ព្រះបរមរាជវាំងកម្ពុជា
ព្រះបរមរាជវាំងកម្ពុជា (អង់គ្លេស: Royal Palace of Cambodia) គឺជាសំណង់អាគារដែលមានរចនាសម្ព័ន ជាព្រះរាជដំណាក់របស់អង្គព្រះមហាក្សត្រនៃកម្ពុជា ដែលទ្រង់គង់ប្រថាប់រស់នៅជាអចិន្ត្រៃយ៍ ។ ព្រះបរមរាជវាំងកម្ពុជា មានឈ្មោះពេញជាផ្លូវការណ៍ហៅថា "ព្រះបរមរាជវាំងចតុមុខ ព្រះបរមទេវតា" (Preah Borom Reacheaveang Chaktomuk Preah Borom Devata) តែដោយសាររាជវាំងមួយនេះឆ្លងកាត់នូវភ្លើងសង្គ្រាមអស់ជាច្រើនឆ្នាំ ទើបឈ្មោះដើមត្រូវបានគេបំភ្លេច និងត្រូវបានហៅជំនួសថា ព្រះបរមរាជវាំងចតុមុខសិរីមង្គល ។ ព្រះបរមរាជវាំងកម្ពុជា ចាប់ផ្ដើមសាងសង់ក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ហើយត្រូវបានបញ្ចប់ និងដាក់ឱ្យប្រើប្រាសជាផ្លូវការណ៍ នៅថ្ងៃទី ១៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៨៧០ ក្នុងរាជព្រះបាទ នរោត្តម ។[១]
ព្រះបរមរាជវាំងកម្ពុជា | ||||
| ||||
| Preah Borom Reacheaveang Chaktomuk Preah Borom Devata | ||||
| ឈ្មោះផ្លូវការណ៍ | ព្រះបរមរាជវាំងចតុមុខ ព្រះបរមទេវតា | |||
| ទង់ព្រះរាជវាំង | 
| |||
| រកឃើញ | គ.សករាជ ១៨៦៥ | |||
| អ្នកបង្កើត | នរោត្តម | |||
| រាជសម័យ | សម័យកាលកម្ពុជានិយមបារាំង | |||
| ស្ថាបត្យកម្ម | រចនាបថបាយ័ន | |||
| រចនាសម្ព័ន្ធ | យកលំនាំតាម ក្រុងអង្គរធំ | |||
| វិស្វករ | បារាំង-ខ្មែរ | |||
| ឆ្នាំសាងសង់ | ១៨៦៦ | |||
| រយៈពេលសាងសង់ | ៤ ឆ្នាំ | |||
| បើកជាផ្លូវការណ៍ | ១៤ កុម្ភៈ ១៨៧០ | |||
| ទីកតាំង | រាជធានីភ្នំពេញ | |||
| មាតដ្ឋាន | 183,135 m² | |||
| ទំហំខ្នាត | (421m x 435m) | |||
| សំណង់ស្ថិតក្រោម | ក្រសួងព្រះបរមរាជវាំង | |||
ប្រវត្តិព្រះបរមរាជវាំង
កែប្រែHistory of the Royal Palace
មុនពេលសាងសង់ព្រះបរមរាជវាំងថ្មីនៅតំបន់ចតុមុខ ព្រះបាទ នរោត្តម បានសម្រេចព្រទ័យក្នុង ការផ្លាសប្ដូររាជធានីពីឧដុង្គ មកតំបន់ចតុមុខក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៥ នៃគ.សករាជ ដោយការប្រឹក្សាយោបល់ពីទេសាភិបាលបារាំង ពាក់ព័ន្ធទៅនិងចលនាបះបោរជាច្រើន ដែលបានបង្កើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់ មូលហេតុសំខាន់ពីរដែលកើតមានចលនាបះបោរជាច្រើនកើតឡើង ទី១-ការជំរិទ្ធទារពន្ធពីទេសាភិបាលបារាំង ទី២-ក៏ព្រោះតែ សន្ធិសញ្ញា បារាំង-សៀម (Franco-Siamese Treaty of 1864) ដែលចុះនៅថ្ងៃទី១២ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៨៦៤ នៃគ.សករាជ ដែលបារាំងបានកាត់ទឹកដីប្រទេសកម្ពុជាទៅឱ្យប្រទេសសៀម ចំនួន៧ ខេត្ត ដូចជា៖ ១.ខេត្តកោះកុង, ២.ខេត្តពោធិ៍សាត់ ៣.ខេត្តបាត់ដំបង ៤.ស្វាយសុីសុផុន (បច្ចុប្បន្ន: ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ) ៥.ខេត្តសៀមរាប ៦.ម្លូព្រៃ (បច្ចុប្បន្ន: ខេត្តព្រះវិហារ), ៧.ទន្លេរពៅ (បច្ចុប្បន្ន: ខេត្តស្ទឹងត្រែង) ហើយបារាំង បានកាត់ខេត្តចម្ប៉ាសាក់ របស់កម្ពុជា ទៅឱ្យប្រទេសឡាវផងដែរ ។ ដោយបែបនេះហើយ ទើបកើតមានការបះបោរមិនឈប់ឈរ ពាសពេញផ្ទៃប្រទេស ការបង្ហូរឈាមរវាងប្រជាជនខ្មែរ និង បារាំងបានចាប់ផ្ដើមពីឆ្នាំ ១៨៦៤ រហូតដល់បារាំង យល់ព្រមចុះសន្ធិសញ្ញា ជាមួយនិង ព្រះបាទនរោត្តម ដោយប្ដូរពីការដាក់អណានិគមលើកម្ពុជា ទៅជាដែនអណាព្យាបាលបារាំងវិញ ក្នុងឆ្នាំ ១៨៨៧ នៃគ.សករាជ (French protectorate of Cambodia 1887) ។ ក្រោយពេលព្រះបាទ នរោត្តម ផ្លាសប្ដូររាជធានី ពីឧដុង្គ មកតំបន់ចតុមុខ ក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៥ ក្រុងនេះត្រូវបានប្រសិទ្ធនាមថា ក្រុងភ្នំពេញ ហើយការសាងសង់ព្រះបរមរាជវាំងថ្មី ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅអំឡុងខែ កក្កដា ឆ្នាំ ១៨៦៦ និង ត្រូវបានបញ្ចប់ក្នុងអំឡុង ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៨៧០ នៃគ.សករាជ ។ [២] [៣]
រចនាសម្ព័ន្ធ
កែប្រែStructure
.jpg)
ព្រះបរមរាជវាំងចតុមុខនៅភ្នំពេញ បានសាងសង់យកលំនាំតាម រចនាសម្ព័ន្ធស្ថាបត្យកម្មនាសម័យអង្គរ ដោយផ្ដោតទៅលើគម្រូនៃរចនាសម្ព័ន្ធ នៃក្រុងអង្គរធំ (Angkor Thom Structure) ដែលមានច្រកទ្វារចេញចូល ចំនួន៥ ដែលច្រកទ្វារនីមួយៗ ធ្វើឡើងមិនឱ្យមានការរត់ខ្សែរបន្ទាត់ចាក់ចំមុខគ្នាឡើយ ដូចគ្នាទៅនិងប្លង់រចនាសម្ព័ន្ធនៃក្រុងអង្គរធំទាំងមូលផងដែរ ។ ច្រកទ្វារខាងកើត ដែលមានច្រកទ្វារចូលពីរ ត្រូវបានហៅសម្គាល់ថា "ទ្វារជ័យ" (Victory Gate) ច្រកទ្វារខាងត្បូង ត្រូវបានហៅសម្គាល់ថា "ទ្វារមង្គល" (Glory Gate), ច្រកទ្វារខាងលិច ត្រូវបានហៅសម្គាល់ថា "ទ្វារជ័យភូមិ" (Spirit Gate) ទ្វារមួយនេះប្រើប្រាសសម្រាប់តែពួកក្រមការព្រះរាំជវាំងប៉ុនណោះ ទើបអាចចេញចូលបាន ដូចជា ពួកភីលៀង និង ពួកអាមាត្យជាដើម ។ ច្រកទ្វារខាងជើងបិទជាប់ជានិច្ច ត្រូវបានហៅសម្គាល់ថា "ទ្វារទុក្ខ" (Sad Gate) ខ្លោងទ្វារទុក្ខត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យប្រើប្រាស់នៅពេលណាដែលមានក្រុមគ្រួសារព្រះញាតិវង្ស នៃអង្គព្រះមហាក្សត្រចូលទិវង្គតប៉ុនណោះ ការដំណើរការព្រះមជ្ឈូសា និង ព្រះសពត្រូវយកទៅបូជានៅទីវាលព្រះមេន ប៉ុន្តែក្រោយមក រចនាសម្ព័ន្ធនៃច្រកទ្វារទាំងប្រាំនេះត្រូវបានប្រែប្រួលទៅតាមសម័យកាលផងដែរ ដោយមាននូវការកែប្រែនៃច្រកទ្វារចេញចូល ។ ព្រះបរមរាជវាំងមានកំពែង ព័ទ្ធជុំវិញ ដែលមានប្រវែងសរុប ១៧៧២ ម៉ែត្រ (1772m), ដោយកំពែងខាងកើតមានប្រវែង ៤២១ ម៉ែត្រ (421m), កំពែងខាងលិចមានប្រវែង ៤៣៥ ម៉ែត្រ (435m) កំពែងខាងជើងមានប្រវែង ៤៨៤ ម៉ែត្រ (484m) និង កំពែងខាងត្បូងមានប្រវែង ៤៣២ ម៉ែត្រ (432m) ។[៤]
ស្ថតបត្យកម្ម
កែប្រែArchitecture
.jpg)
ព្រះបរមរាជវាំងចតុមុខ ត្រូវបានរចនា និង គូរប្លង់ស្ថាបត្យកម្មដោយលោកឧកញ៉ា "ទេពនិម្មិត ម៉ក់" ដែលោកជាស្ថាបត្យករដ៏ជំនាញម្នាក់ ដែលបានដាក់បញ្ចូលនូវស្ថាបត្យកម្មតាមបែបផែន នៃវប្បធម៌សិល្បៈកម្ពុជា នាសម័យកាលអង្គរ ។ រចនាសម្ព័នសំណង់ព្រះបរមរាជវាំង មានការរួមបញ្ចូលនូវ សាសនា ជំនឿអរូបី សិល្បៈនៃការតុបតែងលម្អ ដែលប្រើប្រាសការរចនាសំណង់ឈើនៃគ្រឿងបង្គុំខ្មែរ ដូចជា៖ ការប្រើប្រាស ជហ្វ៊ាដងក្ដារ សសរស្ដម្ភ សសរពេជ្រ ហោជាង កំពូលមកុដ កន្សោមតាឱ បល្ល័ង្កឈូក សារពើសូត្រ ឆាករួត ទែនទយ ក្បឿងស្រកានាគ-ស្រកាត្រី និង ការប្រើប្រាសនូវក្បាច់ផ្កាភ្ញី លម្អផ្សេងៗទៀត រួមជាមួយ និង ការលាបថ្នាំពណ៌យ៉ាងល្អប្រណិត ដែលសុទ្ធសឹងជាការរចនាតាមបែបស្ថាបត្យកម្មខ្មែរសុទ្ធសាធ ។ សំណង់រាជដំណាក់ដែលមាន កំពូលស្រួច គឺ តំណាងឱ្យព្រះមកុដរាជ ដែលបង្ហាញ ពីភាពជាម្ចាសគ្រប់គ្រងទៅលើរតនៈសម្បត្តិរបស់ជាតិ រូបព្រះកេសព្រហ្ម តំណាងឱ្យការគោរពចំពោះ ពួកអទិទេព ឬ ពួកទេវតា ដែលនាំមកនូវព្រហ្មវិហ៊ារធម្មទាំងបួនគឺ មេត្តា-ករុណា-មុទិតា និង ឧបេក្ខា ។ បណ្ដុំនៃគ្រឿងបង្គុំដែលនៅពីលើរាជដំណាក់ ត្រូវបានហៅថា "បុស្បុក" (Bossabok) តំណាងឱ្យភ្នំព្រះសុមេរុ ដែលជាលំនៅដ្ឋានរបស់ពួកទេវៈ ឬ ពួកទេវតា ដូចនេះហើយ ព្រះបរមរាជវាំងកម្ពុជាដែលស្ថិតនៅចំទន្លេបួនប្រសព្វគ្នា រវាងទន្លេមេគង្គលើ ទន្លេមេគង្គក្រោម ទន្លេសាប និង ទន្លេបាសាក់ ដែលត្រូវបានគេឱ្យឈ្មោះថាទន្លេចតុមុខ ភាពសុីចង្វាក់គ្នា នៃអត្ថន័យនិទានទេវកថា និង ភូមិសាស្ត្រដ៏ល្អនេះ ព្រះបរមរាជវាំង ត្រូវបានប្រសិទ្ធិនាមហៅថា "ព្រះបរមរាជវាំងចតុមុខ ព្រះបរមទេវតា" ។ ព្រះបរមរាជវាំងត្រូវបានលាបពណ៌យ៉ាងល្អប្រណិត ពណ៌នីមួយៗមានជាអត្ថន័យដូចជា៖ ពណ៌មាស ត្រូវបានប្រើប្រាសជាពិសេសតំណាងឱ្យសេចក្ដីថ្កុំថ្កើនរបស់ព្រះមហាក្សត្រ ពណ៌លឿង ត្រូវបានប្រើប្រាសជាពិសេសតំណាងឱ្យ សាសនាព្រះពុទ្ធ ដែលមាននិកាយពីររួមបញ្ចូលគ្នា ធម្មយុត្តិកនិកាយ និង មហានិកាយ ពណ៌ស ត្រូវបានប្រើប្រាសជាពិសេស តំណាងឱ្យសាសនាព្រហ្មញ្ញផងដែរ ។ [៥]
ការបែងចែក ព្រះរាជដំណាក់
កែប្រែThe division of the royal residence
ព្រះបរមរាជវាំងចតុមុខ មានរាជដំណាក់ធំតូច ៣២ រាជដំណាក់ ដែលមានផ្ទៃក្រឡាប្រមាណជា 300,000 m² ដោយស្មើទំហំខ្នាត (500m x 600m) ប៉ុន្តែដោយសារតែកត្តានយោបាយ សង្គ្រាម និង ការបន្ថែមសំណង់រដ្ឋ ទើបក្រោយមកទំហំផ្ទៃដីព្រះបរមរាជវាំងត្រូវបានកាត់បន្ថយមកត្រឹម 183,135 m² ដោយស្មើទំហំខ្នាត (421m x 435m) ហើយព្រះរាជដំណាក់ជាច្រើនត្រូវបានរុះរើកាត់បន្ថយមកត្រឹមតែ ១០ រាជដំណាក់ប៉ុនណោះមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។ ព្រះរាជដំណាក់ នៃ ព្រះបរមរាជវាំងកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ននេះ រួមមាន៖
មហាប្រាសាទ ព្រះទីន័ងទេវាវិនិច្ឆ័យ
កែប្រែMaha Brasat Preah Tineang Tevea Vinichhay
មហាប្រាសាទ ព្រះទីន័ងទេវាវិនិច្ឆ័យ ជាប្រាសាទដែលសាងសង់ឡើងអំពីសំណង់ឈើ ហើយត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ក្នុងរាជព្រះបាទ នរោត្តម និងមានរបងព្រះមហាមកុដរាជដែលមានកម្ពស់ ២១ម៉ែត្រ ព័ទ្ធមួយជាន់ទៀត ប៉ុន្តែក្រោយមក សំណង់ឈើត្រូវបានរុះរើចេញ នៅថ្ងៃ ទី២៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ១៩១៥ និង ជំនួសវិញដោយសំណង់ថ្ម ដែលចាប់សាងសង់ឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៩១៧ ដែលការសាងសង់នេះមានរយៈពេល ២ឆ្នាំ និងបានបើកសម្ភោធឱ្យប្រើប្រាសជាផ្លូវការណ៍ នៅថ្ងៃ ទី១៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៩១៩ ក្នុងរាជ ព្រះសុីសុវត្ថិ ចំណែកឯ របងទ្វារព្រះមហាមកុដរាជ ដែលមានកម្ពស់ ២១ម៉ែត្រ ដែលតំណាងឱ្យច្រកទ្វារទាំង២១ របស់ពួកទេវៈ ដែលបានចេញធ្វើចម្បាំងនិងពួកអសុរា នៃនិទានទេវកថា របស់ព្រហ្មញ្ញសាសនា របងទ្វារនេះ ត្រូវបានកងទ័ពអាកាសសៀម បើកការទំលាក់គ្រាប់បែកទៅលើមូលដ្ឋានទ័ពបារាំងក្នុងក្រុងភ្នំពេញ ហើយបានទម្លាក់បំផ្ទុះខ្ទេចទាំងស្រុងក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ។ មហាប្រាសាទ ព្រះទីន័ងទេវាវិនិច្ឆ័យ គឺជាសាលតម្កល់ព្រះរាជបល្ល័ង (The Royal Throne Hall) ដែលមានទំហំ បណ្តោយ ៦០ម៉ែត្រ ទទឹង ៣០ម៉ែត្រ និង មានកំពូលស្រួចកំពស់ ៥៩ម៉ែត្រ ហើយព្រះកំពូលព្រហ្ម តំណាងឱព្រហ្មវិហារធម៌ទាំងបួន ដំបូលមហាប្រាសាទ មានគ្រឿងបង្គុំខ្មែរទែនទយ ដែលមានក្បាច់លម្អជារូបគ្រុឌ ក្នុងទម្រង់ទ្រដំបូលប្រាសាទ ដែលនិទានអំពី ចម្បាំងរវាងពួកទេវៈនិងពួកអាសុរា ក្នុងនិទានទេវកថា នៃការកូសមុទ្រចក្រវាឡ ដែលមានឆ្លាក់នៅ ប្រាសាទអង្គរវត្ត ដែលនិទាន ក្រោយពេលពួកអាសុរា មិនទទួលបានទឹកអម្រឹត ពួកអាសុរា បានចេញធ្វើចម្បាំងនិងពួកទេវៈនៅឯឋានសួគ៌របស់ព្រះឥន្ទ្រ បណ្ដាលឱ្យឋានសួគ៌បាក់ស្រុតធ្លាក់ចុះមក ហើយពួកកិន្នរ និង ពួកគ្រុឌដែលជាបុព្វការីជន ដែលមានចំនួនរាប់សែនក្បាល និងជាកូននាងវិនីតា ដែលមានស្វាមីជា ព្រាហណ្ម៍នាម កោស្សប៉ៈ គ្រុឌបាននាំគ្នាហោះហើរមកទ្រឋានសួគ៌មិនឱ្យបាក់ស្រុតធ្លាក់ចុះមកនោះទេ ដោយសេចក្ដីស្មោះត្រង់នៃការគោរពរបស់ពួកគ្រុឌទៅលើពួកទេវៈ ដូចនេះហើយ ពួកទេវៈក៏បែងចែកទឹកអម្រឹតមួយចំណែកទៅកាន់ពួកកិន្នរ និង ពួកគ្រុឌផងដែរ ។[៦]
មហាប្រាសាទ ព្រះទីន័ងទេវាវិនិច្ឆ័យ ចែកចេញជាប្រាំបួនសាលសំខាន់ៗដូចជា៖
- ១.សាលព្រះមហាស្វេតឆ័ត្រ ជាសាលដែលមានដម្កល់នៅព្រះរាជបល្ល័ង ធ្វើអំពីមាសសុទ្ធ អមទៅដោយឆ័ត្ររួតប្រាំបួនថ្នាក់ចំនួនបួន ដាក់បញ្ឈរអមសងខាងព្រះរាជបល្ល័ង និង មានបាំងនូវព្រះមហាស្វេតឆ័ត្រ ដែលជាឆ័ត្ររួតពណ៌ស មានប្រាំបួនថ្នាក់ តំណាងឱ្យ ដួងផ្កាយនព្វន្ត ដែលការពារដោយតារាទេពនិករ នៃទេវៈ ទាំង៩ ដូចជា ១-ព្រះសុរិយា ២-ព្រះចន្ទ្រា ៣-ព្រះអង្គារកាឡា ៤-ព្រះពុធ ៥-ព្រះហស្បាតិ ៦-ព្រះគ្រូសុក្រាចារ្យ ៧-ព្រះសៅរ៍សានី ៨-អាសុរារាហ៊ូ ៩-ព្រះកេតុ ដែលត្រូវបានប្រទានពរពីព្រះនរាយណ៍ ចំណែកឯលេខ ៩ នេះ ដែលគេសម្គាល់ថាជាវិជ្ជាលេខ ដែលជាលេខខ្ពស់ តំណាងឱ្យរាសីចក្រដែលខ្ពស់បំផុតផងដែរ ។
- ២.សាលព្រះបរមអដ្ឋិ គឺជាសាលតម្កល់នូវអដ្ឋិធាតុ ព្រះញាតិវង្សក្រោយពេលធ្វើពិធីបូជាព្រះសពរួច មុនពេលអដ្ឋិធាតុ ត្រូវដង្ហែរយកទៅតម្កល់ក្នុងព្រះបរមចេតិយណាមួយ ។
- ៣.សាលព្រះបរមរូបញាតិវង្ស គឺជាសាលដែលមានដាក់តាំងនូវរូបសំណាកព្រះញាតិវង្សធ្វើអំពីមាសសុទ្ធក្នុងទម្រង់មួយកំណាត់ខ្លួន ។
- ៤.សាលព្រះមហាបុស្បុក គឺជាសាលតម្កល់នូវបុស្បុក ដែលជំនួសឱ្យព្រះរាជបល្ល័ង ករណីដែលព្រះហាក្សត្រគ្រងរាជដោយក្សត្រស្រី ដែលអង្គព្រះមហាក្សត្រី ដែលធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជ ត្រូវឡើងទៅគង់នៅលើបុស្បុកជំនួសឱ្យរាជបល្ល័ង ។
- ៥.សាលហោព្រខ័ន គឺជាសាលដែលតម្កល់នៅគ្រឿងបញ្ចកកុធភណ្ឌ (គ្រឿងសម្រាប់រាជ) ទាំង៥ រួមមាន៖ ១.ព្រះមកុដរាជ ២.ព្រះវាលវិជនី (ផ្លិតរោមសត្វពណ៌ស) ៣.ព្រះខ័នរាជ ៤.ព្រះស្វេតឆត្រ ៥.ព្រះសុពណ៌បាទុកា (ស្បែកជើងមាស) ។ ករណីដែលនគរកំពុងវឹកវរដោយរឿងនយោបាយជាតិ ក្រុមបាគូ និង យកព្រះខ័នរាជ ទៅហោបញ្ចក្សេត្រ ឬ ប្រាសាទ សំរិទ្ធវិមាន ធ្វើពិធីហូតព្រះខ័នរាជដើម្បីផ្សងមើលប្រផ្នូលជាតិ ដោយក្រុមបាគូត្រូវរៀបគ្រឿងពលិកាដង្វាយផ្សេងៗ រួចត្រូវអញ្ជើញព្រះខ័នរាជមកដាក់តម្កល់លើខ្នើយពូក ដោយត្រូវដាក់ចុងផ្លែដាវបែរទៅទិសខាងត្បូង និង ត្រូវដាក់គល់ដាវទៅទិសខាងជើង ហើយពួកព្រាហ្មណ៍ ៨រូប សូត្របូជា ផ្សងមើលប្រផ្នូលរួចស្រេចហើយត្រូវអញ្ជើញព្រះខ័នរាជទៅរក្សាទុកនៅកន្លែងដើមវិញ ។ ការហូតព្រះខ័នរាជចេញពីស្រោមដាវ មានកំណត់ដែលអាចហូតបានតែក្នុងថ្ងៃអង្គារប៉ុនណោះ ព្រោះថ្ងៃអង្គារ ជាថ្ងៃរឹង ដែលជាឬកនៃថ្ងៃកាច ដូចនេះបើសិនជាផ្លែព្រះខ័នរាជឡើងច្រេះក្រហមដូចឈាមទំនាយទាយថាស្រុកទេសនឹងកើតកល្លយុគសឹកសង្គ្រាម បើសិនជាព្រះខ័នរាជមានច្រេះកាន់ស្នឹមទំនាយទាយថានឹងមានការផ្លាស់ប្ដូរអង្គព្រះមហាក្សត្រ ។
- ៦.សាលព្រះមហាមន្ទីរ គឺជាសាលដែលមានស្វេតឆ័ត្រពណ៌សមាន ៧ថ្នាក់ សម្រាប់អង្គព្រះមហាក្សត្រគង់ប្រថាប់ ដើម្បីធ្វើពិធីសូត្រមន្តធម្មទានផ្សេងៗ ។
- ៧.សាលព្រះរាជបណ្ឌិត គឺជាសាលដែលពួកមន្ត្រីចូលទៅសរសេរអំពីរបាយការណ៍អ្វីមួយទាក់ទងនិងរឿងសង្គមជាតិ ដើម្បីដាក់ជូនថ្វាយដល់អង្គព្រះមហាក្សត្រក្នុងការសណ្ដាប់ និង ដោះស្រាយ ។
- ៨.សាលព្រះក្រឡាបន្ទំ គឺជាសាលដែលជាទីគង់ប្រថាប់របស់អង្គព្រះមហាក្សត្រទ្រង់យាងសំរាកនិន្ទ្រា ដោយគ្រែផ្ទំរបស់អង្គព្រះមហាក្សត្រ មាននាមថា ព្រះទីន័ងចក្រពត្តិ ចំណែកឯគ្រែផ្ទំ របស់អង្គអគ្គមហេសី មាននាមថា ព្រះទីន័ងនារីរ័ត្នសោភា ។
- ៩.សាលព្រះពុទ្ធរូប គឺជាសាលដែលតម្កល់នូវរូបព្រះពុទ្ធបដិមាករ ដែលធ្វើអំពីត្បូងមរកត ដែលសាងឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៦០៥ នៃគ.សករាជ នាស.វទី១៧ ក្នុងរាជព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ នៃ ព្រះបរមរាជាទី៤ ដែលរក្សាទុក សម្រាប់តែអង្គព្រះមហាក្សត្រ និង ព្រះមាតាបិតា នៃអង្គព្រះមហាក្សត្រ ដើម្បីធ្វើការថ្វាយបង្គំបួងសួងជាលក្ខណៈឯកជនភាពប៉ុនណោះ បដិមារព្រះពុទ្ធមរកតនេះត្រូវបានហៅថា ព្រះកែវមរកត (Emerald Buddha) ចំណែកឯ រូបបដិមារ ព្រះកែវមរកត ចម្លង ដែលដម្កល់នៅក្នុង ព្រះវិហារ ព្រះកែវមរកត គឺជាបដិមាដែលសាងឡើងអំពីថ្មកែវគ្រីស្តាល់ ក្នុងអំឡុង ស.វទី១៩ ដោយជាងចម្លាក់ជនជាតិបារាំងប៉ុនណោះ គឺលោក "រេនេ ចូឡេស ឡាលីកេ" René Jules Lalique ។
មហាប្រាសាទ ព្រះទីន័ងទេវាវិនិច្ឆ័យ មានមុខងារជា
រាជដំណាក់ ដែលត្រៀមសម្រាប់រៀបចំពិធីការផ្សេងៗ របស់អង្គព្រះមហាក្សត្រ ដូចជា៖
- ពិធីគ្រងរាជសម្បត្តិ (The Coronation Ceremony)
- ពិធីរាជាភិសេក ព្រះញាតិវង្ស (The Royal Wedding Ceremony)
- ពិធីបុណ្យទ្វាទសមាស ( The 12-Month Royal Ceremony)
- ពិធីព្រះរាជសវនាការថ្វាយសារតាំង (The Royal Letter of Credence Ceremony)
- ពិធីសច្ចាប្រណិធាន (The Swearing of Government Ceremony)
- ពិធីបដិសណ្ឋារកិច្ច ចំពោះភ្ញៀវជាន់ខ្ពស់ ទាំងភ្ញៀវជាតិ និង ភ្ញៀវអន្តរជាតិ (The Hospitality for Senior Guests, Both National and International Ceremony)
គួរបញ្ចាក់ថា មហាប្រាសាទ ព្រះទីន័ងទេវាវិនិច្ឆ័យ មានឈ្មោះពេញហៅថា មហាប្រាសាទ ព្រះទីន័ងទេវាវិនិច្ឆ័យ មហៃមហាស្ថាន ដែលចែកចេញជា ១១ មណ្ឌលដាច់ចេញពីគ្នា ក្នុងរាជព្រះបាទនរោត្តម ប៉ុន្តែក្រោយមកពាក្យពេញ មហៃមហាស្ថាន មិនសូវយកមកប្រើប្រាសក្នុងរាជព្រះបាទសុីសុវត្ថិ នោះឡើយ ព្រោះកុំឱ្យលំនាំឈ្មោះនេះមានការយល់ច្រឡំថាចម្លងចេញពីរាជវាំងប្រទេសសៀម ។ ការពង្រីកទំហំប្រាសាទ បានរួមបញ្ចូលមណ្ឌលមួយចំនួនបញ្ចូលគ្នា ហើយមណ្ឌលទាំងនេះត្រូវបានប្រែសម្រួល ដោយបែកចេញនូវមណ្ឌល២ នោះគឺ ហោសំរាន្តភិរម្យ និង ព្រះទីន័ងបរិត្តពិមាន ត្រូវបានប្ដូរជា ហោសំរិទ្ធភិមាន ។
១.ព្រះទីន័ងបរិត្តពិមាន ២.ព្រះទីន័ងសំរាន្តភិរម្យ ៣.ព្រះទីន័ងមហាស្វេតឆត្រ ៤.ព្រះទីន័ងទក្សិណ ៥.ហោព្រះអដ្ឋិ ៦.ហោព្រះពុទ្ធរូប ៧.ព្រះទីន័ងសុរាអមរិន្ទ ៨.ព្រះទីន័ងមហារាជមន្ទីរ ៩.ព្រះទីន័ងចក្រពត្តិ ១០.ព្រះទីន័ងនារីរ័ត្នសោភា ១១.ហោព្រះគ្រឿង ។
ប្រាសាទព្រះទីន័ងចន្ទឆាយា
កែប្រែBrasat Preah Tineang Chan Chhaya
ប្រាសាទព្រះទីន័ងចន្ទឆាយា គឺជាព្រះពន្លាជ័យដែលសាងសង់ឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ដល់ឆ្នាំ ១៨៧០ ក្នុងរាជព្រះបាទ នរោត្តម ប្រាសាទនេះស្ថិតនៅជាប់កំពែងផ្នែកខាងមុខ នៃព្រះបរមរាជវាំងសម្រាប់អង្គព្រះមហាក្សត្រទ្រង់យាងទតក្បួនព្យុះហយាត្រាកងទ័ព (Military Parade) សំណង់ស្ថាបត្យកម្មនៃប្រាសាទនេះមានរាងជាចតុកោណកែង តួប្រាសាទលូតវែងស្របតាមអ័ក្សនៃកំពែងជាន់ក្រៅនៃព្រះបរមរាជវាំង ដែលមានជហ៊្វាដងក្ដារ ១២ កំពូលមានលក្ខណៈជាសារពើសូត្រ ដែលមានសណ្ឋានជាបុស្បុក៥ថ្នាក់ ចុងកំពូលមានកន្សោមតាឱ៣ជាន់ ឈូករួត៧ជាន់ និងកំពូលខ្ពស់ស្រួចចាក់ឡើងទៅលើតំណាងឱ្យព្រះមកុដរាជ ។ តួប្រាសាទផ្នែកខាងក្រោមជាប់នឹងកំពែងរាជវាំងសាងសង់អំពីឥដ្ឋ និង បាយអ ផ្នែកខាងលើសង់អំពីសំណង់ឈើ មានដំបូលជាគ្រឿងបង្គំុឈើ ប្រក់ក្បឿងស្រកាត្រី ផ្នែកខាងក្រោមនៃពិតាន មានគូរនៅគំនូររបាំក្បាច់បុរាណខ្មែរផងដែរ ។ ព្រះទីនាំងចន្ទឆាយាជាប្រាសាទតែមួយគត់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំងដែលមិនមានការបិទបាំងដោយជញ្ជាំង ដើម្បីឱ្យលំហផ្នែកខាងក្នុងទទួលនូវខ្យល់អាកាសចេញចូលគ្រប់គ្រាន់ ភាពអស្ចារ្យនៃប្រាសាទនេះ គឺនៅពេលរាត្រីដែលមានព្រះចន្ទពេញវង្ស ពន្លឺព្រះចន្ទនិងចែងចាងចូលមកខាងក្នុងប្រាសាទ ចំណាំងផ្លាតនៃពន្លឺព្រះចន្ទនិងបង្កើតបានជាស្រមោលយ៉ាងភ្លឺនៅក្នុងប្រាសាទ ដែលត្រូវបានស្គាល់ថា ប្រាសាទនៃពន្លឺស្រមោលព្រះចន្ទ (The Moonlight Pavilion) រហូតមកដល់ឆ្នាំ ១៩១៣ ក្នុងរាជព្រះបាទ សុីសុវត្ថិ ប្រាសាទចន្ទឆាយា ត្រូវបានយកមកធ្វើជាវេទទិកាលៀងសាយភោជន៍ (Gala dinner) និង ដាក់ឱ្យក្រុមព្រះរបាំ បានធ្វើការវឹកហាត់សម និង រាំសម្ដែងថ្វាយជា របាំព្រះរាជទ្រព្យ ដល់ព្រះមហាក្សត្រ និង ជូនជាការទស្សនាទៅដល់ភ្ញៀវជាតិជាន់ខ្ពស់ និង ភ្ញៀវអន្តរជាតិផងដែរ ។ បច្ចុប្បន្ន ប្រាសាទព្រះទីន័ងចន្ទឆាយា ត្រូវបានចាត់ទុកជាវេតិកាកិត្តិយស សម្រាប់អង្គព្រះមហាក្សត្រ ទ្រង់ថ្លែងសុន្ទរកថា ទៅកាន់ប្រជានុរាស្ត្រ និង កងទ័ពជាតិកម្ពុជាក្នុងការរំលឹកខួប បុណ្យឯករាជ្យជាតិកម្ពុជា ដែលធ្វើឡើងនៅថ្ងៃទី៩ ខែវិច្ឆិកា ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ។[៧]
វិមានស្ដេចណាប៉ូលេអុងទី៣
កែប្រែThe Pavilion of Napoleon III
វិមានស្តេចណាប៉ូលេអុងទី៣ (The Pavilion of Napoleon III) ត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅឯ ប្រទេស អេហ្ស៊ីប (Egypt) សម្រាប់ជាទីសំណាក់របស់ព្រះជាយា របស់ព្រះចៅអធិរាជ ណាប៉ូលេអុងទី៣ ព្រះនាម ព្រះរាជនី "អីហ្ស៊េនី" (Eugenie) នៅពេលដែលទ្រង់យាងទៅបើកសម្ភោធ ព្រែកជីកស៊ុយអេ (Suez Canal) នាឆ្នាំ ១៨៦៩ ។ បន្ទាប់មកព្រះចៅអធិរាជ ណាប៉ូលេអុងទី៣ បានថ្វាយវិមាននេះជា កាដូអនុស្សាវរីយ៍ដល់ព្រះបាទ នរោត្តម ក្នុងឆ្នាំ ១៨៧៦ ដើម្បីជាចំណងមិត្តភាពបារាំង-ខ្មែរ ។ វិមានណាប៉ូលេអុងនេះ ត្រូវបានសាងសង់ឡើងអំពីគ្រឿងបង្គំុដែក ដែលមាននាឡិកាប៉ោលមួយយ៉ាងធំនៅចំពីលើ និង មានបន្ថែមទ្វារកញ្ចក់រចនាអមទៅដោយរូបព្រះសង្ហារ បារាំង-ខ្មែរ ដែលរូបព្រះសង្ហារព្រះចៅបារាំង មានអក្សរ (N) តំណាងឱ្យឈ្មោះ ព្រះចៅណាប៉ូលេអុង ដែលដាក់អមសងខាង រូប ព្រះរាជសង្ហារកម្ពុជា ។ បច្ចុប្បន្ន វិមានណាប៉ូលេអុង កំពុងស្ថិតក្នុងដំណាក់ការរៀបចំថែទាំ និង ជួសជុលឡើងវិញ ដើម្បីត្រៀមបើកឱ្យចូលទស្សនា ក្នុងពេលខាងមុខ ជាមួយនិងការបន្ថែម វត្ថុសិល្បៈលម្អ រួមជាមួយនិងការដាក់តាំងបង្ហាញនូវរូបភាពពីអតីតកាលផ្សេងៗ របស់អង្គព្រះមហាក្សត្រផងដែរ ។[៨]
ព្រះវិហារ ព្រះកែវមរកត
កែប្រែThe Emerald Buddha Vihara
.jpg)
ព្រះវិហារ ព្រះកែវមរកត (The Emerald Buddha Vihara) ត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៨៩២ ក្នុងរាជព្រះបាទ នរោត្តម ដែលតួប្រាសាទនេះមានបណ្ដោយ ១១.៤ ម៉ែត្រ និង មានទទឹង ៣១.៦ ម៉ែត្រ ព្រះវិហារនេះ មានទ្វារធំចេញចូល ចំនួន៨ ដោយផ្នែកខាងមុខមាន ទ្វារ៣ ទល់មុខគ្នា នៃទ្វារផ្នែកខាងក្រោយ និង មានទ្វារចំហៀងនៅចំកណ្ដាលទាំងសងខាង នៃទទឹងព្រះវិហារ ហើយទ្វារធំទាំង៨នេះ តំណាងឱ្យទិសទាងប្រាំបីរួមមាន៖
- ១. ទិសបូព៌ (ខាងកើត) តំណាងឱ្យ ព្រះឥន្ទ្រ ដែលជាទេវៈថែរក្សាទិសខាងកើត ។
- ២. ទិសបស្ចិម (ខាងលិច) តំណាងឱ្យ ព្រះភិរុណ ដែលជាទេវៈថែរក្សាទិសខាងលិច ។
- ៣. ទិសឧត្តរ (ខាងជើង) តំណាងឱ្យ សម្ដេចព្រះវេស្សវ័ណ ដែលជាទេវៈអសុរាថែរក្សាទិសខាងជើង ។
- ៤. ទិសទក្សិណ (ខាងត្បូង) តំណាងឱ្យ ព្រះយមរាជ ដែលជាទេវៈថែរក្សាទិសខាងត្បូង ។
- ៥. ទិសពាយ័ព្យ (ខាងលិចឆៀងខាងជើង) តំណាងឱ្យ ព្រះវាយោ ដែលជាទេវៈថែរក្សា ទិសខាងលិចឆៀងខាងជើង ។
- ៦. ទិសឦសាន (ខាងជើងឆៀងខាងកើត) តំណាងឱ្យ ព្រះឥសានៈ ដែលជាទេវៈថែរក្សា ទិសខាងជើងឆៀងខាងកើត ។
- ៧. ទិសអគ្នេយ៍ (ខាងកើតឆៀងខាងត្បូង) តំណាងឱ្យ ព្រះអគ្គី ដែលជាទេវៈថែរក្សា ទិសខាងកើតឆៀងខាងត្បូង ។
- ៨. ទិសនិរតី (ខាងត្បូងឆៀងខាងលិច) តំណាងឱ្យព្រះស្កន្តៈ ដែលជាទេវៈថែរក្សា ទិសខាងត្បូងឆៀងខាងលិច ។ ដូចនេះច្រកទ្វារទាំង៨ នៃ ព្រះវិហារ ព្រះកែវមរកត ត្រូវបានតំណាងឱ្យទេវតារក្សាទិសទាំងប្រាំបី ហើយព្រះវិហារនេះ មានជើងសសរសរុប ចំនួន៤៤ និងមានបង្អួចសរុបចំនួន ១៦បង្អួច តំណាងឱ្យច្រកឋានសួគ៌ជាន់ទី១៦ នៃឋាន ព្រហ្មលោក (Brahmaloka) របស់អទិទេពព្រហ្ម ចំណែកឯទម្រង់បង្អួចមានរចនាទៅដោយការបិទកញ្ចក់ជារាងការ៉ូចំរុះពណ៌ នៅពេលដែលពន្លឺព្រះអាទិត្យជះចូលមកផ្នែកខាងក្នុង និង ធ្វើឱ្យចេញជាពន្លឺពណ៌ឥន្ទនូ តំណាងឱ្យពណ៌នៃភាពរ៉ុងរឿងផងដែរ ។[៩]
សោភ័ណភាពផ្នែកខាងក្នុង
កែប្រែInterior aesthetics
សោភ័ណភាពផ្នែកខាងក្នុង នៃព្រះវិហ៊ារព្រះកែវមរកត មានដាក់តាំងបង្ហាញនូវគំនូរបុរាណ និង វត្ថុសិល្បៈជាច្រើនឥតគណនា ដែលមានវត្ថុសិល្បៈប្រមាណជា ៥០០ មុខ និង គំនូរបុរាណ ដែលគូរទាក់ទង និង ពុទ្ធសាសនា នៃរឿងនិទានទសជាតក ដូចជា៖
- ១.ព្រះតេមិយជាតក (Preah Temei Jataka) និយាយពី អតីតជាតិរបស់ព្រះពោធិសត្វ ព្រះនាមតេមិយ ដែលជាបុត្រស្តេចនគរពារាណសី ក្លែងធ្វើជាគរ ជាថ្លង់ មិនចង់ទទួលរាជសម្បត្តិ ។ ព្រះបិតាក៏ឱ្យសេនាជីករណ្តៅយកទៅកប់ ទើបព្រះពោធិសត្វសម្តែងឫទ្ធិ លើករាជរថគ្រវី រួចទ្រង់យាងទៅសាងផ្នួស ហើយត្រឡប់មកទូន្មានព្រះបិតាខ្លួនវិញ ។
- ២.ព្រះមហាជនកជាតក (Preah Mahajanaka Jataka) និទានពី ព្រះជនក ទៅធ្វើជំនួញជាមួយនាយសំពៅ ៧០០នាក់ សំពៅជួបព្យុះលិចកណ្តាលសាគរ ព្រះជនក បន់ស្រន់ទេវតាឱ្យមកជួយ ក៏មាននាងទេពធីតា "មណីមេខលា" ហោះហើរមកជួយស្រង់សង្គ្រោះជីវិត ក្រោយមកព្រះជនកបានទៅសោយរាជ្យនៅនគរវិញ ។
- ៣.ព្រះសុវណ្ណាសាមជាតក (Preah Sovannasam Jataka) និទានពី ព្រះសុវណ្ណសាម ទៅសាងភ្នួសក្នុងព្រៃដើម្បីសងគុណព្រះមាតាបិតា ដោយសេចក្ដីនឹករលឹក ព្រះមាតាបិតាក៏ទៅតាមរកហើយក៏ត្រូវពស់ព្រួសពិសដាក់ ខ្វាក់ភ្នែកទាំងពីរ សុវណ្ណសាមក៏មើលថែរក្សាអ្នកទាំងពីរ ។ ថ្ងៃមួយសុវណ្ណសាមទៅដងទឹកឱ្យមាតាបិតា ក៏ត្រូវព្រួញស្តេចកបិលយក្សសុគត ទេវតាក៏ចេញមកប្រស់សុវណ្ណសាមឱ្យរស់ឡើងវិញបានមើលថែរ មាតាបិតាទាំងពីរ ។
- ៤.ព្រះភូរិទត្តជាតក (Preah Bhuridatta Jataka) និទានពី នាងសមុទ្ទជា ជាអគ្គមហេសីនៃព្រះបាទធតរដ្ឋក្នុងពិភពនាគ ហើយនាងមានបុត្រនាគ ឈ្មោះថា "ភូរិទត្ត" ។ នាគភូរិទត្ត ត្រូវ អាលម្ពាយនព្រាហ្មណ៍ ប្រើមន្តកែវ ចាប់យកទៅប្រយុទ្ធ និង សុទស្សននាគរាជ ព្រះអរហន្តព្រហ្មទត្ត ក៏ចូលមកឃាត់ដោយការទេសនា ហើយអាលម្ពាយនព្រាហ្មណ៍យល់សេចក្ដីទេសនា ក៏ដោះលែងនាគភូរិទត្ត ឱ្យត្រឡប់ទៅនគរវិញ ។
- ៥.ព្រះនេមិរាជជាតក (Preah Neimi Reach Jataka) និទានពី ព្រះនេមិ ដែលតែងតែធ្វើអំពើល្អ ឱ្យទានដល់ជនទាំងពួងក្នុងក្រុងមថិលា ថ្ងៃមួយព្រះនេមិ ទេសនាអំពី ព្រហ្មចរិយា ធ្វើឱ្យព្រះបាទវិទេហៈ ដែលជាសក្កទេវរាជ ស្ដាប់ទេសនាហើយ មានសេចក្ដីជ្រះថ្លា ក៏ឱ្យមាតលិបុត្រ ដឹករាជរថ ព្រះនេមិ នាំទតឋានសួគ៌ និង ឋាននរក ។
- ៦.ព្រះចន្ទកុមារជាតក (Preah Chankumar Jataka) និទានពី ព្រះចន្ទកុមារ រកឃើញទោសកំហុសអំពើពុករលួយរបស់ពួកខណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍ ដោយសេចក្ដីគុំគួន ពួកខណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍ញោះញង់ ឱ្យព្រះឯករាជ ដែលជាបិតា ឱ្យយកព្រះចន្ទកុមារទៅបូជាយញ្ញ ព្រះឥន្ទ្រជ្រាបក៏ហោះមកសំឡុតព្រះរាជា ព្រះឯករាជភិតភ័យក៏ឱ្យសេនាដោះលែងព្រះចន្ទកុមារវិញ ពួកខណ្ឌហាលព្រាហ្មណ៍ ត្រូវប្រជារាស្ត្រខឹងសម្បារគប់ដុំថ្មរហូតដល់ស្លាប់ ។
- ៧.ព្រះមហោសថជាតក (Preah Mahosadha Jataka) និទានពី ព្រះមហោសថជាទីប្រឹក្សាស្តេចវិទេហរាជ នៃ នគរមិថិលា មានប្រាជ្ញាឈ្លាសវៃ ព្រះចុល្លនី នៃនគរបញ្ចរ លើកទ័ពវាយប៉ងយកនគរមថិលាជាច្រើនលើកតែមិនបានសម្រេច ក៏ប្រើល្បិចលើកបុត្រីខ្លួនឱ្យមករៀបមង្គលការដើម្បី បញ្ឆោតស្តេចនគរមិថិលា យកទៅសម្លាប់ ព្រះមហោសថ មានបញ្ញាវាងវៃដឹងល្បិចនេះ ក៏ជីករូងក្រោមដីទៅចាប់ ម្ដាយ កូន និង ប្រពន្ធ
ស្តេចនគរបញ្ជរវិញ ស្ដេចចុល្លនីទាល់តំរិះក៏ដាក់នគរខ្លួនចំនុះឱ្យនគរមិថិលា ចុងក្រោយនគរទាំងពីរ បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយមេត្រីភាព ។
- ៨.ព្រះនារទព្រហ្មជាតក (Preah Narada Brahma Jataka) និទានពី ព្រះនារទព្រហ្ម ចុះមកទេសទូហ្មានស្ដេចនគរមថិលា តាមការអធិដ្ឋានរបស់នាង រុចាទេវី ដែលជាបុត្រី ស្ដេចអង្គគតិរាជ ដោយទ្រង់តែងស្ដាប់តាមការអុជអាលរបស់ អាមាត្រទាំង៣ មិនជឿលើ បុណ្យបាប នរក សួគ៌ឡើយបណ្ដាលឱ្យនគរជួបគ្រោះទស្សរភិកអត់ឃ្លាន ព្រះនារទព្រហ្ម ចុះមកក្លែងកាយជាព្រះឥសី ហើយទេសនាទូហ្មានអប់រំចិត្តគំនិតដល់ស្ដេចអង្គគតិរាជ ដោយសេចក្ដីជ្រះថ្លា ទ្រង់ក៏លះបង់មច្ឆាទិដ្ឋិ ហើយតាំងរក្សាសីលទាន បរិចាគព្រះរាជទ្រព្យធ្វើបុណ្យជាប់ជានិច្ច ។
- ៩.ព្រះវិធុរបណ្ឌិតជាតក (Preah Vidhura Pandita Jataka) និទានពី ព្រះវិធុរបណ្ឌិត ទេសនា កាត់សេចក្ដីបរិសុទ្ធ ឱ្យសក្កទេវរាជទាំង៤ មាន ១.ព្រះធនញ្ជ័យកោរព្យ ២.ព្រះវរុណនាគរាជ ៣.ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ ៤.ព្រះសុបណ្ណគ្រុឌ ។ ធម្មទេសនាបានល្បីរន្ទឺដល់ នាងវិមលា ជាមហេសី ព្រះវរុណនាគរាជ នាងមានបំណងចង់បាន ព្រះវិធុរបណ្ឌិត ជាស្វាមី តែដោយព្រះវិធុរ មិនមកជួបនាង នាងក៏ប្រកាសថា បើអ្នកណាយកបេះដូង ព្រះវិធុរឱ្យនាងបាន នាងនិងលើកបុត្រីឱ្យជាប្រពន្ធ ។ បុណ្ណកយក្ស ចង់បានព្រះរាជបុត្រីវិមលាជាប្រពន្ធ ក៏យកអាសារ ហើយចូលលេងបាស្កាជាមួយស្ដេចនគរឥន្ទបត្តិ ភ្នាល់ដាក់ទ្រព្យសម្បត្តិនគរ ហើយឈ្នះបាន វិធុរបណ្ឌិត ។ បុណ្ណកយក្ស យកវិធុបណ្ឌិត ទៅសម្លាប់អស់ ៩ដង ដើម្បីយកបេះដូង តែវិធុរបណ្ឌិត មិនស្លាប់ បែរក្លាយទៅជាព្រះពោធិសត្វវិញ ។
- ១០.ព្រះវេស្សន្តរជាតក (Preah Vessantara Jataka) និទានពី ព្រះវេស្សន្តរ បរិច្ចាគនូវទានទាំង ៥ រួមមាន៖ ១.ធនបរិច្ចាគ ២.បុត្របរិច្ចាគ ៣.ភរិយាបរិច្ចាគ ៤.អង្គបរិច្ចាគ ៥.ជីវិតបរិច្ចាគ ។
គំនូរបុរាណដ៏ល្អវិចិត្រ អំពីនិទានទសជាតក (Dasajātaka) ដែលគូរនៅជាប់ជញ្ជាំង ព្រះវិហារ ព្រះកែវមរកត ត្រូវបានពួកខ្មែរក្រហម (Khmer Rouge) ចូលទៅលាបពណ៌បំផ្លាញទាំងស្រុងក្នុងអំឡុងឆ្នាំ (1975-1979) ហើយរតនៈវត្ថុសិល្បៈប្រមាណជា ៥០០មុខ ត្រូវបានពួកខ្មែរក្រហមដឹកជញ្ជូនយកទៅលក់ឱ្យជនបរទេសជិតខាង ដើម្បីប្ដូរជាគ្រឿងសម្ភារវុធត្រឡប់មកវិញផងដែរ ។ ព្រះវិហារ ព្រះកែវមរកត មានតម្កល់នៅពុទ្ធបដិមាមួយអង្គធ្វើអំពីកែវគ្រីសស្តាល់ (Crystal) ដែលសាងឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៨៨៥ នាស.វទី១៩ ដោយវិចិត្រករបារាំង គឺលោក "រេនេ ចូឡេស ឡាលីកេ" (René Jules Lalique) ដោយបដិមាមរកតនេះ ជាបដិមាចម្លងចេញពី បដិមាព្រះកែវមរកត ពិតប្រាកដ ដែលសាងឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៦០៥ ក្នុងរាជព្រះបាទ ស្រីសុរិយោពណ៌ នាស.វទី១៧ ដែលរក្សាទុកក្នុង ហោព្រះពុទ្ធរូប នា មហាប្រាសាទទេវាវិនិច្ឆ័យ ដែលយករចនាបថព្រះពុទ្ធផ្ចាញ់មារតាមលំនាំរូបចម្លាក់ ព្រះពុទ្ធរូបនា ប្រាសាទព្រះពិធូរ នៅតំបន់អង្គរធំ ក្នុងអំឡុង ស.វទី១២ ។ ព្រះវិហារ ព្រះមរកត ត្រូវបានពួកបរទេសហៅសម្គាល់ថា វត្តប្រាក់ (Silver Pagoda) ក៏ព្រោះតែបាតនៃព្រះវិហារនេះ មានក្រាលទៅដោយការ៉ូប្រាក់សុទ្ធ ដែលមានចំនួន ៥,៣២៩ សន្លឹកប្រាក់ ដែលក្នុង ១សន្លឹកការ៉ូប្រាក់មានទម្ងន់ ១,១២៥ គីឡូក្រាម ។ ព្រះវិហ៊ារ ព្រះកែវមរកត មានរូបពុទ្ធអង្គសាងអំពីមាសសុទ្ធមួយ ក្នុងឥរិយាបថ អភ័យមុទ្រៈ ក្នុងទម្រង់កាយវិការឈរ ព្រះពុទ្ធបដិមារនេះ គឺជារាជបណ្ដាំរបស់ ព្រះបាទនរោត្តម មុនពេលទ្រង់ចូលទិវង្គត បានត្រាសបង្គាប់ឱ្យ ព្រះសុីសុវត្ថិ យកព្រះកោដ្ឋមាសដ៏ធំដែលតំកល់ព្រះសពរបស់ទ្រង់ ទៅរំលាយសាងជារូបបដិមាមាស ព្រះសិរអារ្យមេត្រី (Maitreya Buddha) ដើម្បីឱ្យទ្រង់បានសម្រេចមគ្គផល ផ្សារភ្ជាប់ទៅកាន់ការត្រាសដឹងរបស់ព្រះពុទ្ធទី៥ ក្នុងកាលវេលាខាងមុខ ។ ព្រះពុទ្ធបដិមារមាស ព្រះសិរអារ្យមេត្រីនេះ កសាងឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៩០៦ ដែលធ្វើអំពីមាសសុទ្ធទឹក១០ ទម្ងន់ ៩០ គីឡូក្រាម រួមទាំងបញ្ចាជើងទម្រ និង ព្រះមកុដ និងបានដាំត្បូងពេជ្រចំនួន ៩៥៨៤ គ្រាប់ ហើយគ្រាប់ពេជ្រដែលធំជាងគេគឺស្ថិតនៅលើមកុដមានទំហំ ២៥លី និង ព្រះឱរ៉ា (ដើមទ្រូង) មានទំហំ ២២លី ក្រោយពេលសាងបញ្ចប់ ព្រះបាទ សុីសុវត្ថិ ទ្រង់ប្រសិទ្ធិនាមព្រះបដិមាមាសនេះថា "ព្រះជិនរង្សីរាជិកនរោត្តម" រហូតមដល់សម័យកាលខ្មែរក្រហម (1975-1979) ព្រះបដិមាមាសនេះត្រូវបានពួកខ្មែរក្រហមដឹកយកទៅលក់ឱ្យបរទេសប្ដូរជាសំភារៈសឹកកងទ័ព ត្រឡប់មកវិញផងដែរ ។ រូបបដិមាដើមនេះត្រូវបានបាត់បង់ក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមសុីវិលកម្ពុជា ហើយត្រូវបានជំនួសមកវិញដោយការសាងថ្មី ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩២ ក្នុងរាជព្រះបាទ នរោត្តម សីហនុ ដែលមានដាំនូវត្បូងពេជ្រចំនួន ២០៨៦ គ្រាប់ ហើយគ្រាប់ពេជ្រដែលធំជាងគេគឺស្ថិតនៅលើមកុដមានទំហំ ២០លី ។[១០]
ហោបញ្ចក្សេត
កែប្រែHor Panhchakset
ហោបញ្ចក្សេត (អង់គ្លេស: Hor Panh Chakset) គឺជាប្រាសាទតូចមួយ ដែលស្ថិតនៅខាងត្បូង នៃ មហាប្រាសាទ ទេវាវិនិច្ឆ័យ ដែលសាងសង់ឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៩១៥ ដើម្បីតម្កល់នៅគ្រឿងបញ្ចក្សេត្រ គឺជាការតម្កល់នូវរូបចម្លាក់ទេវរូប ចំនួន៥ របស់សាសនាព្រាហ្មណ៍ ដូចជា៖ ១.ព្រះឥសូរ ២.ព្រះឧមាភគវតី ៣.ព្រះនារាយណ៍ ៤.ព្រះគណេស ៥.ព្រះពលទេព ដែលមានកាន់ នង្គ័លជាកេតនភណ្ឌ ។ ករណីដែលព្រះហាក្សត្រធ្វើពិធីកម្មសាសនាព្រាហ្មណ៍ ដោយចង់និមន្តចម្លាក់ទេវរូបណាមួយ ក្រមការរាជវាំង ឬ ក្រុមអាមាត្រ គ្មានសិទ្ធទៅយកទេវរូបនេះនោះទេ លុះត្រាតែ ក្រុមបាគូ ដែលមានឋានៈជារាជគ្រូទើបមានសិទ្ធយកទេវរូបណាមួយចេញមក ឋានៈរាជគ្រូទាំងប្រាំរួមមាន ១.ព្រះព្រាហ្មណ៍រាជគ្រូ ២.ព្រះព្រហ្មាធិរាជ ៣.ព្រះជយាធិបតី ៤.ព្រះមិន្ធរ ៥.ព្រះធម្មរាជ ។ ដោយសារតែកម្ពុជាជួបនូវសង្គ្រាមសុីវិល (Civil-War) អស់ពេលជាច្រើនឆ្នាំ ទើបរបៀបរបបនៃកិច្ចការក្នុងព្រះបរមរាជវាំងត្រូវបានបាត់បង់និងប្រែប្រួល ហើយនៅពេលដែលគេបញ្ចូលនូវរូបចម្លាក់ទេវរូបព្រះកច្ចាយន៍ ឬ ព្រះកំចាយ ទៅរក្សាទុកទីនេះបន្ថែមទៀត ដូចនេះ ហោបញ្ចក្សេត ត្រូវបានគេប្ដូរឈ្មោះហៅថា ប្រាសាទ សំរិទ្ធវិមាន (Samritvimean) មកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ។[១១]
ហោសំរាន្តភិរម្យ
កែប្រែHor Samran Phirum
_(6997775287).jpg)
ហោសំរាន្តភិរម្យ (អង់គ្លេស: Hor Samran Phirum) ប្រាសាទនេះត្រូវបានកសាងឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ - ១៨៧០ ក្នុងរាជព្រះបាទ នរោត្តម ដែលស្ថិតនៅខាងជើងជាប់នឹងព្រះទីន័ងមហាប្រាសាទទេវាវិនិច្ឆ័យ ។ ហោសំរាន្តភិរម្យ ត្រូវបានប្រើប្រាសសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រ ទ្រង់ឡើងឆ្លងទៅគង់ប្រថាប់លើព្រះទីន័ងគជេន្ទ្រ (ដំរី) ផ្នែកខាងលើតម្កល់នៅព្រះមាលាប្រពាត (មួកសឹក) និង ព្រះភូសាចតុរង្គ (គ្រឿងសម្លៀកបំពាក់សឹកទាំង៤) ផ្នែកខាងក្រោមតម្កល់នៅ សំលៀកបំពាក់ពួកអាមាត្រ រហូតដល់រាជអាមាត្រ សំលៀកបំពាក់ពួកអាមាត្រ ចែកចេញជា ៥ពណ៌ ពណ៌មាស លឿង ទឹកក្រូច ផ្កាឈូក និង ក្រហម ពណ៌សំលៀកបំពាក់អាមាត្រត្រូវបានបែងចែកតួនាទីផ្សេងៗគ្នា ។ ពណ៌មាស ថ្នាក់រាជអាមាត្រ មានតួនាទីកាន់នូវវត្ថុសំខាន់របស់ព្រះមហាក្សត្រ ដូចជា៖ ព្រះខ័នរាជ ព្រះមាលា ឬ មានជើងពានទ្រកាន់នូវ ព្រះលញ្ឆករ (ត្រារាជ) របស់ព្រះមហាក្សត្រ ។ ឯកសណ្ឋានពណ៌លឿង មានតួនាទីកាន់នូវជើងពាន ទ្រនូវព្រះភូសា (សំលៀកបំពាក់) ដើម្បីត្រៀមឱ្យព្រះមហាក្សត្រធ្វើការផ្លាសប្ដូរ ឯកសណ្ឋានពណ៌ទឹកក្រូច មានតួនាទីកាន់នូវឆត្រក្លោះបាំងដល់ព្រះមហាក្សត្រ ឯកសណ្ឋានពណ៌ផ្កាឈូក ក្រុមអាមាត្រ ដែលមានតួនាទីកាន់នូវ ផ្លិតក្បាច់ដូចជា សែនត្វ័ន បាំងសែង បាំងសូរ្យ បៃមន និង ភូតាន ល-។ ឯកសណ្ឋានពណ៌ក្រហម មានតួនាទី សែងព្រះស្នែងដល់ព្រះមហាក្សត្រ បើហ្លួងយាងដោយ យានព្រះសលៀង តម្រូវឱ្យមានអាមាត្រ ប្រាំបីនាក់ចាំសែងព្រះស្នែងដល់ទ្រង់ ។ ហោសំរាន្តភិរម្យ ត្រូវបានរុះរើនិងសាងសង់ជាថ្មីឡើងវិញក្នុងឆ្នាំ ១៩១៥ ក្នុងរាជព្រះបាទសុីសុវត្ថិ ប្រាសាទនេះ នៅជាន់ខាងក្រោមត្រូវបានបន្ថែមដោយការទុកដាក់ នូវឧបករណ៍តន្ត្រីបុរាណខ្មែរ ព្រមទាំងគ្រឿងប្រដាប់ប្រដាសម្រាប់ព្រះរាជពិធីហែក្បួនផ្សេងៗ ។ លុះចំណេរកាលក្រោយមក របត់សង្គ្រាមនៅកម្ពុជា ប្រាសាទនេះបានក្លាយទៅជា "សារមន្ទីរព្រះសីហនុ" ដែលមានតម្កល់ទុកវត្ថុអនុស្សាវរីយ៍ ដ៏មានតម្លៃ ដែលមហាអគ្គបុរសរដ្ឋ នៃបណ្តាប្រទេសនានាជាមិត្ត បានថ្វាយចំពោះព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា ។[១២]
ហោមណ្ឌប
កែប្រែHor Mondob
ហោមណ្ឌប (អង់គ្លេស: Hor Mondob) គឺជាប្រាសាទតូចមួយ ដែលស្ថិតនៅខាងត្បូង ព្រះវិហ៊ារ ព្រះកែវមរកត ដែលសាងសង់ឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៨៩២ ក្នុងរាជព្រះបាទ នរោត្តម ប្រាសាទនេះប្រើប្រាសសម្រាប់ជាតំណាងឱ្យភ្នំសុប្បនិមិត្ម នៃភ្នំសមុនកូដ នាដែនលង្កាទ្វីប (បច្ចុប្បន្ន: ស្រីលង្កា) ដែលមានដម្កល់ស្នាមព្រះបាត (បាតជើង) (Buddha Footprint) ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ដែលជាព្រះបរមគ្រូនៃយេីង ដែលបានប្រតិដ្ឋាន ស្នាមព្រះបាតនេះ នៅឯភ្នំសុមនកូដ (Sumanakūta) ដែលមានកម្ពស់ 2,243 ម៉ែត្រ ។ រូបឆ្លាក់តូចៗ ចំនួន ១០៨ ដែលស្ថិតក្នុងចម្លាក់ស្នាមព្រះបាត ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ គឺតំណាងឱ្យ អវតារ ទាំង១០៨ នៃ ព្រះអវលោកកិតិស្វារៈ (Avalokiteśvara) ដែលជាសាវគ្គរបស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ផងដែរ ។[១៣]
គួរបញ្ចាក់ថា: ពួកបរទេសសរសេរពាក្យ មណ្ឌប ជាភាសាអង់គ្លេសហៅថា (Mondap) យើងមិនដឹងថា ការប្រកបពាក្យ (Pronunciation) របស់ពួកគេយ៉ាងណាទេ តែវាហាក់ដូចជាឆ្ងាយនៃការបញ្ចេញសម្លេងតាមបែបខ្មែរ ។
ហោព្រះគោ
កែប្រែHor Preah Ko
ហោព្រះគោ (អង់គ្លេស: Hor Preah Ko) គឺជាប្រាសាទតូចមួយ ដែលស្ថិតនៅខាងជើង ព្រះវិហ៊ារ ព្រះកែវមរកត ដែលសាងសង់ឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៨៩២ ក្នុងរាជព្រះបាទ នរោត្តម ប្រាសាទនេះប្រើប្រាសសម្រាប់តម្កល់នូវរូបចម្លាក់ ព្រះគោ ដែលតំណាងឱ្យព្រះគោនន្ទ ដែលជាយានជំនិះរបស់ ព្រះឥសូរ ។ រូបចម្លាក់ព្រះគោដើម សាងសង់ឡើងក្នុងរាជ ព្រះបាទ ស្រីសុរិយោវង្ស ដែលធ្វើអំពីសំរិទ្ធ ដែលមានទំហំប៉ុនគោធំទាំងមូល នៅខាងក្នុងពោះគោ មានដម្កល់នៅគម្ពីរសាស្ត្រាក្បួនច្បាប់នគរផងដែរ ។ ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៣៨៥ កងទ័ពសៀមបានធ្វើការវាយលុកក្រុងអង្គរជាលើកទី២ ក្នុងរាជព្រះបាទ ធម្មរាជាទី១ រូបចម្លាក់ព្រះគោ ត្រូវបានព្រះបាទ ពញ្ញាយ៉ាត នាំរត់ភៀសខ្លួន ហើយក្សត្របន្តបន្ទាប់បានថែរក្សា រហូតដល់ សម័យកាលលង្វែក រូបចម្លាក់ព្រះគោនេះត្រូវបានពួកសៀមដឹកជញ្ជូនយកទៅអាយុធ្យា ក្រោយពេលកងទ័ពសៀមវាយបែក ក្រុងលង្វែកក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៣ ក្នុងរាជព្រះបាទ ជ័យជេស្ឋាទី១ ។ បច្ចុប្បន្ន រូបចម្លាក់ព្រះគោ ដែលស្ថិតក្នុង ហោព្រះគោ គ្រាន់តែជារូបតំណាងឱ្យស្លាកស្នាមប្រវត្តិសាស្ត្រប៉ុនណោះ ដោយសារតែប្រាសាទតូចមួយនេះ មានរក្សាទុកនូវគម្ពីរសាសនា និង បានរក្សាទុកនូវ ព្រះត្រៃបិដក ដូចនេះប្រាសាទនេះត្រូវបានគេប្ដូរឈ្មោះហៅថា ហោព្រះត្រៃ មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។
គំនូររាមកេរ្តិ៍
កែប្រែReamker mural art
.jpg)
គំនូររាមកេរ្តិ៍ ដែលគូរនៅលើជញ្ជាំងថែវនៃព្រះបរមរាជវាំង ក្នុងបរិវេណ ព្រះវិហ៊ារព្រះកែវមរកត មានប្រវែង ៦៤២ ម៉ែត្រ គំនូរនេះត្រូវបានគូរឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៩០៣ ហើយបញ្ចប់ក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ ក្រោមស្នាដៃវិចិត្រករខ្មែរ ៥រូប ដែលមកពីក្រុំជុំនុំទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរ នៃក្រុមបុរាណាចារ្យ ក្នុងរាជព្រះបាទសុីសុវត្ថិ ។ គំនូររាមកេរ្តិ៍ នេះត្រូវបានគូរតាមនិទានមួយចប់នៃខ្សែររឿងរាមកេរ្តិ៍តែម្ដង រាមកេរ្តិ៍គឺជាខ្សែររឿង ដែលទទួលឥទ្ធិពលពី រឿងរាមាយណៈ (Rāmāyana) ដែលមានប្រភពមកពី ប្រទេសឥណ្ឌា ដែលនិទានពីតួអង្គព្រះរាម ដែលជាអវតារចុងក្រោយរបស់ ព្រះវិស្ណុ បានកេណ្ឌទ័ពស្វាចំនួន៥មុឺន ទៅច្បាំងនិង អសុរា ក្រុងរាពណ៍ នៅឯក្រុងលង្ការដើម្បីរំដោះយក នាងសីតា ត្រឡប់មកវិញ ។ បច្ចុប្បន្ននេះគំនូរទាំងនេះមានសភាពទ្រុឌទ្រោម និងរលុបបាត់បន្តិចម្តងៗដោយសារពេលវេលា និងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ដែលបណ្ដាលឱ្យមានប្រតិកម្មអាសុីតស៊ីថ្ម ធ្វើឱ្យគំនូរនេះប្រឈមនិងការបាត់បង់រូបរាង្គបន្តិចម្ដងៗ ក្នុងពេលអនាគតខាងមុខផងដែរ ។ នៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៥ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានលើយកគម្រោងជួសជុលគំនូររាមកេរ្តិ៍នេះ ដោយមានការចូលរួមពីសាស្ត្រាចារ្យគំនូរបុរាណគឺ លោកទេពនិម្មិតវិចិត្រ ជេតចន មកពីវិទ្យាស្ថានរៃយំ និង លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ ជាច្រើនរូបទៀត ដើម្បីគូរបន្ថែមពណ៌ស្ដារជួសជុលគំនូររាមកេរ្តិ៍នេះឡើងវិញ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ក្រសួងព្រះបរមរាជវាំង ។ ទោះជាយ៉ាងណា កត្តាពេលវេលា និង អាកាសធាតុគឺនៅតែជាកត្តាចម្បងដែលបណ្ដាលឱ្យ គំនូររាមកេរ្តិ៍ ដែលមានអាយុកាលជាងមួយរយឆ្នាំនេះ ទទួលរងនូវប្រតិកម្មអាសុីតស៊ីថ្ម នាំឱ្យគំនូរទាំងអស់នេះពុកផុយរលុបបាត់បន្តិចម្ដងៗតាមកាលវេលាដដែល ។[១៤]
ព្រះរាជដំណាក់ខេមរិន្ទ
កែប្រែKhemarin Royal Residence
ព្រះរាជដំណាក់ខេមរិន្ទ ត្រូវបានកសាងឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៩២៧ ដោយស្ថាបត្យករគឺលោកឧកញ៉ា ទេពនិមិ្មតខៀវ ក្នុងរាជព្រះបាទ ស៊ីសុវត្ថិ មុនីវង្ស ។ ព្រះរាជដំណាក់ខេមរិន្ទ ស្ថិតនៅខាងលិចឈៀងខាងជើង នៃប្រាសាទទេវាវិនិច្ឆ័យ ប្រើប្រាសសម្រាប់អង្គព្រះមហាក្សត្រ ទ្រង់គង់ប្រថាប់ជាអចិន្ត្រៃយ៍ រាជដំណាក់នេះផងដែរ ត្រូវបានត្រៀមទុកសម្រាប់ភ្ញៀវជាតិ និង ភ្ញៀវអន្តរជាតិ សម្រាប់ការចូលគាល់បង្គំទូលថ្វាយ ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា និង ព្រះវរៈរាជមាតាជាតិកម្ពុជា ដើម្បីសម្ដែងការគួរសម ។ នៅផ្នែកខាងមុខ ព្រះរាជដំណាក់មានទង់ព្រះរាជសង្ហារ ដែលជាទង់ព្រះបរមរាជវាំង តំណាងឱ្យវត្តមាន នៃអង្គព្រះមហាក្សត្រ ។ ប្រសិនបើ ទង់ព្រះបរមរាជវាំង ត្រូវបានបង្ហូត ឡើងលើ ដល់ចុងកំពូល មានន័យថា អង្គ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់គង់ប្រថាប់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ។ ប្រសិនបើ ទង់ព្រះបរមរាជវាំង ត្រូវបានបង្ហូតចុះ ត្រឹមពាក់កណ្តាលដង មានន័យថា អង្គព្រះមហាក្សត្រ ធ្វើការកាន់ទុក្ខដល់ព្រះញាតិវង្ស ។ ប្រសិនបើ ទង់ព្រះបរមរាជវាំង មិនត្រូវបានបង្ហូត មានន័យថា អង្គព្រះមហាក្សត្រ ទ្រង់មិនបានគង់ប្រថាប់ ក្នុងព្រះបរមរាជវាំងនោះទេ ។ នៅខាងមុខក្លោងទ្វារ នៃព្រះរាជដំណាក់ខេមរិន្ទ គឺជាប៉ុស្តិ៍យាម នៃកងការពារព្រះរាជដំណាក់ កងការពារព្រះរាជដំណាក់ ប្រើឯកសណ្ឋានអាវកកុដពណ៌ស ពាក់មួក ប្រពាស នៅខាងលើមួកមានត្រាព្រះរាជសង្ហារ ប្រើស្រោមដៃពណ៌ស ប្រដាប់ដោយកាំភ្លើងវែងប្រភេទ (AK-47) ស្លៀកខោខៀវឆ្នូតក្រហម ត្រូវឈរត្រង់ខ្លួនក្នុងឥរិយាបថយាមល្បាត និងត្រូវឈរក្នុងរយៈពេល ២ម៉ោង ទើបមានការផ្លាសប្ដូរម្ដង ដោយសារច្បាប់នៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងបច្ចុប្បន្នមានការធូរលុង ដូចនេះឆ្មាំព្រះបរមរាជវាំង មិនត្រូវបានរឹតបន្តឹងនោះទេ ។[១៥]
ព្រះទីន័ងភោជនីយ
កែប្រែPreah Tineang Phochani
ព្រះទីន័ងភោជនីយ ត្រូវបានក៏សាងឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៩១២ ក្នុងរាជព្រះបាទសុីសុវត្ថិ រាជដំណាក់នេះគឺជា ព្រះពន្លាភោជនីយ ដែលប្រើប្រាសសម្រាប់រៀបចំពិធីលៀងសាយភោជន៍ (ពិធីជប់លៀង) ដល់អង្គព្រះមហាក្សត្រ ក្នុងកម្មពិធីបុណ្យខួបចម្រើនព្រះជន្មដល់ព្រះមហាក្សត្រ (King Birthday) ដែលមាននូវការរៀបចំផ្ទាំងទស្សនីយភាព សិល្បៈរបាំ ដែលមានជា របាំព្រះរាជទ្រព្យ រាំសម្ដែងថ្វាយជូនដល់ភ្ញៀវកិត្តិយស ក៏ដូចជាភ្ញៀវជាតិជាន់ខ្ពស់ និង ភ្ញៀវអន្តរាជាតិផងដែរ ។ ផ្នែកស្ថាបត្យកម្ម ព្រះពន្លាភោជនីយនេះ មានលម្អនៅគំនូរក្បាច់ផ្កាភ្ញី ក្នុងទ្រង់ជាសិល្បៈបារាំង នៃផ្នែកខាងលើនៃពិតាន ។ នៅក្នុងពិធីបុណ្យចម្រើនព្រះជន្មព្រះមហាក្សត្រ អាចនិងរៀបចំធ្វើឡើងចំនួនបីថ្ងៃ ប្រសិនបើមានការរៀបចំនូវពិធីបុណ្យតាំងតុ មុនមួយថ្ងៃនៃ នៃថ្ងៃចម្រើនព្រះជន្មរបស់ ព្រះមហាក្សត្រ ។[១៦]
ក្រោលដំរីរាជវាំង
កែប្រែRoyal Elephant Stable
ក្រោលដំរីរាជវាំង ត្រូវបានកសាងឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ក្រោលដំរីនេះស្ថិតនៅផ្នែកខាងត្បូង ជាប់និងរបងព្រះបរមរាជវាំង ក្រោលដំរីមានលក្ខណៈជាផ្ទះកឹង ដែលរក្សាទុកដាក់សត្វដំរី ចន្លោះពី ១០ក្បាល ទៅ ១៥ក្បាល ដំរីទាំងនេះត្រូវបានចិញ្ចឹមថែរក្សាសម្រាប់ជាយាន្តជំនិះដល់ព្រះមហាក្សត្រ និង ព្រះញាតិវង្ស ហើយដំរីទាំងនេះត្រូវបានទុកដាក់សម្រាប់ការត្រៀម សម្រាប់ពិធីបុណ្យហែរក្បួនផ្សេងៗ ដំរីដែលសំខាន់ជាងគេ គឺជាដំរីស ដែលមានតែមួយក្បាលប៉ុនណោះ សម្រាប់អង្គព្រះមហាក្សត្រ ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៦ ក្រោយបិទបញ្ចប់សង្គ្រាមសុីវិលនៅកម្ពុជា ក្រោលដំរីរាជវាំង ត្រូវបានរុះរើនិងជួសជុលឡើងវិញ និង ត្រូវបានកែលម្អទៅជា សារៈមន្ទីររោងដំរី ដើម្បីដាក់តាំងនូវប្រដាប់ប្រដាលសម្រាប់ការហែរក្បួនក្នុងរាជពិធីផ្សេងៗ ព្រោះក្រោយសម័យសង្គ្រាមមិនមានដំរីទាំងនោះទៀតទេ ។ នៅសារៈមន្ទីររោងដំរីមានការដាក់តាំងបង្ហាញដូចជា៖ គ្រឿងប្រដាប់ប្រដាលសម្រាប់ហែរក្បួនរបស់ព្រះបរមរាជវាំង សាលពិពណ៌រូបថត ផ្ទគំរូបុរាណខ្មែរ រឿងសំលៀកបំពាក់បុរាណខ្មែរ សាលតាំងលក់វត្ថុអនុសោរីយ៍ ផ្សេងៗ...។[១៧]
ព្រះរាជដំណាក់ចន្ទ
កែប្រែPreah Rech Domnak Chan
.jpg)
ព្រះរាជដំណាក់ចន្ទ ត្រូវបានកសាងឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៤ ក្នុងរាជព្រះបាទ នរោត្តម សុរាម្រឹត រាជដំណាក់នេះស្ថិតនៅជាប់និង វិមានណាប៉ូលេអុងទី៣ ។ ព្រះរាជដំណាក់ចន្ទ ត្រូវបានប្រើប្រាសសម្រាប់ជាការិយាល័យផ្ទាល់ខ្លួនរបស់អង្គព្រះមហាក្សត្រ អំឡុងពេលដែលទ្រង់ដោះស្រាយព្រះរាជកិច្ចព្រះនគរ ។ រាជដំណាក់នេះមានកម្ពស់ ២ជាន់ ជាន់ខាងលើតម្កល់នៅសំលៀកបំពាក់ និង គ្រឿងមកុដ ក្រុមរបាំព្រះរាជទ្រព្យ ដែលធ្វើអំពីមាសសុទ្ធ ផ្នែកខាងក្រោមត្រូវបានរៀបចំជាការិយាល័យ នៃក្រុមមន្ត្រីព្រះបរមរាជវាំង ។ បច្ចុប្បន្ន ព្រះរាជដំណាក់ចន្ទ ត្រូវបានរៀបចំជាមន្ទីរការិយាល័យរដ្ឋបាល របស់ក្រសួងព្រះបរមរាជវាំង ។[១៨]
ដូចនេះ
កែប្រែSee also
ឯកសារយោង
កែប្រែ- ↑ American Numismatic Association (1932) The Numismatist: For Collectors of Coins, Medals, Tokens and Paper Money, Volume 45, Publisher: American Numismatic Association. Original from the University of Michigan
- ↑ John Robert Victor Prescott, Gillian Doreen Triggs (2008) International Frontiers and Boundaries: Law, Politics and Geography, Publisher: Martinus Nijhoff Publishers p.504 ISBN: 9004167854, 9789004167858
- ↑ The Library of Congress Country Studies (1981) The world factbook, Publisher: National Foreign Assessment Center (U.S.) United States. Central Intelligence Agency, Library of Congress Number: 81641760
- ↑ Donald P. Whitaker, American University (Washington, D.C.). Foreign Area Studies (1973) Area Handbook for the Khmer Republic (Cambodia), Publisher: U.S. Government Printing Office p.389
- ↑ Jacques Dumarçay (1991) The Palaces of South-East Asia: Architecture and Customs, Translated by Michael Smithies, Publisher: Oxford University Press, Original from the University of Michigan p.143 ISBN: 0195889673, 9780195889673
- ↑ Julio A. Jeldres (1999) The Royal Palace of Phnom Penh and Cambodian Royal Life, Publisher: Post Books, Original from the University of Michigan p.132 ISBN: 9742020477, 9789742020477
- ↑ W. H. Morton Cameron, W. Feldwick (1917) Present Day Impressions of the Far East and Prominent & Progressive Chinese at Home and Abroad The History, People, Commerce, Industries and Resources of China, Hongkong, Indo-China, Malaya and Netherlands India · Part 2, Publisher: Globe encyclopedia Company Original from University of Minnesota p.1,211
- ↑ Beverley Palmer, Rough Guides (Firm) (2002) The Rough Guide to Cambodia, Publisher: Rough Guides p.354 ISBN: 1858288371, 9781858288376
- ↑ Tim Doling, Visiting Arts (Organization) (2001) Cambodia Arts Directory, Publisher: Visiting Arts, Original from the University of Michigan p.182 ISBN: 1902349288, 9781902349282
- ↑ Daniel Robinson, Tony Wheeler (1992) Cambodia: A Travel Survival Kit, Publisher: Lonely Planet Publications p.126 ISBN: 0864421745, 9780864421746
- ↑ Ministry of Cambodia Royal Palace (2004) Preah Borom Reach Veang Chatomuk Mongkul: The Royal Palace, Publisher: Department of Conservation, Ministry of Royal Palace, Original from Indiana University p.226
- ↑ Kaev Bhuan (2004) Tourism Sites of Cambodia, Publisher: Ponleu Khmer, Original from the University of California p.295
- ↑ Janet Arrowood (2009) Cambodia Travel Adventures, Publisher: Hunter Publishing, Incorporated p.110 ISBN: 9781588437266, 1588437264
- ↑ Lī Tārāvudh, Ingrid Muan, (2001) Cultures of Independence, Publisher: Raiyaṃ institute, Original from the University of Michigan p.358
- ↑ The international magazine of fine interior design (2000) Architectural Digest, Volume 57, Publisher: Conde Nast Publications, Original from the University of Michigan p.92
- ↑ Danielle Guéret, Dominique-Pierre Guéret (2009) Cambodge: art, histoire, société, Publisher: Impr. nationale éditions, Original from University of California, Berkeley p.366 ISBN: 2742774904, 9782742774906
- ↑ Milton E. Osborne (2008) Phnom Penh: A Cultural and Literary History, Publisher: Signal Books p.232 ISBN: 1904955401, 9781904955405
- ↑ Pusat Penelitian Sumberdaya Regional (Indonesia) (2008) The Development of Tourism in Cambodia: Cultural Conservation, History, and Environment, Publisher: Research Center for Regional Resources, the Indonesian Institute of Sciences, Original from the University of Michigan p.224 ISBN: 9797993817, 9789797993818