ព្រះប្រាង្គសាមយ៉ត
ព្រះប្រាង្គសាមយ៉ត ខេត្តលបបុរី វាជាទីតាំងបុរាណ និង កន្លែងទេសចរណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រ និងបុរាណវត្ថុដ៏សំខាន់មួយរបស់ ខេត្តលបបុរី ជាប្រាសាទបុរាណខ្មែរក្នុង រចនាបថបាយ័ន រចនាសម្ព័ន្ធធ្វើអំពី ថ្មបាយក្រៀម តុបតែងដោយចម្លាក់។ សាងសង់ក្នុងរជ្ជកាល ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ធ្វើជាទីសក្ការបូជាពុទ្ធសាសនាក្នុងសាសនា ចក្រយាន នៅទីក្រុង លវោ ឬ លពបុរី ដែលនៅពេលនោះជារាជធានីនៃ អាណាចក្រខ្មែរ ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រាសាទបុរាណខ្មែរយ៉ាងពេញលេញ។ ជាមួយនឹងសិល្បៈ និងវប្បធម៌ខ្មែរបុរាណដែលនៅដដែល និងជាប្រភពនៃការសិក្សាប្រវត្តិសាស្ត្ររហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។
| ប្រាង្គសាមយ៉ត | |
|---|---|
 ប្រាង្គសាមយ៉ត | |
| ព័ត៌មានទូទៅ | |
| រចនាបទស្ថាបត្យកម្ម | រចនាបថបាយ័ន |
| ទីតាំង | ក្រុងលពបុរី ខេត្តលពបុរី ប្រទេសថៃ |
ទីតាំងនិងលក្ខណៈ
កែប្រែស្ថិតនៅ ឃុំថាហិន មឿងលបបុរី ខេត្តលបបុរី នៅលើពំនូកខាងលិចផ្លូវរថភ្លើង ក្បែរ សាលព្រះកាន មានប្រាសាទថ្មបាយក្រៀមចំនួនបី តាមរចនាបថខ្មែរ តភ្ជាប់គ្នាដោយក្រសាំងមុក។ នៅក្នុងតំបន់ក្រៅពីប្រាសាទទាំងបីនេះ នៅត្រើយខាងកើតនៃប្រាសាទធំ មានការបន្ថែមប្រាសាទឥដ្ឋ និងបាយអ ដែលតភ្ជាប់នឹងប្រាសាទធំ តម្កល់ព្រះពុទ្ធរូបក្នុងរជ្ជកាល ព្រះបាទ ណារៃ មហាក្សត្រ (សោយរាជ្យ ១៦៥៦-១៦៨៨)
កត់ត្រា
កែប្រែនាយកដ្ឋានសិល្បៈបានប្រកាសចុះបញ្ជីជារមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រនៅថ្ងៃទី២ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៨។ ឆ្នាំ 1936 និងបានកំណត់ផ្ទៃដីមានផ្ទៃដីប្រមាណ 3 រ៉ៃ 2 ង៉ាន់ 54 ការ៉េ តាមផ្នែកទី 7 នៃច្បាប់បូរាណជាតិ វត្ថុបុរាណ វត្ថុសិល្បៈ និងសារមន្ទីរ ថ្ងៃទី ៤ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៩៦១ និង ២០០២ [១]
លក្ខណៈស្ថាបត្យកម្ម
កែប្រែ
មាន ប្រាសាទខ្មែរ ចំនួន ៣ ទិសខាងជើង-ត្បូង។ ប្រាសាទបែរមុខទៅទិសខាងកើត ប្រាង្គសំខាន់មានកម្ពស់ខ្ពស់ជាងប្រាសាទពីរផ្សេងទៀត រចនាសម្ព័ន្ធប្រាសាទធ្វើពី ថ្មបាយក្រៀម និងបាយអ។ ដែលជាលក្ខណៈនៃស្ថាបត្យកម្មនៅសម័យនោះ។ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ និយមប្រើថ្មបាយក្រៀមធ្វើជាសម្ភារៈសំណង់ ដូចជា ប្រាង្គព្រហ្ម នៅ ប្រាសាទភិម៉ៃ ខេត្តនគររាជសីមា , ប្រាសាទ កំពែងលែង ខេត្តពេជ្របុរី សង់ជាប្រាសាទថ្មបាយក្រៀមចំនួន៣ ដែលរៀបចំដូចព្រះប្រាង្គសាមយ៉ត និងប្រាង្គកណ្តាលនៃ វត្តព្រះពាយហ្លួង ខេត្តសុខោទ័យ ជាដើម។
លំនាំតុបតែង
កែប្រែកំពូលឬ សិខរ ធ្វើអំពីថ្មភក់ ហើយមានរាងជាផ្កាឈូកឡើងលើជាបីស្រទាប់ នៅជាប់នឹងមានរង្វាស់បីនៅសងខាង និងជ្រុងតុបតែងដោយផ្កាធ្វើពីថ្មបាយក្រៀម។ ហើយខ្លះទៀតធ្វើពីរូបចម្លាក់មនុស្សឈរក្នុងផ្ទះកញ្ចក់។ ចំណែកជាន់ទី៤ដើមដែលលើកឡើងទាំង៤ទិសនោះនឹងមានចម្លាក់អាទិទេពជារបស់ទិស និងផ្នែកខាងក្រោមដូចជាព្រះឥន្ទ្រជិះដំរីអេរ៉ាវ៉ាន់នៅទិសខាងកើត វរុណជិះសត្វស្វា ចាត់តាំងទៅខាងលិច ព្រះកុវេរ នៅខាងជើង និងព្រះយម នៅភាគខាងត្បូង នាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ នៅសល់តែផ្នែកខ្លះប៉ុណ្ណោះ។ ដំបូលក្រសាំងមុខមានលម្អដោយថ្មបាយក្រៀម បង្កើតជារូបព្រះពុទ្ធគង់ក្នុងសមិទ្ធិក្នុងផ្ទះកញ្ចក់បច្ចុប្បន្នខូចខាតទាំងអស់។
Idols in Phra Prang Sam Yot
កែប្រែ
ពីភស្តុតាងរូបថតដំបូងបំផុតនៅពេលនេះ វាត្រូវបានថតនៅឆ្នាំ 1908-1933 ដោយ Reginald S. Le May ដែលជាអ្នកប្រវត្តិសាស្រ្តសិល្បៈ និងអ្នកការទូតអង់គ្លេស ដែលបានបម្រើការនៅប្រទេសសៀម (នៅពេលនោះ) បានធ្វើឱ្យវាដឹងថាដើមឡើយនៅក្នុងកណ្ដាល នោះមានរូបព្រះពុទ្ធនាគប្រក់ថ្មភក់ (លេខ ២៨៣១) ។ សព្វថ្ងៃរូបនេះត្រូវបានរក្សាទុកនៅសារមន្ទីរជាតិ។ ស្តេចណារ៉ៃ ពីទម្រង់នៃប្រាសាទព្រះពុទ្ធចំនួន ៣ ដែលត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងក្រុមប្រាង្គសំខាន់នៃវត្តហ្លួងបុរាណ។ ខេត្ត អយុធ្យា ឬអ្វីដែលគេនិយមហៅថា "ព្រះពិម្ព រត្នត្រ័យមហាយាន" ធ្វើឱ្យគេស្គាល់តាមវិធីមួយទៀត ដើមឡើយ នៅខាងក្នុងប្រាសាទចម្បងរបស់ព្រះប្រាង្គសាមយ៉ត គឺជារូបព្រះពុទ្ធនាគប្រក់។ ហើយប្រហែលជាធ្លាប់បានតម្កល់ព្រះពោធិសត្វ អវលោកេស្វរៈ នៅក្នុងប្រាង្គខាងត្បូង និងប្រាជ្ញាបារមិតានិងប្រាង្គភាគខាងជើង។ ដូចដែលបានបង្ហាញនៅលើរូបព្រះពុទ្យយសត្រូវបានបង្កើតឡើងក្រោមជំនឿនៃព្រះពុទ្ធសាសនា មហាយានពីខ្មែរ [2] ។
សម្រាប់រូបព្រះដទៃទៀតរួមមាន ព្រះអាទ ិព្រះពុទ្ធ ឬ ព្រះមហាវៃរោចន ដែលជាព្រះពុទ្ធទីប្រាំមួយនៃព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងអាណាចក្រខ្មែរហៅថា ព្រះវជ្រសត្វ [២] :105ក្នុង សិល្បៈខ្មែរ គេនិយមបង្កើតរូបព្រះពុទ្ធនាគព័ន្ធ។ ចំពោះព្រះ អវលោកេស្វរៈ ដែលជាឈ្មោះដែលមាននៅក្នុងសិលាចារឹកខ្មែរ គេប្រើសំដៅលើព្រះពោធិសត្វ អវលោកិតេស្វារ ដែលជាបុគ្គលនៃសេចក្តីមេត្តាករុណា និងជានិមិត្តរូបនៃឧបាយ និងព្រះនាង ប្រាជ្ញបារមិតា ។ ទេវនារីដែលជានិមិត្តរូបនៃប្រាជ្ញាដ៏អស្ចារ្យ គឺជាបុគ្គលរបស់ Prajnaparamita Sutta, រូបព្រះទាំង ៣ នេះត្រូវបានគេនិយមបង្កើតក្នុងរជ្ជកាល ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលប្រតិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនា វចនានុក្រម ពួកគេបង្កើតជាអត្ថន័យទស្សនវិជ្ជារបស់ពុទ្ធសាសនា ពោលគឺព្រះ លោកេស្វរ តំណាងឱ្យល្បិច ឬវិធីសាស្រ្តដ៏ឈ្លាសវៃដែលប្រើដើម្បីដោះសោចំណេះដឹងនៃ ប្រាជ្ញ ឬប្រាជ្ញាដែលតំណាងដោយ ប្រាជ្ញបារមិតា ដែលនឹងនាំទៅដល់ព្រះពុទ្ធ ដែលតំណាងដោយ ព្រះវជ្រសត្វ។
ចំណែករូបព្រះដទៃទៀតដែលគេរកឃើញនៅប្រាសាទប្រាង្គសាមយ៉ត។ ភាគច្រើនជាព្រះពុទ្ធបបដិមានាគប្រក ដែល នាយកដ្ឋានវិចិត្រសិល្បៈ បាននាំយកមកតម្កល់ទុកនៅទីនោះ សារមន្ទីរជាតិ ណារៃ រាជនីវេត ខេត្តលបបុរី
ឥទ្ធិពលសាសនា និងនយោបាយ
កែប្រែតាមភ័ស្តុតាងដែលបង្ហាញនោះ ព្រះប្រាង្គសំយ៉ុតត្រូវបានគេកសាងឡើងជាទីសក្ការបូជាព្រះពុទ្ធសាសនានៅក្នុងការគោរពវជ្រយានព្រះនៃលវោ គេនិយាយអំពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ថា ក្រោយពីសោយរាជ្យបាន១០ឆ្នាំ ទ្រង់បានធ្វើរូបព្រះចំនួន២០៤០០រូបធ្វើពីមាស ប្រាក់ សំរឹទ្ធ និងថ្ម ដើម្បីបញ្ជូនទៅកាន់ទីក្រុងនានាក្នុងនគររបស់ទ្រង់ ហើយបានបញ្ជូនឱ្យទៅទទួលជ័យជំនៈរបស់ព្រះពុទ្ធមហានាថ ដែលជាព្រះពុទ្ធរូបនាគប្រកចំនួន ២៣ អង្គទៀតដែលតម្កល់នៅតាមទីក្រុងធំៗក្នុងព្រះរាជាណាចក្រ ដូចជានៅ “លវោទយបុរ” (ខេត្តលបបុរី) “សុវណ៌បុរៈ” (ខេត្តសុវណ្ណបុរី) “សាម្វូកបដ្ដនម” (ជាទីក្រុងមួយនៅភូមិភាគកណ្តាលនៃប្រទេសថៃ) “ជយរាជបុរី។ ” (ខេត្ត រាជបុរី) “ជយសិង្ហបុរី” (ក្រុង សិង្ហ ខេត្តកញ្ជនបុរី) “ជយវជ្របុរី” (ខេត្តពេជ្របុរីខេត្តភ) សម័យនោះទលវោ ុងឡៅវូ ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ ក៏មានកិត្តិនាមថា ជាក្រុងស្តេចនៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ដូចមាននៅក្នុងសិលាចារឹកអាណាចក្រខ្មែរ៖ ព្រះអង្គម្ចាស់ ឥន្ទ្រវរ្ម័ន (ក្រោយមកព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២) ជាព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ និងព្រះនាងជ័យរាជទេវី បានសោយរាជ្យទីកវោង "ល្វោ"។[៣]
ក្រោយមកក្រោយការដួលរលំនៃពុទ្ធសាសនាចក្រយានក្នុងអាណាចក្រខ្មែរ ព្រះប្រាង្គសាមយ៉តត្រូវបានបំប្លែងទៅជាទីសក្ការៈបូជាព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុង និកាយថេរវាទ ដូចដែលអាចមើលឃើញពីការកសាងវត្តដែលតភ្ជាប់ទៅប្រាសាទសំខាន់ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទណារៃ ដែលបានសាង ព្រះនរាយណ៍រាជនិវេសគរ និងជួសជុលប្រាសាទផ្សេងៗក្នុងក្រុងលពបុរី ក្នុងអំឡុងពេលដែលព្រះអង្គទ្រង់យាងទៅក្រុងលពបុរីស្ទើរតែពេញមួយរជ្ជកាល។
- ↑ "ประกาศกรมศิลปากร เรื่อง กำหนดเขตที่ดินโบราณสถาน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 119 ตอนพิเศษ 119ง หน้า 10. 4 ธันวาคม 2002. Archived from the original (PDF) on 2016-03-04. Retrieved 2008-10-04.
{{cite web}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ พิริยะ ไกรฤกษ์ (2001). อารยธรรมไทย พื้นฐานทางประวัติศาสตร์ศิลปะ เล่ม 1 ศิลปะก่อนพุทธศตวรรษที่ 19. กรุงเทพฯ: อมรินทร์. ល.ស.ប.អ. 978-974-272-339-2.
- ↑ Coedès George (1942) (ជាfr). Inscriptions du cambodge. 2. Hanoi & Paris: EFEO. p. 176.