វ្រះបាទជយវម៌្មទី៥ (ជ័យពម៌ទី៥) រជ្ជកាល (គ.ស ៩៦៨-១០០១) គឺជាក្សត្រមួយអង្គនៃកម្វុជទេឝ ព្រះនាមពេញ ធូលីវ្រះបាទ ធូលីជេងវ្រះកម្រតេង អញឝ្រីជយវម៌្មទេវ (ធូលីព្រះបាទ ធូលីជើងព្រះគម្ដែង អញស្រីជ័យពម៌ទេព)។ ព្រះអង្គកសាងបង្ហើយប្រាសាទកែវតាកែវ។ រាជគ្រូព្រាហ្មណ៍យជ្ញវរាហ។ រាជបុរោហិតព្រាហ្មណ៍ ស្តេងអញ ឝិវាចាយ៌្យ ជាចៅរបស់ព្រាហ្មណ៍អាត្មឝិវ។ ក្រោយ​ពី​វ្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២ ទ្រង់​សោយ​ទិវង្គត​ទៅ ព្រះរាជបុត្រ​របស់​ព្រះអង្គ​ដែល​ទ្រង់​នៅ​មាន​វ័យ​ក្មេង​ណាស់​នៅ​ឡើយ ទ្រង់​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ស្នង​ព្រះអង្គ ដែល​មាន​ព្រះនាម​ក្នុង​រាជ្យ​ថា វ្រះបាទ​ជយវម៌្មទី៥។ ក៏ប៉ុន្តែប្រហែល ៦​ ឆ្នាំ​ក្រោយ ទើប​ព្រះអង្គ​កាន់​អំណាច​ពិត​ប្រាកដ។ វ្រះបាទ​ជយវម៌្មទី៥ ទ្រង់​ជា​ស្ដេច​ដែល​មាន​ចំណេះ​វិជ្ជា​ជ្រៅជ្រះ ដោយ​បាន​ទទួល​ការ​អប់រំ​ពី​សំណាក់​ព្រះ​គ្រូ​បាធ្យាយ​ព្រះអង្គគឺ​ព្រាហ្មណ៍យជ្ញវរាហ ហើយ​ទ្រង់​មាន​ព្រះទ័យ​សន្តោស​ប្រោសប្រណី និង​យុត្តិធម៌​ណាស់។

ជយវម៌្មទី៥
វ្រះបាទ
រជ្ជកាល៩៦៨-១០០១
រាជ្យមុនរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២
រាជ្យបន្តឧទយាទិត្យវម៌្មទី១
ស្វាមី/មហេសីមិនស្គាល់
សន្តតិវង្សកៅណ្ឌិន្យ
បិតារាជេន្ទ្រវម៌្មទី២
មាតាមាតាបងប្អូនជាមួយមាតា ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១

ថ្វី​ត្បិត​តែ​ព្រះអង្គ និង​មន្ត្រី​ជាន់​ខ្ពស់​មួយ​ចំនួន​កាន់​សាសនា​ព្រះ​ឝិវ ក៏ប៉ុន្តែ​រជ្ជកាល​នេះ​ក៏​ដូច​ជា​រជ្ជកាល​មុនៗ​ដែរ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​បាន​ជួយ​ឧបត្ថម្ភ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា ដូចជា​ទ្រង់​បាន​បញ្ជា​អោយ​មន្ត្រី​ជាន់​ខ្ពស់​របស់​ព្រះអង្គ​ម្នាក់​ឈ្មោះ គតិ ខិតខំ​ខ្នះខ្នែង​ជួសជុល និង​កសាង​បន្ថែម​ថ្មី​នូវ​ព្រះពុទ្ធ​បដិមា​ជាច្រើន ហើយ​បាន​ជាវ​ពី​បរទេស​នូវ​ក្បួន​ខ្នាត​គម្ពីរ​ដីកា​ផ្សេងៗ​ខាង​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​មហាយាន ថែម​ទៀត​ផង។

ក្នុង​រជ្ជកាល​របស់​ព្រះអង្គ វ្រះបាទ​ជយវម៌្មទី៥ ទ្រង់​បាន​កសាង​ប្រាសាទ​តាកែវ ដែល​ចាត់​ទុក​ថា ជា​ភ្នំ​ហេមគីរី នៅ​ចំ​កណ្ដាល​ក្រុង​ថ្មី ជយេន្ទ្រនគរី ដែល​ព្រះអង្គ​ទ្រង់​បាន​បង្កើត​ឡើង។ ឯ​ព្រះ​គ្រូ​យជ្ញវរាហវិញ បាន​បង្កើត​ស្នាដៃ​ដ៏​ប្រណីត​បន្ទាយស្រី​ផង​ដែរ។ វ្រះបាទ​ជយវម៌្មទី៥ ទ្រង់​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ ​៩៦៨ ហើយ​សោយ​ទិវង្គត​នៅ​ឆ្នាំ​ ១០០១ ដែល​មាន​ព្រះ​មរណនាម​ថា វ្រះបាទបរមវិរលោក (ព្រះបាទបរមវីរលោក)។ (បើរាប់ទាំងស្ទួនដល់ទៅបីអង្គ ទ្រង់ត្រូវលេខរៀងថា ជយវម៌្មទី៨) [១]

ប៉ុន្មានឆ្នាំដំបូង កែប្រែ

ជយវម៌្មទី៥ បានស្នងរាជ្យបន្តពីព្រះបិតាទ្រង់ រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២ នៅពេលនោះព្រះអង្គមានព្រះជន្មត្រឹមតែដប់វស្សា។ កំឡុងប៉ុន្មានឆ្នាំដំបូង ពួកមន្ត្រីក្នុងរាជវាំងនេះបានត្រួតពិនិត្យព្រះរាជកិច្ច។ ទ្រង់បានសិក្សាក្រោមបង្គាប់ព្រះរាជគ្រូដ៏សំបូរទៅដោយចំណេះដឹងមួយរូបគឺ យជ្ញវរាហ ជាព្រះនត្តានៃវ្រះបាទហឝ៌វម៌្មទី១។ យជ្ញវរាហជាអ្នកប្រាជ្ញដ៏ខ្លាំងពូកែ ដូច្នេះទ្រង់គឺជា "អ្នកទីមួយដែលមានចំណេះដឹងអំពីពុទ្ធសាសនា វេជ្ជសាស្ត្រ និង តារាសាស្ត្រ" [២] និងនៅឆ្នាំ ៩៦៧ ទ្រង់បានកសាងប្រាសាទបន្ទាយស្រី ចាត់ទុកថាជារតនវត្ថុនៃសិល្បៈខ្មែរដោយសារសោភ័ណភាពដ៏ស្រស់ស្អាត និង ចំលាក់លៀនរាក់ៗ។ នៅពេលជយវម៌្មមានព្រះជន្មបានដប់ប្រាំពីរវស្សា ទ្រង់បានចាប់ផ្ដើមការសាងសំណង់ទីកន្លែងសក្ការៈបូជារដ្ឋរបស់ព្រះអង្គគឺ ប្រាសាទតាកែវ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ព្រឹត្តិការណ៍ដែលមិនអាចស្មានទុកបាន បានកើតឡើងនៅពេលនោះគឺមហាគ្រឹះត្រូវបានបាញ់ដោយរន្ទះបាញ់កំឡុងពេលសាងសង់។ រឿងនេះវាបាននាំមកនូវប្រផ្នូលអាក្រក់ ពួកព្រាហ្មណ៍នៅក្នុងរាជវាំងបានធ្វើពិធីបណ្ដេញព្រាយបិសាច ក្រោយមក ថ្ម និងដំរីត្រូវបាននាំយកមកដើម្បីបញ្ចប់ការងារសាងសង់នេះ ផ្ទុយទៅវិញវាមិនបានសំរេចបង្ហើយនៅឡើយ។ សំណង់នេះត្រូវបានគេបន្សល់ទុកដោយមិនទាន់បានបញ្ចប់។[៣]

ពង្សាវលី កែប្រែ

ពួកឥស្សរជនដឹកនាំប្រទេស កែប្រែ

គ្រួសារអភិជនបានគ្រប់គ្រងព្រះរាជវាំងរបស់ជយវម៌្មទី៥។ លោកប៊្រិហ្គស៍ សរសេរថា "ទំនងជាមិនមានរជ្ជកាលណាក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរបុរាណដែលនៅក្នុងនោះពួកមន្ត្រី អ្នកប្រាជ្ញ និង អ្នកមានបុណ្យសក្ដិជាច្រើនត្រូវបានគេវែកញែកក្នុងសិលាចារឹកជាច្រើន។"[៤] អាត្មឝិវបានធ្វើការបំរើក្រោមរាជ្យព្រះមហាក្សត្រអង្គមុនពីរអង្គជា រាជបុរោហិត និង មហាព្រាហ្មណ៍។ និងនរាយណ៍ ក៏បានបំរើក្រោមរាជ្យវ្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២ជា ហោត្រ របស់ទ្រង់ ក៏ជាព្រាហ្មណ៍ជាន់ខ្ពស់មួយរូបដែរ។ យ៉ាងណាក្ដី គ្រួសារគ្រប់គ្រងដ៏មានឥទ្ធិពល និង អំណាចបំផុតក្នុងចំណោមគ្រួសារទាំងអស់នោះគឺត្រកូលសប្តទេវកុលដែលបានពិនិត្យចាត់ចែងរាជកិច្ចភាគច្រើនបំផុត។ គួរអោយចាប់អារម្មណ៍ដែលនោះ ត្រកូលនេះក៏បានជួយជ្រោមជ្រែងវ្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី១ ឈោងយកអំណាចបាននៅឆ្នាំ ១០០២។

ប្រាសាទ កែប្រែ

  • ប្រាសាទភិមានអាកាស កសាងនៅចុងស.វ ទី១០ និងដើមស.វទី១១ នៃគ.ស ឧទ្ទិសដល់សាសនាព្រហ្មញ្ញ ប្រាសាទព្រះពិធូរមានទីតាំងជាប់ប្រាសាទបាយ័ន ក្រោយលានប្រជល់ដំរី
  • ប្រាសាទ​ឃ្លាំង​ខាងជើង​កសាងឡើង​នៅ​សតវត្ស​ទី១០ ដោយ​វ្រះបាទ​ជយ​វម៌្មទី៥។ ក្រៅពី​ប្រាសាទ​ទាំងពីរ​ដែល​ឋិត​ក្នុង​រចនាបថ​ឃ្លាំង នៅមាន​ប្រាសាទ​ផ្សេងទៀត​ដូចជា​ប្រាសាទភិមានអាកាស និង​ប្រាសាទតាកែវ​ក៏​ឋិត​ក្នុង​រចនាបថ​ឃ្លាំង​ផងដែរ។ ឃ្លាំង​មានន័យថា​ជា​បន្ទប់​សំរាប់​ផ្ទុក​នូវសំភារៈផ្សេងៗ ក៏ប៉ុន្តែ​ប្រាសាទ​នេះ​មិនមែន​ជាឃ្លាំង​ផ្ទុក​ដូច​ឈ្មោះ​នោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ តាម​ការសិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ​បានបង្ហាញ​ថា ទីនេះ​ទំនងជា​កន្លែង​សំរាប់​ទទួលភ្ញៀវ​របស់​ព្រះមហាក្សត្រដូចជា​ពួក​អភិជន ឬ​ជនបរទេស​ជាដើម។ ប្រាសាទ​ឃ្លាំង​ខាងជើង​កាលដើមឡើយ​ក្នុង​រាជ​វ្រះបាទ​រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២ សាងសង់ឡើង​ពី​ឈើ ប៉ុន្តែ​ត្រូវ​រុះរើ​ជួសជុល​ពី​ថ្មភក់​វិញ​ម្ដង​ដោយ​វ្រះបាទ​ជយវម៌្មទី៥ មុន​ការសាងសង់​ប្រាសាទ​ឃ្លាំងខាងត្បូង។ ក្រោយ​ពីវ្រះបាទ​ជយវម៌្មទី៥ ទ្រង់​សោយ​ទិវង្គត​ទៅ ក្មួយ​ខាង​ព្រះ​មាតា​របស់​ព្រះអង្គ​ព្រះនាម​ឧទយាទិត្យាវម៌្មទី១ ទ្រង់​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ស្នង​ព្រះអង្គ។ ប៉ុន្តែ​វ្រះបាទ​ឧទយាទិត្យាវម៌្មទី១ សោយរាជ្យ​បាន​តែ​ប៉ុន្មាន​ខែ​ប៉ុណ្ណោះ ព្រះអង្គ​ក៏​ទ្រង់​ដាក់​រាជ្យ ឬ​ក៏​ទ្រង់​សោយ​ទិវង្គត​ទៅ​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​ ១០០២។ ក្រោយ​ពី​ពេល​នោះ​មក សង្គ្រាម​ស៊ីវិល​មួយ​ក៏​បាន​ផ្ទុះ​ឡើង​មាន​រយៈពេល ៩ ​ឆ្នាំ។
  • ប្រាសាទបន្ទាយស្រី បានសាង​ឡើង​ដោយ​មុខ​មន្ត្រីមួយ​រូប​ឈ្មោះ យជ្ញវរាហ ​ដែល​មាន​ងារ​ជា "ព្រះ​គ្រូ" នៃ​វ្រះ​បាទ​រាជេន្ទ្រវម៌្ម ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀតនៃ​វ្រះ​បាទ​ជយវម៌្មទី៥ ដែល​ជា​ព្រះ​រាជ​បុត្រ​ផង​។ ស្នា​ដៃ​នេះ​មានប្អូន​ប្រុស​ម្នាក់ ​និង​ប្អូន​ស្រី​ម្នាក់​ទៀត​របស់​គាត់​មក ​រួម​ចំណែក​ដែរ។ ប្រាសាទ​នេះ ផ្ដើម​សាង​ឡើង​នៅ​គ.ស ៩៦៧ ដើម្បី​ឧទ្ទិស​ទៅ​ដល់​ព្រះ​ឦឝ្វរ ដែល​មាន​នាម​ពិសេស​ថា "ត្រីភុវតមហេឝ្វរ" ។ ចំលាក់ក្បូរ​ក្បាច់​រចនា​នៅ​ទីនោះ​មាន​ភាព​លំអិត​ខ្លាំង​ណាស់ ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ឯង​រាល់​គ្នា​និយម​ហៅ​ប្រាសាទ​នេះ​ថា​ជា​ "អលង្ការ​ដ៏​ប្រណិត​នៃ​សិល្បៈ​ខ្មែរ​"។

[៥]

ការផុសឡើងនៃពុទ្ធសាសនាមហាយាន: ការផុសឡើងនៃអំណាចស្ត្រី កែប្រែ

ទោះបីយ៉ាងណា ជយវម៌្មទី៥គឺជាអ្នកឝៃវ ព្រះអង្គក៏មានការសណ្ដោសប្រណីយ៉ាងខ្លាំងចំពោះពុទ្ធសាសនាដែរ។ និងនៅក្រោមរជ្ជកាលរបស់ទ្រង់ ពុទ្ធសាសនាបានរុងរឿងរីកចំរើន។ កិរ្តិបណ្ឌិត មន្ត្រីពុទ្ធសាសនារបស់ទ្រង់ បាននាំយកអត្ថបទបុរាណពីដែនដីបរទេសចូលមកកម្ពុជទេឝ យ៉ាងណាក្ដីវាមិនបាននៅគង់វង្សទេ។ ទ្រង់មិនតែប៉ុណ្ណោះបានបង្គាប់បញ្ជាដល់បព្វជិតទាំងនោះឱ្យប្រើអ្នកសូត្រមន្តពុទ្ធសាសនាសូត្រមន្តដូចខាងព្រហ្មញ្ញសាសនាកំឡុងពេលធ្វើពិធីសាសនា។

ព្រះពុទ្ធបង្រៀនឱ្យមានមេត្តាធម៌ចំពោះសព្វសត្វទាំងឡាយ និង ការងើបឡើងនៃពុទ្ធសាសនាកំឡុងរជ្ជកាលជយវម៌្មទី៥ ក៏បាននាំឱ្យស្ត្រីឈានដល់មុខតំណែងខ្ពង់ខ្ពស់ជាច្រើន។ ជហវី ប្អូនស្រីនៃយជ្ញវរាហ បានជួយរៃអង្គាសថវិកាដើម្បីការសាងសង់បន្ទាយស្រី ដែលពេលនោះប្រាសាទនេះមិនបានកសាងឡើងដោយព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះឡើយ។ ប្រាណស្ថិតនៅក្នុងគ្រួសារសប្តទេវកុលគឺជាទីប្រឹក្សាជាទីទុកចិត្តរបស់ព្រះអង្គ។ "ស្មេរចិនកោតសរសើរដល់ស្ត្រីនៅកម្វុជទេឝចំពោះចំណេះវិជ្ជាខាងហោរាសាស្ត្រ និង រាជការរបស់ខ្លួន និងនិយាយថាស្ត្រីក្នុងខត្តិយវង្សជួនកាលបានកាន់តំណែងនយោបាយ រួមមានជាចៅក្រមទៀតផង។" [៤]

បច្ឆាមរណនាម កែប្រែ

រជ្ជកាលរបស់ជយវម៌្មទី៥ បានបន្តអស់រយៈពេលប្រហែល ៣០ ឆ្នាំ និងនគររបស់ទ្រង់មានសន្តិភាព និង រុងរឿង។ ទ្រង់បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ១០០១ និងទទួលបានបច្ឆាមរណនាម វ្រះបាទបរមវិរលោក

គោរម្យងារសំរាប់រាជ្យ
មុនដោយ
រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២
ចក្រវរ្តិននៃកម្វុជទេឝ
៩៦៨–១០០១
តដោយ
ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១

កំណត់ កែប្រែ

  1. http://www.rfa.org/khmer/news/history/activities-of-kings-during-angkor-04232014030656.html
  2. Briggs, The Ancient Khmer Empirep. 134
  3. Higham, The angkor Civilization p. 79
  4. ៤,០ ៤,១ Briggs, The Ancient Khmer Empire p. 135
  5. "ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ". Archived from the original on 2013-04-07. Retrieved 2018-06-07.

ឯកសារយោង កែប្រែ

  • Briggs, Lawrence Palmer. The Ancient Khmer Empire. Transactions of the American Philosophical Society 1951.
  • Higham, Charles. The Civilization of Angkor. University of California Press 2001.