ពុទ្ធសាសនាដូចម្តេច
ដូចម្ដេចហៅថា ពុទ្ធសាសនា ?
ព្រះមហាវិរិយបណ្ឌិតោ ប៉ាង ខាត់ រៀបរៀង
ពុទ្ធសាសនា ជាលទ្ធិសាសនា = Religion (ពាហិរសាសនា ? )
ពុទ្ធសាសនា នឹងហៅថា : លទ្ធិសាសនា ឬ ពាហិរសាសនា (Religion ) តាមអត្ថន័យនៃពាក្យ ដូចអ្នកផងធ្លាប់យល់មកនោះក៏ទេ ព្រោះពុទ្ធសាសនាមិនមែនជាប្រព័ន្ធ (Système) នៃជំនឿឥតហេតុផល (Croyance ) និង ការបូជា (Culte) នោះឡើយ ។
ពុទ្ធសាសនា មិនព្រមប្រដៅពុទ្ធសាសនិកជន ឲ្យមានជំនឿឥតហេតុផលទាល់តែសោះ ។ ជំនឿឥតហេតុផលនេះ ពុំមាននៅក្នុងពុទ្ធសាសនាឡើយ ។ ពុទ្ធសាសនិកជន ប្រើជំនឿដែរ តែជាជំនឿមួយបែប គឺជំនឿហេតុផល ជំនឿជាទីទុកចិត្ត (Confidence ) ហើយមានប្រាជ្ញាប្រកបផង ដែលនៅក្នុងភាសាបាលី លោកហៅថា សទ្ធា (ជំនឿហេតុផលប្រកបដោយបញ្ញា) ។
ជំនឿឥតហេតុផល គឺជំនឿជឿអាទិទេព ថា "អាទិទេពទទួលបាបខ្លួន ឲ្យខ្លួនបរិសុទ្ធ ហើយនាំឲ្យទៅកើតឋានសួគ៌" ។ ជំនឿបែបនេះ ពុំមែនជា "សទ្ធា" ដូចក្នុងពុទ្ធសាសនាទេ ។ ជំនឿ "សទ្ធា" ដែលពុទ្ធសាសនាប្រដៅឲ្យប្រើចំពោះអង្គព្រះសម្ពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ មានលក្ខណៈជ្រះថ្លាចំពោះគុណធម៌ ហើយមានលក្ខណៈហ៊ានពុះពារដើរទៅតាម គឺមានទំនងដូចអ្នកឈឺជឿទុកចិត្តលោកគ្រូពេទ្យថា អាចជួយរក្សាជម្ងឺខ្លួន ឲ្យជាសះស្បើយបាន ហើយហ៊ានកាន់តាមពាក្យទូន្មានលោកគ្រូពេទ្យ ឬដូចជាសិស្សជឿគ្រូថា គ្រូអាចារ្យរបស់ខ្លួន ជាអ្នកបង្រៀនខ្លួនឲ្យចេះចំណេះវិជ្ជាបាន ហើយហ៊ានប្រតិបត្តិតាមឱវាទរបស់គ្រូ ដោយយល់ច្បាស់ថា គ្រូបង្រៀនខ្លួនឲ្យចេះរស់ខ្លួនឯង ឲ្យចេះដើរខ្លួនឯង ។
ពុទ្ធសាសនិកជន យកអង្គព្រះសម្ពុទ្ធជាសរណៈ (ទីពឹង) របស់ខ្លួន ដោយប្រើប្រាជ្ញាពិចារណា តាមហេតុផលសព្វគ្រប់ ឃើញពិតថា "ព្រះអង្គបានឃើញធម៌" ហើយទ្រង់ទេសនាទូន្មានខ្លួន ឲ្យប្រតិបត្តិតាមបដិបទាដែលទ្រង់រកឃើញ ដើម្បីឲ្យបានលុះទីបំផុតទុក្ខ "មោក្សធម៌" ឬ "និព្វាន" ដូចព្រះអង្គ ។ ពុទ្ធសាសនិកជន មិនព្រមយកព្រះពុទ្ធជាទីពឹង ដោយសេចក្ដីសង្ឃឹមថា "ព្រះពុទ្ធនឹងស្រង់ខ្លួន (Salvate) គឺទទួលបាបពីខ្លួន ឲ្យខ្លួនបរិសុទ្ធ ហើយនាំទៅកើតឋានសួគ៌" ដូចគេស្រង់មនុស្សលង់ទឹកដូច្នោះទេ ។ ពុទ្ធសាសនិកជនជឿជាក់ថា "ធម៌អង្គព្រះសម្ពុទ្ធ ពុំមែនជាក្ដីស្រង់" (Salvation ) នោះទេ ព្រោះព្រះពុទ្ធពុំមែនជា "អ្នកស្រង់" (Saviour) ព្រះពុទ្ធ ពុំដែលធានារ៉ាប់រងថានឹងលាងបាបសត្វទេ ហើយព្រះពុទ្ធពុំមានអានុភាពនឹងលាងជម្រះបាបអ្នកដទៃបានទៀតផង ។
សេចក្ដីពិត មិនមានអ្នកណាដទៃ អាចធ្វើខ្លួនឲ្យបរិសុទ្ធ ក្រៅពីខ្លួនឯងបានឡើយ ។ ការពឹងគេឲ្យជួយបែបនេះ ពុំមែនជាវិធីទេក្នុងលោកនេះ ។ ខ្លួនឯងជួយខ្លួនឯង ទើបជាវិធី ។ ព្រះសម្ពុទ្ធជាសាស្រ្តាចារ្យ ជាអ្នកទូន្មានសត្វ គ្រាន់តែជាអ្នកបង្រៀន ប្រាប់ផ្លូវ សត្វទាំងឡាយត្រូវដើរខ្លួនឯង ទទួលខុសត្រូវដោយខ្លួនឯង ពុទ្ធសាសនិកជន ទោះយោបីយកព្រះពុទ្ធជាទីពឹង ក៏ពុំមែនបណ្ដោយខ្លួនឲ្យចេះតែគ្រឿងសក្ការៈដូចជា ទៀន ធូប ចំពោះព្រះពុទ្ធបដិមា ជាការបូជាគុណ មេត្តា ករុណា បញ្ញារបស់បុគ្គលប្រសើរដែលបានធ្វើប្រយោជន៍ដើម្បីសកលលោក ធ្វើហាក់ដូចកាលទ្រង់គង់ធរមាននៅឡើយ ហើយយកអង្គព្រះសម្ពុទ្ធជាគម្រូ ជាគតិប្រចាំចិត្ត ប្រតិបត្តិតាមធម្មវិន័យព្រះអង្គ តាមចរិយាព្រះអង្គ ដើម្បីធ្វើខ្លួនឲ្យបានឃើញធម៌ដូចព្រះអង្គ ។
ដោយគារវកិច្ច ដោយកតញ្ញុតាធម៌ ពុទ្ធសាសនិកជន ត្រូវតែបំពេញកិច្ចទាំងនោះ ដើម្បីបូជាគុណ ។ ព្រះសម្ពុទ្ធមិនមានពុទ្ធបំណងធំចំពោះគ្រឿងសក្ការៈបូជានេះទេ ពុទ្ធបំណងដែលសំខាន់បំផុតនោះ គឺការប្រតិបត្តិតាមធម៌វិន័យ ឲ្យបានត្រឹមត្រូវតាមគន្លងធម៌ ដែលជាវិធីនាំសព្វសត្វឲ្យរួចចាកទុក្ខគ្រប់ប្រការ ។ ក្នុងមហាបរិនិព្វានសូត្រទ្រង់ត្រាស់ថា : "ភិក្ខុទាំងឡាយ ! បូជាមាន ២ ប្រការ គឺ អាមិសបូជា និង បដិបត្តិបូជា ។
១- អាមិសបូជា បូជាគ្រឿងសក្ការៈ ទៀន ធូប ភ្ញីផ្កា ការបូជាទាំងនេះ មិនមែនជាការសំខាន់អ្វីពេកទេ តែពុទ្ធសាសនិកជនពេញចិត្តធ្វើ ។ (សូមយោងទៅពិធីសូត្រថ្វាយគ្រឿងសក្ការៈរតនត្រ័យ ឥមេហិ ទិបធូបា ...)
២- បដិបត្តិបូជា បូជាគឺការប្រតិបត្តិត្រឹមត្រូវតាមធម៌វិន័យព្រះអង្គ ។
បូជាពីរប្រកានេះ បដិបត្តិបូជាគឺការប្រតិបត្តិត្រឹមត្រូវតាមធម្មវិន័យជាការបូជា ប្រសើរលើស។ ទ្រង់ត្រាស់ថា : អ្នកណាបូជាព្រះអង្គដោយបដិបត្តិបូជា គឺប្រតិបត្តិត្រឹមត្រូវតាមធម៌ អ្នកនោះឈ្មោះថា គោរព រាប់អាន បូជាតថាគត ដោយការបូជាដ៏ប្រសើរលើស ។ ក្នុងទីដទៃទៀតទ្រង់ត្រាស់ចំពោះវក្កលិភិក្ខុថា : "អ្នកណាឃើញធម៌ អ្នកនោះឈ្មោះថាឃើញតថាគត" ។
សេចក្ដីពិត ពុទ្ធសាសនាពុំមានវិធីស្ដុតិទេ វិធីបន់ស្រន់អង្វរករក៏ពុំមានដែរ ព្រោះវិធីស្ដុតិ បន់ស្រន់ អង្វរករ ទាំងអស់នេះ ពុំមែនជានិយ្យានិកធម៌ "ធម៌ស្រោចស្រង់" ទេ ។ ព្រះសម្ពុទ្ធ ប្រោសសត្វដែលសូត្រស្តុតិ បន់ស្រន់ ឬ អង្វរករ ព្រះអង្គពុំកើតទេ ។ ធម៌ព្រះអង្គជាធម៌ស្រោច ស្រង់ខ្លួនឯង (និយ្យានិកធម៌ ) ប្រែថា "សេចក្ដីបរិសុទ្ធត្រូវធ្វើដោយស្រង់ខ្លួនឯង" ។ ព្រះសម្ពុទ្ធឃើញថា "សូត្រស្តុតិថ្វាយព្រះអង្គ ជាការឥតប្រយោជន៍" ហើយទ្រង់ពុំយល់ឃើញត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ ទ្រង់ឃើញទៀតថា "ការសូត្រស្តុតិសុំក្ដីអនុគ្រោះនេះ ជាការបន្ទាបបន្ថោកខ្លួន ហើយធ្វើឲ្យមានគំនិតថោកទៀតផង" ។ ពុទ្ធសាសនិកជន ពុំគួរសូត្រស្តុតិ ដើម្បីស្រោចស្រង់ខ្លួនទេ ត្រូវទុកចិត្តខ្លួនឯង ធ្វើខ្លួនឯង ដើម្បីសេរីភាពខ្លួនឯង ។
ពុទ្ធសាសនា ពុំមានអាទិទេព ពុំមានជំនឿចំពោះពលានុភាពពិភពលោកដែលស្ដីថាមាន "ការចេះដឹងសព្វ ឬ សព៌េជ្ញ" (Omniscience) មាននៅសព្វកន្លែង ឬ សារពើឋាន (Omniscience) ពុំមានទិដ្ឋិ (Dogma) ដែលត្រូវប្រកាន់ជឿ, ពុំមានលទ្ធិ (Creed ) ដែលត្រូវទទួល ជំនឿ (Foi ) ពុំមានព្រាហ្មណ៍ធ្វើជាអាជ្ញាកណ្ដាល រវាងមនុស្ស និង អាទិទេព, ពុំមានពិធី រីតិ៍ពិសេស (Rite), ពុំមានពិធីសំស្ការ (ពិធីប្រសិទ្ធិឲ្យបានជាព្រាហ្មណ៍ ធ្វើឲ្យកើតបានជាពុទ្ធសាសនិកជន), ពុំមានមន្រ្ត (បទសូត្រស្តុតិ) ឬ យជ្ញពិធី (rituel védique), ពុំមានការប្រព្រឹត្តព្រហ្មចរិយ គឺ តបធម៌ (austérités) ឬ យោគធម៌ (meditation, concentration) ដើម្បីស្រោចស្រង់ខ្លួនទេ ។
ដូច្នេះ ពុទ្ធសាសនា អ្នកផងពុំគប្បីហៅថា Religion (លទ្ធិសាសនា) ពេញទ្រពងមាត់សោះ ព្រោះព្រះពុទ្ធសាសនា ពុំមែនជាប្រព័ន្ធ (Système ) នៃជំនឿឥតហេតុផល (Foi ) និង ការបូជា (Culte) ទេ ឬនឹងថាជា "អំពើដែលដឹកនាំមនុស្សឲ្យទទួលស្គាល់អាទិទេព ឬ អាទិទេពត្រូវមានអានុភាពលើវាសនាខ្លួនជាមនុស្ស ហើយមនុស្សត្រូវតែគោរពបូជា សូត្រស្តុតិជាកិច្ចតបស្នងសងគុណវិញ" ដូច្នេះក៏ទេដែរ ។
៥- តក្កហេតុ កុំប្រកាន់ជឿអ្វីដោយអាងហេតុ ឬស្មានយក (អនុមាន)
៦- នយហេតុ កុំប្រកាន់ជឿអ្វី ដោយអាងការគ្នេរគ្នាន់ ឬកាត់តម្រូវ
៧- អាការបរិវិតក្ក កុំប្រកាន់ជឿអ្វី ដោយអាងការត្រិះរិះមើលតាមអាការ ។
៨- ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តី កុំប្រកាន់ជឿអ្វី ដោយអាងថាខ្លួនពេញចិត្ត
៩- ភព្វរូបតា កុំប្រកាន់ជឿអ្វីថា អ្នកនេះជាអ្នកប្រាជ្ញ គួរជឿតាម
១០- សមណោ នោ គរុ កុំប្រកាន់ជឿថា "សមណៈនេះជាគ្រូយើង" ។
ព្រះសម្ពុទ្ធទ្រង់ប្រដៅទៀតថា អ្វីដែលជាកុសល អ្វីដែលប្រសើរ ដែលអ្នកបានឃើញពិតខ្លួនឯង ចូរប្រព្រឹត្តតាមចុះ អ្វីដែលជាអកុសល អ្វីដែលមិនប្រសើរ ដែលអ្នកបានឃើញពិតខ្លួនឯង ចូរកុំប្រព្រឹត្តឡើយ ។ ក្នុងលទ្ធិសាសនាដទៃ (Religions) មានពាក្យប្រៀនប្រដៅប្រាកដដូច្នេះឬទេ ? ពាក្យប្រៀនប្រដៅនេះ ព្រះសម្ពុទ្ធទ្រង់ទេសនាទុកយូរយារណាស់ហើយ ហើយឋិតនៅតាមសំណៅដើមដដែល ឃើញហាក់នៅថ្មីៗ ។ ចូរពិចារណាមើលចុះ ! ពុទ្ធវចនៈនេះបញ្ជាក់ច្បាស់ថា "ពុទ្ធសាសនា មិនព្រមប្រើជំនឿឥតហេតុផល" នោះទេ ។ បុគ្គលម្នាក់ៗ មានសិទ្ធិប្រើសេរីភាពរបស់ខ្លួនក្នុងការពិត ការនិយាយ ការធ្វើ ។ គួរកត់ចំណាំទុកចុះថា "ពុទ្ធសាសនាជាសាសនាប្រគល់សេរីភាព" ។ ព្រះពុទ្ធជាអ្នកប្រទានសេរីភាព ពុំមែនជា អាចរិយមុដ្ឋិ "កណ្ដាប់ដៃនៃអាចារ្យ" ទេ ។
សេចក្ដីខាងលើនេះ មានប្រស្នាចោទសួរថា ចុះហេតុម្ដេចបានជាពុទ្ធសាសនិកជនគោរពព្រះពុទ្ធបដិមា ?
ពុទ្ធសាសនិកជន គោរពមនស្សការព្រះពុទ្ធបដិមា ពុំមែនសុំក្ដីអនុគ្រោះ (Faveur) ពីអាទិទេព គឺគោរពអ្វីដែលជាតំណាងព្រះសម្ពុទ្ធ ។ ក្នុងពុទ្ធសាសនា ពុំមានសូត្រស្តុតិ (prière) បន់ស្រន់អាទិទេពទេ ។ ការបូជាបើនឹងហៅពុទ្ធសាសនាថា Religion "លទ្ធិសាសនា" ដោយមានអត្ថន័យថា "ជាពុទ្ធវចនៈ ដែលស្ដីពីជីវិតចូលទៅដល់ក្នុងជីវិត តាមយថាភូត ទស្សនញាណ ពុំមែនគិតសើៗតែសំបកក្រៅនោះទេ, ជាពុទ្ធវចនៈស្ដីពីដំបូន្មាន ផ្ដល់ឲ្យមនុស្សចេះប្រតិបត្តិ ចេះដើរខ្លួនឯង ទៅតាមគន្លងដំបូន្មានល្អិតសុខុមត្រឹមត្រូវវិសេស, ជាពុទ្ធវចនៈស្ដីពីដំបូន្មាន បង្រៀនមនុស្សឲ្យមានក្ដី មានតស៊ូ យកឈ្នះខ្លួនឯង ចេះរស់ក្នុងជីវិតដោយប្រយ័ត្ន ចេះតស៊ូចំពោះសេចក្ដីស្លាប់មិនរួញរា មិនថ្ងូរ មិនញញើត ដោយខន្តីធម៌ជាពុទ្ធវចនៈទុកជាអាគមសក្តិសិទ្ធិ ស្ដោះបណ្ដុះបណ្ដាលក្ដីប្រសើរ ក្ដីល្អ ក្ដីរីករាយ ឲ្យកើតដល់ខ្លួនឯង និងដល់ជនដទៃទូទៅ" ។ បើពុទ្ធសាសនាជាលទ្ធិសាសនា មានអត្ថន័យដូចពោលមកខាងលើនេះមែន នុះលទ្ធិសាសនានេះឯង ប្រាកដជាប្រសើរលើស លើលទ្ធិសាសនាទាំងឡាយ (A religion of religions) ។