែង តែក៏មិនបានជាមិត្រជិតដិតគ្នាប៉ុន្មាន ច្រើនតែជាអរិនឹងគ្នាតាំងអំពីដើមមក ទើបតែនឹងមកប្រាកដក្នុងរជ្ជកាលនេះថា បានចងមេត្រីភាពនឹងគ្នា តែនេះក៏ដោយកុសលោបាយរបស់ព្រះបាទសូយ៌្យវម៌្មដូចជានឹងមានប្រាកដទៅខាងក្រោយ។ កាលចងសម្ពន្ធមេត្រីភាពហើយ ទ្រង់បានលើកទ័ពហ្លួង សឹងមានសេនាដំរីជាយ៉ាងច្រើន ទៅវាយប្រទេស[[កាវជី]] (ចិន:ជាំវជឺ) ដែលចេះតែរុករានទន្ទ្រានយកជាយព្រះរាជអាណាខែត្រខ្មែរ ប៉ែកខាងលើជាញឹកញយ។ កាលកងទ័ពខ្មែរលើកទៅដល់ ទ័ពយួនក៏លើកចេញមកច្បាំងតទល់ តែទប់ឥទ្ធិពលកងទ័ពខ្មែរពុំបាន កងទ័ពខ្មែរបានវាយលុករហូតទៅដល់ស្រុក[[ង៉ែអាន]] ទើបលើកទ័ពត្រឡប់មកព្រះនគរវិញ។ កន្លងមក ៤ ឆ្នាំ ទ្រង់លើកទ័ពទៅវាយម្ដងទៀត ដោយហេតុកាវជីមិនរៀងចាល។ សង្គ្រាមគ្រានេះទ្រង់វាយរហូតដល់ស្រុក[[តាន់ហួ]] ទ្រង់ប្រកាសឲ្យស្រុកដែលវាយបានទាំងប៉ុន្មាន ជាចំណុះកម្វុជទេឝ ហើយស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់មកព្រះនគរវិញ។ ក្នុងវេលានោះ ដែនដីដែលជាប្រទេសលាវ ដូចយ៉ាងហ្លួងព្រះបាំងនឹងវាំងច័ន្ទន៍ជាដើម ក៏ជាអាណាខែត្ររបស់ខ្មែរដែរ។ នៅឆ្នាំគ.ស ១១២៨ ទ្រង់ត្រូវបានគេនិយាយថាបានដឹកនាំទាហាន ២០ ០០០ នាក់ទល់នឹងមហាវៀត ប៉ុន្តែកងទ័ពទាំងនោះត្រូវបានគេបង្ក្រាបបាន និង ត្រូវបានគេបណ្ដេញចេញពីមហាវៀត។ ឆ្នាំបន្ទាប់មកទ្រង់បានបញ្ជូនកងសំពៅមួយកងមាន ៧០០ សំពៅដើម្បីវាយប្រហារតាមឆ្នេររបស់មហាវៀត។ នៅឆ្នាំគ.ស ១១៣២ កងទ័ពចំរុះខ្មែរ-ចាមបានលុកលុយម្ដងទៀត មិនបានជោគជ័យឡើយ។ ក្រោយមក ស្ដេចចាមជយឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣ បានធ្វើឱ្យមានសន្តិភាពជាមួយមហាវៀត និង បដិសេធនឹងជួយការវាយប្រហារតទៅទៀត។ នៅគ.ស ១១៤៥ សូយ៌្យវម៌្មបានលុកលុយចាម្ប៉ា បានកំរាបស្ដេចចាម និងបានបំផ្លិចបំផ្លាញរាជធានីវិជយ។ នៅលើរាជបល្លង្កចាម ទ្រង់បានដាក់ក្សត្រថ្មី [[ហរិទេវ]] ជាប្អូនប្រុសនៃមហេសីស្ដេចខ្មែរ។ ការប្រយុទ្ធជាបន្តបន្ទាប់ កងទ័ពចាមបានកាន់កាប់រាជធានីរបស់ខ្លួនជាថ្មីវិញ និងបានសំលាប់ហរិទេវ។<ref>Briggs, "The Ancient Khmer Empire," p. 192.</ref>
ចំណែកឯប្រទេសចាម្ប៍ សូម្បីមានព្រំប្រទល់ជាប់គ្នានឹងប្រទេសកម្ពុជាយ៉ាងវែង តែក៏មិនបានជាមិត្រជិតដិតគ្នាប៉ុន្មាន ច្រើនតែជាអរិនឹងគ្នាតាំងអំពីដើមមក ទើបតែនឹងមកប្រាកដក្នុងរជ្ជកាលនេះថា បានចងមេត្រីផាពនឹងគ្នា តែនេះក៏ដោយកុសលោបាយរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នដូចជានឹងមានប្រាកដទៅខាងក្រោយ ។
កាលចងសម្ពន្ធមេត្រីភាពហើយ ទ្រង់បានលើកទ័ពហ្លួង សឹងមានសេនាដំរីជាយ៉ាងច្រើន ទៅវាយប្រទេសកៅជី (យួន) ដែលចេះតែរុករានទន្ទ្រានយកជាយព្រះរាជអាណាខែត្រខ្មែរ ប៉ែកខាងលើជាញឹកញយ ។ កាលកងទ័ពខ្មែរលើកទៅដល់ ទ័ពយួនក៏លើកចេញមកច្បាំងតទល់ តែទប់ឥទ្ធិពលកងទ័ពខ្មែរពុំបាន កងទ័ពខ្មែរបានវាយលុករហូតទៅដល់ស្រុកង៉ែអាន ទើបលើកទ័ពត្រឡប់មកព្រះនគរវិញ ។
កន្លងមក ៤ ឆ្នាំ ទ្រង់លើកទ័ពទៅវាម្ដងទៀត ដោយហេតុកៅជីមិនរាងចាល ។ សង្គ្រាមគ្រានេះទ្រង់វាយរហូតដល់ស្រុកតាន់ហួ ទ្រង់ប្រកាសឲ្យស្រុកដែលវាយបានទាំងប៉ុន្មាន ជាចំណុះប្រទេសកម្ពុជា ហើយស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់មកព្រះនគរ ។
ក្នុងវេលានោះ ដែនដីដែលជាប្រទេសលាវ ដូចយ៉ាងហ្លួងព្រះបាងនឹងវៀងច័ន្ទន៍ជាដើម ក៏ជាអាណាខែត្ររបស់ខ្មែរដែរ ។
នៅឆ្នាំគ.ស ១១២៨ ទ្រង់ត្រូវបានគេនិយាយថាបានដឹកនាំទាហាន ២០ ០០០ នាក់ទល់នឹងមហាវៀត ប៉ុន្តែកងទ័ពទាំងនោះត្រូវបានគេបង្ក្រាបបាន និង ត្រូវបានគេបណ្ដេញចេញពីមហាវៀត។ ឆ្នាំបន្ទាប់មកទ្រង់បានបញ្ជូនកងសំពៅមួយកងមាន ៧០០ សំពៅដើម្បីវាយប្រហារតាមឆ្នេររបស់មហាវៀត។ នៅឆ្នាំគ.ស ១១៣២ កងទ័ពចំរុះខ្មែរ-ចាមបានលុកលុយម្ដងទៀត មិនបានជោគជ័យឡើយ។ ក្រោយមក ស្ដេចចាមជយឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣ បានធ្វើឱ្យមានសន្តិភាពជាមួយមហាវៀត និង បដិសេធនឹងជួយការវាយប្រហារតទៅទៀត។ នៅគ.ស ១១៤៥ សូយ៌្យវម៌្មបានលុកលុយចាម្ប៉ា បានកំរាបស្ដេចចាម និងបានបំផ្លិចបំផ្លាញរាជធានីវិជយ។ នៅលើរាជបល្លង្កចាម ទ្រង់បានដាក់ក្សត្រថ្មី [[ហរិទេវ]] ជាប្អូនប្រុសនៃមហេសីស្ដេចខ្មែរ។ ការប្រយុទ្ធជាបន្តបន្ទាប់ កងទ័ពចាមបានកាន់កាប់រាជធានីរបស់ខ្លួនជាថ្មីវិញ និងបានសំលាប់ហរិទេវ។<ref>Briggs, "The Ancient Khmer Empire," p. 192.</ref>
[[File:Angkor sunrise.JPG|thumb|អង្គរវត្តបានកសាងដោយសូយ៌្យវម៌្មទី២]]
និយាយពីពួកសៀមដែលមានព្រះព្រហ្មរាជជាប្រមុខនោះនិយាយពីពួកសៀមដែលមានព្រះ[[ព្រហ្មរាជ]]ជាប្រមុខនោះ មកក្នុងឆ្នាំ ព.ស. ១៦៦០ ប្រហែលជាគិតថា ព្រះបាទសុរ្យវរ្ម័នទីព្រះបាទសូយ៌្យវម៌្មទី២ ២ដែលទើបសោយរាជ្យថ្មី ដែលទើបសោរាជ្យថ្មី គង់ទន់ខ្សោយបែបយ៉ាងព្រះបាទធរណេន្ទ្រវរ្ម័នទី ១គង់ទន់ខ្សោយបែបយ៉ាងព្រះបាទធរណេន្ទ្រវម៌្មទី២ ទើបរួបរួមទ័ពបានប្រហែល ៨០.០០០៨០០០០ នាក់ លើកចុះមកសង្កត់សង្កិនពួករាស្ត្រខ្មែនៅតាមជាយព្រះរាជអាណាចក្រភាគខាងលិច ហើយលុកចូលមកដល់នគរកំពែងពេជ្រហើយលុកចូលមកដល់[[នគរកំពែងពេជ្រ]] ដែលមានមហាឧបរាជខ្មែរព្រះនាម "ព្រះរាជរាជព្រះ[[រាមរាជ]]" ឈរគ្រប់គ្រងនៅទីនោះ ដោយព្រះរាមរាជមិនដឹងខ្លួនជាមុន ។ដោយព្រះរាមរាជមិនដឹងខ្លួនជាមុន។ កាលលើកទ័ពទៅដល់ជាយក្រុងកំពែងពេជ្រ ព្រះព្រហ្មរាជ ក៏ចូលទៅជួបនឹងព្រះរាមរាជ ទទួលក្រឡេកទៅឃើញព្រះកែវមរកតនៅក្នុងព្រះវិហារក្នុងក្រុងនោះក៏ទូលសុំយកទៅ ព្រះរាមរាជទើបទាល់ ក៏លើកឲ្យទៅតាំងមិនស្ម័គ្រ។ ព្រះព្រហ្មរាជកាលបានព្រះកែវមរកតទៅហើយ ក៏គិតព្រួយបារម្ភក្រែងខ្មែរលើកទ័ពទៅដណ្ដើមយកមកវិញ ទើបគិតធ្វើឧបាយក្រឡៃព្រះកែវមរកតបំបាត់ដានកុំឲ្យខ្មែររកឃើញ គឺយកបាយអមកបូកស្រោបព្រះកែវមរកត ឲ្យមើលឃើញហាក់ដូចជាព្រះពុទ្ធរូបធម្មតា ហើយយកទៅលាក់ទុកយ៉ាងគត់មត់ហើយយកទៅលាក់ទុកយ៉ាងគត់មត់។ រឿង[[សៀម]]តាំងឥស្សរភាពនៅក្នុងខែត្រខណ្ឌនៃព្រះរាជអាណាចក្រនោះ មិនបានផុតទៅអំពីព្រះការណ៍របស់ព្រះបាទសូយ៌្យវម៌្មទេ កាលទ្រង់ជ្រាបហើយ ក៏ត្រាស់ឲ្យកងទ័ពលើកទៅកម្រាប់ពួកសៀមនោះ ឲ្យត្រឡប់នៅក្រោមម្លប់ព្រះបរមពោធិសម្ភារដូចដើមវិញ។ សៀមតោងនៅក្រោមអារក្ខាខ្មែរតមកទៀត ដរាបដល់សតវត្សទី ១៤ ទើងអាចតាំងឥស្សរភាពបាន ដូចជានឹងមានពោលក្នុងរយៈតទៅ។ ឯព្រះកែវមរកតមិនបានត្រឡប់មកនគរវិញ នៅកប់បាត់ក្នុងស្រុក[[យោនកជៀងសែន]]តរៀងមក។ ការដែលមិនបានត្រឡប់មកវិញ ប្រហែលជាដោយហេតុព្រះបាទសូយ៌្យវម៌្មទី២ ទ្រង់និយមរាប់អានលទ្ធិ[[វៃឝ្ណវ]]។ រឿងព្រះកែវមរកត ទើបមិនបានមកជំពាក់ក្នុងព្រះរាជហឫទ័យប៉ុន្មានមុខ គួរឲ្យស្ដាយ។
រឿងសៀមតាំងឥស្សរភាពនៅក្នុងខែត្រខ័ណ្ឌនៃព្រះរាជអាណាចក្រនោះ មិនបានផុតទៅអំពីព្រះការណ៍របស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទេ កាលទ្រង់ជ្រាបហើយ ក៏ត្រាស់ឲ្យកងទ័ពលើកទៅកម្រាប់ពួកសៀមនោះ ឲ្យត្រឡប់នៅក្រោមម្លប់ព្រះបរមពោធិសម្ភារដូចដើមវិញ ។ សៀមតោងនៅក្រោមអារក្ខាខ្មែរតមកទៀត ដរាបដល់សតវត្សទី ១៨ ទើងអាចតាំងឥស្សរភាពបាន ដូចជានឹងមានពោលក្នុងរយៈតទៅ ។
ឯព្រះកែវមរកតមិនបានត្រឡប់មកនគរវិញ នៅកប់បាត់ក្នុងស្រុកយោនកជៀងសែនតមក ។ ការដែលមិនបានត្រឡប់មកវិញ ប្រហែលជាដោយហេតុព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ ទ្រង់និយមរាប់អានលទ្ធិវៃស្ណវៈ ។ រឿងព្រះកែវមរកត ទើបមិនបានមកជំពាក់ក្នុងព្រះរាជហឫទ័យប៉ុន្មានមុខ គួរឲ្យស្ដាយ ។
ក្នុងឆ្នាំ ព. ស. ១៦៦០ ក្រោយដែលទ្រង់សោយរាជ្យបាន ៤ ឆ្នាំបានស្ដេចតែងរាជទូត ឲ្យនាំរាជសារទៅសូមចងសម្ពន្ធមេត្រីភាពនឹងប្រទេសចិន ហើយនឹងប្រទេសចាម្ប៍ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ក្នុងផ្លូវរដ្ឋបសាសនោបាយ ។ ប្រទេសទាំងពីរនេះ ក៏ព្រមទទួលសម្ពន្ធមេត្រីភាពផងដោយរីករាយ ហើយតែងរាជទូតឲ្យនាំរាជសារមកវិញតាមសមគួរ ។ ប្រទេសកម្ពុជាបានចងសម្ពន្ធមេត្រីភាពនឹងប្រទេសចិន រាប់ជាគ្រាទី ៧ ក្នុងរជ្ជកាលនេះ ។
ចំណែកឯប្រទេសចាម្ប៍ សូម្បីមានព្រំប្រទល់ជាប់គ្នានឹងប្រទេសកម្ពុជាយ៉ាងវែង តែក៏មិនបានជាមិត្រជិតដិតគ្នាប៉ុន្មាន ច្រើនតែជាអរិនឹងគ្នាតាំងអំពីដើមមក ទើបតែនឹងមកប្រាកដក្នុងរជ្ជកាលនេះថា បានចងមេត្រីផាពនឹងគ្នា តែនេះក៏ដោយកុសលោបាយរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នដូចជានឹងមានប្រាកដទៅខាងក្រោយ ។
ក្រៅពីការធ្វើសឹក សូយ៌្យវម៌្មបានអនុវត្តនយោបាយការទូត ដោយការបន្តទំនាក់ទំនងផ្លូវការជាមួយ[[ចិន]]នៅគ.ស ១១១៦។ ការរៀបរាប់របស់ចិននៅសតវត្សទី១៣ បាននិយាយថាគណៈរាជទូតខ្មែរមាន ១៤ នាក់ ដែលបន្ទាប់ពីមកដល់ដីចិនត្រូវបានព្រះរាជទានជាសំពត់ព្រែក្នុងព្រះរាជវាំងជាពិសេស។ “ដោយក្ដីកំរណាស់ ដែលយើងខ្ញុំបានមកដល់ព្រោះយើងខ្ញុំបានមើលឃើញនូវកិត្តិសព្ទរបស់ព្រះអង្គច្រើនជាងយើងខ្ញុំត្រូវបានទទួលផលប្រយោជន៍ពីព្រះអង្គ” ម្នាក់ក្នុងចំណោមរាជទូតបានពោលប្រាប់ទៅកាន់អធិរាជចិន។ គណៈរាជទូតបានត្រឡប់ទៅស្រុកវិញនៅឆ្នាំបន្តបន្ទាប់។ គណៈរាជទូតផ្សេងមួយទៀតបានទៅទស្សនកិច្ចនៅឆ្នាំគ.ស ១១២០ នៅគ.ស ១១២៨ អធិរាជដដែលបានប្រៀបធៀបព្រះកិត្តិយសដ៏ខ្ពស់ខ្ពស់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ដោយចាត់ទុកថា “មហាប្រទេសរាជនៃចក្រភពព្រះអង្គ។” បញ្ហាជាច្រើនផ្ដោលើពាណិជ្ជកម្មរវាងរដ្ឋទាំងពីរត្រូវបានគេពិនិត្យនិងរៀបចំឡើងវិញ។<ref>Briggs, "The Ancient Khmer Empire," p. 189.</ref>
រជ្ជកាលរបស់ស្ដេចអង្គនេះបានមើលឃើញនូវនវានុវត្តន៍ជាច្រើនខាងសិល្បៈនិងស្ថាបត្យកម្ម។ ទ្រង់បានធ្វើជាធិបតីលើសំណង់នៃ[[អង្គរវត្ត]] ប្រាសាទធំបំផុតដែលបានសាងសង់នៅក្នុងរាជធានី និងនៅក្នុងគំនិតសម័យទំនើបជាច្រើនថាជា ស្នាដៃនៃស្ថាបត្យកម្មចុងក្រោយបង្អស់។ ប្រាង្គកណ្ដាលទាំងប្រាំរបស់ប្រាសាទរំលឹកដល់កំពូលភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]] លំនៅនៃទេវបែបព្រហ្មញ្ញសាសនា។ វាបានលំអដោយអបស្សឆ្លាក់ច្រើនជាងវាបានលំអដោយអប្សរាឆ្លាក់ច្រើនជាង ១៨៦០ អង្គ រឺ បវរកញ្ញានៅស្ថានសួគ៌ និងរាប់រយមាត្រនៃចំលាក់លៀនរាក់យ៉ាងវិចិត្រដែលរៀបរាប់ពីទេវកថាហិណ្ឌូនិងរាប់រយមាត្រនៃចំលាក់លៀនរាក់យ៉ាងល្អវិចិត្រដែលរៀបរាប់ពីទេវកថាហិណ្ឌូ និងទស្សនីយភាពពីជីវភាពសហសម័យ។ ប្រាសាទផ្សេងជាច្រើនទៀតដែលកំណត់កាលត្រូវនឹងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គរួមមាន [[បន្ទាយសំរែ]] [[ធម្មនន្ទ]] [[ចៅសាយទេវតា]] និង នៅខាងកើតរាជធានី សំណង់អគារ[[បឹងមាលា]]។
សូយ៌្យវម៌្មបានរៀបអភិសេក ប៉ុន្តែគ្មានកំណត់ត្រាណាមួយសេសសល់រំលឹកដល់ព្រះនាមមហេសីរបស់ទ្រង់មួយអង្គណាឡើយ។ សូយ៌្យវម៌្មទី២ជាធម្មតាក្នុងចំណោមក្សត្រខ្មែរជាច្រើនអង្គ ទ្រង់ជាក្សត្រកាន់សាសនាវិស្ណុ ខុសពីព្រះរាជាផ្សេងកាន់សាសនព្រះសិវៈ ដោយផ្ដោតលើជីវភាពសាសនក្នុងរាជវាំងរបស់ព្រះអង្គ។ ហេតុផលជាច្រើនចំពោះការកាន់បែបនេះមិនត្រូវបានគេដឹងឡើយ។ ពួកអ្នកប្រាជ្ញបានពិភាក្សាតទល់គ្នាថាតើការកាន់របស់ព្រះអង្គជាមួយសាសនាវិស្ណុជួយពន្យល់ថាតើហេតុអ្វីអង្គរវត្តបែមុខទៅទិសខាងលិច ទិសភាគដែលក្នុងវិស្ណុត្រូវបានគេប្រកាន់យក ខុសពីទិសធម្មតារបស់ប្រាសាទខ្មែរដែលបែរទៅខាងកើត។ ▼
▲សូយ៌្យវម៌្មបានរៀបអភិសេក ប៉ុន្តែគ្មានកំណត់ត្រាណាមួយសេសសល់រំលឹកដល់ព្រះនាមមហេសីរបស់ទ្រង់មួយអង្គណាឡើយ។ សូយ៌្យវម៌្មទី២ជាធម្មតាក្នុងចំណោមក្សត្រខ្មែរជាច្រើនអង្គ ទ្រង់ជាក្សត្រកាន់សាសនាវិស្ណុ ខុសពីព្រះរាជាផ្សេងកាន់សាសនព្រះសិវៈ ដោយផ្ដោតលើជីវភាពសាសនក្នុងរាជវាំងរបស់ព្រះអង្គ។ដោយផ្ដោតលើជីវភាពសាសនាក្នុងរាជវាំងរបស់ព្រះអង្គ។ ហេតុផលជាច្រើនចំពោះការកាន់បែបនេះមិនត្រូវបានគេដឹងឡើយ។ ពួកអ្នកប្រាជ្ញបានពិភាក្សាតទល់គ្នាថាតើការកាន់របស់ព្រះអង្គជាមួយសាសនាវិស្ណុជួយពន្យល់ថាតើហេតុអ្វីអង្គរវត្តបែមុខទៅទិសខាងលិចពួកអ្នកប្រាជ្ញបានពិភាក្សាតទល់គ្នាថាតើការកាន់របស់ព្រះអង្គជាមួយសាសនាវិស្ណុជួយពន្យល់ថាតើហេតុអ្វីអង្គរវត្តបែរមុខទៅទិសខាងលិច ទិសភាគដែលក្នុងវិស្ណុត្រូវបានគេប្រកាន់យកទិសភាគនៃព្រះវិស្ណុត្រូវបានគេប្រកាន់យក ខុសពីទិសធម្មតារបស់ប្រាសាទខ្មែរដែលបែរទៅខាងកើត។ខុសពីទិសធម្មតារបស់ប្រាសាទខ្មែរដែលបែរទៅទិសខាងកើត។
សូយ៌្យវម៌្មទី២គឺក្សត្រខ្មែរទីមួយដែលត្រូវបានគេពិពណ៌នាក្នុងសិល្បៈ។ ចំលាក់លៀនរាក់នៅថែវខាងត្បូងនៃអង្គរវត្តបង្ហាញទ្រង់គង់លើព្រះទែនធ្វើពីឈើយ៉ាងល្អវិចិត្រ ដែលព្រះបាទទាំងពីរនិងរបាំងព្រះទែនរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានគេឆ្លាក់ជារូបនាគរាជ។ នៅព្រះសិរសារបស់ទ្រង់គឺជាក្បាំងស្រួច និង ព្រះសោតាទាំងគូមានរយ៉ាសងខាង។ ទ្រង់ពាក់កងជើង កងដើមដៃ និង កងកដៃ។ ព្រះហស្ថស្ដាំកាន់ អ្វីម្យ៉ាងដូចជាពស់ងាប់មួយក្បាលតូចអត្ថន័យនៅតែមិនដឹង។ ដងព្រះកាយរបស់ទ្រង់ឆ្លាក់យ៉ាងសមសួន ព្រះបាទរបស់ព្រះអង្គបត់ខាងក្រោមព្រះអង្គ។ រូបភាពជាទូទៅឆ្លុះបញ្ចាំងនូវភាពស្ងប់ស្ងៀម និងសុកស្រួលបួលជាមួយអំណាចនិងតួនាទី។ ▼
▲សូយ៌្យវម៌្មទី២គឺក្សត្រខ្មែរទីមួយដែលត្រូវបានគេពិពណ៌នាក្នុងសិល្បៈ។ ចំលាក់លៀនរាក់នៅថែវខាងត្បូងនៃអង្គរវត្តបង្ហាញទ្រង់គង់លើព្រះទែនធ្វើពីឈើយ៉ាងល្អវិចិត្រចំលាក់លៀនរាក់នៅថែវខាងត្បូងនៃអង្គរវត្តបង្ហាញរូបទ្រង់គង់លើព្រះទែនធ្វើពីឈើយ៉ាងល្អវិចិត្រ ដែលព្រះបាទទាំងពីរនិងរបាំងព្រះទែនរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានគេឆ្លាក់ជារូបនាគរាជ។ នៅព្រះសិរសារបស់ទ្រង់គឺជាក្បាំងស្រួចនៅលើព្រះសិរសារបស់ទ្រង់គឺជាក្បាំងស្រួច និង ព្រះសោតាទាំងគូមានរយ៉ាសងខាង។ ទ្រង់ពាក់កងជើង កងដើមដៃ និង កងកដៃ។ ព្រះហស្ថស្ដាំកាន់ អ្វីម្យ៉ាងដូចជាពស់ងាប់មួយក្បាលតូចអត្ថន័យនៅតែមិនដឹង។ ដងព្រះកាយរបស់ទ្រង់ឆ្លាក់យ៉ាងសមសួន ព្រះបាទរបស់ព្រះអង្គបត់ខាងក្រោមព្រះអង្គ។ព្រះបាទរបស់ព្រះអង្គបត់ខាងក្រោមព្រះកាយទ្រង់។ រូបភាពជាទូទៅឆ្លុះបញ្ចាំងនូវភាពស្ងប់ស្ងៀម និងសុកស្រួលបួលជាមួយអំណាចនិងតួនាទី។និងភាពសុខក្សេមក្សាន្តស្រួលបួលជាមួយអំណាច និងតួនាទី។
ព្រះឆាយាលក្ខ័ណរបស់ទ្រង់គឺផ្នែកនៃគំនូរលំអិតអំពីជីវភាពក្នុងរាជវាំងនៅសម័យអង្គរ។ បរិយាកាសទស្សនីយភាពនេះបង្ហាញថានៅខាងក្រៅ កណ្ដាលព្រៃមួយ។ បរិវារលុតជង្គង់កាន់ផ្លិត អំបក់រុយ និងក្លស់តំណាងអោយឋានៈជាច្រើនពីលើព្រះករុណារបស់ពួកគេ។ ព្រះនាងជាច្រើនត្រូវបានគេលើកដាក់លើស្នែងឆ្លាក់យ៉ាងល្អល្អះ។ ព្រាហ្មណ៍ដែលមានពុកចង្កាឈរមើល ភាគខ្លះនៃអ្នកទាំងនោះកំពុងរៀបចំគ្រឿងប្រដាប់សំរាប់ធ្វើពិធីជាក់ស្ដែងមួយ។ នៅខាងស្ដាំព្រះករុណា អ្នកបំរើក្នុងវាំងលុតជង្គង់ បង្ហាញអការៈអ្វីម្យ៉ាង។ ទីប្រឹក្សាជាច្រើនអង្គុយមើល ដោយលុតជង្គង់ ខ្លះទៀតមានដៃដាក់លើទ្រូងក្នុងកាយវិការគោរព។ ទៅខាងស្ដាំយើងឃើញមានក្រុមសិល្បៈមួយ ជាមួយអ្នកហែហមប្រគំស័ង្ខ ស្គរ និង គង។ ហិបមួយបំពក់ព្រះភ្លើង សញ្ញានៃឫទ្ធានុភាព ត្រូវបានគេលើកដាក់លើស្មា។ ▼
▲ព្រះឆាយាលក្ខ័ណរបស់ទ្រង់គឺផ្នែកនៃគំនូរលំអិតអំពីជីវភាពក្នុងរាជវាំងនៅសម័យអង្គរ។ បរិយាកាសទស្សនីយភាពនេះបង្ហាញថានៅខាងក្រៅ កណ្ដាលព្រៃមួយ។ បរិវារលុតជង្គង់កាន់ផ្លិត អំបក់រុយ និងក្លស់តំណាងអោយឋានៈជាច្រើនពីលើព្រះករុណារបស់ពួកគេ។ ព្រះនាងជាច្រើនត្រូវបានគេលើកដាក់លើស្នែងឆ្លាក់យ៉ាងល្អល្អះ។ ព្រាហ្មណ៍ដែលមានពុកចង្កាឈរមើល ភាគខ្លះនៃអ្នកទាំងនោះកំពុងរៀបចំគ្រឿងប្រដាប់សំរាប់ធ្វើពិធីជាក់ស្ដែងមួយ។ភាគខ្លះនៃអ្នកទាំងនោះកំពុងរៀបចំគ្រឿងប្រដាប់សំរាប់ធ្វើពិធីជាក់ប្រាកដមួយ។ នៅខាងស្ដាំព្រះករុណា អ្នកបំរើក្នុងវាំងលុតជង្គង់ បង្ហាញអការៈអ្វីម្យ៉ាង។ ទីប្រឹក្សាជាច្រើនអង្គុយមើល ដោយលុតជង្គង់ ខ្លះទៀតមានដៃដាក់លើទ្រូងក្នុងកាយវិការគោរព។ខ្លះទៀតមានដៃដាក់លើទ្រូងក្នុងកាយវិការអោនលំទោន។ ទៅខាងស្ដាំយើងឃើញមានក្រុមសិល្បៈមួយ ជាមួយអ្នកហែហមប្រគំស័ង្ខ ស្គរ និង គង។ ហិបមួយបំពក់ព្រះភ្លើង សញ្ញានៃឫទ្ធានុភាព ត្រូវបានគេលើកដាក់លើស្មា។
បន្ថែមពីនោះក្នុងថែវគឺជាការបង្ហាញនូវអនុភាពយោធារបស់សូយ៌្យវម៌្ម។ ពួកមេបញ្ជាការដែលមានអាវក្រោះ និងសាស្ត្រាវុធឈរលើដំរីសង្គ្រាមដ៏កាចសាហាវ ដែលមានទាហានថ្មើរជើងជាច្រើនជួរនៅខាងក្រោម ទាហាននីមួួយៗកាន់លំពែងនិងខែល។ ម្នាក់ក្នុងចំណោមមេបញ្ជាការទាំងនោះគឺជាព្រះមហាក្សត្រអង្គឯង មើលពីលើស្មាស្ដាំរបស់ទ្រង់ ព្រះឱរារបស់ទ្រង់បំពាក់ដោយអាវក្រោះ អាវុធមុតស្រួចក្នុងព្រហស្ថស្ដាំ។ ▼
▲**បន្ថែមពីនោះក្នុងថែវគឺជាការបង្ហាញនូវអនុភាពយោធារបស់សូយ៌្យវម៌្ម។ ពួកមេបញ្ជាការដែលមានអាវក្រោះ និងសាស្ត្រាវុធឈរលើដំរីសង្គ្រាមដ៏កាចសាហាវ ដែលមានទាហានថ្មើរជើងជាច្រើនជួរនៅខាងក្រោម ទាហាននីមួួយៗកាន់លំពែងនិងខែល។ ម្នាក់ក្នុងចំណោមមេបញ្ជាការទាំងនោះគឺជាព្រះមហាក្សត្រអង្គឯង មើលពីលើស្មាស្ដាំរបស់ទ្រង់ ព្រះឱរារបស់ទ្រង់បំពាក់ដោយអាវក្រោះ អាវុធមុតស្រួចក្នុងព្រហស្ថស្ដាំ។
**
ផ្នែកគ្រប់គ្រង ៈ - ព្រះបាទសរ្យវរ្ម័នទី ២ ទ្រង់ចាត់តាំងព្រះមហាឧបរាជឲ្យទៅគ្រប់គ្រងបច្ចន្តរដ្ឋ ដូចក្នុងរជ្ជកាលមុន ៗ តែក្នុងរជ្ជកាលនេះ ព្រះមហាឧបរាជមានដល់ទៅ ៧ អង្គ គឺនៅស្រីធម្មនគរ ១ អង្គ, នៅកំពែងពេជ្រ ឬ កោសម្ពី ១ អង្គ, នៅលវបុរៈ ឬ ស្រីអយុធ្យា ១ អង្គ, ហរិភិញ្ជ័យ ឬហៅហរិបុញ្ជ័យ ១ អង្គ, នៅនគរភ្នំ ភាគខាងលើ ១ អង្គ, នៅឃ្លាំងក្នុងដែនកូស័ងស៊ីន ក្នុងបច្ចុប្បន្ននេះ ១ អង្គ, នៅវិជ័យ ក្នុងចម្ប៉ារដ្ឋ ១ អង្គ ។
|