ពញារាមទី១

ពញារាមទី១ (ភូមា: ပထမ ဗညားရံ, បញ្ចេញសំឡេង [pətʰəma̰ bəɲá jàɴ], អានថា:ពថម៉ាប្ញាយ៉ាន; មន: ဗညားရာံ; ១៣៩៣–១៤៤៦) គឺជាព្រះមហាក្សត្រនៃហង្សាវត្តីពគោចាប់ពីឆ្នាំ១៤២៤ ដល់ ១៤៤៦។ កាលនៅជាព្រះអង្គម្ចាស់ស្នងរាជ្យនៅឡើយ ព្រះអង្គបានបញ្ចប់សង្គ្រាមសែសិបឆ្នាំជាមួយនគរដែលជាសត្រូវនឹងនគរទ្រង់ អវៈនៅឆ្នាំ១៤២៣។ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យបន្ទាប់ពីបំពុលព្រះភាតារបស់ទ្រង់ព្រះបាទពញាធម្មរាជានៅឆ្នាំ១៤២៤។ ក្លាយជាក្សត្រហើយ ពញារាមបានថែរក្សានគរព្រះអង្គឱ្យស្ថិតនៅក្នុងសន្តិភាពឱ្យបានទូលំទូលាយ និងយូរអង្វែងក្នុងរយៈកាល ២០ ឆ្នាំក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ នៅពេលនោះដែរ អវៈក៏កំពុងតែឈ្មុសឈ្មុលដើម្បីថែរក្សាទឹកដីរបស់ខ្លួនអោយនៅគង់វង្សដដែលដែរ។ ព្រះអង្គបានរិះរកគោលនយោបាយត្រីងៀតឆ្លៀតពងដើម្បីបន្តឱ្យអវៈចុះទន់ខ្សោយ ដោយជួយឱ្យមានការបះបោរនៅតោនងូប្រឆាំងនឹងអវៈរវាងឆ្នាំ១៤៣៧ និង ១៤៤២ កំឡុងពេលនោះ ព្រះអង្គក៏បានតែងតាំងព្រះរាជបុត្រារបស់ទ្រង់ធ្វើជាអនុរាជនៃតោនងូ។ នៅពេលនោះអវៈបានសញ្ជ័យតោនងូសាជាថ្មីឡើងវិញនៅឆ្នាំ១៤៤២ ព្រះអង្គក៏មិនបានតបតដោយសង្គ្រាមទ្រង់ទ្រាយធំប្រឆាំងនឹងអវៈវិញអ្វីឡើយ។

ពញារាមទី១ ပထမ ဗညားရံ
ព្រះមហាក្សត្រហង្សាវត្តី
រជ្ជកាល	១៤២៤–១៤៤៦
អង្គមុន	ពញាធម្មរាជា
អង្គក្រោយ	ពញាហ្វារ្យូ
ប្រសូត	រ.ខែមេសា ១៣៩៣ រ.ខែកាសុន មី.ស. ៧៥៥ ពគោ (បាហ្គោ)
សុគត	១៤៤៦ (៥៣ វស្សា) មី.ស. ៨០៨ ពគោ (បាហ្គោ)
ជាយា	សូមិនវិមលទេវី
រាជបច្ឆាញាតិ	ឡេមុនធ៏
ព្រះនាម រាមរាជាធិរាជ
វង្ស	ហ្វារ្យូ
បិតា	រាជាធិរាជ
មាតា	សុធម្មមាយា
សាសនា	ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ

សង្ខេប

ពង្សាវតារភូមាផ្សេងៗមិនបានយល់ស្របលើកាលបរិច្ឆេទសំខាន់ៗនៃព្រះរាជជីវភាពរបស់ទ្រង់ឡើយ។

ពង្សាវតារ	ប្រសូត–ទិវង្គត	អាយុ	រជ្ជកាល	ល្វែងនៃរជ្ជកាល
ស្លាផាតរាជវង្ស	រ. ១៣៧៧–១៤៣៧	៦០	១៤០៥–១៤៣៧	៣២
ប៉ាកឡាត	រ. ១៣៩៣–១៤៤៦ (រឺ រ. ១៣៩៥–១៤៤៦)	៥៣ (រឺ ៥១)	១៤២៣–១៤៤៦	២២–២៣
រាជាធិរាជអរិយទេវង្ស	ខែមេសា ១៣៩៣–?	មិនបានរាយការណ៍	មិនបានរាយការណ៍	មិនបានរាយការណ៍
មហារាជវង្ស និង ប្រាសាទកែវរាជវង្ស	មិនបានរាយការណ៍	មិនបានរាយការណ៍	១៤២៦–១៤៤៦	២០
ញាតាភាព	រ. ១៣៩៥–១៤៤៦	៥០	១៤២៤–១៤៤៦	២២

ព្រះអង្គម្ចាស់ស្នងរាជ្យ

ពញារាមគឺជាបុត្រានៃព្រះបាទរាជាធិរាជ។ បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទរាជាធិរាជ ពញាធម្មរាជាបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រ។ ពញារាម និង ពញាចាន់ភ្លាមៗបានបះបោរប្រឆាំងនឹងព្រះរៀមរបស់ខ្លួន។ ពញាធម្មរាជាបានរំងាប់ព្រះទ័យពញារាមម្ដងដោយតែងតាំងព្រះអង្គជារជ្ជទាយាទ និង ជាចៅហ្វាយស្រុកខេត្តកុសិមៈ និង ដីសណ្ដឥរាវត្តីទាំងមូល។ ពញាធម្មរាជាក៏បានរំងាប់ព្រះទ័យពញាចាន់ដោយតែងតាំងទ្រង់ជាចៅហ្វាយស្រុកខេត្តមុំហ៍។ ប៉ុន្តែពញារាមមិនពេញព្រះទ័យឡើយ។ ទ្រង់ភ្លាមៗក៏បានពង្រីកទឹកដីរបស់ទ្រង់ និងកាន់កាប់ដាហ្កុន (យ៉ាងហ្កូន) ក្នុងឆ្នាំ១៤២៣។ នៅពេល កងទ័ពអវៈបានមកកាន់កាប់ដាឡាទល់គ្នានឹងដាហ្កុន ពញារាមបានថ្វាយព្រះជេដ្ឋភគិនីឝ៊ីនចៅពូទៅអោយសីហសុ ដើម្បីទិញយកសន្តិភាព។ កងទ័ពអវៈបានដកថយ ដោយបញ្ចប់សង្គ្រាមសែសិបឆ្នាំរវាងអវៈ និង ហង្សាវត្តីពគោ។

ក្នុងឆ្នាំ១៤២៤ ពញារាមបានបំពុលពញាធម្មរាជា ហើយបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រទីដប់មួយនៃហង្សាវត្តី ព្រះបរមនាមរបស់ព្រះអង្គ បានរាយសេចក្ដីក្នុងសិលាចារឹកភាសាមនជាច្រើន គឺ រាមរាជាធិរាជ (ရာမ ရာဇာဓိရာဇ်; បាលី: Rāma Rājādhirāj)។

រជ្ជកាល

កាលជាព្រះមហាក្សត្រហើយ ពញរាមបានរាជអនុញ្ញាតឱ្យពញាចាន់នៅធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុកខែត្រមុំហ៍ដដែល ជាទីកន្លែងនៅពេលខាងក្រោយមកដែលពញាចាន់បានប្រើប្រាស់អំណាចដោយឯករាជ្យស្ទើរតែទាំងស្រុងនៅទីនោះ។ ព្រះអង្គក្នុងពេលដ៏ខ្លីនោះក៏បានជាប់វាក់វិននៅក្នុងជំលោះរាជវង្សនៃនគរអវៈ។ ក្នុងឆ្នាំ១៤២៦ ម៉ូញីនស្ដូបានឡើងសោយរាជ្យនៅអវៈ។ ក្នុងឆ្នាំ១៤២៩ ព្រះភគិនីព្រះអង្គឝ៊ីនចៅពូបានភៀសព្រះកាយចេញពីអវៈត្រឡប់ទៅពគោដោយសំងាត់។ ពញារាមបានទៅទទួលព្រះជេដ្ឋភគិនីរបស់ទ្រង់ប្រកបដោយក្ដីគោរព។ ក្នុងឆ្នាំដដែល ចៅលូសិន្ខយ ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រតោនងូ ដែលលោកយល់ថាខ្លួនលោកសាកសមជាស្ដេច ក៏បានស្វះស្វែងរកការចងសម្ព័ន្ធភាពនឹងពញារាមដើម្បីប្រឆាំងនឹងអវៈ ដោយការលើកថ្វាយកូនស្រីទៅអោយព្រះអង្គ។ ពញារាមបានយល់ស្រប ហើយបានវាយយកប្រំម៍ (ផ្យាយ) រួមគ្នាជាមួយកងទ័ពចៅហ្វាយស្រុកតោនងូ។ ម៉ូញីនស្ដូបានបំបែកបំបាក់សម្ព័ន្ធភាពនេះដោយការថ្វាយក្មួយស្រី សូមិនវិមលទេវី ទៅអោយពញារាមដែរ។ ក្សត្រពគោក៏បានទទួលយកដង្វាយដើម្បីសន្តិភាព តាមតែទ្រង់ក៏មិនចង់បន្តការប្រយុទ្ធគ្នាតទៅទៀតដូចគ្នា។

ការចងសម្ព័ន្ធនេះគឺជាការហុចផលឱកាសល្អឱ្យពញារាម។ ព្រះអង្គពិតជាពេញព្រះរាជហឫទ័យណាស់ដែលឃើញថាម៉ូញីនស្ដូកំពុងតែមានវិបត្តិដោយសារការវាយឆ្មក់របស់ឝានចូលទៅក្នុងទឹកដីអវៈពេញមួយទស្សវត្សឆ្នាំ១៤៣០។ នៅពេលតោនងូបានបះបោរម្ដងទៀតនៅឆ្នាំ១៤៣៧ ពញារាមបានត្រៀមរួចរាល់ហើយដើម្បីផ្ដល់ជំនួយដល់តោនងូ។ ដោយមានការជួយពីព្រះអង្គ តោនងូបានធ្វើឱ្យអវៈបរាជ័យ ហើយបុត្រពញារាម មីនចៅបានក្លាយជាអនុរាជនៃតោនងូវិញ។ យ៉ាងណាមិញ ព្រះបាទមិនយ៉ឺទ្ជ៏ហ្ស្វាទី១នៃអវៈបានសញ្ជ័យយកតោនងូបាននៅចុងឆ្នាំ១៤៤២ ហើយបានតែងតាំងតារាពញា ជាមេកន្ទ្រាញជាតិឝានឱ្យឡើងកាន់កាប់តោនងូជាជំនួស។ រយៈកាលសេសសល់ទាំងប៉ុន្មានក្នុងរាជ្យព្រះអង្គ ព្រះអង្គមានសេចក្ដីសោមនស្សដោយទ្រង់ទតឃើញអវៈជាប់ដៃជាមួយការឈ្លានពានពីនគរមិងរបស់ចិន និងការលួចវាយឆ្មក់របស់ពួកឝាន។

ពញារាមបានសោយទិវង្គតបន្ទាប់ពីទ្រង់បានសោយរាជ្យបានប្រហែល ២២ ឆ្នាំ និងទ្រង់ត្រូវបានសោយរាជ្យបន្តដោយព្រះភាគិនេយ្យរបស់ទ្រង់ ហើយក៏ត្រូវជាបុត្រាធម៌របស់ទ្រង់ដែរ ដែលក្សត្រក្រោយអង្គនេះទ្រង់ព្រះនាមថាពញាហ្វារ្យូ បុត្រាមួយអង្គនៃព្រះនាងឝ៊ីនចៅពូ។

គន្ថនិទ្ទេសន៍

• Athwa, Sayadaw (1785) (ជាBurmese). Mon Yazawin (Slapat Rajawan) (1922 រ.រ.). Yangon: Burma Publishing Workers Association Press. 
• Fernquest, Jon (Autumn 2006). "Crucible of War: Burma and the Ming in the Tai Frontier Zone (1382–1454)" 4.
• Harvey, G. E. (1925). History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824. London: Frank Cass & Co. Ltd. 
• Kala, U (1724) (ជាBurmese). Maha Yazawin. 1–3 (2006, 4th printing រ.រ.). Yangon: Ya-Pyei Publishing. 
• Pan Hla, Nai (1968) (ជាBurmese). Razadarit Ayedawbon (8th printing, 2005 រ.រ.). Yangon: Armanthit Sarpay. 
• Phayre, Lt. Gen. Sir Arthur P. (1883). History of Burma (1967 រ.រ.). London: Susil Gupta. 
• Royal Historical Commission of Burma (1832) (ជាBurmese). Hmannan Yazawin. 1–3 (2003 រ.រ.). Yangon: Ministry of Information, Myanmar. 
• Than Thun (1985). The Royal Orders of Burma, A.D. 1598–1885. 2. Kyoto University. http://hdl.handle.net/2433/173789. 

ពញារាមទី១ រាជវង្សហង្សាវត្តី ប្រសូត/កើត: រ. ខែមេសា ១៣៩៥ សុគត/ស្លាប់: ១៤៤៦
គោរម្យងារសំរាប់រាជ្យ
មុនដោយ ពញាធម្មរាជា	ព្រះមហាក្សត្រនៃហង្សាវត្តី ១៤២៤–១៤៤៦	តដោយ ពញាហ្វារ្យូ
ព្រះរាជគោរម្យងារ
មុនដោយ ពញាធម្មរាជា	រជ្ជទាយាទហង្សាវត្តី ១៤២១–១៤២៤	តដោយ ពញាហ្វារ្យូ