អក្សរខម
[[ไฟล์:Lolei10.jpg|ស្តាំ|រូបភាពតូច| សិលាចារឹក អក្សរខ្មែរបុរាណ នៅឯសសរស្តម្ភនៅក្នុងប្រាសាទលលៃ]]
អក្សរខម (อักษรขอม) គឺជាអក្សរ ខ្មែរ បុរាណដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងមកពី អក្សរ បល្លវ ក្រោយមក និង អក្សរ បល្លវ ម្តងទៀត [១] គឺជាអក្សររបស់រាជវង្ស បល្លវ ក្នុងប្រទេសឥណ្ឌាខាងត្បូង។ បន្ទាប់ពីបានទាក់ទងជាមួយតំបន់ អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ពួកគេបានបញ្ជូនវប្បធម៌របស់ពួកគេ រួមទាំងអក្ខរក្រម បល្លវ ដល់ប្រជាជនដែលរស់នៅក្នុងតំបន់នេះផងដែរ។ អក្សរ បល្លវ មានប្រជាប្រិយភាពយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងតំបន់នេះ។ ហើយមានការវិវត្តន៍ពីអក្សរ បល្លវ ទៅជាអក្សរ បល្លវ ។ ហើយចែកចេញជាពីរផ្នែកធំៗ គឺ អក្សរមនបុរាណ និង អក្សរខមបុរាណ
អក្សរខ្មែរសម័យបុរាណត្រូវបានគេប្រើនៅក្នុងនគរផ្សេងៗនៅត្រើយម្ខាង នៃដងទន្លេមេគង្គ ចាប់តាំងពីសម័យ ក្រុងអង្គរមកម្ល៉េះ និងជាគំរូនៃ អក្ខរក្រមថៃ និង អក្ខរក្រមខ្មែរបច្ចុប្បន្ន។
ភាពប្លែកនៃអក្សរខ្មែរគឺអក្សរខ្លះនៃអក្សរបល្លវត្រូវបានប្តូរទៅជាអក្សរសុខ ឬព្រឿង។ អក្សរនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងពីរទិស គឺជាអក្សរខ្មែរនៅ ប្រទេសថៃ (ប្រើសម្រាប់សរសេរ ភាសាថៃ បាលី និងខ្មែរ ) និងអក្សរខ្មែរក្នុង កម្ពុជា (ប្រើសម្រាប់សរសេរភាសាខ្មែរ និងបាលី)
អក្សរខ្មែរនៅប្រទេសថៃ
កែប្រែបានរកឃើញភស្តុតាងនៃការប្រើប្រាស់ អក្សរខ្មែរ បុរាណដើម្បីសរសេរ សំស្រ្កឹត និងខ្មែរនៅភូមិភាគឦសាន កណ្តាល និងភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ន។ ចន្លោះពីសតវត្សទី៩ និងទី១១ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី គ្មានឯកសារបុរាណដូចជាសិលាចារឹកដែលប្រើអក្សរខ្មែរបុរាណនឹងត្រូវបានរកឃើញឡើយ។ នៅតំបន់ភាគខាងជើងចាប់ពី ខេត្តតាក ឡើងលើ ភស្តុតាងស្រដៀងគ្នានេះរួមមាន ទីតាំងបុរាណហៅថា ប្រាសាទថ្ម ប្រាសាទឥដ្ឋ និង ប្រាង្គ បែបខ្មែរបុរាណ ដែលមានគ្រប់ទិសទីក្នុងភូមិភាគឦសាន កណ្តាល និងភាគខាងត្បូង ប៉ុន្តែមិនដែលឃើញនៅតំបន់ភាគខាងជើងទេ។
នៅប្រទេសថៃ អក្សរខ្មែរត្រូវបានចាត់ទុកថាពិសិដ្ឋ។ ភាគច្រើនប្រើក្នុងការងារសាសនា។ អក្សរខ្មែរដែលប្រើសម្រាប់សរសេរជាភាសាបាលីហៅថា អក្សរបាលីខ្មែរ អក្សរថៃហៅថា អក្សរខម-ថៃ ដែលមានអក្ខរក្រមខុសពីអក្សរខ្មែរដទៃទៀត ដោយអក្សរថៃ។ ចំណែកអក្សរបាលីខ្មែរវិញបានបន្តប្រើសម្រាប់សរសេរភាសាបាលីដដែល។ ថ្វីត្បិតតែអក្ខរក្រមថៃ និង អក្ខរក្រម អរិយកះ ត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីសរសេរភាសាបាលីក៏ដោយ។ អក្សរខម-បាលីត្រូវបានលុបចោលនៅសម័យនោះ។ ព្រះបាទ ជូឡាឡុងកន ព្រះអង្គបានបង្កើតព្រះត្រៃបិដកសៀមរាម ហើយប្រើអក្សរថៃជំនួសវិញ។ ដូច្នេះ ការសិក្សាព្រះត្រៃបិដកតាមរយៈអក្សរខ្មែរត្រូវបានលុបចោលដោយស្វ័យប្រវត្តិ។
ប្រភេទ
កែប្រែទម្រង់ អក្សរខ្មែរ ក្នុងប្រទេសថៃ ទាំងខ្មែរថៃ និងខ្មែរបាលី អាចចែកចេញជា ៣ ប្រភេទ៖
- ការសរសេរអក្សរផ្ចង់គឺរាងចតុកោណកែង និងរាងមូល ប្រើសម្រាប់សរសេរគម្ពីរសាសនា។
- លិខិតចូលនិវត្តន៍ វាជាអង្កត់ទ្រូង បត់ស្តាំ ប្រើដើម្បីកត់ត្រាការពន្យល់។ ឬសរសេរអក្សរ
- អក្សរខ្មែរ oblique ឬ ចែម ខេម ស្រដៀងនឹងអក្សរខ្មែរអក្សរឆៀង រាងស្រៈ និងស្រៈផ្សំគឺខុសគ្នាពីពីរខាងលើ។
- ↑ กรมศิลปากร, หอสมุดแห่งชาติ. (2529). จารึกในประเทศไทย เล่ม ๔ : อักษรขอม พุทธศตวรรษที่ ๑๗-๑๘. กรุงเทพฯ: ภาพพิมพ์. หน้า 13. ISBN 974-7920-74-3