ព្រះប្រថនចេតី
ព្រះប្រាថនចេតី ( ថៃ: พระประโทณเจดีย์ ,ត្រូវបញ្ចេញសំឡេង [pʰráʔ prā.tʰōːn t͡ɕēː.dīː] ) ជា ស្តូប ចំណាស់បំផុតមួយក្នុងប្រទេសថៃ ដែលមានកម្ពស់ 50 ម៉ែត្រs (164 ft) ។ ចេតិយនេះស្ថិតនៅក្នុង វត្តព្រះប្រាថនចេតិយវរៈវិហារ ( ថៃ: วัดพระประโทณเจดีย์เจดีย์วรวิหาร ) ប្រាសាទមួយនៅ ខេត្តនគរបឋម ប្រទេសថៃ ៣ គីឡូម៉ែត្រខាងកើតនៃ ព្រះបឋមចេតី។
ឈ្មោះថា ប្រាថុនចេឌី ប្រែថាចេតិយសក្ការៈរបស់ថន ឬធ្នល់ ( ថៃ: ทะนาน ) ឈ្មោះនៃរង្វាល់បុរាណ។ យោងទៅតាមរឿងព្រេងបន្ទាប់ពី ការបូជាសព របស់ ព្រះពុទ្ធគោត្តម ព្រះសារីរិកធាតុរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានបែងចែកស្មើគ្នាក្នុងចំណោមរាជវង្សទាំង 8 និងពួកសិស្សរបស់ព្រះអង្គដោយប្រើធ្នល់មាស។ ធ្នល់មាសនេះនៅទីបំផុតបានបញ្ជូនទៅនគរជ័យស្រីបុរាណនៅ សុវណ្ណភូមិ ហើយរក្សាទុកក្នុងចេតិយថ្មនៅឆ្នាំ៥៩០។ ស្តេច ស្រីលង្កា ចង់បានធ្នល់មាស ទើបទ្រង់ចាត់ព្រះសង្ឃទៅសុំធ្នល់មាសពីស្តេចនគរជ័យស្រី។ ព្រះរាជាបានយល់ព្រមជាថ្នូរនឹងការដោះដូរព្រះសារីរិកធាតុបរិសុទ្ធរបស់ព្រះពុទ្ធមួយ ហើយបានសាងសង់ចេតិយថ្មី ដើម្បីរក្សាព្រះសារីរិកធាតុដ៏បរិសុទ្ធនោះ គឺ ព្រះបឋមចេតី ។ នៅឆ្នាំ ៦៥៦ ស្តេច ល្វោ បានសោយរាជ្យនគរជ័យស្រី ហើយបានកសាងចេតិយនេះឡើងវិញ ហើយដាក់ឈ្មោះថា ព្រះប្រាថនចេឌី។
ប្រវត្តិសាស្ត្រ
កែប្រែអាណាចក្រខ្មែរ និងការឈ្លានពានបាកាន
កែប្រែបន្ទាប់ពី អាណាចក្រខ្មែរ បានបញ្ចូលអាណាចក្រទ្វាវតី រួមទាំងនគរបឋមបុរាណផងនោះ នៅសតវត្សទី១១ ចេតិយត្រូវបានកែប្រែជាមួយនឹងប្រាសាទបែបខ្មែរនៅលើកំពូលនៃចេតិយ។ ព្រះបាទAnawahtaនៃ នគរបាកាន បានចូលលុកលុយនគរបឋមបុរាណ។ ពេលនោះទីក្រុង និងចេតិយក៏ត្រូវបានគេបោះបង់ចោល ហើយក្រោយមកក៏ត្រូវបានព្រៃដុះពេញព្រៃ។
ការអភិវឌ្ឍន៍នៅពេលក្រោយ
កែប្រែព្រះមហា Mongkut បានបញ្ជាឱ្យស្ដារប្រាសាទព្រះប្រាថនចេតី។ ព្រះអង្គក៏បានសាងសង់ប្រាង្គតាមរចនាបថខ្មែរនៅលើកំពូលចេតិយដែរ ដោយព្រះអង្គមានជំនឿថាការរចនាប្រាសាទព្រះប្រាថនចេតីគឺដូច ព្រះបឋមចេតី ដែរ។ ក្រោមរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ ប្រាសាទ ក៏មានការជួសជុលយ៉ាងធំផងដែរ។ ព្រះចៅវជីរ៉ាវុឌ្ឍ បានចាប់ផ្តើមជីកកកាយនៅលើដីប្រាសាទ ហើយបានរកឃើញវត្ថុបុរាណជាច្រើនជាប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ប្រាសាទត្រូវបានចុះបញ្ជីជាបេតិកភណ្ឌជាតិនៅឆ្នាំ១៩៣១។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ នៅឆ្នាំ 1962 បន្ទាប់ពីការធ្វេសប្រហែសជាយូរ ប្រាសាទ បានដួលរលំមួយផ្នែក ដោយសារតែខ្វះថវិកា ឬជំនួយណាមួយពីរដ្ឋាភិបាលកណ្តាល ព្រះសង្ឃនៃប្រាសាទ បានជួសជុលចេតិយនេះឡើងវិញ ដើម្បីការពារកុំឱ្យមានការដួលរលំបន្ថែមទៀត។ នៅឆ្នាំ 1999 ព្រះប្រាថនចេតី ត្រូវបានជួសជុលឡើងវិញជាទម្រង់ ទ្វារវតី ជាលើកដំបូងដោយ នាយកដ្ឋានវិចិត្រសិល្បៈ ។
