វិបត្តិមនុស្សធម៌កម្ពុជា
វិបត្តិមនុស្សធម៌កម្ពុជា ពីឆ្នាំ ១៩៦៩ ដល់ឆ្នាំ ១៩៩៣ មានព្រឹត្តិការណ៍ពាក់ព័ន្ធជាបន្តបន្ទាប់ ដែលបណ្តាលឱ្យមានការស្លាប់ ការផ្លាស់ទីលំនៅ ឬការតាំងទីលំនៅថ្មីនៅបរទេសនៃប្រជាជនកម្ពុជារាប់លាននាក់។
វិបត្តិមានដំណាក់កាលជាច្រើន។ ទីមួយ គឺ សង្រ្គាមស៊ីវិលកម្ពុជា រវាងរដ្ឋាភិបាល លន់ នល់ និង ខ្មែរក្រហម ពីឆ្នាំ ១៩៧០ ដល់ ១៩៧៥។ ដំណាក់កាលនេះក៏ត្រូវបានកត់សម្គាល់ដោយការទម្លាក់គ្រាប់បែកដ៏ខ្លាំងក្លា របស់សហរដ្ឋអាមេរិក ពីឆ្នាំ ១៩៦៩ ដល់ឆ្នាំ ១៩៧៣ នៃខ្មែរក្រហម និងទីជម្រក និងមូលដ្ឋាននានានៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានៃ កងទ័ពវៀតណាមខាងជើង ដែលជាផ្នែកនៃយុទ្ធសាស្រ្តរបស់ខ្លួនដើម្បីឈ្នះ សង្រ្គាមវៀតណាម ។ ដំណាក់កាលទី២ គឺ ការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកខ្មែរក្រហម ពីឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩។ ខ្មែរក្រហមបានសម្លាប់ ឬបង្អត់អាហារប្រហែលមួយភាគបួននៃចំនួនប្រជាជន ៨ លាននាក់នៅក្នុង របបប្រល័យពូជសាសន៍កម្ពុជា ។
នៅឆ្នាំ១៩៧៩ វៀតណាមបានឈ្លានពានកម្ពុជា និងផ្ដួលរំលំរបបខ្មែរក្រហម។ វៀតណាមនិងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដែលខ្លួនបង្កើតបានគ្រប់គ្រងប្រទេសរយៈពេល ១២ ឆ្នាំបន្ទាប់។ ខ្មែរក្រហម និងក្រុមផ្សេងទៀត បានធ្វើសង្គ្រាមទ័ពព្រៃ ប្រឆាំងនឹងអ្នកកាន់កាប់វៀតណាម និងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ នៅឆ្នាំ ១៩៧៩ និង ១៩៨០ ភាពចលាចលបានធ្វើឱ្យប្រជាជនកម្ពុជារាប់សែននាក់ប្រញាប់ប្រញាល់ទៅព្រំដែនជាមួយប្រទេសថៃ ដើម្បីគេចចេញពីអំពើហិង្សា និងដើម្បីបញ្ចៀស គ្រោះទុរភិក្ស ដែលគំរាមកំហែងដល់កម្ពុជា។ អង្គការមនុស្សធម៌បានដោះស្រាយវិបត្តិជាមួយនឹង "ស្ពានដី" ដែលជាកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែង ជំនួយមនុស្សធម៌ ដ៏ធំបំផុតមិនធ្លាប់មាន។
ចាប់ពីឆ្នាំ ១៩៨១ ដល់ឆ្នាំ ១៩៩១ សង្រ្គាមទ័ពព្រៃប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលវៀតណាម និងកម្ពុជាបានបន្ត ហើយប្រជាជនកម្ពុជារាប់សែននាក់បានបន្តស្នាក់នៅក្នុងជំរុំជនភៀសខ្លួនក្នុងប្រទេសថៃ ឬនៅតាមព្រំដែនជាមួយប្រទេសថៃ។ ជនភៀសខ្លួនប្រហែល ២៦០០០០ នាក់ត្រូវបានគេតាំងទីលំនៅនៅក្រៅប្រទេស ដែលច្រើនជាង ពាក់កណ្តាលនៃពួកគេនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ។ ដំណាក់កាលចុងក្រោយនៃវិបត្តិមនុស្សធម៌កម្ពុជា គឺការដោះស្រាយនៅឆ្នាំ ១៩៩១-១៩៩៣។ វៀតណាមបានដកខ្លួនចេញពីប្រទេស ហើយ អង្គការសហប្រជាជាតិ បានដឹកនាំកម្ពុជាឆ្ពោះទៅរករដ្ឋាភិបាលជាប់ឆ្នោត និង បានធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ ពលរដ្ឋកម្ពុជាចំនួន ៣៦ ម៉ឺននាក់ ដោយបិទ និងបិទជំរុំជនភៀសខ្លួន។
សង្គ្រាមស៊ីវិល និងការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់អាមេរិក
កែប្រែនៅឆ្នាំ ១៩៦៩ សហរដ្ឋអាមេរិកបានចាប់ផ្តើមទម្លាក់គ្រាប់បែកយ៉ាងទូលំទូលាយលើទីជម្រក និងមូលដ្ឋានទ័ពវៀតណាមខាងជើង ដែលភាគច្រើននៅភាគខាងកើតប្រទេសកម្ពុជា។ ការទម្លាក់គ្រាប់បែកក្រោយមកបានពង្រីកចំគោលដៅលើរបបខ្មែរក្រហម។ ក្នុងអំឡុងពេលជាមួយគ្នានេះ ខ្មែរក្រហមបានចាប់ផ្តើមងើបឡើងក្នុងនាមជាកម្លាំងទ័ពព្រៃជនជាតិដើមភាគតិចដើម្បីប្រជែងនឹងរដ្ឋាភិបាល។ ផលប៉ះពាល់ និងការទាក់ទងគ្នានៃការទម្លាក់គ្រាប់បែក និងការរីកធំធាត់របស់ខ្មែរក្រហមត្រូវបានជំទាស់ដោយអ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត។[ត្រូវការអំណះអំណាង]នៅថ្ងៃទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០ លន់ នល់ [ ] ល រំលំរដ្ឋាភិបាលរបស់សម្តេ ចនរោត្តមសីហនុ ។ លន់ នល់ បានចាប់ផ្តើមយុទ្ធនាការមិនជោគជ័យមួយ ដើម្បីបណ្តេញទាហាន និងកាត់ខ្សែបន្ទាត់ផ្គត់ផ្គង់របស់វៀតណាមខាងជើងនៅកម្ពុជា។ ជាការឆ្លើយតប NVA បានបង្ហូរចេញពីទីជម្រក និងដណ្តើមយកទឹកដីកម្ពុជាបន្ថែម។ ទឹកដីនេះត្រូវបានប្រគល់ឱ្យខ្មែរក្រហម។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ កងទ័ពអាមេរិក និងវៀតណាមខាងត្បូងបានផ្តួចផ្តើម យុទ្ធនាការកម្ពុជា ដើម្បីបណ្តេញកងទ័ពវៀតណាមខាងជើងចេញពីទីជម្រក។
ផលវិបាកមនុស្សធម៌នៃការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់អាមេរិកមានកម្រិតខ្ពស់។ អាមេរិកប្រហែលបានទម្លាក់គ្រាប់បែកមួយតោនមកលើកម្ពុជាជិតស្មើនឹងគ្រាប់បែកទាំងអស់ដែលអាមេរិកទម្លាក់ក្នុង សង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ ។ ការប៉ាន់ស្មាននៃការស្លាប់យោធា និងជនស៊ីវិលកម្ពុជាដែលកើតចេញពីការទម្លាក់គ្រាប់បែកឆ្នាំ ១៩៦៩-១៩៧៣ មានចន្លោះពី ៤០.០០០ ទៅជាង ១៥ ម៉ឺននាក់។ [១]
ឥទ្ធិពលរបស់ខ្មែរក្រហមទៅលើប្រជាជននៅជនបទគឺធ្ងន់ធ្ងរ។ កលល្បិចរបស់ពួកគេគឺ "ភេរវកម្ម អំពើហឹង្សា និងកម្លាំង"។ សង្គ្រាមស៊ីវិលបានបង្ខំឱ្យប្រជាជនកម្ពុជាជាច្រើននៅជនបទភៀសខ្លួនទៅកាន់ទីក្រុងនានាដើម្បីសុវត្ថិភាព។ ចំនួនប្រជាជនក្នុង រាជធានីភ្នំពេញ បានកើនឡើងពី ៦០ ម៉ឺននាក់ដល់ជាង ២ លាននាក់។ ការផ្គត់ផ្គង់ទីក្រុងឡើងវិញដោយផ្លូវគោក និងសមុទ្រត្រូវបានកាត់ផ្តាច់ដោយខ្មែរក្រហម ហើយនៅពេលដែលរដ្ឋាភិបាលចុះចាញ់នៅថ្ងៃទី ១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥ ប្រជាជនជាច្រើនបានអត់ឃ្លាន។ ក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមស៊ីវិល ប្រជាជនកម្ពុជាពី ២០០.០០០ ទៅ ៣០០.០០០ នាក់បានស្លាប់ដោយសារមូលហេតុទាំងអស់។
របបខ្មែរក្រហម
កែប្រែ
សកម្មភាពដំបូងរបស់ខ្មែរក្រហមលើការកាន់អំណាចនៅភ្នំពេញ គឺបញ្ជាប្រជាជនឲ្យបោះបង់ទីក្រុងនានាក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ "មួយភាគបីទៅមួយពាក់កណ្តាលនៃចំនួនប្រជាជនរបស់ប្រទេសត្រូវបានបង្ខំដោយពួកកុម្មុយនិស្តក្នុងការបាញ់កាំភ្លើងឱ្យដើរចូលទៅក្នុងទីជនបទក្នុងអាកាសធាតុត្រូពិច និងភ្លៀងមូសុងដោយគ្មានការផ្គត់ផ្គង់អាហារ ទឹក ទីជម្រក សន្តិសុខរាងកាយ ឬការថែទាំវេជ្ជសាស្រ្ត" ។ អ្នករស់នៅក្នុងទីក្រុងដែលនៅរស់រានមានជីវិតត្រូវបានបង្ខំឱ្យបង្កើតការតាំងទីលំនៅថ្មីនៅក្នុងព្រៃ។ អតីតមន្ត្រីរាជការ និងទាហានរបស់រដ្ឋាភិបាល លន់ នល់ ត្រូវបានប្រហារជីវិត។
ចំនួនអ្នកស្លាប់ដោយសារការប្រហារជីវិត ការអត់ឃ្លាន និងជំងឺក្នុងអំឡុងពេលជិតបួនឆ្នាំនៃការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្មែរក្រហមត្រូវបានប៉ាន់ប្រមាណថាមានចន្លោះពីមួយទៅបីលាននាក់។
ការឈ្លានពានរបស់យួន និងទុរ្ភិក្ស
កែប្រែនៅថ្ងៃទី ២៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៩៧៨ វៀតណាមបានឈ្លានពានកម្ពុជា ហើយមិនយូរប៉ុន្មានបានកាន់កាប់ប្រទេសភាគច្រើន ដោយបង្កើតរដ្ឋាភិបាលគាំទ្រវៀតណាម ដើម្បីគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជា ដែលពួកគេបានហៅថា សាធារណៈ រដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា ។ ប្រជាជនកម្ពុជារាប់ម៉ឺននាក់ត្រូវបានសម្លាប់នៅក្នុងការឈ្លានពាន ឬប្រហារជីវិតដោយរដ្ឋាភិបាលថ្មី។ សំណល់នៃខ្មែរក្រហមបានដកថយទៅ ភ្នំក្រវាញ ក្បែរព្រំដែនជាមួយប្រទេសថៃ ហើយចលនាតស៊ូផ្សេងទៀតបានផ្ទុះឡើងនៅភាគខាងលិចនៃប្រទេសកម្ពុជា។
ក្នុងរបបខ្មែរក្រហមមានតែពលរដ្ឋខ្មែរប៉ុន្មានពាន់នាក់ប៉ុណ្ណោះដែលអាចរត់គេចពីកម្ពុជាទៅជ្រកកោននៅប្រទេសថៃ។ ជាមួយនឹងការឈ្លានពានរបស់វៀតណាម ទ្វារទឹកជំនន់បានបើក ហើយប្រជាជនកម្ពុជាបានព្យាយាមឆ្លងចូលទៅក្នុងប្រទេសថៃយ៉ាងច្រើន។ នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៧៩ រដ្ឋាភិបាលថៃបានបង្ខំជនភៀសខ្លួនកម្ពុជាជាង ៤ម៉ឺននាក់ត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញនៅប្រាសាទ ព្រះវិហារ ។ ប្រជាជនកម្ពុជា ៣០០០ នាក់ ឬច្រើនជាងនេះ ត្រូវបានសម្លាប់ដោយប៉ុនប៉ងឆ្លងកាត់វាលមីន។ ឧបទ្ទវហេតុប្រាសាទព្រះវិហារបានជំរុញសហគមន៍មនុស្សធម៌អន្តរជាតិឲ្យមានសកម្មភាពជួយពលរដ្ឋខ្មែរដែលមកដល់ព្រំដែនថៃជាញឹកញាប់ក្នុងការអត់ឃ្លានចុងក្រោយ។
នៅចុងឆ្នាំ ១៩៧៩ ការវាយលុករបស់វៀតណាមប្រឆាំងនឹងខ្មែរក្រហម និងក្រុមប្រឆាំងផ្សេងទៀត បូកនឹងគ្រោះទុរ្ភិក្សដែលកំពុងគម្រាមកំហែងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបានបង្ខំមនុស្ស ៧៥០០០០ នាក់ ដែលភាគច្រើនជាអ្នកប្រយុទ្ធនឹងវៀតណាមទៅកាន់ព្រំដែនថៃ។ ភាគច្រើនត្រូវបានរារាំងមិនឱ្យចូលប្រទេសថៃ ប៉ុន្តែរស់នៅក្នុងជំរុំបណ្តោះអាសន្ននៅតាមព្រំដែន ទោះបីជាជាង ១០០០០០ នាក់ស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសថៃនៅមជ្ឈមណ្ឌល Khao-I-Dang Holding Center ក៏ដោយ។ អ្នកមកថ្មីជាច្រើននាក់ខ្វះអាហារូបត្ថម្ភ ឬអត់អាហារ។
ស្ពានដី
កែប្រែការប្រយុទ្ធគ្នារវាងកងទ័ពវៀតណាម និងកម្លាំងប្រឆាំងវៀតណាម បានរំខានដល់ផលិតកម្មស្រូវរបស់កម្ពុជានៅឆ្នាំ១៩៧៩។ ទុរ្ភិក្សទូទាំងប្រទេសត្រូវបានរំពឹងទុកនៅឆ្នាំ ១៩៨០ ។ ទីភ្នាក់ងារជំនួយបានប៉ាន់ប្រមាណថា ប្រជាជនកម្ពុជារហូតដល់ ២.៥ លាននាក់កំពុងប្រឈមនឹងការអត់ឃ្លាន។ រដ្ឋាភិបាលគាំទ្រវៀតណាមនៅភ្នំពេញទាមទារឱ្យផ្តល់ជំនួយមនុស្សធម៌ទាំងអស់តាមរយៈវា ហើយអង្គការសហប្រជាជាតិ និងអង្គការជំនួយមួយចំនួនព្យាយាមធ្វើការជាមួយរដ្ឋាភិបាល។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយមានរបាយការណ៍អំពី "បញ្ហាដឹកជញ្ជូននិងចែកចាយ" ។ [២]
“ស្ពានដី” ដែលបង្កើតដោយបុគ្គលិកជំនួយលោក Robert Patrick Ashe គឺជាវិធានការសង្គ្រោះដែលឆ្លងកាត់រដ្ឋាភិបាលក្រុងភ្នំពេញ។ អង្គការមនុស្សធម៌ និងទីភ្នាក់ងារផ្តល់ជំនួយអន្តរជាតិ បាននាំយកអង្ករ និងពូជស្រូវផ្សេងទៀត ទៅកាន់ ជំរុំជនភៀសខ្លួន ណងចាន់ នៅតាមព្រំដែនកម្ពុជា ក្នុងប្រទេសថៃ និងបានចែកអង្ករដល់ពលរដ្ឋខ្មែរ ដែលមកព្រំដែន។ "ប្រជាជនកម្ពុជាយ៉ាងច្រើនដែលមានរទេះគោ និងកង់...បានមកព្រំដែនជារៀងរាល់ថ្ងៃ" ហើយត្រូវបានផ្តល់អង្ករមួយបាវដើម្បីយកទៅផ្ទះជាមួយពួកគេ។ [២]
ស្ពានដីនេះគឺជា "ប្រតិបត្តិការដ៏ធំ និងជោគជ័យ" ដែលចែកចាយរួមគ្នាជាមួយប្រតិបត្តិការជំនួយផ្សេងទៀត រួមទាំងការចែកចាយស្រូវដល់អ្នកកាន់កាប់ទីក្រុងភ្នំពេញ អង្ករប្រហែល ១៥០០០០ តោន អាហារផ្សេងទៀត និងពូជស្រូវដល់ប្រជាជនកម្ពុជាចាប់ពីខែធ្នូ ១៩៧៩ ដល់ខែកញ្ញា ១៩៨០ ។
ខណៈពេលដែលស្ពានដីបានទទួលជោគជ័យក្នុងការជួយទប់ស្កាត់នូវអ្វីដែលហាក់ដូចជាគ្រោះទុរ្ភិក្សដែលនឹងកើតឡើងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា វាមានភាពចម្រូងចម្រាសក្នុងចំណោមភ្នាក់ងារជំនួយ។ ទីភ្នាក់ងារជំនួយមួយចំនួនបានអនុគ្រោះដល់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយរដ្ឋាភិបាលក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ហើយបានចោទប្រកាន់ស្ពានអាកាសថាបានលើកទឹកចិត្តទីផ្សារងងឹតនៅក្នុងម្ហូបអាហារ និងជួយដល់កងកម្លាំងប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាល រួមទាំងខ្មែរក្រហមផងដែរ។ ផលប៉ះពាល់នៃស្ពានដីនេះ មិនអាចវាស់វែងបានពេញលេញទេ ដោយសារមិនមានមធ្យោបាយត្រួតពិនិត្យការប្រើប្រាស់ចុងក្រោយនៃអាហារដែលខ្លួនចែកចាយ។
ការតាំងទីលំនៅថ្មី និងជំរុំជនភៀសខ្លួន
កែប្រែ
ជំរុំព្រំដែនមានការប្រែប្រួលក្នុងកំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ៨០ អាស្រ័យលើភាពខ្លាំងនៃការប្រយុទ្ធនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ អ្នកប្រយុទ្ធបានចូលជ្រកក្នុងជំរំព្រំដែន ហើយទាំងកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលវៀតណាម និងកម្ពុជា បានបាញ់ផ្លោងលើជំរំជាញឹកញាប់ ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ នៅឯ Khao-I-Dang និងជំរុំជនភៀសខ្លួនផ្សេងទៀតដែលមានចម្ងាយប៉ុន្មានម៉ាយក្នុងប្រទេសថៃ ប្រជាជនកម្ពុជាដែលភាគច្រើនជាអ្នករស់រានមានជីវិតពីវណ្ណៈកណ្តាលក្នុងទីក្រុង សង្ឃឹមសម្រាប់ការតាំងទីលំនៅថ្មីនៅបរទេស។ Khao-I-Dang បានឈានដល់កម្រិតកំពូលនៃចំនួនប្រជាជន ១៦០០០០ នៅខែមីនា ឆ្នាំ ១៩៨០ ប៉ុន្តែជាមួយនឹងការតាំងទីលំនៅថ្មី ការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ (ជួនកាលដោយមិនស្ម័គ្រចិត្ត) និងការផ្ទេរទៅជំរុំផ្សេងទៀត ចំនួនប្រជាជនបានធ្លាក់ចុះដល់ ៤០០០០ នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៩៨២ ហើយជំរុំបានប្រកាន់យកស្ថានភាពដែលត្រូវបានពិពណ៌នាថាជា "ច្រើនបំផុត។ ជំរុំជនភៀសខ្លួនដែលផ្តល់សេវាយ៉ាងល្អិតល្អន់នៅលើពិភពលោក”។ ជំរុំជនភៀសខ្លួន Site Two បានកើនឡើងដល់ចំនួនប្រជាជន ១៦០០០០ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៧ ។ ទាំងជំរុំជនភៀសខ្លួន និងព្រំដែនត្រូវបានកំណត់លក្ខណៈដោយការប្រយុទ្ធគ្នាក្នុងចំណោមបក្សពួកនយោបាយ អំពើហិង្សា ការរំលោភ ការធ្លាក់ទឹកចិត្ត និងភាពអសកម្ម។ ជំរុំជនភៀសខ្លួនត្រូវបានប្រកាសថាបិទចំពោះអ្នកមកដល់ថ្មីដោយរដ្ឋាភិបាលថៃ ប៉ុន្តែប្រជាជនកម្ពុជាទទួលបានតាមរយៈការសូកប៉ាន់ ឬត្រូវបានរត់ពន្ធចូលទៅក្នុងជំរុំ។
ប្រជាជនកម្ពុជាជាច្រើននាក់នៅក្នុងជំរុំជនភៀសខ្លួន និងព្រំដែនបានបន្តនៅទីនោះអស់ជាច្រើនឆ្នាំ ដោយភ័យខ្លាចការវិលត្រឡប់ទៅកាន់ប្រទេសរបស់ពួកគេ និងចង់តាំងទីលំនៅថ្មីនៅបរទេស។ ប្រជាជនកម្ពុជាសរុបចំនួន ២៦០០០០ នាក់នឹងត្រូវបានតាំងទីលំនៅថ្មីនៅចន្លោះឆ្នាំ ១៩៧៥ និង ១៩៩៧ ដែលភាគច្រើននៅសហរដ្ឋអាមេរិក (១៥៣០០០) និងប្រទេសបារាំង (៥៣០០០) ។
ការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍
កែប្រែនៅខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១ កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពពេញលេញមួយត្រូវបានសម្រេចរវាងភាគីជម្លោះនៅកម្ពុជា ដែលបានអំពាវនាវឱ្យមានការដកកងកម្លាំងយោធាវៀតណាម និងការបង្កើត អាជ្ញាធរអន្តរកាលអង្គការសហប្រជាជាតិនៅកម្ពុជា (អ៊ុនតាក់) ជាមួយនឹងការទទួលខុសត្រូវក្នុងការអនុវត្តបទឈប់បាញ់ រៀបចំការបោះឆ្នោតសម្រាប់ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាថ្មី និងធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ពលរដ្ឋខ្មែរដែលនៅក្នុងជំរំជនភៀសខ្លួនក្នុងប្រទេសថៃ ឬក្នុងជំរំព្រំដែន។
UNHCR បានត្រួតពិនិត្យកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ដែលបណ្តាលឱ្យមានប្រជាជនកម្ពុជាចំនួន ៣៦០០០០ នាក់បានវិលត្រឡប់មកប្រទេសវិញពីជនភៀសខ្លួន និងជំរុំព្រំដែនក្នុងប្រទេសថៃ។ Khao-I-Dang និងជំរុំជនភៀសខ្លួនផ្សេងទៀតត្រូវបានបិទ។ ប្រជាជនដែលនៅសេសសល់របស់ពួកគេត្រូវបានផ្ទេរទៅតំបន់ទី ២ ដែលត្រូវបានបិទនៅពាក់កណ្តាលឆ្នាំ ១៩៩៣ បន្ទាប់ពីចំនួនប្រជាជនរបស់វាត្រូវបានធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍មកប្រទេសកម្ពុជា
ការបោះឆ្នោតនៅខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៩៣ បានបង្កើតរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាឯករាជ្យ ហើយអ៊ុនតាក់ត្រូវបានរុះរើ។ ចំនួនដ៏ច្រើននៃអង្គការសហប្រជាជាតិ និងបុគ្គលិកជំនួយមនុស្សធម៌នៅតែស្ថិតក្នុងប្រទេសនេះ ដើម្បីលើកកម្ពស់សិទ្ធិមនុស្ស និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងគាំទ្រការកសាងឡើងវិញ និងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច។
សូមមើលផងដែរ
កែប្រែ- ការប្រគុំតន្ត្រីដើម្បីប្រជាជនកម្ពុជា។
- វិបត្តិជនភៀសខ្លួនឥណ្ឌូចិន
- មជ្ឈមណ្ឌល Khao-I-Dang Holding
- ជំរំជនភៀសខ្លួន នង សាម៉េត
- ជំរំជនភៀសខ្លួនណងចាន់
- ទីតាំងជំរុំជនភៀសខ្លួនពីរ
- ជំរំជនភៀសខ្លួនស្រះកែវ
- ប្រតិបត្តិការសង្គ្រោះព្រំដែនរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ
- ↑ Kiernan, Ben. "Bombs over Cambodia". The Walrus (October 2006): 62–69.
- ↑ ២,០ ២,១ "The Land Bridge" Forced Migration Archived 2010-06-26 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន., accessed 21 Jan 2014