អក្សរ​សុខោទ័យ ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ផង​ដែរ​ថា​ជា ​អក្សរ​បុរាណ​ថៃ និង ​អក្ខរក្រម​រាម​ខាំហែង ជា ​អក្សរ​ព្រហ្មី​មាន​ដើម​កំណើត​ក្នុង ​នគរ​សុខោទ័យ ។ អក្សរ​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​រក​ឃើញ​នៅ​លើ ​សិលាចារឹក រាមកំហែង និង ​សិលាចារឹក Lö Thai[]

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

កែប្រែ

ប្រភពដើម

កែប្រែ

អក្សរ​សុខោទ័យ​ត្រូវ​បាន​ផ្អែក​លើ​ទម្រង់ ​អក្សរ​ខ្មែរ ដែល​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​ការ​បំបែក ការ​កាត់​ចេញ និង​ការ​ដក​ចេញ​ពី​អក្សរ​ខ្មែរ​ដើម។ [] អ្នកប្រាជ្ញ Michel Ferlus បានបង្ហាញថា ភាពប្លែកនៃអក្សរថៃបុរាណ និងសម័យទំនើបអាចពន្យល់បានតែដោយភាពមិនគ្រប់គ្រាន់ និងចន្លោះប្រហោងនៃអក្សរខ្មែរបុរាណ ជាពិសេសអក្សរខ្មែរមុនអង្គរ។ [] អក្សរ​សុខោទ័យ​ត្រូវ​បាន​គេ​បញ្ជាក់​ជា​លើក​ដំបូង​លើ​អក្សរ​រាម​ខាំង ដែល​ចុះ​កាល​បរិច្ឆេទ​ចន្លោះ​ឆ្នាំ ១២៨៣ ដល់ ១២៩០ ប៉ុន្តែ​វា​ជា​លទ្ធផល​នៃ​ការ​កែប្រែ​អក្សរ​មុន​ដែល​មិន​មាន​ការ​បញ្ជាក់​ដោយ​ផ្អែក​លើ​អក្សរ​ខ្មែរ។ Ferlus ទ្រឹស្ដីថា អក្សរដែលមានពីមុនប្រហែលជាត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងកំឡុងសម័យមុនអង្គរ (សតវត្សទី 7 ដល់ទី 8) ដែលប្រហែលជា 4 សតវត្សមុនជាងភាពជាក់លាក់នាពេលបច្ចុប្បន្ន។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ លទ្ធភាពមួយទៀតគឺថា អក្សរខ្មែរមុនសម័យអង្គរអាចមានរយៈពេលមួយរយៈនៅជាយក្រុងនៃអរិយធម៌ខ្មែរ។ អក្សរតៃដំបូងនេះត្រូវតែមានចំណុចខ្វះខាតដូចគ្នាទៅនឹងអក្សរខ្មែរដែរ ប៉ុន្តែអក្សរតៃបានណែនាំការច្នៃប្រឌិតដូចជាការបន្សាំ ឬការកែប្រែអក្សរដើម្បីបង្កើតអក្សរថ្មីសម្រាប់សំឡេងដែលមិនត្រូវបានតំណាងដោយអក្សរខ្មែរ។ [] តាម​ទំនៀម​ទម្លាប់​ថៃ អក្សរ​សុខោទ័យ​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ក្នុង​ឆ្នាំ​១២៨៣ ដោយ ​ព្រះបាទ​រាម​ខេម​ហាំង​មហារាជ ( ថៃ: พ่อขุนรามคำแหงมหาราช ) []

Ferlus បែងចែកអក្សរតៃដែលមានដើមកំណើតខ្មែរជាពីរក្រុម៖ អក្សរកណ្តាល រួមមានអក្សរបុរាណ (សុខោទ័យ ,ហ្វាកខាំម ) និងអក្សរទំនើប ( ថៃ, ឡាវ ) និងអក្សរកាត់នៃជនជាតិតៃ វៀតណាម ( តៃដាំ ,តៃដុន, តៃដែង, តៃយ៉ូ និង តៃបៅ)។ [] លោក Ferlus ណែនាំថា ជនជាតិតៃ ទាំងអស់បានប្រកាន់យកគំរូនៃការសរសេរដំបូងដូចគ្នា ដែលខ្ចីពីជនជាតិខ្មែរ តាមរយៈការទំនាក់ទំនងសាមញ្ញៗក្នុងពេលផ្លាស់ប្តូរគ្នា ដោយមិនមានការរៀនសូត្រត្រឹមត្រូវ។ ក្រោយមក ពួកតៃបានធ្វើចំណាកស្រុក និងកាន់កាប់ផ្នែកធំនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ជនជាតិតៃដែលឆ្ពោះទៅទិសខាងត្បូង (ដែលគេស្គាល់ថាជាជនជាតិថៃ ឬសៀម) បានរអិលចូលទៅក្នុងព្រំប្រទល់នៃ ដែនអង្គរ ជាកន្លែងដែលពួកគេបានបង្កើតនគរសុខោទ័យ។ អក្សរ​ថៃ​សម័យ​ដើម​ត្រូវ​បាន​គេ​ធ្វើ​ជា​ភាសា​ខ្មែរ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ទំនាក់ទំនង​ថ្មី​នេះ​ជាមួយ​នឹង​ខ្មែរ ដែល​ជា​លទ្ធផល​អក្សរ​សុខោទ័យ។ លក្ខណៈដូចជាលំដាប់អក្ខរក្រម និងលេខត្រូវបានខ្ចីពីអក្សរខ្មែរ។ និមិត្តសញ្ញាស្រៈមួយចំនួនបានផ្លាស់ប្តូរតម្លៃ ដើម្បីកុំឱ្យមានការអានផ្ទុយគ្នារវាងភាសាថៃ និងភាសាខ្មែរ។ អក្សរកាត់​នៅ​តែ​រក្សា​លក្ខណៈ​ជា​ច្រើន​នៃ​អក្សរ​បុព្វកាល ដូចជា​តម្លៃ​សំឡេង​មុន​សម័យ​អង្គរ​នៃ​អក្សរ​ខ្លះ កង្វះ​លំដាប់​អក្ខរក្រម និង​កង្វះ​លេខ។ [] យោងតាមលោក Anthony Diller ការច្នៃប្រឌិតដែលរកឃើញនៅក្នុងអក្សរសិល្ប៍សុខោទ័យ បើប្រៀបធៀបនឹងអក្សរខ្មែរ បង្ហាញថាអក្សរជាប្រព័ន្ធដែលបានគ្រោងទុក និងបង្រួបបង្រួម។ []

រីករាលដាលនិងកូនចៅ

កែប្រែ

បន្ទាប់​ពី​ការ​បង្កើត​ឡើង អក្សរ​សុខោទ័យ​បាន​រីក​រាលដាល​ដល់​នគរ​តៃ​នៃ ​ឡានឆាង (លាវ) ឡានណា និង ​អយុធ្យា ។ សិលាចារឹកសុខោទ័យចំណាស់ជាងគេដែលរកឃើញនៅ ឡាំប៉ាង (លានណា) ស្ទើរតែដូចគ្នាបេះបិទទៅនឹងសិលាចារឹកដំបូងបំផុតដែលរកឃើញនៅ សុខោទ័យ ។ សិលាចារឹកនេះមានដើមកំណើតនៅ ឡាំភូន ប៉ុន្តែត្រូវបានគូរដោយព្រះសង្ឃសុខោទ័យ ដែលប្រហែលជាណែនាំអក្សរសុខោទ័យដល់ឡានណា។ ស្គ្រីបបានផ្លាស់ប្តូរខ្លះៗតាមពេលវេលា ព្រោះវារីករាលដាលពាសពេញតំបន់ទៅខាងជើង និងខាងត្បូង។ យោងតាម Finot (1959) ឧទាហរណ៍ដំបូងបំផុតនៃអក្សរសុខោទ័យដែលរកឃើញនៅ ហ្លួងព្រះបាង មានកាលបរិច្ឆេទពីឆ្នាំ 1548 នៃគ.ស. 265 ឆ្នាំបន្ទាប់ពីសិលាចារឹក រាមកំហែង។ []

 
ការវិវត្តន៍នៃអក្សរសុខោទ័យទៅជាអក្សរថៃទំនើប។

អក្សរ​សុខោទ័យ​បាន​ផ្លាស់​ប្តូរ​តិច​តួច​នៅ​ពេល​វា​លាត​ត្រដាង​ទៅ​ទិស​ខាង​ត្បូង ព្រោះ ​អក្សរ​ថៃ ​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន​បាន​ផ្លាស់​ប្តូរ​តិច​តួច​ពី​អក្សរ​សុខោទ័យ។ [] អក្សរ​សុខោទ័យ​បាន​បង្កើត​ទៅជា​អក្សរ​ថៃ​នៅ​បាត ​ទន្លេ​ចៅប្រាយ៉ា ព្រោះ​ការ​អភិវឌ្ឍ​នេះ​អាច​ត្រូវ​បាន​គេ​តាមដាន​ក្នុង​រយៈពេល​ជាច្រើន​សតវត្ស​បន្ទាប់​។ [] ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ ស្តេចលីតៃ នៅចុងសតវត្សទី 14 អ្នកដែលចេះអក្សរនៅតែស្គាល់អក្សរខ្មែរ ដូច្នេះហើយបានបដិសេធមិនសរសេរជាអក្សរសុខោទ័យទេ។ ដើម្បី​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​នេះ អក្សរ​នេះ​ត្រូវ​បាន​កែប្រែ​ឱ្យ​កាន់តែ​ស្រដៀង​នឹង​អក្សរ​ខ្មែរ​តាម​របៀប​ដែល​ស្រៈ​សរសេរ។ [] ការ​ផ្លាស់​ប្តូ​រ​ដែល​ត្រូវ​បាន​ណែនាំ​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឱ្យ​មាន​ការ​សរសេរ​អក្សរ​ថ្មី​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ 1375 ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ថា "អក្សរ​ស្ដេច​លី​ថៃ​" ។ អក្សរនេះសរសេរសញ្ញាស្រៈខាងលើ ខាងក្រោម មុន ឬក្រោយព្យញ្ជនៈដំបូង។ នៅឆ្នាំ ១៦៨០ អក្សរនេះត្រូវបានទទួលជោគជ័យដោយ "អក្សរស្តេច ណារៃ " ដែលត្រូវបានបង្កើតឡើង និងរក្សាទុកជាអក្សរថៃសម័យទំនើបនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ []

នៅ​ភាគ​ខាង​ជើង អក្សរ​បាន​ផ្លាស់​ប្តូរ​គួរ​ឱ្យ​កត់​សម្គាល់ ខណៈ​ដែល​វា​បាន​វិវត្ត​ទៅ​ជា ​អក្សរហ្វាកខាំ ។ [] អក្សរ ហ្វាកខាំត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើ​យ៉ាង​ទូលំទូលាយ​នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ ឡានណាចន្លោះ​ដើម​សតវត្ស​ទី ១៥ និង​ចុង​សតវត្ស​ទី ១៦។ [] អក្សរនៃអក្សរហ្វាកខមបានពន្លូត និងរាងជ្រុងបន្តិច ជាជាងការ៉េ និងកាត់កែង ដូចបុព្វបុរសរបស់វា អក្សរសុខោទ័យ។ អក្សរជាច្រើនមាន "កន្ទុយ" គួរឱ្យកត់សម្គាល់ដែលលាតសន្ធឹងខាងលើនិងខាងក្រោមបន្ទាត់សរសេរសំខាន់។ []

លក្ខណៈ

កែប្រែ

អក្សរសុខោទ័យត្រូវបានសរសេរពីឆ្វេងទៅស្តាំ។ ស្គ្រីបមិនប្រើ គម្លាតពាក្យ អក្សរធំ ឬការឈប់ពេញលេញនៅចុងបញ្ចប់នៃប្រយោគទេ។ អក្សរមានព្យញ្ជនៈចំនួន ៣៩ ។ [] អក្សរ​សុខោទ័យ​បាន​បង្ហាញ​ការ​បង្កើត​ថ្មី​ចំនួន​បួន​ធៀប​នឹង​អក្សរ​ខ្មែរ។ ការបង្កើតថ្មីដំបូងគឺការបញ្ចូលអក្សរថ្មីជាច្រើន ដើម្បីសម្រួលភាពផ្ទុយគ្នានៃសូរសព្ទតៃ ដែលមិនត្រូវបានធ្វើឡើងដោយអក្សរខ្មែរ។ ទាំងនេះរួមមាន /e/ និង /ae/, /pʰ/ និង /f/, និង /kʰ/ និង /x/។ អក្សរ​ថ្មី​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​ការ​កែប្រែ​អក្សរ​ដែល​ប្រើ​សម្រាប់​សំឡេង​ស្រដៀង​គ្នា​ដោយ​បន្ថែម​ឧទាហរណ៍​កន្ទុយ ឬ​ការ​ចូល​បន្ទាត់​ទៅ​អក្សរ។ [] អក្សរ​សុខោទ័យ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​អក្សរ​ដំបូង​គេ​ក្នុង​លោក​ដែល​បាន​ដាក់ ​សញ្ញា​សម្គាល់​សំឡេង ​ដើម្បី​បង្ហាញ​ពី​សំនៀង​ប្លែកៗ ដែល​ខ្វះ​ភាសា​មន​-​ខ្មែរ ( ភាសា​អូស្ត្រូអាសៀទិក ) និង ​ភាសា​ឥណ្ឌូ-អារីយ៉ាន ដែល​ប្រើ​អក្សរ​ដូនតា​ដល់​សុខោទ័យ។ [] ការបន្ថែមមួយទៀតគឺជាចង្កោមព្យញ្ជនៈដែលត្រូវបានសរសេរផ្តេក និងជាប់គ្នានៅលើបន្ទាត់មួយ ជាជាងការសរសេរព្យញ្ជនៈទីពីរនៅក្រោមទីមួយ។ []

ព្យញ្ជនៈ

កែប្រែ
Consonant Listing
ก [k]  ข [kʰ]  ฃ [x]  ค [g]  ฅ [ɣ]  ฆ [g]  ง [ŋ] 
จ [tɕ]  ฉ [tɕʰ]  ช [dʑ]  ซ [z~ʑ]  does not exist ญ [ɲ] 
ฎ [ʔd]  ฏ [t]  ฐ [tʰ]  does not exist does not exist ณ [n] 
ด [ʔd]  ต [t]  ถ [tʰ]  ท [d]  ธ [d]  น [n] 
บ [ʔb]  ป [p]  ผ [pʰ]  ฝ [f]  พ [b]  ฟ [v]  ภ [b]  ม [m] 
ย [j]  ร [r]  ล [l]  ว [w]  ศ [s]  ษ [s]  ส [s]  ห [h] 
does not exist อ [ʔ]  does not exist

តួលេខ

កែប្រែ
បញ្ជីរាយនាម
ហុង [ŋ̊] </img> ញ [ɲ̊] </img> หน [n̥] </img> ម៉ [ម̥] </img>
ហៃ [j̊] </img> ហ [r̥] </img> ល [l̥] </img> หว [w̥] </img>
យ [ʔj]  </img>

ខាង​ក្រោម​នេះ​ជា​លេខ​នៃ​អក្សរ​សុខោទ័យ ដែល​ត្រូវ​បាន​ខ្ចី​ពី ​លេខ​ខ្មែរ ។ []

ការចុះបញ្ជីលេខ
 </img>



</br>0
 </img>



</br> ១
2 </img>



</br> ២
 </img>



</br> ៣
 </img>



</br> ៤
 </img>



</br> ៥
 </img>



</br> ៦
 </img>



</br> ៧
 </img>



</br> ៨
 </img>



</br> ៩

ស្គ្រីបបានសរសេរសញ្ញាស្រៈនៅលើបន្ទាត់សំខាន់ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការច្នៃប្រឌិតថ្មីនេះបានបាត់បង់ការប្រើប្រាស់មិនយូរប៉ុន្មានទេ។ [] នៅសតវត្សទីដប់ប្រាំ ព្យញ្ជនៈស្រៈជាច្រើនត្រូវបានបន្ថែមទៅក្នុងអក្សរសុខោទ័យមុន ដូចដែលមាននៅក្នុងសិលាចារឹករាមខាំហាំង ដើម្បីសរសេរស្រៈទាំងអស់ ដែលខ្លះត្រូវបានចាត់ទុកជាស្រៈដែលមាននៅក្នុងអក្សរមុន ដែលមានសញ្ញាច្បាស់លាស់។ []

ស្រៈឯករាជ្យ
ស្រៈឯករាជ្យ សមមូលទំនើប ព្យាង្គគំរូ
ស្រះ អ៊ិ អ៊ី អ៊ីក </img>
សារ៉ាអ៊ី

[iː] អ៊ី ទៀត។ </img>
សារ៉ាអឺ

សាអ៊ូ/សួ

[ɯ(ː)] អួយ អ៊ីក </img>

វចនានុក្រម

កែប្រែ
វចនានុក្រម មុខងារ សមមូលទំនើប ឧទាហរណ៍
 </img> បង្ហាញពីការចាប់ផ្តើមនៃអត្ថបទ  </img> </img> </img>๏ គុ
 </img> តំណាង​ឱ្យ​សំឡេង croaky  </img> </img>
 </img> តំណាងឱ្យសម្លេងដកដង្ហើម  </img> </img>

ឯកសារយោង

កែប្រែ
  1. ១,០ ១,១ Lorrillard, Michel (2009-03-31). "Scripts and History : the Case of Laos". Senri Ethnological Studies 74. DOI:10.15021/00002575.
  2. Hartmann, John F. (1986). "Varieties of Tai Dam Scripts". Crossroads: An Interdisciplinary Journal of Southeast Asian Studies 3 (1): 97–103.
  3. ៣,០ ៣,១ ៣,២ ៣,៣ ៣,៤ Ferlus, Michel (Sep 1999). "Sur l'ancienneté des écritures thai d'origine indo-khmère".
  4. ៤,០ ៤,១ ៤,២ ៤,៣ ៤,៤ ៤,៥ Hartmann, John F. (1986). "The spread of South Indic scripts in Southeast Asia".
  5. ៥,០ ៥,១ ៥,២ ៥,៣ ៥,៤ Diller, Anthony V.N. (1996). "Thai orthography and the history of marking tone": 228–248. Retrieved on 2024-08-26.
  6. Virunhaphol, Farida (2017). "Designing Khom Thai Letterforms for Accessibility (Doctoral dissertation). University of Huddersfield".
  7. ៧,០ ៧,១ Danvivathana, Nantana (1981). "THE THAI WRITING SYSTEM".
  8. Lorrillard, Michel (Jan 2004). "The Diffusion of Lao Scripts. The literary heritage of Laos".