វិគីភីឌា

ឈូងសមុទ្រពែរ្ស

សមុទ្រ

ឈូងសមុទ្រពែរ្ស (ភាសាពែរ្ស៖ خلیج فارس) ឬអាចហៅបានថា ឈូងសមុទ្រអារ៉ាប់ គឺជាសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេនៅតំបន់អាស៊ីខាងលិច។ សមុទ្រមួយនេះគឺជាផ្នែកមួយនៃមហាសមុទ្រឥណ្ឌា ដែលស្ថិតនៅចន្លោះប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ និងឧបទ្វីបអារ៉ាប់។[១] វាត្រូវបានតភ្ជាប់ទៅឈូងសមុទ្រអូម៉ង់តាមច្រកសមុទ្រអ័រមូស។ លើសពីនេះ ដីសណ្ដទន្លេឆាតអែលអារ៉ាប់ដ៏សំខាន់មានទីតាំងស្ថិតនៅច្រាំងភាគពាយ័ព្យនៃសមុទ្រនេះ។

ឈូងសមុទ្រពែរ្ស
ទីតាំងអាស៊ីខាងលិច
Coordinates26°N 52°E / 26°N 52°E / 26; 52Coordinates: 26°N 52°E / 26°N 52°E / 26; 52
ប្រភេទឈូងសមុទ្រ
Primary inflowsឈូងសមុទ្រអូម៉ង់
Basin countriesកាតា គុយវ៉ែត បារ៉ែន អ៊ីរ៉ង់ អ៊ីរ៉ាក់ អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត អូម៉ង់ (បរិពន្ធភូមិមូសង់ដាម) និងអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម
Max. length៩៨៩ គម
ផ្ទៃក្រឡា២៥១,០០០ គម២
ជម្រៅមធ្យម៥០ ម
ជម្រៅអតិបរមា៩០ ម
ទិដ្ឋភាពឈូងសមុទ្រពែរ្សនាពេលរាត្រី ថតពីស្ថានីយ៍អវកាសអន្តរជាតិក្នុងអំឡុងឆ្នាំ២០២០។

ឈូងសមុទ្រពែរ្សមានទីកន្លែងនេសាទច្រើន ថ្មប៉ប្រះទឹកយ៉ាងទូលំទូលាយ (ភាគច្រើនជាថ្មរឹង ប៉ុន្តែក៏មានផ្កាថ្មដែរ) និងអយស្ទ័រគុជខ្យងដ៏សម្បូរបែប តែសមុទ្រនេះក៏បានទទួលរងនូវការបំពុលផ្នែកបរិស្ថានផងដែរដោយសារតែកំណើនឧស្សាហូបនីយកម្មក្នុងតំបន់ និងការកំពប់រ៉ែប្រេងកាតចូលក្នុងសមុទ្រជាដើម។

ឈូងសមុទ្រពែរ្សនេះស្ថិតនៅក្នុងអាងឈូងសមុទ្រពែរ្សដែលមានដើមកំណើតតាំងពីស័កសេណូសូអ៊ិក និងមានទំនាក់ទំនងទៅនឹងការធ្លាក់ចុះនៃផ្លាកអារ៉ាប់នៅក្រោមភ្នំហ្សាក្រូស។[២] ដំណើរទឹកហូរបច្ចុប្បន្ននៃអាងទឹកនេះបានចាប់ផ្តើមកាលពី ១៥,០០០ ឆ្នាំមុនដោយសារតែកំណើនកម្រិតទឹកសមុទ្រកើតចេញពីការរំលាយផ្ទាំងទឹកកកនៅជំនាន់ហូឡូសែន។[៣]

ឈ្មោះ

កែប្រែ

មុនពេលត្រូវបានទទួលឈ្មោះបច្ចុប្បន្នរបស់វា ឈូងសមុទ្រពែរ្ស ត្រូវបានគេហៅតាមឈ្មោះផ្សេងៗគ្នា។  នៅក្នុងឯកសាររបស់បាប៊ីឡូន សមុទ្រមួយនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថា "សមុទ្រខាងលើអាកកាដ" ខណៈដែលពួកអាស៊ីរីបានហៅវាថា "សមុទ្រជូរ"។[៤] នៅក្នុងឆ្នាំ ៥៥០ មុន គ.ស. ចក្រភពអាឆេមីនីដ្ស៍បានបង្កើតអាណាចក្របុរាណដំបូងមួយនៅតំបន់ពែរស៊ីស ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅប៉ែកនិរតីនៃតំបន់ខ្ពង់រាបអ៊ីរ៉ង់។[៥] ក្រោយមកទៀតដោយយោងតាមប្រភពពីក្រិក សមុទ្រមួយនេះក៏ត្រូវបានគេស្គាល់ថា "ឈូងសមុទ្រពែរ្ស"។[៦]

ជម្លោះទាក់ទងនឹងឈ្មោះ

កែប្រែ

ដែនសមុទ្រនេះត្រូវបានគេស្គាល់ជាប្រវត្តិសាស្ត្រ និងអន្តរជាតិថា ឈូងសមុទ្រពែរ្ស។[៧][៨][៩] រដ្ឋាភិបាលអារ៉ាប់តែងហៅវាថា ឈូងសមុទ្រអារ៉ាប់ ឬ "ឈូងសមុទ្រ" ទទេ[១០] ហើយប្រទេស និងអង្គការផ្សេងទៀតក៏បានចាប់ផ្តើមប្រើប្រាស់ឈ្មោះថាឈូងសមុទ្រអារ៉ាប់តាម។[១១] ឈ្មោះ ឈូងសមុទ្រអ៊ីរ៉ង់ ត្រូវបានអង្គការធារាសាស្ត្រអន្តរជាតិប្រើប្រាស់សម្រាប់សម្ដៅលើឈូងសមុទ្រពែរ្ស។[១២]

ជម្លោះ​ជុំវិញនឹងឈ្មោះ​សមុទ្រនេះបាន​កើត​មានឡើង​ ជា​ពិសេស​ចាប់​តាំង​ពី​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ១៩៦០ មក។[១៣] ការប្រជែងគ្នារវាងប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ និងប្រជាជាតិអារ៉ាប់មួយចំនួន រួមជាមួយនឹងកំណើននៃលទ្ធិអារ៉ាប់តែមួយ និងជាតិនិយមអារ៉ាប់ បាននាំឱ្យឈ្មោះ "ឈូងសមុទ្រអារ៉ាប់" កើនមានប្រជាប្រិយភាពកាន់តែខ្លាំងនៅតាមបណ្ដាប្រទេសអារ៉ាប់ភាគច្រើន។[១៤][១៥]

ប្រវត្តិ

កែប្រែ

បុរាណកាល

កែប្រែ
 
ផែនទីនៃចក្រភពពែរ្សអាឆេមីនីដ្ស៍ ដែលមានទីតាំងនៅជាប់ឈូងសមុទ្រពែរ្ស។
 
រូបគំនូរនៃកងកម្លាំងបេសកកម្មប្រឺតាញនៅខាងច្រាំងរ៉ាសអាល់កីយម៉ាក្នុងឆ្នាំ១៨០៩។

វត្តមានរបស់មនុស្សដំបូងនៅលើប្រជុំកោះនៃឈូងសមុទ្រពែរ្សត្រូវបានគេកំណត់ថាមានតាំងពីពាក់កណ្តាលសម័យប៉ាឡេអូលីទិកមកម៉្លេះ ដោយមានឧបករណ៍ថ្មដែលត្រូវបានគេរកឃើញនៅលើកោះកេឃ្សឹមជាភស្តុតាង។[១៦] អរិយធម៌ដ៏ចំណាស់ជាងគេបំផុតរបស់ពិភពលោក (ស៊ូមែរ) បានវិវត្តឡើងនៅតាមបណ្តោយឈូងសមុទ្រពែរ្ស និងប៉ែកភាគខាងត្បូងមេសូប៉ូតាមី។

កាលនៅសម័យដើម កុលសម្ព័ន្ធពនេចរជាបន្តបន្ទាប់បាននាំគ្នាមកតាំងទីលំនៅនៅច្រាំងភាគខាងត្បូងនៃឈូងសមុទ្រពែរ្ស។ នៅចុងសហវត្សទី៤ មុន គ.ស. តំបន់ភាគខាងត្បូងនៃឈូងសមុទ្រពែរ្សត្រូវបានស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលអរិយធម៌ឌីលម៉ុន។ នៅសតវត្សរ៍ទី២ ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធឡាហ៊ុម ដែលមានទីលំនៅនៅលើទឹកដីប្រទេសយេម៉ែនសព្វថ្ងៃ បានធ្វើចំណាកស្រុកសម្ដៅទៅភាគខាងជើង ហើយបានបង្កើតរាជាណាចក្រឡាក់មីដនៅតាមបណ្ដោយឆ្នេរភាគខាងត្បូង។ សមរភូមិសង្គ្រាមបុរាណជាម្តងម្កាលបានកើតឡើងនៅតាមឆ្នេរនៃឈូងសមុទ្រពែរ្សរវាងចក្រភពពែរ្សសាស្សានីដ និងរាជាណាចក្រឡាក់មីដ ហើយយុទ្ធនាការយោធាដ៏ធំបំផុតគឺការឈ្លានពានដែលដឹកនាំដោយស្ដេចពែរ្សព្រះនាមឆាពួរទី២ ដែលបាននាំឱ្យអាណាចក្រឡាក់មីដដួលរលំខ្ទិចខ្ទាំ និងបើកផ្លូវឱ្យនគរព្រះអង្គពង្រីកទឹកដីចូលទៅក្នុងតំបន់អារ៉ាប់តាមខ្សែបន្ទាត់ឆ្នេរខាងត្បូង។[១៧] នៅអំឡុងសតវត្សរ៍ទីប្រាំពីរ ចក្រភពសាស្សានីដបានវាយដណ្តើមយកទឹកដីជុំវិញឈូងសមុទ្រពែរ្សបានទាំងមូល រួមទាំងច្រាំងភាគខាងត្បូង និងជើង។

នៅចន្លោះឆ្នាំ ៦២៥ មុន គ.ស. និងឆ្នាំ ២២៦ នៃ គ.ស. ប៉ែងខាងជើងនៃសមុទ្រនេះត្រូវបានត្រួតត្រាដោយអាណាចក្រ និងរាជវង្សពែរ្សតៗគ្នា ដូចជា ចក្រភពមេដេស អាឆេមីនីដ្ស៍ សេលូស៊ីដ និងប៉ារត៍ជាដើម។ នៅក្នុងរជ្ជកាលដឹកនាំរបស់ស្តេចអាឆេមីនីដ្ស៍ ព្រះចៅដារីយូសទី១ នាវារបស់ពែរ្សបានចាប់ផ្តើមធ្វើនាវាចរណ៍នៅលើផ្ទៃឈូងសមុទ្រពែរ្ស។ កងកម្លាំងទ័ពជើងទឹកពែរ្សបាននាំឱ្យមានវត្តមាននាវាពែរ្សកាន់តែច្រើននៅក្នុងឈូងសមុទ្រនេះ ហើយក៏បានបន្តមានរហូតដល់ពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៩ នៅពេលដែលក្រុមហ៊ុនឥណ្ឌាខាងកើតរបស់អង់គ្លេស និងកងរាជនាវារបស់ខ្លួនបានចូលមកដល់។[១៨] កងនាវាពែរ្សមិនត្រឹមតែឈរជើងនៅតាមបណ្ដាកោះនៃឈូងសមុទ្រពែរ្សប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងចេញល្បាតតាមដងទន្លេផ្សេងៗនៅក្នុងចក្រភពផងដែរ រួមមានឆាតអែលអារ៉ាប់ ទីក្រឺ និងទន្លេនីលនៅភាគខាងលិច ព្រមទាំងផ្លូវទឹកស៊ីនដ៍ទៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា។[១៨]

កងបញ្ជាការទ័ពជើងទឹកកំពូលអាឆេមីនីដ្ស៍បានបង្កើតមូលដ្ឋានទ័ពជើងទឹកសំខាន់ៗ ដែលមានទីតាំងនៅតាមដងទន្លេឆាតអែលអារ៉ាប់ បារ៉ែន អូម៉ង់ និងយេម៉ែន។ មិនយូរប៉ុន្មាន កងនាវាពែរ្សមិនត្រឹមត្រូវបានប្រើសម្រាប់គោលបំណងរក្សាសន្តិភាពនៅតាមបណ្តោយឆាតអែលអារ៉ាប់ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ដើម្បីបើកទ្វារធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយឥណ្ឌាតាមរយៈឈូងសមុទ្រនេះផងដែរ។[១៨][១៩]

ក្រោយពីការដួលរលំនៃចក្រភពអាឆេមីនីដ្ស៍ និងចក្រភពប៉ារត៍ អាណាចក្រថ្មីមួយទៀតហៅសាស្សានីដក៏បានលេចឡើង។ ឈូងសមុទ្រពែរ្ស និងផ្លូវសូត្រ គឺជាផ្លូវពាណិជ្ជកម្មពីរដ៏សំខាន់បំផុតសម្រាប់ចក្រភពសាស្សានីដ។ កំពង់ផែពាណិជ្ជកម្មជាច្រើននៃចក្រភពពែរ្សតែងមានទីតាំងស្ថិតនៅ ឬជុំវិញឈូងសមុទ្រមួយនេះ។ ស៊ីរ៉ាហ្វជាកំពង់ផែសាស្សានីដបុរាណដែលស្ថិតនៅលើច្រាំងខាងជើងនៃឈូងសមុទ្រពែរ្ស មានទីតាំងនៅខេត្តប៊ូស៊ែររបស់អ៊ីរ៉ង់បច្ចុប្បន្ន គឺជាគំរូដ៏ល្អសម្រាប់កំពង់ផែពាណិជ្ជកម្មនៅសម័យនោះ។ ស៊ីរ៉ាហ្វមានសារៈសំខាន់យ៉ាងខ្លាំងព្រោះដោយសារតែវាជាកំពង់ផែដែលតភ្ជាប់ពាណិជ្ជកម្មជាមួយប្រទេសចិននៅក្នុងសតវត្សទី៤ ដោយបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយពាណិជ្ជករចុងបូព៌ាដំបូងនៅឆ្នាំ១៨៥ នៃ គ.ស.។[២០]

សម័យអាណានិគម

កែប្រែ

ព័រទុយហ្កាល់បានបន្សាយឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួននៅឈូងសមុទ្រពែរ្សអស់រយៈពេល ២៥០ ឆ្នាំ[២១] ក៏ប៉ុន្តែចាប់តាំងពីដើមសតវត្សទី១៦ មក អំណាចគ្រប់គ្រងរបស់ព័រទុយហ្កាល់[២២] បានប៉ះទង្គិចជាមួយមហាអំណាចក្នុងតំបន់ និងក៏ដូចជាចក្រភពអូតូម៉ង់ផង។ បន្ទាប់ពីអង់គ្លេស និងហុល្លង់បានចូលមកដល់នៅសតវត្សទី១៧ ចក្រភពសេហ្វេវីដក៏បានចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយនឹងអ្នកចំណូលថ្មីដើម្បីប្រជែងនឹងអំណាចព័រទុយហ្កាល់នៅឯនាយសមុទ្រ។[២៣]

 
គំនូរបង្ហាញពីបន្ទាយព័រទុយហ្កាល់មួយនៅលើកោះអ័រមូស (១៥៥៦)។

ជាលទ្ធផលនៃការប៉ុនប៉ងពង្រីកឥទ្ធិពលចូលទៅក្នុងមហាសមុទ្រឥណ្ឌានៅដើមសតវត្សទី១៦ ព័រទុយហ្កាល់ក៏ត្រូវប្រឈមនឹងជម្លោះយោធាជាមួយរដ្ឋអំណាចអូតូម៉ង់នៅតាមតំបន់ឆ្នេរនៃឈូងសមុទ្រពែរ្ស។ នៅឆ្នាំ១៥២១ មេបញ្ជាការនៃកងកម្លាំងព័រទុយហ្កាល់ លោកអង់តូនីញ៉ូ កូរ៉េយ៉ាបានលើកទ័ពមកឈ្លានពានកោះបារ៉ែនដើម្បីគ្រប់គ្រងលើឧស្សាហកម្មគុជខ្យងនៅទីនោះ។ នៅថ្ងៃទី២៩ ខែមេសា ឆ្នាំ១៦០២ ព្រះចៅអធិរាជពែរ្សនៃចក្រភពសេហ្វេវីដព្រះនាមអាបបាសបានដឹកនាំទ័ពវាយបណ្តេញជនជាតិព័រទុយហ្កាល់ចេញពីបារ៉ែន។[២៤] ដោយមានការគាំទ្រពីកងនាវាអង់គ្លេស នៅឆ្នាំ១៦២២ ព្រះចៅអាបបាសក៏បានវាយដណ្ដើមយកកោះអ័រមូសពីជនជាតិព័រទុយហ្កាល់ ហើយផ្លូវពាណិជ្ជកម្មភាគច្រើនក៏ត្រូវបានបង្វែរទៅរកទីក្រុងបង់ដារអាបបាសរបស់ចក្រភពពែរ្ស។ ក្រោយពីពេលនោះ ឈូងសមុទ្រពែរ្សក៏ត្រូវបានបើកឱ្យមានជំនួញជួញដូរពាណិជ្ជកម្មគ្រប់ប្រភេទជាមួយពាណិជ្ជករមកពីព័រទុយហ្កាល់ ហុល្លង់ បារាំង អេស្ប៉ាញ និងអង់គ្លេសក្រោមសិទ្ធិពិសេសដែលប្រគល់ដោយចក្រភពពែរ្ស។ រហូតដល់ឆ្នាំ១៨៧១ ចក្រភព​អូតូម៉ង់​បាន​ចូលមកត្រួតត្រាតំបន់​អារ៉ាប់​បូព៌ា​​ជាថ្មី។[២៥] ជាលទ្ធផលនៃសម្ពាធនយោបាយ និងយោធា កុលសម្ព័ន្ធនៅក្នុងតំបន់ក៏បានអនុញ្ញាតឱ្យអូតូម៉ង់ចូលត្រួតត្រាទឹកដីអារ៉ាប់ដោយសន្តិវិធី។[២៦] រដ្ឋអូតូម៉ង់ត្រូវបង្ខំដកអំណាចគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួនចេញពីតំបន់នេះក្រោយការផ្ទុះឡើងនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី១ និងតម្រូវការកងទ័ពនៅតាមតំបន់ព្រំដែនផ្សេងទៀត។[២៧] នៅអំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២ សម្ព័ន្ធភាពលោកខាងលិចបានប្រើប្រាស់ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ជាផ្លូវសម្រាប់បញ្ជូនសម្ភារៈយោធា និងការផ្គត់ផ្គង់ឧស្សាហកម្មទៅកាន់សហភាពសូវៀត ដោយគេតែងសម្ដៅលើផ្លូវនោះថា"ច្រកផ្លូវពែរ្ស"។[២៨] ដូចហេតុនេះទើបឈូងសមុទ្រពែរ្សបានក្លាយជាផ្លូវសមុទ្រដ៏សំខាន់មួយ តាមរយៈការដែលសម្ព័ន្ធមិត្តបានដឹកជញ្ជូនឧបករណ៍ជំនួយផ្សេងៗទៅកាន់សហភាពសូវៀតដើម្បីប្រឆាំងនឹងការឈ្លានពានរបស់ពួកណាស៊ី។[២៩] ចាប់ពីឆ្នាំ១៧៦៣ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧១ ចក្រភពអង់គ្លេសគឺជាមហាអំណាចគ្រប់គ្រងលើបណ្ដារដ្ឋមួយចំនួននៅជុំវិញឈូងសមុទ្រពែរ្ស រួមទាំងអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួមផង។

សម័យទំនើប

កែប្រែ
 
ប្រតិបត្តិការអឺណែស្តវីល, តុលា ១៩៨៧

ឈូងសមុទ្រពែរ្សនេះបានក្លាយជាសមរភូមិប្រយុទ្ធក្នុងសង្រ្គាមអ៊ីរ៉ង់–អ៊ីរ៉ាក់ឆ្នាំ១៩៨០–១៩៨៨ ដែលជាហេតុនាំឱ្យកើតមានការវាយប្រហារនាវាដឹកប្រេងរបស់ភាគីទាំងសងខាង។ មកដល់ឆ្នាំ១៩៩១ សង្គ្រាមឈូងសមុទ្រក៏បានផ្ទុះឡើងដែលជាលទ្ធផលនៃការឈ្លានពានរបស់អ៊ីរ៉ាក់មកលើប្រទេសគុយវ៉ែត ខណៈដែលសហរដ្ឋអាមេរិកបានប្រឡូកចូលបន្តិចម្តងៗ។[៣០] នៅថ្ងៃទី៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៨៨ យន្តហោះ Iran Air Flight 655 ត្រូវបានបាញ់ទម្លាក់ដោយកងយោធាសហរដ្ឋអាមេរិក (ដែលភាន់ច្រឡំយន្តហោះនេះថាជាយន្តហោះចម្បាំងរបស់អ៊ីរ៉ង់) ខណៈដែលវាកំពុងហោះហើរពីលើឈូងសមុទ្រពែរ្ស ដោយបានសម្លាប់មនុស្សទាំងអស់នៅលើយន្តហោះចំនួន ២៩០ នាក់។[៣១]

ភូមិសាស្ត្រ

កែប្រែ

អង្គការជលផលអន្តរជាតិបានកំណត់ដែនភាគខាងត្បូងនៃឈូងសមុទ្រពែរ្សថាជា "ដែនកំណត់ភាគពាយ័ព្យនៃឈូងសមុទ្រអូម៉ង់"។​​​​​​​ដែនកំណត់នេះត្រូវបានគេកំណត់ថាជា "បន្ទាត់ភ្ជាប់​រ៉ាសលីម៉ា ​(​Ràs Limah) (25°57'N) នៅលើឆ្នេរសមុទ្រនៃតំបន់អារ៉ាប់ និង រ៉ាសាអាល់គុ ​(Ràs al Kuh) (25°48'N) នៅលើឆ្នេរសមុទ្រនៃប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ (ពែរ្ស)"។)[៣២]

សមុទ្រដែលមានទំហំប្រមាណ ២៥១,០០០ គីឡូម៉ែត្រក្រឡានេះដែរ ត្រូវបានតភ្ជាប់ទៅឈូងសមុទ្រអូម៉ង់នៅភាគខាងកើតដោយច្រកសមុទ្រអ័រមូស។ ចំណែកឯប៉ែកខាងលិចរបស់វាវិញត្រូវបានសម្គាល់ដោយដីសណ្ដទន្លេដ៏សំខាន់មួយគឺ ឆាតអែលអារ៉ាប់ ដែលមានទន្លេសំខាន់ៗពីរដូចជា អឺប្រាត និងទីក្រឺ។ នៅប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ គេតែងហៅវាថា "ទន្លេរហ័ស"។ ប្រវែងរបស់វាគឺ ៩៨៩ គីឡូម៉ែត្រ ដោយមានប្រទេសអ៊ីរ៉ង់គ្របដណ្តប់ភាគច្រើនលើឆ្នេរប៉ែកខាងជើង ខណៈដែលអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតនៅឆ្នេរភាគខាងត្បូង។ និយាយពីជម្រៅទឹកវិញ ឈូងសមុទ្រពែរ្សមិនមានជម្រៅទឹកជ្រៅប៉ុន្មាននោះទេ ដោយមានជម្រៅអតិបរមា ៩០ ម៉ែត្រ និងជម្រៅជាមធ្យម ៥០ ម៉ែត្រ។

ប្រទេសដែលមានឆ្នេរជាប់ឈូងសមុទ្រពែរ្សមាន (រាប់តាមទ្រនិចនាឡិកាពីខាងជើងមក)៖ អ៊ីរ៉ង់ អូម៉ង់ អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត កាតា បារ៉ែន គុយវ៉ែត និងអ៊ីរ៉ាក់។ កោះតូចៗជាច្រើនក៏ស្ថិតនៅក្នុងឈូងសមុទ្រពែរ្សផងដែរ ដែលខ្លះជាកម្មវត្ថុនៃជម្លោះទឹកដីរវាងបណ្ដារដ្ឋនៅក្នុងតំបន់។

តំបន់សេដ្ឋកិច្ចផ្តាច់មុខ

កែប្រែ

តំបន់សេដ្ឋកិច្ចផ្តាច់មុខនៅឈូងសមុទ្រពែរ្សរួមមាន៖[៣៣][៣៤]

ល.រ ប្រទេស តំបន់ (គម២)
១   អ៊ីរ៉ង់ ៩៧,៨៦០
២   អារ៉ាប់រួម ៥២,៤៥៥
៣   អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ៣៣,៧៩២
៤   កាតា ៣១,៨១៩
៥   គុយវ៉ែត ១១,៧៨៦
៦   បារ៉ែន ៨,៨២៦
៧   អូម៉ង់ ៣,៦៧៨
៨   អ៊ីរ៉ាក់ ៥៤០
សរុប ឈូងសមុទ្រពែរ្ស ២៤០,៧៥៦

ឆ្នេរសមុទ្រ

កែប្រែ

ប្រវែងឆ្នេរជាប់ឈូងសមុទ្រពែរ្សតាមប្រទេសនីមួយៗ៖

ល.រ ប្រទេស ប្រវែង
១   អ៊ីរ៉ង់ ១,៥៣៦
២   អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ១,៣០០
៣   អារ៉ាប់រួម ៩០០
៤   កាតា ៥៦៣
៥   គុយវ៉ែត ៤៩៩
៦   បារ៉ែន ១៦១
៧   អូម៉ង់ ១០០
៨   អ៊ីរ៉ាក់ ៥៨
សរុប ឈូងសមុទ្រពែរ្ស ៥,១១៧

កោះ

កែប្រែ

កោះដ៏ធំជាងគេនៅឈូងសមុទ្រពែរ្សគឺ កោះកេឃ្សឹម ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅច្រកសមុទ្រអ័រមូស និងជាកម្មសិទ្ធិរបស់ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់។ កោះសំខាន់ៗផ្សេងទៀតនៅក្នុងឈូងសមុទ្រមួយនេះរួមមាន៖ កោះទូនបេធំនិងតូច និងកោះគីស្សរបស់អ៊ីរ៉ង់ កោះប៊ូប៊ីយ៉ានរបស់គុយវ៉ែត កោះតារោតរបស់អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និងដាល់ម៉ានៅអារ៉ាប់រួម។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះ កោះសិប្បនិមិត្តបន្ថែមត្រូវបានសាងឡើងដើម្បីទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរណ៍ ដូចជា ដឹវើលដ៍អាយស្លែនស៍ នៅទីក្រុងឌូបៃ និង ដឹភើល-កាតា នៅដូហា។ បណ្ដាកោះនៅឈូងសមុទ្រពែរ្សក៏មានសារៈសំខាន់ជាប្រវត្តិសាស្ត្រផងដែរ ដោយពួកវាត្រូវបានមហាអំណាចអាណានិគមប្រើប្រាស់កាលពីអតីតកាលដូចជា ចក្រភពព័រទុយហ្កាល់ និងអង់គ្លេសសម្រាប់វិស័យពាណិជ្ជកម្មរបស់ពួកគេ។[៣៥]

ទីក្រុង និងប្រជាជន

កែប្រែ

ប្រជាជាតិសរុបចំនួន ៨ មានដែនឆ្នេរជាប់នឹងឈូងសមុទ្រពែរ្ស៖ កាតា គុយវ៉ែត បារ៉ែន អ៊ីរ៉ង់ អ៊ីរ៉ាក់ អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត អូម៉ង់ និងអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម។ ទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៃឈូងសមុទ្រពែរ្សបានធ្វើឱ្យវាក្លាយជាទីកន្លែងដ៏ល្អសម្រាប់ដំណើរអភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស។ បច្ចុប្បន្ននេះ ទីក្រុងធំៗជាច្រើននៃតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាគឺមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងតំបន់នេះ។

ប្រេង និងឧស្ម័ន

កែប្រែ
 
វាល និងបំពង់បង្ហូរប្រេង និងឧស្ម័ន

មើលផងដែរ

កែប្រែ

ឯកសារយោង

កែប្រែ
  1. ↑ United Nations Group of Experts on Geographical Names Working Paper No. 61 Archived 2012-10-03 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន., 23rd Session, Vienna, 28 March – 4 April 2006. accessed October 9, 2010
  2. ↑ A Brief Tectonic History of the Arabian basin. Retrieved from the website: http://www.sepmstrata.org/page.aspx?pageid=133 Archived 2018-09-17 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.
  3. ↑ "A hot survivor". The Economist. ល.ត.ម.អ. 0013-0613. https://www.economist.com/news/science-and-technology/21696486-newly-found-species-algae-might-help-corals-survive-warm-water-hot. 
  4. ↑ (1 March 2020)"The unconquerable country: the Babylonian marshes in the Neo-Assyrian sources". Water History 12 (1): 57–73. DOI:10.1007/s12685-020-00245-5.
  5. ↑ Touraj Daryaee (2003). "The Persian Gulf Trade in Late Antiquity". Journal of World History 14 (1).
  6. ↑ "Documents on the Persian Gulf's name the eternal heritage ancient time by Dr.Mohammad Ajam".
  7. ↑ Central Intelligence Agency (CIA). "The World Fact Book". Retrieved 2023-05-14.
  8. ↑ nationsonline.org. "Political Map of Iran". Archived from the original on 2010-11-27. Retrieved 2023-05-14. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  9. ↑ United Nations. "United Nations Cartographic Section (Middle East Map)". Archived from the original on 2017-06-30. Retrieved 2023-05-14.
  10. ↑ Niusha Boghrati, Omission of 'Persian Gulf' Name Angers Iran Archived 2007-01-09 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន., World Press.com, December 28, 2006
  11. ↑ Zraick, Karen (January 12, 2016). "Persian (or Arabian) Gulf Is Caught in the Middle of Regional Rivalries". The New York Times. https://www.nytimes.com/2016/01/13/world/middleeast/persian-gulf-arabian-gulf-iran-saudi-arabia.html. 
  12. ↑ "Limits of Oceans and Seas, 3rd edition" (PDF). International Hydrographic Organization. 1953. p. 21. Archived from the original (PDF) on 8 October 2011. Retrieved 14 May 2023.
  13. ↑ Eilts, Hermann (Fall 1980). "Security Considerations in the Persian Gulf". International Security 5 (2): 79–113. DOI:10.2307/2538446.
  14. ↑ Abedin, Mahan (December 4, 2004). "All at Sea over 'the Gulf'". Asia Times Online. http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/FL09Ak03.html. 
  15. ↑ Bosworth, C. Edmund (1980). "The Nomenclature of the Persian Gulf". ជា Cottrell, Alvin J.. The Persian Gulf States: A General Survey. Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press. pp. xvii–xxxvi. 
  16. ↑ "Iranian Archaeologists Uncover Paleolithic Stone Tools on Qeshm Island – Tasnim News Agency". Tasnim News Agency. https://www.tasnimnews.com/en/news/2016/06/14/1104478/iranian-archaeologists-uncover-paleolithic-stone-tools-on-qeshm-island. 
  17. ↑ M. Th. Houtsma (1993). E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam 1913–1936. ល.ស.ប.អ. 978-90-04-09796-4. https://books.google.com/books?id=sP_hVmik-QYC&pg=PA179។ បានយកមក 2023-05-15. 
  18. ↑ ១៨,០ ១៨,១ ១៨,២ Kaveh Farrokh (2007). Shadows in the desert: ancient Persia at war. Osprey Publishing. p. 68. ល.ស.ប.អ. 978-1-84603-108-3. https://books.google.com/books?id=p7kltwf9yrwC&pg=PA68. 
  19. ↑ Pierre Briant (2006). From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire. Eisenbrauns. p. 761. ល.ស.ប.អ. 978-1-57506-120-7. https://books.google.com/books?id=lxQ9W6F1oSYC&pg=PA761. 
  20. ↑ British Institute of Persian Studies. "Siraf". Archived from the original on 2011-07-16. Retrieved 29 May 2023.
  21. ↑ Flannery, John M. (2013). The Mission of the Portuguese Augustinians to Persia and Beyond (1602-1747) Por John M. Flannery. ល.ស.ប.អ. 978-9004243828. https://books.google.com/books?id=Nz5TO9BNFH8C&q=Portuguese+kong+persian+Gulf+1730&pg=PA108. 
  22. ↑ "THE AGE OF COLONIALISM Persian Gulf States Table of Contents".
  23. ↑ Dashti, Naseer (October 2012). The Baloch and Balochistan: A Historical Account from the Beginning to the fall of Baloch state Por Naseer Dashti. ល.ស.ប.អ. 9781466958968. https://books.google.com/books?id=xIjyLNpusbAC&q=Persian+gulf+portuguese+dominance&pg=PA154. 
  24. ↑ Juan R. I. Cole (1987). "Rival Empires of Trade and Imami Shiism in Eastern Arabia, 1300–1800". International Journal of Middle East Studies 19 (2): 177–203 [186]. DOI:10.1017/s0020743800031834.
  25. ↑ Rahman 1979, pp. 138–139
  26. ↑ (November 1999)"Review of The Ottoman Gulf: The Creation of Kuwait, Saudi Arabia and Qatar by Frederick F. Anscombe; The Blood-Red Arab Flag: An Investigation into Qasimi Piracy, 1797–1820 by Charles E. Davies; The Politics of Regional Trade in Iraq, Arabia and the Gulf, 1745–1900 by Hala Fattah". British Journal of Middle Eastern Studies 26 (2): 339–342. DOI:10.1080/13530199908705688.
  27. ↑ "Shaikh Abdullah Bin Jassim Al Thani – Amiri Diwan". Amiri Diwan. Archived from the original on 2018-03-07. Retrieved 7 June 2023.
  28. ↑ Martin Blumenson; Robert W. Coakley; Stetson Conn; Byron Fairchild; Richard M. Leighton; Charles V.P. von Luttichau; Martin Blumenson; Robert W. Coakley 7et al (1960). Command Decisions. Government Printing Office. p. 225. https://books.google.com/books?id=XIxWWhu9ARoC&pg=PA225. 
  29. ↑ T. H. Vail Motter (1952). The Persian Corridor and aid to Russia, Volume 7, Part 1. Office of the Chief of Military History, Dept. of the Army. https://books.google.com/books?id=t3QGAQAAIAAJ. 
  30. ↑ Potter, L. (2009-01-05). The Persian Gulf in History. Springer. ល.ស.ប.អ. 9780230618459. https://books.google.com/books?id=ncfIAAAAQBAJ. 
  31. ↑ Ranter, Harro. "ASN Aircraft accident Airbus A300B2-203 EP-IBU Qeshm Island". www.aviation-safety.net. Archived from the original on 2020-01-12. Retrieved 2022-06-07.
  32. ↑ "Limits of Oceans and Seas, 3rd edition" (PDF). International Hydrographic Organization. 1953. Archived from the original (PDF) on 8 October 2011. Retrieved 15 June 2023.
  33. ↑ "EEZ". www.seaaroundus.org. Retrieved 2023-07-07.
  34. ↑ "Catches by Taxon in the waters of Oman (Musandam)". www.seaaroundus.org. Retrieved 2023-07-07.
  35. ↑ Ramerini, Marco. "Portuguese in the Arabia and the Persian Gulf". Archived from the original on 2015-09-11. Retrieved 2023-07-07.
បានពី "https://km.wikipedia.org/w/index.php?title=ឈូងសមុទ្រពែរ្ស&oldid=308716"