ព្រះយេស៊ូ
ព្រះយេស៊ូគ្រិស្ដ ទួនស៊ុន (ខ្លះសរសេរ យេស៊ូវ គ្រីស្ទ, ឆ្នាំទី៧-៤មុនគ.ស. ដល់ គ.ស.៣០-៣៣) សំដៅលើព្រះយេស៊ូ ដែល (នៅសម័យព្រះអង្គ) គេនិយមហៅថា "យេស៊ូអ្នកណាសារ៉ែត"។ ព្រះអង្គជាបុគ្គលចម្បងក្នុងគ្រិស្ដសាសនា ដែលគ្រិស្ដ្របរិស័ទទូទៅទទួលស្គាល់ថា ជាព្រះបុត្រារបស់ព្រះជាម្ចាស់។ គ្រិស្តសាសនានិងឥស្លាមសាសនា ចាត់ទុកព្រះយេស៊ូជា ម៉េស្ស៊ី ឬ គ្រិស្ដ (អ្នកដែលព្រះជាម្ចាស់ចាត់មកឲ្យធ្វើបេសកកម្មអ្វីមួយ) ក្នុងទំនាយព្រះគម្ពីរសម្ព័ន្ធមេត្រីចាស់(ឬសញ្ញាចាស់) ដែលពួកគេកំពុងរង់ចាំ។
គ្រប់អ្នកប្រាជ្ញផ្នែកបូរាណវត្ថុវិទ្យា នាសម័យទំនើប យល់ស្របគ្នាថា ព្រះយេស៊ូមានក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមែន ហើយបណ្ដាអ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ ចាត់ទុកថា គម្ពីរដំណឹងល្អស្រប (ម៉ាកុស, ម៉ាថាយ, និងលូកា) ជាប្រភពល្អបំផុត ក្នុងការតាមដានរឿងរ៉ាវព្រះយេស៊ូ តាមបែបប្រវត្តិសាស្ត្រ។ អ្នកប្រាជ្ញភាគច្រើនយល់ស្របថា ព្រះយេស៊ូជាអ្នក[ខេត្ត]កាលីឡេ, ជាគ្រូគម្ពីររបស់សាសន៍ជ្វីហ្វ (ឬយូដា) ដែលធ្វើការទេសនាបង្រៀនដោយផ្ទាល់មាត់, ទទួលបុណ្យជ្រមុជពី លោក យ៉ូហាន បាប់ទិស្ដ, និងត្រូវបានឆ្កាងសម្លាប់តាមបញ្ជារបស់ លោក ប៉ុនទាស ពីឡាត់ ដែលជាទេសាភិបាលសាសន៍រ៉ូម៉ាំង។ ក្រុមទស្សន:កណ្ដាលនិយមយល់ថា ព្រះអង្គជាអ្នកប្រកាសបង្រៀនបែបព្យាការី(បែបហោរា) និងជាស្ថាបនិកនៃចលនាស្ដារឡើងវិញម្យ៉ាង នៅក្នុងសាសនាយូដា ប៉ុន្តែអ្នកប្រាជ្ញធំៗមួយចំនួនថា ព្រះអង្គ ពុំមានលក្ខណៈបែបព្យាការី នោះទេ។ ក្រោយពី មរណភាពរបស់ព្រះអង្គ ពួកសិស្សព្រះអង្គបានជឿជាក់ថា ព្រះអង្គនៅមានជីវិត ហើយសហគមន៍ដែលពួកគេបង្កើតឡើង ក្រោយមកបានក្លាយជា ក្រុមជំនុំគ្រិស្ដបរិស័ទ។ ពាក្យ "គ.ស."(គ្រិស្តសករាជ) ឬ "ស.ស." (សកលសករាជ, Common Era/C.E.) ដែលប្រើទូទៅក្នុងប្រតិទិន គឺយកតាមឆ្នាំកំណើតរបស់ព្រះយេស៊ូនេះឯង។
ព្រះយេស៊ូវគ្រីស្ទគឺជាអ្នកអធិប្បាយនិងអ្នកដឹកនាំសាសនាយូដាម្នាក់នៅសតវត្សទីមួយ។ ព្រះអង្គគឺជាតួអង្គសំខាន់នៃគ្រីស្ទសាសនា ហើយត្រូវបានគេពិពណ៌នាយ៉ាងទូលំទូលាយថាជាបុគ្គលមានឥទ្ធិពលបំផុតនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ។ គ្រីស្ទបរិស័ទភាគច្រើនជឿថាព្រះអងគឺជាព្រះរាជវង្សនៃព្រះបុត្រានិងព្រះមេស្ស៊ីដែលរង់ចាំ (ព្រះគ្រីស្ទ) បានទាយនៅក្នុងគម្ពីរសញ្ញាចាស់។
កំណើតនៃព្រះយេស៊ូវគ្រីស្ទត្រូវបានប្រារព្ធជារៀងរាល់ឆ្នាំនៅថ្ងៃទី២៥ ខែធ្នូ (ឬកាលបរិច្ឆេទជាច្រើននៅក្នុងខែមករាដោយព្រះវិហារភាគខាងកើតមួយចំនួន គ្រិស្តសាសនាអូស្សូដក់) ជាបុណ្យណូអែល។ ការឆ្កាងរបស់ទ្រង់ត្រូវបានផ្ដល់កិត្តិយសនៅថ្ងៃសុក្រ ហើយការរស់ឡើងវិញរបស់ទ្រង់នៅលើបុណ្យអ៊ីស្ទើរ៍។
គោលលទ្ធិរបស់គ្រីស្ទបរិស័ទរួមមានជំនឿដែលព្រះយេស៊ូវត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយព្រះវិញ្ញាណបរិសុទ្ធ បានកើតមកពីព្រហ្មចារីយ៍ឈ្មោះម៉ារី បានធ្វើអព្ភូតហេតុបានបង្កើតសាសនាចក្រគ្រីស្ទសាសនាបានសុគតដោយការឆ្កាងជាយញ្ញបូជាដើម្បីទទួលបានដង្វាយធួនសម្រាប់អំពើបាប បានកើនពីស្លាប់ហើយឡើងទៅជាស្ថានសួគ៌ពីកន្លែងដែលគាត់នឹងត្រលប់មកវិញ។
គ្រីស្ទបរិស័ទភាគច្រើនជឿថាព្រះយេស៊ូវទ្រង់អនុញ្ញាតឱ្យមនុស្សបានផ្សះផ្សាជាមួយនឹងព្រះជាម្ចាស់។ គ្រីស្ទសាសនាបានអះអាងថាព្រះយេស៊ូវនឹងវិនិច្ឆ័យការរស់នៅនិងអ្នកស្លាប់ ទាំងមុនឬក្រោយពីការរស់ឡើងវិញរបស់ពួកគេ ព្រឹត្តិការណ៍មួយដែលទាក់ទងទៅនឹងការយាងមកលើកទីពីររបស់ព្រះយេស៊ូវនៅក្នុងអក្សរសាស្ត្រគ្រីស្ទាន។ គ្រីស្ទបរិស័ទភាគច្រើនភាគច្រើនគោរពបូជាព្រះយេស៊ូវជាព្រះពន្លានៃព្រះជាព្រះរាជបុត្រាដែលជាបុគ្គលទីបី នៃព្រះត្រីឯក។ ភាគតិចនៃនិកាយគ្រីស្ទសាសនាបដិសេធព្រះត្រៃឯកទាំងស្រុងឬជាផ្នែកមិនមែនជាព្រះគម្ពីរ។
ព្រះយេស៊ូវក៏បានតួលេខនៅក្នុងសាសនាផ្សេងទៀត។ នៅក្នុងសាសនាអ៊ីស្លាមព្រះយេស៊ូវទ្រង់ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាព្យាការីដ៏សំខាន់មួយរបស់ព្រះជាម្ចាស់ដែលជាព្រះមេស៊ី ហើយមូស្លីមហៅព្រេះញេស៊ូថា អីសា។ ប្រជាជនម៉ូស្លីមជឿថាព្រះយេស៊ូវគឺជាអ្នកនាំយកព្រះគម្ពីរនិងបានកើតមកពីព្រហ្មចារីមួយ ប៉ុន្តែមិនមែនជាកូនប្រុសរបស់ព្រះជាម្ចាស់ទេ។ គម្ពីកូរ៉ាន់បានបញ្ជាក់ថាព្រះយេស៊ូវមិនដែលអះអាងពីភាពទេវភាពទេ។ ប្រជាជនម៉ូស្លីមភាគច្រើនមិនជឿថាគាត់ត្រូវបានគេឆ្កាងនោះទេ ប៉ុន្តែថាគាត់ត្រូវបានរាងកាយឡើងទៅស្ថានសួគ៌ដោយព្រះ។ ផ្ទុយទៅវិញសាសនាយូដាបដិសេធជំនឿដែលថាព្រះយេស៊ូជាព្រះមេស្ស៊ីដែលបានរង់ចាំដោយអះអាងថា ទ្រង់មិនបានបំពេញទំនាយរបស់មេស្ស៊ី ហើយមិនមែនជាព្រះទេហើយក៏មិនបានរស់ឡើងវិញដែរ។
និមិត្តសញ្ញា
កែប្រែជនជាតិយូដាធម្មតានៅសម័យយេស៊ូមានតែនាមមួយទេ ជួនកាលពួកគេបានឃ្លាថា«បុត្រានៃ <ឪពុក> ឬស្រុកកំណើតរបស់បុគ្គលនោះ។ ដូច្នេះនៅក្នុងគម្ពីរសញ្ញាថ្មីព្រះយេស៊ូត្រូវបានសំដៅជាទូទៅថាជា «ព្រះយេស៊ូវនៃស្រុកណាសារ៉ែត» (ឧ។ ម៉ាកុស ១០:៤៧)។ អ្នកជិតខាងរបស់ព្រះយេស៊ូនៅក្រុងណាសារ៉ែតសំដៅទៅគាត់ថាជា «ជាងឈើជាកូនម៉ារី និងជាប្អូនយ៉ាកុប យ៉ូសែបយូដាសនិងស៊ីម៉ូន» (ម៉ាកុស ៦: ៣) «កូនប្រុសរបស់ជាងឈើ» (ម៉ាថាយ ១៣:៥៥) ឬ "កូនរបស់យ៉ូសែប" (លូកា ៤:២២) ។ នៅក្នុងយ៉ូហានអ្នកកាន់តាមភីលីពសំដៅទៅលើគាត់ថា «ព្រះយេស៊ូវជាកូនយ៉ូសែបពីណាសារ៉ែត» (យ៉ូហាន ១:៤៥) ។
ព្រះនាមយេហ៊ូវហាក់ដូចជាកំពុងប្រើនៅស្រុកយូដានៅពេលដែលព្រះយេស៊ូប្រសូតមក។ ស្នាដៃរបស់អ្នកប្រវត្ដិសាស្ដ្រលោកហ្វាវៀសយ៉ូសេហ្វឺសនៅដើមសតវត្សទី១ ដែលបានសរសេរក្នុងភាសាកូនីក្រិកដែលជាភាសាដូចគ្នានឹងព្រះគម្ពីរដំណឹងល្អ មីដែរនោះសំដៅទៅមនុស្សយ៉ាងហោចណាស់ ២០នាក់ដែលមានឈ្មោះយេស៊ូ (ពោលគឺ Ἰησοῦς) ការនិមិត្តសញ្ញានៃព្រះនាមព្រះយេស៊ូវនៅក្នុងបរិបទនៃព្រះគម្ពីរត្រូវបានផ្តល់ជាទូទៅថា "ព្រះអម្ចាស់ជាសេចក្ដីសង្រ្គោះ" ។
ចាប់តាំងពីគ្រិស្តសករាជដើមដំបូង ពួកគ្រីស្ទានតែងតែសំដៅទៅព្រះយេស៊ូវថាជា «ព្រះយេស៊ូវគ្រីស្ទ»។ ពាក្យព្រះគ្រីស្ទគឺជាឋានៈ («ព្រះគ្រីស្ទ») មិនមែនជាឈ្មោះដែលបានផ្តល់ទេ។ <<ព្រះគ្រីស្ទ>> (Χριστός) គឺជាពាក្យនៅក្នុងភាសាក្រិច ប៉ុន្តែនៅក្នុងភាសាហេប្រឺវាគឺជា <<ព្រះមេស្ស៊ី>> (משיח) មានន័យថាអ្នកដែលបានរើសតាំង គឺជាអ្នកដែលត្រូវបានព្រះជាម្ចាស់ជ្រើសរើស។ ក្នុងគម្ពីរយូសាសែលប្រេងដ៏ពិសិដ្ឋត្រូវបានប្រើដើម្បីចាក់ប្រេងតាំងដល់មនុស្សបរិសុទ្ធនិងវត្ថុពិសេសដែលជាផ្នែកមួយនៃការវិនិយោគខាងសាសនារបស់ពួកគេ (សូមមើលលេវីវិន័យ ៨: ១០-១២ និងនិក្ខមនំ ៣០:២៩) ។
ពួកគ្រីស្ទាននៅសម័យនោះបានចាត់ទុកព្រះយេស៊ូវថាជា "ព្រះគ្រីស្ទ" ពីព្រោះពួកគេជឿថាទ្រង់គឺជាព្រះមេស៊ីដែលការមកដល់ត្រូវបានទាយនៅក្នុងព្រះគម្ពីរហេព្រើរនិងគម្ពីរសញ្ញាចាស់។ ក្នុងការប្រើប្រវត្ដិសាស្ដ្រក្រោយបង្អស់ព្រះគ្រីស្ទបានត្រូវចាត់ទុកជាឈ្មោះមួយជាផ្នែកមួយនៃ«ព្រះយេស៊ូវគ្រីស្ទ»។ ពាក្យថា "គ្រីស្ទបរិស័ទ" (មានន័យថាជាអ្នកកាន់តាមព្រះគ្រីស្ទ) បានប្រើតាំងពីសតវត្សរ៍ទី១ ។
ជីវិតនិងការបង្រៀននៅក្នុងសម្ពន្ធមេត្រីថ្មី
កែប្រែនៅក្នុងសៀវភៅដំណឹងល្អទាំងបួន
កែប្រែសៀវភៅដំណឹងល្អទាំងបួន (ម៉ាថាយ ម៉ាកុស លូកា និងយ៉ូហាន) គឺជាប្រភពសំខាន់សម្រាប់ជីវិតនិងសាររបស់ព្រះយេស៊ូវ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយផ្នែកផ្សេងទៀតនៃគម្ពីរសញ្ញាថ្មីក៏រួមបញ្ចូលនូវសេចក្ដីយោងទៅជំពូកសំខាន់ៗក្នុងជីវិតរបស់ព្រះអង ដូចជាពិធីបុណ្យចុងក្រោយនៅកូរិនថូសទី ១ ១១:២៣ ។ កិច្ចការរបស់ពួកសាវក (កិច្ចការ ១០: ៣៧-៣៨ និងកិច្ចការ ១៩) សំដៅទៅលើកិច្ចបំរើដំបូងនៃព្រះយេស៊ូវគ្រីស្ទនិងការប្រមើលមើលរបស់ខ្លួនដោយលោកយ៉ូហានបាទីស្ទ។ កិច្ចការ ១: ១-១១ និយាយបន្ថែមអំពីការយាងឡើងរបស់ព្រះយេស៊ូវ (ក៏បានរៀបរាប់នៅក្នុងធីម៉ូថេទី ១ ៣:១៦) ជាងសៀវភៅដំណឹងល្អ។ នៅក្នុងសំបុត្ររបស់ប៉ុលដែលត្រូវបានសរសេរមុន ៗ ជាងសៀវភៅដំណឹងល្អពាក្យឬការណែនាំរបស់ព្រះយេស៊ូវត្រូវបានលើកឡើងជាច្រើនដង (កូរិនថូសទី ១ ៧: ១០-១១, ៩:១៤, ១១: ២៣-២៥, កូរិនថូសទី ២ ១២: ៩) ។
ក្រុមគ្រីស្ទបរិស័ទដើមខ្លះមានសេចក្ដីពិពណ៌នាដាច់ដោយឡែកពីជីវិតនិងការបង្រៀនរបស់ព្រះយេស៊ូវដែលមិនមាននៅក្នុងគម្ពីរសញ្ញាថ្មី។ ទាំងនេះរួមមានដំណឹងល្អរបស់ថូម៉ាស់ ដំណឹងល្អរបស់ពេត្រុស និងដំណឹងល្អនៃយូដាស អាប់កូរីផ្យុនយ៉ាកុប និងសំណេរជាច្រើនទៀត។ អ្នកប្រាជ្ញភាគច្រើនសន្និដ្ឋានថាទាំងនេះត្រូវបានសរសេរច្រើនក្រោយមកនិងជាគណនីដែលគួរអោយជឿជាក់តិចជាងសៀវភៅដំណឹងល្អ។
សៀវភៅដំណឹងល្អផ្លូវការគឺមានបួនជាន់ដែលនិពន្ធដោយអ្នកនិពន្ធខុសៗគ្នា។ អ្នកនិពន្ធសៀវភៅដំណឹងល្អទាំងអស់សុទ្ធតែជាអនាមិកដែលបានកំណត់ដោយប្រពៃណីដល់គ្រូផ្សាយដំណឹងល្អបួននាក់ដែលមានទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធជាមួយព្រះយេស៊ូវ: ម៉ាកុសដោយយ៉ូហានម៉ាកុសដែលជាសហការីរបស់ពេត្រុស។ ម៉ាថាយដោយសិស្សម្នាក់របស់ព្រះយេស៊ូវ លូកាដោយដៃគូរបស់ប៉ុលដែលបានរៀបរាប់នៅក្នុងសំបុត្រមួយចំនួន។ និងយ៉ូហានដោយសិស្សម្នាក់ទៀតរបស់ព្រះយេស៊ូវដែលជា "សិស្សជាទីស្រឡាញ់" ។