Parasitology

និយមន័យ

បរាសិតសាស្ដ្រ = បរាសិត + សាស្ដ្រ

គឺជាវិទ្យាសាស្ដ្រសិក្សាពីពួកមេរោគដែលចិញ្ចឹមជីវិត និងបន្ដពូជដោយពឹងផ្អែកទៅលើសត្វដទៃ ទៀតផ្សេងពីវា ពោលគឺវាស្រូបយកចំណីអាហារចិញ្ចឹមជីវិតរបស់ពួកវា ពីសត្វដទៃទៀតដែលវារស់នៅ ជាមួយ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀតវាអាចបង្កនូវផលវិបាកដូចជាជំងឺផ្សេងៗ ដែលវារស់នៅពីលើ ឬជាមួយ ។

ម្យ៉ាងទៀត Parasitology គឺជាបណ្ដុំនៃជីវសាស្ដ្រ ដែលសិក្សាពីជីវិតរបស់បរាសិត ការបង្កជំងឺ និង វិធីប្រឆាំងទប់ទល់ទៅនិងពួកវាដែលបង្កភាពមហន្ដរាយ និងផលវិបាកទៅមនុស្ស សត្វ និងរុក្ខជាតិ ។

មួយវិញទៀតគឺ យើងសិក្សាអំពី ជីវិតពីបរាសិតរស់នៅលើវា ក្នុងលក្ខណៈនេះ សារពាង្គកាយ មួយ ផ្ដល់ផលវិបាកដល់អ្នក់ផ្សេងទៀត ហើយពួកទាំងនោះក្លាយជាបរាសិតសារពាង្គកាយផ្សេងទៀត ដែលវារស់នៅពីលើ ។

ដើម្បីកើតឡើងបរាសិតត្រូវមានលក្ខខ័ណ្ឌ ៣ យ៉ាង ៖

១. ត្រូវមានការកើតឡើងនូវទំនាក់ទំនងគ្នាដោយផ្ទាល់រវាងសារពាង្គកាយពីរជាចាំបាច់។

២. អាហាររបស់ បរាសិតត្រូវបានមកពីទឹកជាលិកា និងបានមកពីការកិនរំលាយពីប្រដាប់រំលាយ អាហារ របស់សារពាង្គកាយផ្សេងទៀត ។

៣. សារពាង្គកាយដែលជាបរាសិត វាផ្ដល់ផលវិបាកដល់សារពាង្គកាយដែលវារស់នៅពីលើ ឬ រស់ ដោយសារវាធ្វើការអភិវឌ្ឍន៏ ជីវិតរបស់ពួកវា ។

គោលបំណងៈ

ក្រោយពីសិក្សាមេរៀននេះចប់និសិ្សតនឹងអាច ៖

- អោយនិយមន័យ

- រៀបរាប់ វដ្ដជីវិតរបស់ បរាសិត

- រៀបរាប់ លក្ខណៈទូទៅរបស់ បរាសិតក្នុងនិងក្រៅ

- រៀបរាប់ ការបែងចែករបស់ បរាសិត

វដ្ដជីវិត (Cycle biology)

វដ្តជីវិត គឺជាខួបជីវិតដែលចាប់ផ្តើមពីស៊ុត ហើយលូតលាស់រហូតពេញវ័យ និងធ្វើការបន្តពូជ ទីបំផុតផលិតបានស៊ុតថ្មីទៀត ដែលមានលក្ខណៈដូចដើម ហើយអាចបន្តពូជសារថ្មីឡើងវិញ តាមគោលការណ៍មួយជាក់លាក់នៃធម្មជាតិរបស់វា គឺជាទំរង់ជីវិតរបស់សត្វមួយប្រភេទដែលប្រើប្រាស់កាកសំណល់អាហាររបស់ត្វ ប្រភេទផ្សេង ទៀត ធ្វើជាចំណីខ្លួនក្នុងការចិញ្ចឹមជីវិត និងការលូតលាស់របស់ពួកវាពុំផ្ដល់ផលអាក្រក់ឬ ជាតិពុលដល់ សត្វប្រភេទ ផ្សេងទាំងនោះឡើង។

ម្ចាស់បញ្ចប់:

គឺជាសត្វទាំងឡាយណាដែលបានបរាសិតធ្វើការលូតលាស់ និងបន្ដពូជជាដំណាក់កាលចុងក្រោយ របស់ពួកវា ហើយសត្វដែលបរាសិតលូតលាស់ពីលើនោះត្រូវទទួលរងនូវជំងឺ យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដែលបណ្ដាល អោយស្លាប់បានយ៉ាងងាយ។

ម្ចាស់កណ្តាល:

គឺជាសត្វទាំងឡាយណាដែលជាភ្នាក់ងារចំលងកណ្ដាល(ម្ចាស់កណ្ដាល) ដល់សត្វដទៃទៀត ហើយផ្ដល់នូវការរីកចំរើនបណ្ដេះអាសន្ន នៃពពួកបរាសិត។ ម្ចាស់កណ្តាលដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងផ្នែកបរាសិត មានពពួកខ្យង ចៃ មូស ហើយពេលខ្លះមានសត្វពាហនៈ និងមនុស្សក៏ដើរតួជាភ្នាក់ងារចំលងកណ្តាលដល់សត្វដទៃទៀតដែរ។

Commensalism – saprophytism:

គឺ ជាទំរង់ជីវិតរបស់សត្វមួយប្រភេទដែលប្រើប្រាស់កាកសំណល់អាហាររបស់ត្វ ប្រភេទផ្សេង ទៀត ធ្វើជាចំណីខ្លួនក្នុងការចិញ្ចឹមជីវិត និងការលូតលាស់របស់ពួកវាពុំផ្ដល់ផលអាក្រក់ឬ ជាតិពុលដល់ សត្វប្រភេទ ផ្សេងទាំងនោះឡើង ។

លក្ខណៈសំគាល់ទូទៅរបស់ប៉ារ៉ាស៊ីតៈ

នៅក្នុងបរាសិតសាស្ដ្រដោយផ្អែកលើការតាំង ជីវិតរស់នៅជាធម្មជាតិរបស់ បរាសិតលើមនុស្ស និង សត្វ គេបានបែងចែកពួកវាជាពីរផ្នែកធំៗគឺ ៖

បរាសិតក្នុងៈ (Parasites internes or Endoparasites)

ជាពពួកបរាសិត បង្កលក្ខណៈជីវិត និងធ្វើការបន្តពូជនៅក្នុងសរីរាង្គផ្សេងៗរបស់សត្វ និងមនុស្ស។ Enteroparasites រស់នៅ និងបន្តពូជក្នុងប្រដាប់រំលាយអាហារ។ Gastroparasites រស់នៅក្នុងក្រពះ។ Hematoparasites រស់នៅ និងបន្តពូជក្នុងឈាមរបស់សត្វ និងមនុស្ស។

បរាសិតក្រៅៈ (Parasites Externes or Ectoparasites)

គឺជាពពួកបរាសិត ដែលបង្កលក្ខណៈជីវិត និងបន្តពូជនៅលើ ឬខាងក្រៅ នៃសារពាង្គកាយសត្វ និងមនុស្ស។ ពពួកទាំងនោះភាគច្រើនមានពពួកចៃ រុយ មូស ល្បោម ...។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ពួកវាផ្តល់ផលវិបាកនៅលើស្បែកសត្វ និងមនុស្ស មានភាពរមាស់ ដំបៅ ឡើងសីតុណ្ហភាពក្នុងខ្លួន និងចុះទម្ងន់យ៉ាងឆាប់រហ័ស។

ការបែងចែកប៉ារ៉ាស៊ីតៈ

បរាសិតដែលមាននៅក្នុង វិស័យកសិកម្ម ពិសេសនៅលើសត្វកសិកម្មមាន សណ្ឋានខុសៗគ្នា ។ លក្ខណៈនេះអាស្រ័យទៅនិងលក្ខខ័ណ្ឌទីតាំងនៃការរស់នៅ និង ចំណីអាហារចិញ្ចឹមជីវិតព្រមទាំងធ្វើការ បន្ដពូជ របស់ពួកវា ។

លក្ខណៈរួមនៃ Protozoology:

Protozoo + logy សិក្សាពីពពួកនៅក្នុងធម្មជាតិដែលរូបផ្គុំផ្សំឡើងដោយកោសិកាតែមួយ។ ពួកនេះភាគច្រើនជាបរាសិតក្នុងឈាមរបស់សត្វ និងមនុស្ស។ ហើយអ្នកដែលធ្វើអោយសាយភាយ ឬរាតត្បាត ពីសត្វមួយទៅសត្វមួយទៀត ឬ ពីមនុស្សជាទៅមនុស្សឈឺតាមរយៈពួកមូសឬចៃ ។

នៅក្នុងផ្នែក Protozooaire អាស្រ័យទៅនិងរូបរាងលក្ខណៈពិសេសរបស់ពួកវាគេបានបែងចែក ជា ៣ ក្រុមធំទៀតមានដូចជា ៖

A .Rhizopodes មានដូចជាអាមីប (Amibe)

B. Sporozoaire ក្នុងក្រុមនេះមានឥទ្ធិពលខ្លាំងជាងគេ ក្នុងផ្នែកបសុពេទ្យ

- Coccidies

- Plasmodium

C. Flagelles ជាក្រុមបរាសិតក្នុងឈាម ហើយលក្ខណៈពិសេសរបស់ពួកវាគឺមានកន្ទុយ ឬ ប្រមោយ ។ នៅក្នុងផ្នែកបសុពេទ្យដែលគេជួបប្រទេះញឹកញាប់ជាងគេ ៖

- Trypanosoma

- Trychomonas

- Leishamnia

ក. រូបផ្គុំ ៖ (Morphology)

Protozoa ជាសត្វតូចល្អិតសាពាង្គកាយផ្គុំឡើងដោយកោសិកាតែមួយ ដែលមានណ្វៃយ៉ូ និង ស៊ីតូបា្លស។

ខ. ណ្វៃយ៉ូ (Nuclear)

ណ្វៃយ៉ូស្ថិតនៅក្នុងស៊ីសូបា្លស។ ណ្វៃយ៉ូផ្គុំឡើងដោយស្រទាប់ស្ដើងជុំវិញហៅថា ក្រូម៉ាទីន (Chromatin) ដែលមានលក្ខណៈជាទឹកខាប់អន្ធិល និង មៀមប្រាណ (Membrane Nucleaire) .

គ. ស៊ីតូបា្លស (Cytoplasme)

ជាផ្នែកមួយនៃកោសិកាវាមានលក្ខណៈទឹកខាប់ ឬ ពាក់កណ្ដាលខាប់។ ផ្នែកខាងក្រៅរបស់ ស៊ីតូបា្លស រុំព័ទ្ធដោយស្រទាប់ Membrane នៅក្នុងស៊ីតូបា្លសមាន Arganell , Ribosome , Mitochondry និង Lizocome។

ឃ. ការបន្ដពូជ ៖

ការបន្ដពូជរបស់ Protozoa ភាគច្រើនប្រព្រឹត្ដឡើងដោយការបំបែកខ្លួនរបស់វា ។ ចំណែកការ បំបែកខ្លូនរបស់វាមាន ៣ ប្រភេទ ៖

- ការផ្ដាច់ខ្លួនដោយងាយ ៖ កោសិកាមេមួយ ចែកជាកោសិកាកូន ពីរ មានទំហំប្រហាក់ ប្រហែល គ្នា។ដំបូងគឺចែកណៃយ៉ូបន្ទាប់មកស៊ីតូបា្លសបង្កើតជាកោសិកូន ហើយផ្ដាច់ចេញពីគ្នានិង រស់នៅដោយ ខ្លួនឯង។

- ការដុះពន្លក ៖ កោសិកាមេដុះពន្លកចេញពីខ្លួវា ហើយពន្លកនេះរីកកាន់តែធំ មានទំរង់និង រូបរាង ដូចកោសិកាមេ (ពេញវ័យ ) ទើបផ្ដាច់ខ្លួនចេញ និង រស់ដោយឯកឯង។

- កាផ្ដាចខ្លួនជាច្រើចំណែក ៖ ដំបូងណ្វែយ៉ូនែកោសិកាមេផ្ដើមចែកជាច្រើន បន្ទាប់មកនៅជុំ វិញ ណ្វៃយ៉ូរុំព័ទ្ធដោយស៊ីតូប្លាស និង បន្ដការចែកជាកោសិកាកូនតូចៗជាច្រើន រួចផ្ដាច់ចេញពីគ្នា ។

លក្ខណៈរួមនៃ Helminthology

វិទ្យាសាស្ដ្រសិក្សាពី Parasites ដែលមានដងខ្លួនជាលក្ខណៈដង្កូវ និង ការបង្កជំងឺរបស់ពួកវា ហើយ ការលូតលាស់ និងការបន្ដពូជមួយភាគធំនៃពួកវាមាននៅក្នុង ប្រដាប់រំលាយអាហាររបស់សត្វ និងមនុស្ស។

អាស្រ័យនិងរូបរាង្គលក្ខណៈពិសេសរបស់ Helminthes ក្នុងផ្នែកបសុពេទ្យ គេបានបែងចែកជា ពីរ ក្រុមធំៗក្នុងនោះមាន ៖

- Plathelminthes

- Nemathelminthes or Nematodes

លក្ខណៈរួមនៃ Arachnology

វិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីសត្វល្អិតតូចធំទាំងអស់ ដែលមាននៅលើផែនដីយើងនេះ។ ប៉ុន្តែការសិក្សាលំអិតជាងគេ គឺមានពីរប្រភេទ (type) ដូចជាសត្វល្អិតដែលមានជើងកង់ (Arthropodes) និងសត្វល្អិតមានជើង ហើយមានស្លាប គឺថ្នាក់ (Insectes) សត្វល្អិត ។

នៅក្នុងសាខា Arthropodes ដែលមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្នុងផ្នែកបសុពេទ្យ គឺពពួកចៃ មួយចំនួនដែលជាពពួកបរាសិតមានដូចជា ចៃ ដង្កែ ជាដើម។ ពពួកនេះគឺជាក្រុមចៃដែលបណ្តាលអោយរមាស់ខ្លាំងនៅលើស្បែក ឬក្នុងស្បែក។