បដិវត្តន៍សៀមឆ្នាំ១៩៣២
បដិវត្តន៍សៀមឆ្នាំ ១៩៣២ ឬ សៀមរដ្ឋប្រហារបានសម្រេចឆ្នាំ១៩៣២ ( ថៃ : การปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475 ឬ การเปลี่ยนแปลงการปกครองสยาม พ.ศ. 2475 ) គឺជា រដ្ឋប្រហារបានសម្រេច ដែលបានកើតឡើងនៅ ប្រទេសថៃ (សៀម) នៅលើ ថ្ងៃទី ២៤ ខែមិថុនាឆ្នាំ ១៩៣២ ។
| បដិវត្តន៍សៀមឆ្នាំ ១៩៣២ | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ទិដ្ឋភាពនៃការប្រកាសសៀមជាប្រជាជាតិប្រជាធិបតេយ្យនៅថ្ងៃទី២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៣២ | |||||||
| |||||||
| អ្នកបះបោរ | |||||||
| បក្សប្រជាជន | របបរាជានិយមនៃ ក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋ សៀម | ||||||
ដឹកនាំដោយមន្ត្រីរាជការយោធាក្មេងៗ និងអ្នកបំរើការងាររដ្ឋ ។ ។ ក្រុមនេះក្ដោបក្ដាប់នូវលក្ខណៈគន្លឹះសំខាន់ៗ ពួករដ្ឋមន្ត្រីមួយចំនួនដែលជាប់សាច់ឈាមជារាជវង្សបានក្លាយ ជាចំណាត់ខ្មាំង ពេលនោះព្រះបាទរាមាទី៧ បានយាងព្រះរាជនិវេសន៍នៅព្រះបរមរាជវាំងនិទាឃរដូវនៅឯហួហ៊ិន (Hua Hin) ។ រដ្ឋប្រហារនេះ ជាធម្មតាហៅថា 'បដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩៣២' បានផ្លាស់ប្ដូរការគ្រប់គ្រងប្រទេសថៃ ពីរបបរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការមក ជារាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញវិញ ។ គណរដ្ឋមន្ត្រីគឺត្រូវបានធ្វើជាប្រធានដោយនាយករដ្ឋមន្ត្រី ។ ពួកយោធាតែងតែដើរតួសំខាន់ក្នុងនយោបាយតាំងពីមុនឆ្នាំ១៩៣២មកម៉្លេះ ។ រួចហើយនៅឆ្នាំ១៩១២ កំឡុងរាជ្យស្ដេចរាមាទី៦ ពួកទាហានក្មេងៗត្រូវបានចាប់ខ្លួនជាអ្នក ដែលបានរៀបចំផែនការធ្វើរដ្ឋប្រហារជំរុញឲមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងការផ្លាស់ប្ដូរឋានៈរបស់ស្ដេច ។
ព្រះចៅរាមាទី៧ ប្រជាធិផុកដំបូងឡើយបានទទួលយកការផ្លាស់ប្ដូរ អនុញ្ញាតឲមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ប៉ុន្តែក្រោយមកទៀតក៏បានដាក់រាជ្យពីតួនាទីរបស់ទ្រង់ ដោយសារតែការប៉ះទង្គិចគ្នាជាមួយនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល ។ រដ្ឋាភិបាលបដិវត្តន៍បានសម្រេចតែងតាំង ម្ចាស់ក្មួយព្រះជន្ម១០វស្សារបស់ទ្រង់ អនន្ទ ម៉ាហ៊ីឌុល ជាក្សត្រថ្មី ។ លើការដាក់រាជ្យរបស់ទ្រង់ ព្រះបាទប្រជាធិផុក មានព្រះរាជឱង្ការថាព្រះរាជកិច្ចនៃព្រះរាជាគឺត្រូវសោយរាជ្យ សំរាប់ភាពល្អនៃមនុស្សទាំងពួង មិនមែនសំរាប់មនុស្សតិចតួចជ្រើសរើសទ្រង់ទេ ។ នយោបាយថៃបានរត់ចូលក្នុងចលាចល តាមរយៈរាជរដ្ឋាភិបាលបដិវត្តន៍ បានលិចលង់ទៅក្នុងបក្សពួកនិយម យោធា និងពួកបញ្ញវន្ត ។ រដ្ឋប្រហារនិងការបះបោរបានចូលរួមគ្នា ។ នៅទីបញ្ចប់បក្សពួកយោធាបានដណ្ដើមអំណាចបាន ។ របបនេះបានក្លាយជារបបផ្ដាច់ការយ៉ាងជាក់ច្បាស់ឡើង ក្រោមការដឹកនាំរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ្លួង វិបុលសង្គ្រាម (Luang Pibulsongkram) ជាមនុស្សម្នាក់ក្នុងចំនោមសមាជិកខាងយោធាបដិវត្តន៍ ។
ស្ដេចក្មេងអនន្ទ ម៉ាហ៊ីដុល (រាមាទី៧)បានសុគតក្នុងឆ្នាំ១៩៤៦ ស្ថិតក្រោមកាលៈទេសៈអ្វីមួយដ៏អាថ៌កំបាំង ការពន្យល់របស់ពួកមន្ត្រីគឺថាទ្រង់បានបាញ់ព្រះអង្គឯងដោយចៃដន្យ ពេលដែលកំពុងជូតសំអាតកាំភ្លើងរបស់ទ្រង់ ។ ទ្រង់ត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះភាតារបស់ព្រះអង្គ ភូមិបុល អតុល្យតេជៈ (Bhumibol Adulyadej)ជាស្ដេចដែលសោយរាជ្យយូរបំផុត ក្នុងប្រទេសថៃ ហើយមានប្រជាប្រិយមែនទែនជាមួយនឹងពួកថៃៗ ។ ទោះបីជារាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញមានតែឈ្មោះក៏ដោយ ក៏ប្រទេសថៃត្រូវគ្រប់គ្រងដោយក្រុមរដ្ឋាភិបាលយោធាជាបន្តបន្ទាប់ ភាគច្រើនជាក់ស្ដែងដឹកនាំដោយ ហ្លួង វិបុលសង្គ្រាម (Luang Phibunsongkhram) និងសារិត ធនរត្ន (Sarit Dhanarajata) លាយឡំគ្នាជាមួយរយៈកាលដ៏ខ្លីនៃប្រជាធិបតេយ្យ ។
នៅដើមខែមករាឆ្នាំ១៩៤១ ប្រទេសថៃបានលុកលុយសហភាពឥណ្ឌូចិនដោយផ្ដើមនូវសង្គ្រាមបារាំង-ថៃ ។ ពួកថៃ បានប្រដាប់ដោយអាវុធល្អៗ និងមានចំនួនច្រើនជាងកងកម្លាំងបារាំងបានតវ៉ាទាមទារឲឡាវយ៉ាងងាយស្រួល ។ ពួកបារាំងបានជ័យជំនះនូវឯសមរភូមិជើងទឹកកោះឆាងដាច់ខាតតែម្ដង ។
ពួកជប៉ុនបានសម្របសម្រួលការប៉ះទង្គិចគ្នា ហើយកិច្ចព្រមព្រៀងផ្អាកបាញ់ជាទូទៅត្រូវបានប្រកាសឡើងនៅថ្ងៃ២៨មករា ។ នៅថ្ងៃ៩ឧសភា សន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅតូក្យូ ជាមួយនឹងពួកបារាំងកំពុងត្រូវបង្ខិតបង្ខំដោយពួកជប៉ុន ក្នុងការលះបង់ការកាន់កាប់របស់គេលើដែនដីដែលមានជម្លោះ ។
នៅថ្ងៃ៨ធ្នូ ១៩៤១ ពីរបីម៉ោងបន្ទាប់ពីការវាយប្រហារលើកំពង់ផែគុជ ជប៉ុនបានទាមទារសិទ្ធិដើម្បីចល័តទ័ពឆ្លងកាត់ប្រទេសថៃ ទៅដល់ព្រំដែនម៉ាឡេ ។ ជប៉ុនបានឈ្លានពានប្រទសថៃ ហើយបានប្រយុទ្ធនឹងកងទ័ពថៃអស់រយៈពេលប្រាំមួយទៅប្រាំបីម៉ោង មុនពេលវិបុលសង្គ្រាមបានបញ្ជាឲមានបទឈប់បាញ់មួយ ។ ដោយខ្លីទៅបន្ទាប់មកទៀតជប៉ុនបានទទួលការឆ្លងកាត់ដោយសេរី ហើយនៅថ្ងៃ២១ធ្នូ ១៩៤១ ប្រទេសថៃនិងជប៉ុនបានចុះហត្ថលេខាសម្ព័ន្ធមិត្តយោធា ជាមួយនឹងពិធីការសម្ងាត់ ក្នុងទីមួយនៅឯតូក្យូព្រមព្រៀងជួយប្រទេសថៃយកមកវិញនូវដែនដី ដែលបាត់បង់ទៅចក្រភពអង់គ្លេសនិងបារាំង (ឧ.រដ្ឋសានភូមា ម៉ាឡេយ៉ា សិង្ហបុរី និងផ្នែកនៃយូនណាន បូករួមទាំងឡាវនិងកម្ពុជា) ជាលទ្ធផល ប្រទេសថៃព្យាយាមដើម្បី'ជួយ'ជប៉ុននៅ ក្នុងសង្គ្រាមប្រឆាំងនឹងពួកសម្ព័ន្ធមិត្ត ។ ការកត់សំគាល់៖ការមិនទុកចិត្តរបស់ជប៉ុនលើប្រទេសថៃបានបន្ត ដល់ចំណុចមួយនៃការបំពាក់អាវុធលើ'សម្ព័ន្ធមិត្ត' របស់ពួកគេវិញជាមួយការកាន់កាប់អាវុធយុទ្ធភណ្ឌរួមមានម៉ូសឺសៀម (Mauser) ដែលត្រូវបានផលិតនៅព្យាសមិនធម្មតា ។ ពួកថៃសេរី (ចលនាថៃសេរី) គឺជាចលនាតស៊ូលួចលាក់ ប្រឆាំងនឹងជប៉ុន ដែលបានគាំទ្រដោយសហរដ្ឋអាមេរិកនិងដំណើរការដោយសេរី ជារឿយៗជាមួយការគាំទ្រពីសមាជិកគ្រួសាររាជវង្ស (ព្រះអង្គម្ចាស់ ចុលឡា ចក្រាបុងសេ) និងក្រុមសមាជិកនៃរដ្ឋាភិបាលខ្លះ ។
បន្ទាប់ពីការបរាជ័យរបស់ជប៉ុនក្នុងឆ្នាំ១៩៤៥ ដោយមានការជួយពីថៃសេរី ប្រទេសថៃត្រូវបានប្រព្រឹត្តដូចជាប្រទេសបរាជ័យ ដោយពួកអង់គ្លេសនិងបារាំងអញ្ជឹង ទោះបីជាការគាំទ្ររបស់អាមេរិកបន្ធូរបន្ថយ ក្នុងន័យសម្ព័ន្ធមិត្ត ។ ប្រទេសថៃមិនត្រូវបានត្រួតត្រាដោយពួកសម្ព័ន្ធមិត្តទេ ក៏ប៉ុន្តែប្រទេសត្រូវបង្ខំឲប្រគល់ដែនដី ដែលបានយកពីពួកអង់គ្លេសនិងបារាំងវិញ ។ នៅក្រោយសម័យសង្គ្រាម ប្រទេសថៃធ្លាប់មានទំនាក់ទំនងជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលវាស្ដែងឲឃើញថាជា អ្នកគាំពារពីបដិវត្តន៍កុម្មុយនិស្តនៅ ក្នុងបណ្ដាប្រទេសជិតខាង ។
ទ័ពព្រៃកុម្មុយនិស្តចាប់មាន ក្នុងប្រទេសពីដើមទសវត្ស៦០រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៨៧ យុទ្ធជនរាប់ស្ទើរទាំងអស់១២,០០០នាក់គ្រប់ពេល នៅកម្រិតកំពូលនៃចលនា ក៏ប៉ុន្តែមិនដែលចោទជាការគំរាមកំហែងធ្ងន់ធ្ងរដល់រដ្ឋទេ ។
ថ្មីៗនេះ ប្រទេសថៃក៏ជាសមាជិកសកម្មក្នុងសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (អាស៊ាន) ជាពិសេសបន្ទាប់ពីការគ្រប់គ្រងតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ត្រូវបានស្ដារឡើងវិញក្នុងឆ្នាំ១៩៩២ ។
ផ្ទៃម្លោះ កែប្រែ
របបរាជានិយមផ្តាច់
ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៧៨២ ព្រះរាជាណាចក្រសៀមត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយរាជវង្សចក្រី។ ក្រោយឆ្នាំ១៨៦៨ ព្រះបាទជូឡាឡុងកន (រាមាទី៥) បានកែទម្រង់រាជាណាចក្រមជ្ឈិមសម័យ ទៅជារដ្ឋកណ្តាលនៃរបបរាជានិយមផ្តាច់ការ។ របបរាជានិយមបានចាប់ផ្តើមបង្កើតឋានានុក្រមរាជវង្ស និងអភិជន សក្កដា ទៅជាទិដ្ឋភាពដ៏សំខាន់បំផុតនៃប្រព័ន្ធនយោបាយសៀម។ ឆ្ពោះទៅកាន់ឆ្នាំ 1880 ស្តេចជូឡាឡុងកនបានសួរពីអឺរ៉ុបនូវការចាប់ផ្តើមមួយចូលទៅក្នុងវប្បធម៌ទំនើប ហើយបានបង្ហាញពីចំណង់ចំណូលចិត្តដែលបានសម្រេចចិត្តសម្រាប់វប្បធម៌ Anglo-Saxons របស់ប្រទេសអង់គ្លេស។ នៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ 1910 ព្រះបាទវជីរ៉ាវុឌ្ឍ (រាមាទី 6) បានស្វែងរកភាពស្របច្បាប់ពេញលេញនៃលទ្ធិជាតិនិយមថៃ ដោយប្រើវិធីសាស្រ្តបស្ចិមប្រទេស ដោយតែងតាំងមនុស្សសាមញ្ញដែលមានសមត្ថភាពច្រើនជាងមុនក្នុងរដ្ឋាភិបាល។ ការចូលរួមរបស់មនុស្សទូទៅបានធ្វើឱ្យពួកអភិជន និងអភិជនខកចិត្ត។ រាមាទី 6 អនុវត្តគោលនយោបាយដែលមិនពេញនិយមដែលបន្ថយឥទ្ធិពលនៃរាជវង្ស។
ការគ្រប់គ្រងមិនត្រឹមត្រូវនៃរាមាទី ៦
នៅសម័យរាមាទី 6 សុខភាពសារពើពន្ធរបស់រដ្ឋាភិបាលត្រូវបានលុបចោល ការចំណាយដ៏ខ្ជះខ្ជាយលើតុលាការ អសមត្ថភាពក្នុងការគ្រប់គ្រងអំពើពុករលួយរបស់ព្រះមហាក្សត្រ និងការបង្កើត អង្គភាពខ្លាព្រៃ របស់គាត់ដើម្បីលើកកម្ពស់ជាតិនិយមបែបទំនើបត្រូវបានគេចាត់ទុកថាខ្ជះខ្ជាយ។ នៅឆ្នាំ 1920 ការគ្រប់គ្រងសារពើពន្ធមិនត្រឹមត្រូវ និងការធ្លាក់ចុះនៃសេដ្ឋកិច្ចសកលបានធ្វើឱ្យថវិការដ្ឋមានឱនភាព។ នៅឆ្នាំ 1925 ព្រះអង្គម្ចាស់ជាន់ខ្ពស់បំផុតបានសម្រេចចិត្តទាមទារការកាត់បន្ថយការចំណាយយ៉ាងច្រើន ជាពិសេសគ្រួសាររាជវង្ស។ នេះតំណាងឱ្យការប្រឈមយ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់ចំពោះសិទ្ធិអំណាចរបស់ព្រះមហាក្សត្រដាច់ខាត ហើយបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពធ្ងន់ធ្ងរនៃបញ្ហាសារពើពន្ធនៅក្នុងប្រទេសសៀម។ការរិះគន់ដូច្នេះថា រាមាទី៦ មិនមែនជាស្តេចផ្តាច់ការដែលមានសមត្ថភាពទេ ហើយទ្រង់បានបំផ្លាញរាជធានីនយោបាយដ៏ធំ។
នៅឆ្នាំ 1912 ការបះបោររបស់រាជវាំងដែលគ្រោងដោយមន្ត្រីយោធាវ័យក្មេងបានព្យាយាមមិនជោគជ័យដើម្បីផ្តួលរំលំនិងជំនួសរាមាទី 6 ។ គោលដៅរបស់ពួកគេគឺដើម្បីផ្តួលរំលំរបបពីបុរាណ ហើយជំនួសវាដោយប្រព័ន្ធរដ្ឋធម្មនុញ្ញនិយមលោកខាងលិច និងដើម្បីជំនួស រាមាទី៦ជាមួយនឹងព្រះអង្គម្ចាស់ដែលអាណិតអាសូរចំពោះជំនឿរបស់ពួកគេ។ ការបះបោរបានបរាជ័យ ហើយអ្នកចូលរួមត្រូវបានចាប់ដាក់គុក។ ជាប្រតិកម្ម ព្រះអង្គម្ចាស់ វ៉ាជីរ៉ាវុឌ្ឍ បានបោះបង់ចោលការប៉ុនប៉ងរបស់លោកក្នុងកំណែទម្រង់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ហើយបន្តជាមួយនឹងការគ្រប់គ្រងដាច់ខាតរបស់លោក ដោយមានការលើកលែងតិចតួចក្នុងការតែងតាំងមនុស្សសាមញ្ញមួយចំនួនទៅក្រុមប្រឹក្សាឯកជន និងរដ្ឋាភិបាលរបស់គាត់។