សង្គ្រាមលោកលើកទី២
សង្គ្រាមលោកលើកទី២ (អង់គ្លេស: World War II) អក្សរកាត់ (WW2) គឺជាសង្គ្រាមពិភពលោកដែលចាប់ផ្ដើមលើកទី២ បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមពិភពលោកលើកទី១ ត្រូវបានបញ្ចប់ ។ សង្គ្រាមលោកលើកទី២ ត្រូវបានកើតឡើងរវាងក្រុមប្រទេសមហាអំណាចខាងយោធា មានទំនាស់និងគ្នាក្នុងការប្រកួតប្រជែង ផ្នែកយោធា សេដ្ឋកិច្ច និង ភូមិសាស្ត្រនយោបាយប្រកាន់បក្សពួក ហើយការប្រកួតប្រជែងដែលមាននិន្នាការប្រឆាំងគ្នាបែបនេះបានរីករាលដាលក្លាយជាទំនាស់សកល និង បានឈានទៅរកការបង្កើតគូបក្សដិបក្សនៃសម្ព័ន្ធភាពយោធាប្រឆាំងគ្នាចំនួនពីរគឺ ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ត (Allies) និង ក្រុមអ័ក្សុីស (Axis) ដែលបានបង្កើតសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ដែលជាសង្គ្រាមធំបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្សជាតិ ដែលមានប្រជាជាតិប្រមាណជា ១២៧.២ លាននាក់ មកពី ៧០ប្រទេស បានចូលរួមផ្ទាល់ក្នុងបុព្វហេតុសង្គ្រាមនេះ ដែលបណ្ដាលឱ្យបាត់បង់ជីវិតមនុស្សប្រមាណពី ៧០ ទៅ ៨៥ លាននាក់ ហើយនេះជាជម្លោះយោធាដ៏សាហាវបំផុតនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្សជាតិ ដែលបានឆក់យកជីវិតជនសុីវិលរាប់លាននាក់ រាប់ចាប់ពី ស្ត្រីមានផ្ទៃពោះ ទារក កុមារ រហូតដល់ មនុស្សចាស់ ដែលរងនូវការសម្លាប់រង្គាលនៃការប្រល័យពូជសាសន៍ ការស្លាប់ដោយអត់ឃ្លាន ការស្លាប់ដោយជំងឺរាតត្បាតផ្សេងៗ ។[១]
សង្គ្រាមលោកលើកទី២ | |||
| |||
| War World II | |||
| កាលបរិច្ឆេតចាប់ផ្ដើម | ០១ កញ្ញា ១៩៣៩ | ||
| រយៈពេលសង្គ្រាម | ៦ ឆ្នាំ | ||
| ប្រទេសចូលរួម | ៧០ ប្រទេស | ||
| ប្រជាជាតិក្នុងបុព្វហេតុសង្គ្រាម | ១២៧.២ លាននាក់ | ||
| ប្រជាជនស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាម | ៥០ ទៅ ៥៥ លាននាក់ | ||
| យោធាស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាម | ២០ ទៅ ២៥ លាននាក់ | ||
| ចំនួនស្លាប់សរុបក្នុងសង្គ្រាម | ៧០ ទៅ ៨៥ លាននាក់ | ||
| កាលបរិច្ឆេតបញ្ចប់ | ០២ កញ្ញា ១៩៤៥ | ||
មូលហេតុនៃសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ
កែប្រែThe causes of World War II
ក្រោយពេល អាល្លឺម៉ង់ ចាញ់សង្គ្រាមលោកលើកទី១ សន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពវែរសៃ (Treaty of Versailles) នាទីក្រុងប៉ារីស ប្រទេសបារាំង ដែលបានចុះនៅថ្ងៃទី២៨ ខែមិថុនា ១៩១៩ លក្ខខណ្ឌនៃសន្ធិសញ្ញាតម្រូវឱ្យប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ធ្វើរួមមាន៖
- ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ត្រូវបានតម្រូវឱ្យបង់សំណងហិរញ្ញវត្ថុដល់សម្ព័ន្ធមិត្តសម្រាប់សង្គ្រាម ។ ចំនួនទឹកប្រាក់នេះត្រូវបានកំណត់ដោយគណៈកម្មការអន្តរសម្ព័ន្ធក្នុងឆ្នាំ ១៩២១ ហើយមានចំនួន ៣២ ពាន់លានដុល្លារ បន្ថែមពីលើការទូទាត់ដំបូងចំនួន ៥ ពាន់លានដុល្លារ ។
- ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ត្រូវបានបង្ខំឱ្យបោះបង់ចោលប្រហែល ១០% នៃទឹកដីអ៊ឺរ៉ុបមុនសង្គ្រាមរបស់ខ្លួន រួមទាំងទីក្រុង សារឡេន (Saarland) ដែលសម្បូរដោយធ្យូងថ្ម និង ទីក្រុងកំពង់ផែ ដានហ្សុីង (Danzig) ។ ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ក៏បានបាត់បង់អាណានិគមក្រៅប្រទេសរបស់ខ្លួនទាំងអស់ផងដែរ ដែលត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយសម្ព័ន្ធប្រជាជាតិជា "ទឹកដីមានកាតព្វកិច្ច"។
- សមត្ថភាពយោធារបស់អាល្លឺម៉ង់ត្រូវបានរឹតត្បិតយ៉ាងខ្លាំង ដោយកំណត់មិនឱ្យមានការពង្រីកកងទ័ពលើសពី ១សែននាក់ ។
- សន្ធិសញ្ញានេះផងដែរបានប្រកាសឡើងពីការបង្កើត ក្រុមសម្ព័នប្រជាជាតិ (The League of Nations) ដើម្បីនាំខ្លួនមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់អាល្លឺម៉ង់ផ្សេងៗទៀត ដែលនឹងត្រូវកាត់ទោសជាឧក្រិដ្ឋជនសង្គ្រាម ។
សន្ធិសញ្ញាវែរសៃ បានធ្វើឱប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ដួលរលំសេដ្ឋកិច្ចទាំងស្រុង ហើយធ្លាក់ចូលក្នុងសភាពដុនដាបជាខ្លាំង ដែលធ្វើឱប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ទាំងមូលមានវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ ដែលនាំឱ្យប្រជាជនចេញមកធ្វើបាតុកម្ម រហូតពួកគេទទួលបានមេដឹកនាំថ្មីគឺលោក អាដុល ហ៊ីត្លែរ (Adolf Hitler) ដែលជាមេគំនិតជាតិនិយម នៃលទ្ធិណាហ្សុី (Nazi) ដែល និង នាំឱ្យមានសង្គ្រាមពិភពលោកថ្មីមួយទៀតនោះគឺ សង្គ្រាមលោកលើកទី២ ។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ អាដុល ហ៊ីត្លែរ ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ បានពង្រីកកងទ័ពយ៉ាងច្រើនសម្បើម ដែលបង្ហាញពីសក្ដានុពលរបស់ខ្លួននៅចំពោះមុខគូសត្រូវរបស់ខ្លួននោះគឺ បារាំង និង ចក្រភពអង់គ្លេស ។ ការពង្រីកវិសាលភាពកងទ័ពអាល្លឺម៉ង់បានបង្ហាញពីមហិច្ឆតារបស់លោកអាដុល ហ៊ីត្លែរ ផងដែរក្នុងការវាតទីចូលទៅកាន់កាប់ទឹកដីនៃបណ្ដាលប្រទេសក្នុងទ្វីបអុឺរ៉ុបក្នុងពេលខាងមុខ ។ ចក្រភពអង់គ្លេស ក្រោយមើលឃើញពីវិសាលភាព នៃការពង្រីកកងទ័ពដ៏ច្រើនសម្បើមរបស់ អាល្លឺម៉ង់ ចក្រភពអង់គ្លេស បានផ្ដួចផ្ដើមចុះនូវសន្ធិសញ្ញាសម្ព័ន្ធមិត្តជាមួយនិង ប្រទេសប៉ូឡូញ នៅថ្ងៃ ២៥ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៣៩ នាទីក្រុងឡុងដ៍ (London) ដែលសន្ធិសញ្ញានេះមានឈ្មោះថា អង់គ្លូ-ប៉ូលីស (Anglo-Polish) ប៉ុន្តែមួយសប្តាហ៍ក្រោយមកប្រទេសអាល្លឺម៉ង់បានចូលឈ្លានពានប្រទេសប៉ូឡូញ នៅថ្ងៃទី០១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៣៩ ដែលធ្វើឱ្យ ចក្រភពអង់គ្លេស និង បារាំង ដាក់ឱសានវាទ ឱ្យអាល្លឺម៉ង់ដាច់ខាតត្រូវដកទ័ពចេញពីប៉ូឡូញ ប៉ុន្តែអាល្លឺម៉ង់ មិនធ្វើតាមនោះទេ ដូចនេះពីរថ្ងៃក្រោយមក ចក្រភពអង់គ្លេស និង បារាំង បានប្រកាសសង្គ្រាមជាផ្លូវការណ៍ទល់និង អាល្លឺម៉ង់ នៅថ្ងៃទី០៣ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៣៩ ហើយនេះជារបត់សង្គ្រាមពិភពលោកថ្មីមួយទៀតដែលគេកំណត់យកថ្ងៃទី០១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៣៩ ជាការចាប់ផ្តើមនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ដែលក្នុងថ្ងៃដដែលនោះប្រទេស អូស្ត្រាលី នូវែលហ្សេឡង់ ឥណ្ឌា តុងហ្គា ចូដង់ ម៉ារុក ទុយណេហ្ស៊ី ក៏ប្រកាសសង្គ្រាមទល់ និង អាល្លឺម៉ង់ផងដែរ ដែលប្រទេសទាំងនេះស្ថិតក្រោមអណានិគមរបស់ ចក្រភពអង់គ្លេស ។[២]
ការរីករាលដាលនៃសង្គ្រាម
កែប្រែWidespread War
នៅថ្ងៃទី០១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៣៩ ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់បានបញ្ជូនកងកម្លាំងរបស់ខ្លួនចំនួន ១.៥លាននាក់ រថក្រោះ ២,៧០០គ្រឿង យន្តហោះចម្បាំង ២,៣១៥គ្រឿង និង កាំភ្លើងយន្ត ៩,០០០ដើម ចូលទៅឈ្លានពានប្រទេសប៉ូឡូញ ។ ហើយប្រទេសប៉ូឡូញពេលនោះបានកេណ្ឌកងកម្លាំងរបស់ខ្លួនចំនួន ១លាននាក់ រថក្រោះ ៨៨០គ្រឿង យន្តហោះចម្បាំង ៤០០គ្រឿង និង កាំភ្លើងយន្ត ៤,៣០០ដើម ដើម្បីទប់ទល់ពីការឈ្លានពានរបស់ពួកណាហ្សុីអាល្លឺម៉ង់ ។ ឧត្តមភាពរបស់អាល្លឺម៉ង់ ដែលមានការគាំទ្រដោយកងរថក្រោះ និង យន្តហោះចម្បាំងដ៏ច្រើនសម្បើម បានអនុញ្ញាតឱ្យពួកគេវាយលុកប្រព័ន្ធការពាររបស់ប៉ូឡូញបានយ៉ាងឆាប់រហ័ស ក្នុងរយៈពេលមួយសប្តាហ៍ កងទ័ពអាល្លឺម៉ង់បានទៅដល់ខ្សែរត្រៀមរបស់ប៉ូឡូញ ហើយវាយចូលកាន់កាប់ទីក្រុង វើរ-ស (Warsaw) នៅថ្ងៃទី២៩ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៣៩ ។ រីឯ ចក្រភពរុស្ស៊ី ដែលរបបរាជានិយមបានដួលរលំហើយប្ដូរឈ្មោះទៅជា សហភាពសូវៀត (Soviet Union) បានផ្ដើមចុះសន្ធិសញ្ញាជាមួយអាល្លឺម៉ង់ ដែលមានឈ្មោះថា ម៉ូឡូទូវ (Molotov-Ribbentrop Pact) ដែលចុះនៅថ្ងៃទី២៣ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៣៩ ដែលជាកិច្ចព្រមព្រៀងមិនឈ្លានពានគ្នា ។ អំឡុងពេលដែលពួកណាហ្ស៊ីអាល្លឺម៉ង់ចូលឈ្លានពានប៉ូឡូញ នៅថ្ងៃទី១៧ ខែកញ្ញា សហភាពសូវៀត បានវាយប្រហារប៉ូឡូញពីភាគខាងកើត ដែលធ្វើឱ្យស្ថានភាពរបស់ប៉ូឡូញកាន់តែអាក្រក់ទៅៗ នៅទីបំផុតកងទ័ពអាល្លឺម៉ង់ និង សហភាពសូវៀតបានចូលទៅកាន់កាប់ប្រទេសប៉ូឡូញទាំងស្រុងនៅថ្ងៃទី០៦ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៣៩ ។[៣] [៤] [៥]
ការផ្ដើមសង្គ្រាមអាត្លង់ទិក
កែប្រែBattle of the Atlantic begins
បេសកកម្មដំបូងរបស់ ចក្រភពអង់គ្លេស ដែលបានបើកការវាយប្រហារទៅលើអាល្លឺម៉ង់ នៅថ្ងៃទី០៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៣៩ តាមរយៈកងទ័ពជើងអាកាសរបស់ខ្លួន "Royal Air Force" ហៅកាត់ថា (RAF) ដែលមានយន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់បែកចំនួន ១៦គ្រឿង បានបើកប្រតិបត្តិការទម្លាក់គ្រាប់បែកទៅលើនាវាកងទ័ពជើងទឹកអាល្លឺម៉ង់នៅកំពង់ផែ "វេលហាមសាវិន" (Wilhelmshaven) ដែលបានកំទេចនាវាចម្បាំង ០៥គ្រឿង របស់អាល្លឺម៉ង់ ។ អាល្លឺម៉ង់បានធ្វើការតបតមកវិញដោយបានបាញ់ទម្លាក់យន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់បែក របស់ចក្រភពអង់គ្លេសអស់ចំនួន ០៧គ្រឿងផងដែរ បន្ទាប់មកអាល្លឺម៉ង់បានបញ្ជូនកងនាវាចម្បាំង និង នាវាមុជទឹករបស់ខ្លួនដែលមានឈ្មោះថា "យូបូត" (U-boats) ចេញទៅតតាំងនិងចក្រភពអង់គ្លេសវិញនៅឯ សមុទ្រអាត្លង់ទិក ហើយនេះជាការចាប់ផ្ដើមនៃសង្គ្រាមអាត្លង់ទិក ។ អង់គ្លេសបានចាប់ផ្តើមយុទ្ធនាការកងទ័ពជើងទឹករបស់ខ្លួនដើម្បីប្រយុទ្ធនឹងនាវាមុជទឹករបស់អាល្លឺម៉ង់ដែលកំពុងគំរាមកំហែងដល់ការដឹកជញ្ជូនរបស់អង់គ្លេស តាមមធ្យោបាយផ្លូវទឹកដែលឆ្លងកាត់សមុទ្រអាត្លង់ទិក ។ សង្គ្រាមអាត្លង់ទិក រវាងចក្រភពអង់គ្លេស និង ពួកណាហ្ស៊ីអាល្លឺម៉ង់ បានក្លាយទៅជាយុទ្ធនាការដ៏វែងបំផុតនៃសង្គ្រាម ។ [៦]
អាល្លឺម៉ង់បើកឆាកប្រយុទ្ធនៅព្រំដែនបារាំង
កែប្រែGermany launches offensive on French border
ចក្រភពអង់គ្លេស បន្ទាប់ពីបើកការវាយប្រហារទៅលើ អាល្លឺម៉ង់ តាមទ័ពអាកាសនៅវេលាព្រឹកហើយនោះ គឺនៅវេលាម៉ោង ១១ព្រឹក ថ្ងៃទី០៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៣៩ អាល្លឺម៉ង់បានបញ្ជូនកងកម្លាំងរបស់ខ្លួនប្រមាណជា ២.៧លាននាក់ ចែកចេញជា ៧៥កងពល បានដាក់ពង្រាយនៅតាមព្រំដែនបារាំង ។ នៅរយៈពេល ៦ម៉ោងក្រោយមក ពោលគឺនៅម៉ោង៥ល្ងាច អាល្លឺម៉ង់បានបើកការឈ្លានពានបារាំងនៅតាមព្រំដែន ខ្សែរបន្ទាត់មេហ្សុីនូ (Maginot Line) គឺជាខ្សែរបន្ទាត់នៃបន្ទាយដែលត្រូវបានសាងសង់ក្នុងប្រទេសបារាំងក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៣០ ដើម្បីការពារព្រំដែនភាគខាងកើតរបស់ខ្លួនពីការឈ្លានពានរបស់អាល្លឺម៉ង់ ។ ខ្សែរបន្ទាត់នេះត្រូវបានគេដាក់ឈ្មោះតាមលោក "អង់ដ្រេ មេហ្សុីនូ" (André Maginot) ដែលជារដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិបារាំងនៅពេលនោះ។ ខ្សែរបន្ទាត់មេហ្សុីនូ គឺជាប្រព័ន្ធការពារដ៏ស្មុគស្មាញដែលរួមមាន បន្ទាយបេតុង លួសបន្លារ កាំភ្លើងធំ និង បង្គោលកាំភ្លើងយន្ត ។ នៅតាមខ្សែរបន្ទាត់មានបន្ទាយធំៗ ដែលស្ថិតនៅជម្រៅក្រោមដី ដែលរួមបញ្ចូល មន្ទីរពេទ្យ រថភ្លើង និង ឃ្លាំងសម្រាប់ដាក់គ្រាប់ ខ្សែរបន្ទាត់នេះផងដែរត្រូវបានរចនាឡើងដើម្បីបន្ថយការវាយប្រហាររបស់សត្រូវ និង ផ្តល់ពេលវេលាដល់កងទ័ពបារាំងដើម្បីធ្វើរការចល័តទ័ព ។ អំឡុងពេលអាល្លឺម៉ង់ ឈ្លានពានបារាំង នៅថ្ងៃទី០៤ ខែកញ្ញាដដែល ប្រទេសចំនួន២ទៀតគឺ នេប៉ាល់ និង អេហ្ស៊ីប បានប្រកាសសង្គ្រាមជាផ្លូវការណ៍ទល់ និង អាល្លឺម៉ង់ផងដែរ ។ ការប៉ះទង្គិចគ្នាទ្រង់ទ្រាយធំរវាងកងទ័ព អាល្លឺម៉ង់ និង កងទ័ពបារាំងនៅតាមព្រំដែន ខ្សែរបន្ទាត់មេហ្សុីនូ បានធ្វើឱ្យចក្រភពអង់គ្លេស បញ្ជូនកងកម្លាំងបេសកកម្មរបស់ខ្លួន "British Expeditionary Force" ហៅកាត់ថា (BEF) ប្រមាណជា ១៥,២០០០ (ជាង១៥មុឺននាក់) ចូលទៅអន្តរាគមន៍ជួយការពារបារាំងពីការវាយលុករបស់អាល្លឺម៉ង់ផង និង បានដាក់ពង្រាយនៅតាមព្រំដែន ប្រទេសបែលហ្ស៊ិក ផងដែរ ។[៧]
ឯកសារយោង
កែប្រែ- ↑ Christopher Hodapp, Alice Von Kannon (2008) Conspiracy Theories and Secret Societies For Dummies, Publisher: Wiley, or John Wiley & Sons, Inc., is a multinational publishing company that specializes in academic and instructional materials, p.384 ISBN:9780470184080, 0470184086
- ↑ Stewart Ross (2003) Causes and Consequences of the Second World War, Publisher: Evans Publishing Group UK, p.80 ISBN: 9780237525699, 0237525690
- ↑ С. П Иванов (1986) The Initial Period of War A Soviet View, Publisher: U.S. Government Printing Office, Original from University of Illinois at Urbana-Champaign, p.311
- ↑ Dianne Stine Thomas (1995) WWII Time-Life History of the Second World War, Publisher: Barnes & Noble Books, Original from the University of Michigan p.496 ISBN: 9781566199841, 1566199840
- ↑ I. Joseph Vizulis (1990) The Molotov-Ribbentrop Pact of 1939 The Baltic Case, Publisher: Bloomsbury Academic, Original from the University of Michigan p.176 ISBN: 9780275934569, 027593456X
- ↑ Donald G. F. W. Macintyre (1961) The Battle of the Atlantic, Publisher: B. T. Batsford, Original from the University of Michigan p.208
- ↑ Stephen Wentworth Roskill (1954) The War at Sea, 1939-1945: The defensive.- v.2. The period of balance.- v.3. The offensive, Publisher: H.M. Stationery Office Original from the University of Wisconsin - Madison p.667