ចក្រភពអង្គរ(៨០២-១២១៨)
ចក្រភពអង្គរ(៨០២-១៤៣១)
ចក្រភពអង្គរជាចក្រភពខ្មែរដ៏ល្បីល្បាញទូទាំងពិភពលោកដែលបានចាប់កំណើតឡើងនាសតវត្សទី៩និងចុះខ្សោយទៅវិញនាសតវត្សទី១៣ (៨០២—១៤៣១)
- ការដួលរលំនៃចក្រភពអង្គរ៖
តាមរយៈ សៀម និង ពួកតៃ ដែលមានដើមកំណើតនៅខេត្តណានចាវ (យូណាន) ប្រទេសចិន បានវាយដណ្ដើមឯករាជ្យនៅខេត្តខ្មែរមួយចំនួន នៅភាគខាងលិច មហានគរ ដូចជា៖ ខេត្តសុខោទ័យ ព្រះវិស្ណុលោក អយុធ្យា កំពែងពេជ្រ ឈៀងសែន ឈៀងម៉ៃ ឈៀងរ៉ៃ នគរស្រីធម្មរាជ នគរសួគ៌ នគរបឋម សុវណ្ណភូមិ (សុពណ៌បុរី) ស្រីទេព លព្វបុរី បឹងកក់ (បាងកក) កញ្ជនៈបុរី រាជបុរី ពេជ្របុរី និង វជ្ជបុរៈ ដោយ ស្ដេចសៀម ដើមកំណើតខ្មែរសុទ្ធសាធ ព្រះនាម ព្រះចៅ ស្រីឥន្ទ្រទិត្យ ហ្វាមឿង នៃនគរសៀម (បុត្រប្រសារទី១ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧) រួចដាក់នាមនគរថា ព្រះរាជាណាចក្រសុខោទ័យ ដែលឈ្មោះនេះ យកឈ្មោះខេត្តខ្មែរ មកធ្វើជានគរដោយ សាសន៍សៀម ។ ចំពោះ លាវ វិញវាយដណ្ដើមឯករាជ្យវិញ នៅខេត្តខ្មែរ ២ នៅភាគខាងជើង មហានគរ (អង្គរវត្ត) គឺខេត្តវាំងច័ន្ទន៍ (វៀងចន្ទន៍) ខេត្តចាម៉្បាស័ក្តិ (ប្រាសាទវត្តភ្នំ អតីតរាជធានី ស្រេស្ថបុរៈ ដែលបច្ចុប្បន្ន ជាប្រាសាទវត្តភូ ក្នុងភាសាឡាវ) និង ខេត្តហ្លួងព្រះបាទ ដោយស្ដេចលាវ មានដើមកំណើតខ្មែរសុទ្ធសាធ (បុត្រប្រសារ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ និងមេដឹកនាំទ័ពជើងគោកអង្គរធំ) ព្រះនាម ព្រះចៅមឿងហ្វាង៊ុម នៃនគរលាវ ដោយលាវដាក់នាមនគរថា "ព្រះរាជាណាចក្រដំរីលានជាង" (ភាសាឡាវ អានថា = ឡានសាង) ។
ការរំដោះប្រទេសចេញពីជ្វានិងរៀបចំប្លង់អង្គរ
កែប្រែព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២បានរំដោះចេនឡាទឹកលិចពីអំណាចជ្វានិងបានបង្រួបបង្រួមខ្មែរយើងទាំងពីរ(ខ្មែរលើនិងខ្មែរក្រោម)ដើម្បីបង្កើតចក្រភពអង្គរ។
ព្រះអង្គជាប់រាជវង្សបុស្ករាក្ស។ព្រះអង្គរំដោះប្រទេសជាតិពីពួកជ្វាហើយព្រះអង្គកសាង្គរាជធានីច្រើនកន្លែងដូចជា ក្រុងឥន្ទ្របុរះ ក្រុងកុតិ ហរិហរាល័យ អមរេន្ទ្របុរះនិងមហេន្ទ្របវ៌ត។ព្រះអង្គបង្កើពិធីទេវរាជនិងលើកដំកើងសាសនាព្រាហ្មណ៍ព្រះអង្គកសាងប្រាសាទភ្នំគូលែនប្រាសាទអកយំអារាមចិននិងសិវលិង្គ។
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៣(៨៥០-៨៧៧នៃគ,ស)រាជធានីហិរហរាល័យ
កែប្រែព្រះអង្គជាបុត្ររបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ ព្រះអង្គប្រកបដោយគុណធម៌បានកសាងប្រាសាទខ្លះៗនៅតំបន់អង្គរ។
ព្រះបាទឥន្រ្ទវរ្ម័នទី១(៨៧៧-៨៨៩នៃគ-ស)
កែប្រែព្រះអង្គជាញាតិវង្សនិងព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៣។ព្រះអង្គបានបង្កើតលទ្ធិបិគ្គលនិយម(គោរពបូជាដូនតា បុព្វការីជន ញាតិវង្គ)និងបានកសាងប្រាសាទព្រះឡគោ ប្រាសាទបាគង បារាយណ៍ឥន្ទ្រតដាក សិវលិង្គ ការពារសន្តិសុខពេញផ្ទៃប្រទេសពហ្រីចទឹកដីកសាងសិលាចរឹកច្រើនកន្លែងដូចជានៅបាយ៉ង់(តាកែវ)អ៊ូប៊ុន(ថៃ)។ ការកសាងក្រុងអង្គរទី១(យសោធរបិរះ១)ត្រង់ប្រាសាទភ្នំបាខែង
ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១(៨៨៩-៩០០នៃគស)
កែប្រែព្រះអង្គជាបុត្ររបស់ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នតិ១និងប្រះនាងឥន្ម្រទេវី។ព្រះអង្គជាស្តេចសង្រ្គាមខ្លាំងតាំងជើងគោកនិងជើងទឹក។ព្រះអង្កជាគ្រូអាចារ្យ សាស្ត្រាចារ្យ កសាងអាស្រមចំនួន១០០(យសោធរាស្រម)។កសាងរាជថធានីក្រុងយសោធរបុរះលើភ្នំបាខែង បារាយណ៍ខាងកើត(យសោយរតដាក)កសាងព្រះវិហារឧទ្ទិសដល់អាទិទេពសិខរេស្វរះ(ភ្នំព្រះវិហារ)ប្រាសាទប្រាង្គបី។ព្រះងង្គវាយបង្រីកវិសាលភាពទឹកដីរៀបចំរដ្ឋបាល និងវណ្ណះសង្គម។
ព្រះបាទហ័សវរ័្មនទី១(៩០០-៩២២-នៃគ-ស)
កែប្រែព្រះអង្គជាបុត្ររបស់ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទិ១។ព្រះអង្គបានកសាងប្រាសាទបក្រីចាំក្រុងនិងរាជធានីហ័សធរបុរះនៅជិតភ្នំបាខែង។ ព្រះបាទឥសានវរ្ម័នទី២(៩២២-928នៃគ-ស) ព្រះអង្គជាបុត្ររបស់ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១រាជធានីយសោធរបុរះពុំឃើញមានស្នាមព្រះហស្ថ។។។
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៤ (៩២៨-៩៤២នៃគ-ស)
កែប្រែព្រះអង្គជាប្អូនថ្លៃរបស់ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១។ព្រះអង្កកសាងរាជធានីឆោកគគ៌្យរះឬកោះកេរប្រាសាទធំប្រាសាទប្រាង៧ជាន់និងប្រាសាទជាច្រើននៅកោះកេរ។ ព្រះអង្គជីកបារាយណ៍រ៉ាហាល់សម្រាប់តមកល់ទឹកនិងកសាងសិវលិង្គត្រីភូនេស្វរះ។
ព្រះបាទហ័សវរ្ម័នទី២(៩៤២-៩៤៤នៃគ-ស)
កែប្រែព្រះអង្គជាបុត្ររបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៤(រាជធានីកោះកេរ)ពុំឃើញមានស្នាព្រះហស្តអ្វី។
ព្រះបាទហស៌វរ្ម័នទី៣(១០៦៦ ១០៨០នៃ គ.ស)
កែប្រែព្រះអង្គជាបុត្រព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ ។ ព្រះអង្គបានលើកទ័ពទៅវាយចាម ដែលបានលុកលុយក្រុងសម្ភុបុរះ(ខែតក្រចេះ)។
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៦(១០៨០ ១១០៧នៃ គ.ស)
កែប្រែព្រះអង្គជារាជវង្សនហីធរបុរះ នៅភីម៉ៃជាប់ដងទន្លេមូន(ថៃ)។ ព្រះអង្គកសាងប្រាសាទភ្នំសណ្តក ប្រាសាទបឹងមាលា ប្រាសាទនៅភីម៉ៃ បិងវត្តលើភ្នំព្រះវិហារ។
ព្រះបាទធរណីន្រ្ទវរ្ម័នទី១(១១០៧ ១១១៣នៃ គ.ស)
កែប្រែព្រះអង្គជាបងព្រះបាទឃ័យវរ្ម័នទី៦។ រាជធានីធរបិរះ ព្រះអង្គបានសង់បង្ហើយប្រាសាទបិងជួសជុលប្រាសាទនានា។ តែត្រូវព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២ជ្រែករាជ្យ ហើយគ្រប់គ្រងនៅមហីធរបុរះ។ រីឯនៅក្រុងអង្គរគ្រប់គ្រងដោយស្តេចឬបតីន្រ្ទវរ្ម័ន ត្រូវស្តេចសូរ្យវរ្ម័នទី២លើទ័ពមកវាយដណ្តើមយករាជ្យសម្បត្តិ ហើយឡើងគ្រងរាជ្យនៅក្រុងអង្គរចាប់ពីពេលនេះមក(១១១៣នៃ គ.ស)។ ការកសាងក្រុងអង្គទី៣(យសោធរបុរះ៣)ត្រង់ប្រាសាទអង្គរតូច
ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២(១១១៣ ១១៥០នៃ គ.ស)
កែប្រែព្រះអង្គជាចៅរបស់ព្រះបាទធរណីន្រ្ទវរ្ម័នទី១។ កសាងរាជធានីអង្គរទី៣ ត្រង់ប្រាសាទអង្គរវត្ត( អង្គរតូច )។ ព្រះអង្គបានបង្រួបបង្រួនអាណាយចក្រអង្គរកសាងសមិទ្ធិផលជាច្រើន និងវាយពង្រីកទឹកដីនិងអភិវឧ្ឍប្រទេសជាតិ។៖
- ប្រាសាទអង្គតូច
- ប្រាសាទភ្នំជីសូរ
- ភ្នំសណ្តក
- វត្តភូ
- ប្រាសាទព្រះវិហារ
- ព្រះពិធូរ
- ប្រាសាទចៅសាយទេវតា
- ប្រាសាទធម្មានន្ទ
- ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ
- បឹងមាលា
- ប្រាសាទព្រះខ័ន
- កំពង់ស្វាយ
ព្រះបាទធរណីន្រ្ទវរ្ម័នទី២(១១៥០ ១១៦០នៃ គ.ស) ព្រះអង្គជាបងជីដូនមួយរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២។ រាជធានីអង្គរតូច ព្រះអង្គពុំបានកសាងអ្វីធំដុំទេ។
ព្រះបាទសោវរ្ម័នទី២(១១៦០ ១១៦៥នៃ គ.ស)
កែប្រែមិនស្គាល់រាជវង្សរបស់ព្រះអង្គ ហើយត្រូវមន្រ្តីឈ្មោះយ្រីភូវនាទិត្យធ្វើឃាត។
ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២(៩៤៤-៩៦៨នៃគ-ស)
កែប្រែព្រះអង្គជាក្មួយរបស់ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១។បិតានាមហេន្ទ្រវរ្ម័នមាតានាមមហេន្ទ្រទេវី(ប្អូនស្រីរបស់យសោវរ្ម័នទី១)ព្រះអង្គបានលើករាជធានីពីកោះកេរមកក្រុងយសោធរបុរះវិញ។ ព្រះអង្គបានកសាងប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើតប្រាសាទប្រែរូប ប្រាសាទប្រាង្គ៥ជាន់ ប្រាសាទបាទជុំ ស្រះស្រង់ភិមានអាកាស តាកែវ ប្រាសាទបន្ទាយស្រីនិងវាយចាមយកបដិមាមាសយកស្រុកខ្មែរវិញ។
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥(៩៦៨-១០០១នៃគ-ស)
កែប្រែព្រះអង្គជាបុត្ររបស់ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២។កសាងរាជធានីថ្មីឈ្មោះជយេន្ទ្រនគរីដែលមានតួអង្គប្រាសាទតាកែវជាស្នូល(សៀមរាប)។
ព្រះបាទឧទយាទិត្យវរ្ម័នទី១(១០០១-១០០២នៃគ-ស)
កែប្រែព្រះអង្គជាក្មួយរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥។សោយរាជ្យមិនបានប៉ុន្មានខែផងក៏សោយទីវង្គត។វិបត្តិរជបាល្ល័ង្កអស់រយះពេល៩ឆ្នាំរវាងសតតេចជ័យវីរវរ្ម័នគ្រងរាជនៅ ក្រុងអង្គរនិងស្តេចសូរ្យវរ្ម័នទី១គ្រងរាចនៅសម្ភុបុរះ(ក្រចេះ)។ស្តេចសូរ្យវរ្ម័ន១យកជ័យជំនះលើស្តេចវីរវរ្ម័នហើយគ្រងរាជនៅក្រុងអង្គរ។ ការកសាងក្រុងអង្គរទី២(យសោធរបុរះ២)ត្រង់ប្រាសាទបាពួន
ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័ន័ទី១(១០០២_១០៥០នៃ គ.ស)
កែប្រែព្រះអង្គជាចៅរបស់ព្រះបាទធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី១។ កសាងរាជធានីអង្គទី៣ត្រង់ប្រាសាទអង្គរវត្ត(អង្គរតូច)។ ព្រះអង្គបានបង្រួបបង្រួមអាណាចក្រអង្គរនិងកសាងប្រាសាទអង្គរតូច ប្រាសាទភ្នំជីសូរ ភ្នំសណ្តក វត្តភូ ប្រាសាទព្រះវិហារ ព្រះពិធូរ ចៅសាយទេវតា ធម្មានន្ទ បន្ទាយសំរែ នឹងមាលាព្រះខ័នកំពង់ស្វាយ និងវាយពង្រីកទឹកដីនិងអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិ។
ព្រះបាទធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២(១១៥០_១១៦០នៃ គ.ស)
កែប្រែព្រះអង្គឃាបងជីដូនមួយេបស់ព្រហបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២។ រាជធានីអង្គរតូច ព្រះអង្គពុំបានកសាងអ្វីធំដុំទេ។
ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី២(១១៦០_១១៦៥នៃ គ.ស)
កែប្រែព្រះបាទ យសោវរ្ម័នទី២ ដែលគេមិនស្គាល់ព្រះជីវប្រវត្តិ។ សិលាចារឹក និងរូបចម្លាក់ ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ បានឲ្យដឹងថា យសោវរ្ម័នទី២ ត្រូវ រាហូ វាយលុកតែបានយុវក្សត្រមួយអង្គជួយសង្គ្រោះ ទំនងជាបុត្រ ណាមួយរបស់អនាតគ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ នៅឆ្នាំ ១១៦៥ មានមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ម្នាក់បានដណ្ដើមរាជ្យដោយយកនាមថា ត្រីភូវនាទិត្យវរ្ម័ន ព្រះអង្គម្ចាស់ជ័យវធ៌ន ក៏ប្រញាប់ប្រញាល់យាង ត្រឡប់មកពីចម្ប៉ាវិញ ដើម្បីទៅជួយសង្គ្រោះ ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី២ តែមិនទាន់។
ព្រះបាទត្រីវនាទិត្យវរ្ម័ន(១១៦៥_១១៧៧នៃ គ.ស)
កែប្រែព្រះអង្គជាមន្ទ្រីធ្វើឃាតស្តេចមុន(យសោវរ្ម័នទី២)តែត្រូវស្តេចចាមនាមជ័យឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៤វាយចូលក្នុងអង្គរ ហើយធ្វើឃាតស្តេចត្រីភូវនាទិត្យវរ្ម័ន។
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧(១១៨១-១២១៨នៃគ.ស)
កែប្រែ
ព្រះអង្គជាបុត្ររបស់ព្រះបាទធរណីន្ទ្រវរ្ម័នទី២។រាជធានីអង្គរទី៤ត្រង់ប្រាសាទបាយ័នព្រះអង្គជាស្តេចខ្លាំងពូកែវាយចាមរំដោះក្រុងអង្គរ និងវាយត្រួតត្រាប្រទេសចាម្ប៉ា។ ព្រះអង្គកសាងក្រុងអង្ករ ទី៤ប្រាសាទបាយ័ន បន្ទាយឆ្មា សាលាដំណាក់១២១ មន្ទីពេទ្យ១០២ ស្ពាន ថ្នល់ ប្រាសាទបន្ទាយក្តី តាព្រហ្មអង្គ តាព្រហ្មបាទី ព្រះខ័ននាគព័ន្ធ តាសោម ក្រោលគោ វត្តនគរបង្កើតសាកលវិទ្យាល័យជាច្រើនងភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិពង្រីកទឹកដីនិងផ្សព្វផ្សាយព្រហ្មវិហារធម៌ដល់ប្រជារាស្ត្រ។ ព្រះអង្គមានអគ្គមហេសី ពីរព្រះអង្គដែលមានប្រជ្ញាខ្លាំងពូកែព្រះនាង ជ័យរាជទេវីនិងព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី។
[[]]== ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២(១២១៨-១២៤៨នៃគ-ស) == ព្រះអង្កជាបុត្រព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ព្រះអង្គបានការពារប្រទេសជាតិពីពួកឈ្លានពានដាយវៀត សៀម និងប្រគល់ឯករាជ្យឲ្យប្រទេសចម្ប៉ាវិញនាឆ្នាំ១២២០។ សេដ្ធកិច្ចសម័យអង្គរស្ថានភាពភូមិសាស្ត្រ ការដែលខ្មែរយើងជ្រើសរើសយកតំបន់អង្គរធ្វើជារាជធានី មិនមែនជាភាពចៃដន្យទេ គឺជាចំណុចកណ្តាលនៃប្រទេសកម្ពុជាយើងម្យ៉ាងទៀតទីនោះជាទីប្រជុំនៃផ្លូវជំនួញទាំងទឹកទាំងគោកដែលសំបូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិដូចជា ត្រីនៅបឹងទន្លេសាប ម្រឹក ឈើល្អៗ និងថ្មភក់សម្រាប់សង់ប្រាសាទនៅភ្នំគូលេន ឯវាលទំនាបនៅជុំវិញប្រកបទៅដោយដីមានជីជាតិសម្រាប់ធ្វើកសិកម្ម។ស្ថានភាពភូមិសាស្ត្រល្អគឺដីមានជីវជាតិ គួបផ្សំជាមួយមធ្យោបាយបច្ចេកទេសដ៏ចំណាននិងធនធានមនុស្សអង់អាចក្លាហាន បាននាំអោយសេដ្ឋកិច្ចខ្មែររីកចម្រើនជាអតិបរមា។ ធនធានមនុស្សមរតកពីអតីតកាល ជនជាតិខ្មែរនៅសម័យអង្គរជាជនជាតិដែលមានចិត្តអំណត់ឧស្សាហ៍ព្យាយាមនិងមានបំណងធំបំផុតគឺអភិវឌ្ឍឲ្យរីកចម្រើន លើគ្រប់វិស័យនិងភាពសម្បូរសប្បាយ។ជាសក្ខីកម្មនៃការព្យាយាមនេះ ព្រះរាជាបានឲ្យគេឆ្លាក់ក្បាច់រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះនៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទជាច្រើននៅគ្រប់ច្រកទ្វានៃបុរីអង្គរធំព្រោះទឹកអំម្រឹតដែលហូរចេញពីការកូរសមុទ្រទឹកដោះជានិមិត្តរូបនៃថាមពលខាងការងារ និងការប្រណាំងប្រជែងបង្កើតផលិតផលយ៉ាងប្រត្យក្ស។ម្យ៉ាងទៀតការសិក្សាខាងផ្លូវចិត្តវិទ្យាខាងសិល្បះខ្មែរបុរាណបានផ្តល់ព័ត៌មានជាច្រើនទៀតស្ដីពីការតស៊ូចិត្តអំណត់និងសេក្តីប្រាថ្នាយ៉ាងមុតមាំរបស់ខ្មែរជំនាន់នោះចំពោះអ្វីដែលខ្លួនយល់ថាល្អប្រសើរ។សេចក្តីក្លាហាននិងភាពមោះមុតរបស់ខ្មែរយើងសម័យអង្គរគឺមានតាំងពីសម័យអង្គរភ្នំ ចេនឡាមកម្ល៉េះ។ដូចនេះអរិយធម៌ខ្មែរយើងជឿនលឿនតាំងតែពីសម័យនគរភ្នំនិងចេនឡាមកប៉ុន្តែនៅសម័យអរិយធម៌ខ្មែរកាន់តែជឿនលឿននិងរីកសាយទាំងអាស៊ីអាគ្នេយ៍។
វិស័យកសិកម្មនិងនេសាទ
កែប្រែប្រជារាស្ត្រខ្មែភាគច្រើនប្រកប់របរកសិកម្មនិងនេសាទ។ទំនាប់នៅជុំវិញបឹងទន្លេសាបពុំមានផ្ទៃដីធំធេងប៉ុន្មាននោះទេតែជាដីសម្បូរជីជាតិដិទមនាបមួយភាគធំត្រូវទឹកលិចនៅរដូវវស្សាប្រជារាស្ត្រ យើងអាចធ្វើស្រែបានតែនៅរដូវប្រាំងប៉ុណ្ណោះ។បោះប៉ុន្តែតំបន់ខ្លះគេធ្វើស្រូវលិចទឹកឬស្រូវពង្រោះដែលឪ្យផលពីឬបីដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ ចំណែកដីស្ថិតនៅតំបន់ខ្ពស់ គេធ្វើស្រូវវស្សាដោយពឹងផ្អែកលើទេកភ្លៀង ប្រព័ន្ធប្រលាយ ឬទំនប់ទឹក ។ នៅសម័យអង្គរ ផលិតផលស្រូវទទួលទិន្ធផលខ្ពស់គឺអាចចិញ្ចឹមប្រជារាស្រ្តខ្មែរបានគ្រប់គ្រាន់ ហើយអាចធានាចំពោះចំណាយផ្សេងៗរបស់ពលរដ្ឋទៀតផង។ ស្រូវជាដំណាមស្បៀងយ៉ាងសំខាន់ ពុំមែនសម្រាប់តែផ្គត់ផ្គង់ជីវភាពគ្រួសារប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជួយទំនុកបម្រុងផ្នែកសាសនា និងបង់ពន្ធជូនរដ្ឋ។ នៅទីផ្សារ គេប្រើស្រូវអង្ករដើម្បីដោះដូរជាមួយនឹងផលិតផលដ៍ឬៃទៀត។ ក្រៅពីផលិតផលស្រូវ នៅមានដំណាំបន្ទាប់បន្សំផ្សេងៗទៀតដូចជា ល្ង សណ្តែក ពោត ល្ពៅ ត្រសក់ ឈើហូបផ្លែ ក្រៅពីកសិកម្ម គេនេសាទត្រី និងចឹញ្ចឹមសត្វដូចជា គោ ជ្រូក ក្របី និងបក្សីស្រុក។ នៅពេលទំនេកសិករយើងស្វែងរកបេះរុក្ខផលនិងអនុផលព្រៃឈើដូចជា ក្រវាញ បោចវល្លិ៍ ផ្តៅ រកឃ្មុំ ឪសថ។ ចំពោះផលិតផលស្ករត្នោតនិងទឹកត្នោត មានទួនាទីសំចាន់ណាស់ក្នុងជីវភាពរស់នីប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជារាស្រ្តខ្មែរ ព្រោះគេចេះធ្វើអាជីវកម្មនេះតាំងពីយូរយារណាស់មកហើយ។ វិស័យឧស្សាហកម្មនិងពាណិជ្ជកម្ម
ផលិតផលសិប្បកម្ម
កែប្រែទន្ទឹមនិងកសិកម្ម សិប្បកម្មសម័យនោះ ក៏មានវឌ្ឍនភាពគួរឪ្យកត់សំគាល់ដែរ។ គេនៅតែបន្តផលិតចានក្បាន ក្អមឆ្នាំង និងតម្បាញ ដើម្បីបំពេញតម្រូវការចាំបាច់ក្នុងស្រុក។ ចំពោះគ្រឿងអលង្ការប្រជារាស្រ្តខ្មែរមានការប៉ិនប្រសប់ និងមានទេពកោសល្យខ្ពស់។ គេចេះធ្វើចិញ្ចៀន កងដៃ កងជើង កាវ រយ៉ា ប្រអប់ប្រាក់ ឬ ស្ពាន់។ល។ វ្រពៃណីមានតាំងពីយូរយារណាស់មកហើយ។ ក្រៅពីមុចរបរខាងលើ ជាងឈើក៍មានការលូតលាស់គួរឪ្យកោតសរសើរ។ ប្រជារាស្រ្តខ្មែរចេះធ្វើរទេះគោ ទូក ដែលជាមធ្យោបាយដឹកជញ្ជូនសម្រាន់ទំនាក់ទំនងផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម និងជាមធ្យោបាយដ៍សំខាន់ក្នុងការធ្វើសង្គ្រម។ ជាពិសេស សិល្បះចម្លាក់ថ្ម សូនរូប ស្រីរបាំ…ប្ករកបដិយទេពកោសល្យឥតខ្ចោះដែលមាននៅតាមជញាំ្ជងប្រាសាទអង្គរវត្ត អង្គរធំ … ជាតឹតតាង។
ជំនួញនិងទីផ្សារ
កែប្រែនៅក្នុងរាជធានី ទីផ្សារបានបើកលក់ដូរេជារៀងរាល់ព្រឹក។ ប៉ុន្តែទីផ្សារសម័យនោះ ពុំទាន់មានសំណង់អាគារទេ គេសង់រោងឬ ខ្ទម ក្រាលកន្ទេលផ្ទាល់ដី រួចតាំងផលិតផលដែលត្រូវលក់ដូរ។ នៅតាមជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរធំមានក្បាច់ចម្លាក់ស្តីពីទស្សនីយភាពនៃការលក់ដូរនៅទីផ្សារ គឃើញអ្នកលក់អង្គុយពីក្រោយកន្ទេល ដែលតាំងគ្រឿងលក់ដូរជា ត្រី ថូស្រាលាយផ្សំនឹងឈាកកំសាន្តដូចជា ការប្រជល់មាន់ជល់ជ្រូក… ។ សម័យអង្គរមានការអភិវឌ្ឍ៤ សតវត្សមានពន្លឺយ៉ាងត្រចេះត្រចង់ ជីវភាពប្រជារាស្រ្តខ្មែរ មានភាពសន្បូរធូរធារ។ ដោយសារតែផលិតផលកសិកម្ម នេសាទត្រី ប្រមាញ់ និងរុក្ខផលបានធ្វើអោយព្រេះរាជាណាចក្រអភិវឌ្ឍផ្នែកពាណិជ្ជកម្មគួរឪ្យកត់សម្គាល់។