របាំ និងល្ខោនឡាវ
របាំ និងល្ខោនឡាវ (ឡាវ: ນາດຕະກັມລາວ [nâːt.tā.kàm láːw]) គឺជាទម្រង់សិល្បៈល្ខោនចម្បងនៃក្រុមជនជាតិភាគតិចឡាវ ដែលជាជនជាតិឡាវ។ វាត្រូវបានចែករំលែកជាមួយជនជាតិភាគតិចឡាវដែលរស់នៅតំបន់ឥសាន នៃប្រទេសថៃផងដែរ។ របាំមានពីរប្រភេទជាចម្បងគឺរបាំបុរាណដែលសម្តែងក្នុងរាជវាំង និងរបាំប្រជាប្រិយដែលបច្ចុប្បន្នមានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងបទម៉មឡាំ ។ [១]
ល្ខោនស្រមោល ថ្វីត្បិតតែមិនជាប់ទាក់ទងនឹងរបាំក៏ដោយ គឺជាផ្នែកសំខាន់មួយនៃប្រពៃណីល្ខោនរបស់ឡាវ។ ក្រុមរបាំ-ល្ខោនផ្សេងៗ ដែលភាគច្រើនដំណើរការចេញពី ទីក្រុងហ្លួងព្រះបាង និង វៀងចន្ទន៍ បន្តបង្រៀនរបាំព្រះរាជវាំងបុរាណ និងល្ខោនដែលមានឥទ្ធិពលខ្មែរ និងរបាំប្រជាប្រិយជាច្រើនទៀតរៀងៗខ្លួន។ [១]
របាំបុរាណ និងល្ខោន
កែប្រែរបាំ-ល្ខោនរបស់ប្រទេសលាវ ដើមឡើយគឺសម្តែងសម្រាប់តែព្រះរាជវាំងប៉ុណ្ណោះ។ ដោយមានដើមកំណើតនៅប្រទេសកម្ពុជា របាំនិងភ្លេងប្រគុំគឺស្រដៀងគ្នានឹងរបាំបុរាណខ្មែរ ។ យោងទៅតាមរឿងព្រេងរបស់ឡាវជុំវិញស្តេចទីមួយនៃនគរឡានសាង វាត្រូវបានគេនិយាយថា ក្រៅពីកងទ័ពខ្មែរដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ ស្តេចហ្វាង៉ុម ត្រូវបានអមដំណើរដោយអ្នករបាំស្រីជាច្រើននាក់មកពីរាជវាំងអង្គរ ។ [២]
របាំព្រះរាជទ្រព្យរបស់ឡាវត្រូវបានគេហៅថា ហ្វូនណាងកែវ ឬ ព័ននាងកែវ ( លាវ: ຟ້ອນນາງແກ້ວ, បកប្រែថា Dance of Lady Keo ) ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះនាងកែវកេងន្យ៉ា (ហៅម្យ៉ាងទៀតថា ព្រះនាងកែវឡុតហ្វា) ព្រះនាងខ្មែរពីសម័យអង្គរ និងជាមហេសីរបស់ព្រះបាទហ្វាង៉ុម ។ នាងត្រូវបានគេសរសើរថាបាននាំយកទាំង ពុទ្ធសាសនា និង វប្បធម៌ខ្មែរ រួមទាំងរបាំព្រះរាជទ្រព្យទៅកាន់រាជធានី ហ្លួងព្រះបាង ។ ក្នុងពេលមានសន្តិភាព ព្រះនាងនឹងហាត់របាំដែលចេញពីរបាំព្រះរាជទ្រព្យខ្មែរ ។ [៣] [៤] ការតំណាងរបាំនឹងធ្វើឡើងសម្រាប់តែឱកាសពិសេសប៉ុណ្ណោះ។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក របាំត្រូវបានប្រជាជនខេត្តហ្លួងព្រះបាង រក្សាទុកយ៉ាងជិតស្និទ្ធ។ មានសេចក្តីរាយការណ៍មកថា របាំនេះនៅតែរក្សាបាននូវរចនាបទប្រពៃណីរបស់ខ្លួនយ៉ាងពិសេស ដោយមិនមានការកែប្រែអ្វីឡើយ រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៥៧ ប្រជាជននៃភូមិបានផាណុម ស្ថិតនៅភាគខាងជើងនៃហ្លួងព្រះបាង បានផ្តល់ក្មេងស្រីវ័យក្មេងឱ្យសម្តែង ព័ននាងកែវ ។ មេរបាំមកពីភូមិនេះ ដែលស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងផ្ទាល់របស់ព្រះមហាក្សត្រ ដែលជាអ្នកបម្រើជាដៃទន្លេ។ ជាថ្នូរនឹងការលើកលែងពន្ធរបស់រដ្ឋាភិបាល និងទទួលបានអាហារពីព្រះបរមរាជវាំង។ ហ្វូនណាងកែវ ធ្លាប់ជាកម្មសិទ្ធិផ្តាច់មុខរបស់ស្តេច ដែលអមដំណើរជីវិតរបស់រាជវង្សឡាងសាងហមកែវ (Lang Xang Hom Kao)។ យូរៗ ទៅវាបានវិវត្តទៅជាពិធីដ៏ពិសិដ្ឋដើម្បីគោរពនិងអំពាវនាវឱ្យមានការការពារពីព្រះនិងវិញ្ញាណការពារនៃរឿងព្រេងនិទានឡាវ។ ដើម្បីថ្វាយបង្គំដល់អង្គភាពទាំងនេះ ព្រះមហាក្សត្របានសម្តែងជាប្រពៃណីនូវការសម្ដែងរបាំព្រះនាងកែវ ក្នុងឱកាសបុណ្យចូលឆ្នាំថ្មីប្រពៃណីជាតិឡាវ (Phimai) ។ ទន្ទឹមនឹងនោះការបង្កើតប្រទេសជា " ព្រះរាជាណាចក្រនៃដំរីលាន " ត្រូវបានប្រារព្ធឡើង។ របាំនេះមិនត្រូវបានបង្រៀននៅក្នុងសាលារបាំទេ ប៉ុន្តែត្រូវបានប្រគល់ជូនដោយគ្រូរបាំនៃព្រះបរមរាជវាំង ដែលធានានូវភាពរុងរឿងនៃរបាំ ហ្វូនណាងកែវ និងរបាំរាមកេរ្តិ៍។ សំលៀកបំពាក់ និងគ្រឿងលម្អរបស់អ្នករាំគឺមានតម្លៃខ្លាំងណាស់ ហើយទុកសម្រាប់តែការសម្ដែងផ្លូវការប៉ុណ្ណោះ។ ពិធីមួយធ្វើឡើងដើម្បីឧទ្ទិសដល់វិញ្ញាណក្ខន្ធអ្នកអាណាព្យាបាលមុន និងក្រោយពេលរាំនីមួយៗ។ មន្ត្រីអមដោយផ្កា ទៀន និងដង្វាយ សម្តែងការដឹងគុណ និងស្វែងរកការការពារពីវិញ្ញាណក្ខន្ធ និងគ្រូរបាំ ដែលមើលការខុសត្រូវលើការសំដែងរបស់អ្នករាំ និងជំនាញនៃកាយវិការរបាំ។ សព្វថ្ងៃនេះ ពិធីតំណាងរបស់លោក ព័ននាងកែវ ត្រូវបានប្រារព្ធឡើងម្តងជារៀងរាល់ឆ្នាំនៅក្នុង ព្រះបរមរាជវាំងហ្លួងព្រះបាង សម្រាប់ចូលឆ្នាំឡាវ ។ ការតំណាងលើកទីពីរត្រូវបានធ្វើឡើងនៅថ្ងៃបន្ទាប់សម្រាប់សាធារណជនទូទៅនៅលើទីលានផ្សារធំ។ [៣]
ល្ខោនរបាំភាគច្រើនបង្ហាញពីឈុតឆាកពី រាមាយណៈ ឡាវដែលគេស្គាល់ថា ព្ព្រះលក្ម្សណ៍និងព្រះរាម [pʰāʔ lāk pʰāʔ láːm]) សាតក ឬ ជាតក ។ រាមាយណៈត្រូវបានគេគិតថាត្រូវបានទទួលយកជាបន្តបន្ទាប់តាមរយៈខ្មែរ និងតាមសៀម ដែលទាំងពីរកើតចេញពីទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរបុរាណ។ [៥] វាត្រូវបានកែសម្រួលយ៉ាងឆាប់រហ័សទៅជាទម្រង់ខដែលស្រដៀងនឹងរឿងនិទានពុទ្ធសាសនា។ កំណែភាសាឡាវមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងរឿងរាមាយ៉ាណៈដើម។ ក្នុងការសម្របខ្លួនរបស់ឡាវ ក្រុងរាពណ៍ (ហៅថា រ៉ាផាន់ណាស៊ូ) ដើរតួសំខាន់ជាងវីរបុរសសំខាន់ៗគឺ រ៉ាម៉ា ឬប្រាឡាក់។ ឆ្ពោះទៅចុងបញ្ចប់នៃវីរភាពនេះ ស្វាវេទមន្ត ហនុមានសន្មតថាជាទម្រង់មនុស្ស។ ដូចដែលបានឃើញជាញឹកញាប់នៅក្នុងដំណើរការនៃការបង្កើតស្នាដៃអក្សរសាស្ត្រក្នុងស្រុក ព្រះលក្ម្សណ៍និងព្រះរាម ត្រូវបានផ្តល់ឱ្យនូវរសជាតិឡាវដោយឡែកដោយដាក់វានៅក្នុងការកំណត់របស់ឡាវ។ [៦] ជាឧទាហរណ៍ ប្រាឡាក់ប្រាឡាមបានតាំងកំណើតរបស់ រាម នៅ ជ្រលងទន្លេមេគង្គ ។ តាមទំនៀមទំលាប់របស់ជនជាតិលាវ ក្រុងរាពណ៍ កើតនៅ ប្រទេសកម្ពុជា ហើយការច្បាំងដ៏អស្ចារ្យបានកើតឡើងនៅតាមច្រាំងទន្លេមេគង្គ។ [៧] ឈុតឆាកផ្សេងទៀតបានមកពីរឿងព្រេង វីរភាពប្រវត្តិសាស្ត្រដូចជា ស៊ីន សាយ រឿងពីទេវកថាក្នុងស្រុក ឬព្រាហ្មណ៍ ឬការសម្របសម្រួលនៃរឿងពីប្រជាជាតិជុំវិញ។ របាំបុរាណឡាវមានទម្រង់សំខាន់ពីរគឺ ខោន និងល្ខោន។ នីមួយៗត្រូវបានអមដោយតន្ត្រីបុរាណឡាវ។
ខោន គឺជាល្ខោនខោលដែលមានរចនាបំផុតនៃរបាំ ឡាវ ដែលមានក្រុមអ្នករាំប្រុសស្រីក្នុងសំលៀកបំពាក់ដ៏ប្រណិត និងរបាំងមុខសម្តែងចលនាដ៏ប្រណិត ដែលបង្ហាញពីភាពបត់បែនដ៏អស្ចារ្យរបស់ពួកគេ និងទម្រង់របាំធម្មតាសម្រាប់ព្រះលក្ស្មណ៍និងព្រះរាម។ អ្នករាំម្នាក់ៗដើរតួជាតួអង្គក្នុងរឿង បើទោះជាការនិទានភាគច្រើនបានមកពីការច្រៀងបន្ទរទៅម្ខាងក៏ដោយ។ ល្ខោន របាំជាធម្មតាសម្តែងតែមនុស្សស្រីប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែអ្នករាំឡាខុនបុរសមិនស្គាល់អត្តសញ្ញាណទេ។ ជំនួសឱ្យអ្នករាំម្នាក់ៗបង្ហាញពីតួអង្គនីមួយៗ ដូចជារបាំ ខោន អ្នករាំធ្វើត្រាប់តាមឈុតឆាក និងព្រឹត្តិការណ៍ជាមួយគ្នា។ មានរបាំល្ខោនផ្សេងៗទៀតដែលសំដែងក្នុងប្រពៃណីល្ខោន។ [៨] ភ្លេងពិណពាទ្យ ប្រគុំដោយវង់ភ្លេងពិណពាទ្យ តាមទម្រង់ខ្មែរ ដើម។ តន្ត្រីករឆ្លងកាត់ការបណ្តុះបណ្តាលផ្ទាល់មាត់យ៉ាងទូលំទូលាយអស់រយៈពេលជាច្រើនខែ ដើម្បីធានាថាពួកគេមានការយល់ដឹងច្បាស់លាស់អំពីបំណែកនីមួយៗ ដោយមិនគិតពីប្រវែងរបស់វា និងការប្រែប្រួលដែលវារួមបញ្ចូល។ តន្ត្រីករជាច្រើនមានជំនាញក្នុងការលេងឧបករណ៍ជាច្រើននៅក្នុងក្រុម។ បច្ចុប្បន្ននេះ មានកម្មវិធីជំនួយក្នុងគោលបំណងចម្លងបំណែកទាំងនេះ ដើម្បីអភិរក្សប្រពៃណីតន្ត្រីនេះសម្រាប់មនុស្សជំនាន់ក្រោយ។ [៩]
ថ្វីត្បិតតែខ្វះក្បាច់រាំ ហ្នាំងតាលុង ឬ អាយ៉ងស្រមោល គឺជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់នៃប្រពៃណីល្ខោនរបស់ឡាវ។ ការសម្របខ្លួននៃអាយ៉ងស្រមោល វ៉ាយ៉ាង ម៉ាឡេបុរាណ ប៉ុន្តែមានអាយ៉ងជាច្រើនជំនួសឲ្យមេអាយ៉ងតែមួយ។ ការលេងអាយ៉ងស្រមោលគឺផ្អែកលើសាច់រឿង និងសាច់រឿងស្រដៀងនឹងរឿងភាគបុរាណផ្សេងទៀត ប៉ុន្តែអាចត្រូវបានអមដោយតន្ត្រីបុរាណ ឬឧបករណ៍ភ្លេងម៉មឡាំ ។ [១០]
ឡាំលាវ
កែប្រែរបាំប្រជាប្រិយ
កែប្រែឡាំហ្លួង (លីកៃ ឡាវ)
កែប្រែឯកសារយោង
កែប្រែ- ↑ ១,០ ១,១ Laos. (2001). Rubin, D., Pong C. S., Caturvedi, R., et al (ed.) World encyclopedia of contemporary theatre: Asia/Pacific. (Vol. III). New York, NY: Routlegde.
- ↑ Ray, N. (2007). Vietnam, cambodia, laos and the greater mekong. Oakland, California: Lonely Planet Publishers.
- ↑ ៣,០ ៣,១ Phounpadith, Sayasith. "La petite histoire de Nang Kêo" (PDF) (in បារាំង).
- ↑ "ຟ້ອນນາງແກ້ວ". Moladok ICH (in Lao).
ຟ້ອນນາງແກ້ວ ໄດ້ກໍາເນີດເກີດຂຶ້ນມາໃນສະໄໝເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ. ພະອົງໄດ້ນຳເອົາສາສະໜາພຸດ ແລະ ສິລະປະການຟ້ອນລຳຈາກຂະເໝນ ເຂົ້າມາເຜີຍແຜ່ ໃນເມືອງຊຽງດົງ-ຊຽງທອງ. ຟ້ອນນາງແກ້ວ ເປັນການຟ້ອນປະຈໍາພະລາຊະວັງ ເພື່ອຖວາຍເຈົ້າຟ້າງຸ່ມມະຫາຣາຊ ແຫຼ່ງຫຼ້າທໍຣະນີ ແລະ ມະເຫສີແກ້ວເກັງຍາ ເນື່ອງໃນໂອກາດຕ່າງໆ ເຊັ່ນ: ສະຫຼອງງານບຸນສໍາຄັນ, ແຂກຕ່າງປະເທດມາເຂົ້າເຝົ້າ, ເວລາສ້າງວັດວາອາຮາມ ສຳເລັດ. ເມື່ອກ່ອນ ເພີ່ນເອີ້ນການຟ້ອນນີ້ວ່າ "ນາງແກ້ວພົມມະຈາລີ" ຕໍ່ມາ ເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ ຈຶ່ງປ່ຽນຊື່ ຂອງການຟ້ອນ ຕາມພຣະນາມ ຂອງມະເຫສີນາງແກ້ວເກັງຍາ ເປັນ "ຟ້ອນນາງແກ້ວ" (ໝາຍເຖິງ ແກ້ວບໍລິສຸດ). ນັບແຕ່ນັ້ນມາ, ການຟ້ອນນາງແກ້ວ ເປັນສິລະປະ ຮີດຄອງປະເພນີ ທີ່ສວຍງາມ ເຊິ່ງຊາວຫຼວງພະບາງ ໄດ້ປົກປັກຮັກສາ ແລະ ສືບທອດຕໍ່ກັນມາ ຮອດປະຈຸບັນ.
{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ "The Ramayana in Southeast Asia: (2) Thailand and Laos". British library.
The Rama story is thought to have been known to the Thais since at least the 13th century. It was adopted from older Khmer sources, hence the similarity to the Khmer title Reamker.
- ↑ "Phra Lak Phra Lam, The Localised Ramayana". Asian traditional dance and theatre.
- ↑ "How Hanuman became Houliman". Business standard.
It is interesting to note that the Phra Lak Phra Lam states that Ram was born in the Mekong valley. According to Sahai, it draws cultural parallels between the Ganges and Mekong. As per the Laotian version, Ravana was born in Cambodia and the great war was fought on the banks of Mekong.
- ↑ Brandon, J. R. (1993). The cambridge guide to asian theatre. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
- ↑ "The musicians". Phralak Phralam.
- ↑ B., Rachel, Lam, M. B., Cullen, A. et al (2007). World and its peoples: eastern and southern asia. Tarrytown, NY: Marshall Cavendish Corp.