ជយរាជទេវី
ព្រះនាងជយរាជទេវី (អានថា: ចី-រាជ-ទេ-វី) រជ្ជកាល (ជយវម៌្មទី៨) បើតាមសិលាចារឹកព្រះនាងជាអគ្គមហេសីទី១របស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧។ រួមជាមួយនិងព្រះនាងប្រហែលជាក្នុង គ.ស ១១៤៥ ព្រះអង្គបាន មានព្រះរាជ្សបុត្រមួយព្រះអង្គព្រះនាមឝ្រីឥន្ទ្រកុមារ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ ព្រះអង្គត្រូវបែកព្រាត់បា្រស់ពីមហេសី បុត្រ ដោយក្តីវិយោគអួលណែនចុកចាប់រៀងរាល់ថ្ងៃពុំដែលមានល្ហែល្ហើយឡើយ។ ទុក្ខសោកសង្រេងឈឺខ្លោចផ្សារីងរៃដោយការព្រាត់ប្រាស់នេះត្រូវបានព្រះនាងឥន្ទ្រទេវីទី២ជាបងស្រីបង្កើតរបស់មហេសីព្រះអង្គសរសេរចារវេញចងជាភួងកំណាព្យលើផ្ទាំងសិលាប្រាសាទវិមានអាកាស។ ព្រះនាងឥន្រ្ទទេវីបានរៀបរាប់អធិប្បាយថា: ព្រះមហេសីព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ ព្រះនាងជយរាជទេវីប្រៀបបានទៅព្រះនាងសីតាដែលកំពុងតែព្រាត់ពីស្វាមីគឺព្រះរាម។ ព្រះរាមគឺព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ ឯស្តេចចាមប្រៀបបានទៅនឹងក្រុងរាពណ៍។ នៅពេលដែលព្រះស្វាមីយាងទៅធ្វើសង្រ្គាមនឹងខ្មាំងព្រះនាងជយរាជទេវីបានចូលកាន់សីលកាន់ត្រណមគោរពតាមក្បួនខ្នាតប្រពៃណីមិន ឮហ៊ានធ្វេសប្រហែសសោះឡើយ។ ព្រះនាងតែងខិតខំសិក្សាស្វាធ្យាយធម៌បួងសួងបន់ស្រន់សុំអោយព្រះស្វាមីបានជួបតែសេចក្តីសុខនិងជ័យជំនះឈ្នះលើសត្រូវ ព្រះនាងមានរូបរាងកាយស្គាំងស្គមហើយមិនយកចិត្តទុកដាក់នឹងសុខទុក្ខរបស់ព្រះនាងឡើយ។ កាលណាបើនឹកឃើញទៅដល់ព្រះស្វាមីម្តងៗព្រះនាងតែងតែឈឺចុកចាប់ពើតក្នុងព្រះឱរា។ តែការឈឺចុកចាប់នេះបានធ្វើអោយព្រះនាងសប្បាយរំសាយទុក្ខទៅវិញ។ ព្រះនាងជយរាជទេវីនៅស្មោះត្រង់រងចាំការវិលត្រឡប់របស់ព្រះជយវម៌្មជានិច្ច។ កាលនោះតាមការប៉ាន់ស្មានព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ បានព្រះជន្មប្រហែលជាជាង ៥០ វស្សាចំណែកខាងព្រះអគ្គមហេសីជយរាជទេវីវិញដើម្បីជាការអបអរ អរគុណដល់គុណបុណ្យបារមីព្រះរតនៈត្រៃ ដែលបានជួយព្រះនាងតាមការបន់ស្រន់បួងសួងព្រះរាជទេពីបានធ្វើបុណ្យចែកទានអំណោយគ្រប់បែបយ៉ាងដល់វត្តអារាម និងប្រជានុរាស្រ្ត។ ក្រោយដែលព្រះអគ្គមហេសីជយរាជទេវីចូលទិវង្គត ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវីទី២ជាបងត្រូវបានព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានអភិសេកតែងតាំងជាព្រះអគ្គមហេសី។ ព្រះនាងជាស្រ្តីម្នាក់ដែលមានវិជ្ជាខ្ពង់ខ្ពស់មានបា្រជ្ញាភ្លឺថ្លាមោះមុតឈ្លាសវៃពូកែល្បីល្បាញខាងវិជ្ជាអក្សរសាស្រ្តមានធម៌មេត្តាសន្តោស ហើយគោរពបូជាព្រះពុទ្ធសាសនា។ ព្រះនាងជយរាជទេវី និងព្រះនាងឥន្រ្ទទេវីទី២ ដែលជាមហេសីរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ សុទ្ធតែធ្លាប់ ជួយផ្តល់យោបល់តូចធំដល់ព្រះស្វាមីតាមព្រះពុទ្ធឱវាទព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះអង្គគោរពបូជា និងមានជំនឿទៅលើព្រះពុទ្ធសាសនាផ្នែកមហាយានព្រះរាជបុត្រព្រះអង្គជាច្រើនសុទ្ធតែមានជំនឿ និងធ្វើសក្ការៈបូជាថ្វាយចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនា។ បុត្រព្រះអង្គព្រះនាមគមលិន្តបានបួសជាសង្ឃហើយទៅបន្តការសិក្សានៅកោះឝ្រីលង្កា។ បុត្រមួយអង្គទៀតគឺព្រះវីរកុមារដែលបាននិពន្ធចារអត្ថបទមួយយ៉ាងល្អវែកញែកអធិប្បាយពីព្រះពុទ្ធនៅលើផ្ទាំងថ្មនៅប្រាសាទព្រះខ័ន។
| ជយរាជទេវី | |
|---|---|
| ចក្រវរ្តិនីនៃកម្វុជទេឝ | |
 បដិមាព្រះនាងជយរាជទេវី សិល្បៈបាយ័ន ប្រាសាទព្រះខ័ន | |
| រជ្ជកាល | រជ្ជកាលជយវម៌្មទី៧ |
| រាជ្យមុន | ព្រះអគ្គមហេសី(មិនស្គាល់ឈ្មោះ) ព្រះអគ្គមហេសីនំ នៃព្រះបាទត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម |
| រាជ្យបន្ត | ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវីទី២ |
| ស្វាមី/មហេសី | ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ |
| បុត្រ | ឝ្រីឥន្ទ្រកុមារ ឥន្ទ្រវម៌្មទី២ វីរកុមារ សូយ៌កុមារ |
| សន្តតិវង្ស | មហិធរបុរ |
| សាសនា | ព្រះពុទ្ធសាសនាវិជ្រយាន |
តាមឯកសារផ្សេងទៀតបានឲ្យដឹងថា ប្រាសាទព្រះខ័នគឺជាមណ្ឌលពុទ្ធសាសនាដ៏ធំមានព្រះសង្ឃប្រមាណ ១០០០ អង្គគង់នៅសំណាក់ធម៌ និងមានសាកលវិទ្យាល័យមួយកសាងដោយព្រះនាងជយរាជទេវី ជាមហេសីទី១របស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧។ [១]
ព្រះនាងជយរាជទេវី មានរូបឆោមស្រស់សោភា មានស្វាមីភក្តិនិងកិរិយាមារយាទដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់។ ពេលដែលព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ យាងទៅប្រទេសចាម្ប៉ានោះ ព្រះនាងជយរាជទេវីបានរំសាយព្រះកេសាដែលមានស្នៀតព្រះកេស ដើម្បីធ្វើតបៈដ៏តឹងរឹង។ ព្រះកាយព្រះនាងប្រែជាស្គមស្គាំង តែព្រះនាងមិនរាថយដោយព្រះនាងប្រាថ្នាសូមឲ្យជួបព្រះស្វាមីវិញបីដូចព្រះនាងឧមានិត្យនៅនឹងព្រះស្វាមីរបស់ទ្រង់គឺព្រះឝិវ។
ព្រះនាងជយរាជទេវីមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គដែលគ្រប់គ្រងក្រុងលវោ (ចង្វាតលវបុរី ប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ន)។ ព្រះរាជបុត្រានេះក៏មានបំណងធ្វើតបធម៌ដែរ ដែលព្រះនាងទូន្មានឲ្យធ្វើត្រូវតាមផ្លូវធម៌រហូតដល់បានសំរេចបំណង។ ព្រះនាងជយរាជទេវីបានណែនាំព្រះនាងឥន្ទ្រទេវីទទួលយកមាគ៌ាព្រះធម៌នៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធដែលជាផ្លូវស្ងប់ចប់ផុតទុក្ខ។ ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី ក៏បានរំសាយព្រះកេសាដែលមានស្នៀតព្រះកេសដើម្បីធ្វើតបធម៌។ ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី បានបញ្ជាក់ពីព្រះបាទឝ្រីជយឥន្ទ្រវម៌្មនៃប្រទេសចាម្ប៉ាដែលមានចរិតឥតកោតក្រែងប្រៀបបីនឹងក្រុងរាពណ៍មកច្បាំងប្រទេសកម្ពុជាស្មើមេឃ («ទ្យោសមកម្វុជទេឝ») ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ បានវាយបកវិញនិងរហូតកាន់កាប់បានរាជធានីវិជយ និងនគរដទៃទៀត ដែលទ្រង់អាចចាត់ទុកថាជាផ្ទះរបស់ទ្រង់។
ក្រោយពេលដែលបានជួបព្រះរាជស្វាមីវិញ ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវីបានយាងធ្វើបុណ្យគ្រប់ទិសទី។ ព្រះនាងមានព្រះរាជបញ្ជាឲ្យលេងរបាំនិងសំដែងរឿងដែលស្រង់ចេញពីទសជាតក៍។ ព្រះនាងដាក់ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ព្រះនាងឲ្យជាប្រយោជន៍ដល់សាសនានិងមនុស្សក្រីក្រ។ ព្រះនាងបានប្រមូលក្មេងស្រីដែលម្តាយបោះបង់និងបង្កើតជាភូមិឲ្យរស់នៅ ជាភូមិមានសេចក្តីសុខចំរើន។ ព្រះនាងទ្រង់ឲ្យក្មេងស្រីទាំងនោះបួសនិងប្រតិបត្តិធម៌ខ្ជាប់ខ្ជួន។
ព្រះរាជវង្សានុវង្ស
កែប្រែព្រះនាងជយរាជទេវីមានបុត្រជាមួយព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ ៤ អង្គ ដែលស្គាល់ឈ្មោះក្នុងចំណោមច្រើនអង្គ៖
- ១-ព្រះសូយ៌កុមារ ទ្រង់ជាកវីឯក ១ អង្គក្នុងការតែងកាព្យសំស្ក្រឹត នៅសិលាចារឹកប្រាសាទតាព្រហ្ម។
- ២-ព្រះវីរកុមារជាកវីតែងកាព្យជាភាសាសំស្ក្រឹតនៅប្រាសាទព្រះខ័ន។
- ៣-ព្រះឥន្ទ្រវម៌្មទី២ជាក្ឝត្រនៃលវបុរ។
- ៤-ព្រះឝ្រីឥន្ទ្រកុមារជាប្រមុខមេទ័ព។
[២] បើផ្អែកលើសិលាចារឹកមួយចំនួនបានបញ្ជាក់ថាក្រោយពីវិទ្យានន្ទន៍វាយបានវិជយ វិទ្យានន្ទន៍បានអោយអនុជថ្លៃនៃជយវម៌្មទី៧ សោយរាជ្យនៅទីនោះ ដែលមាននាមថាអិន អនុជអង្គនេះគឺជាប្អូនប្រុសរបស់ជយរាជទេវី ដូច្នេះព្រះនាងមានបងប្អូនបីនាក់។
| គោរម្យងារសំរាប់រាជ្យ | ||
|---|---|---|
| មុនដោយ ព្រះអគ្គមហេសី(មិនស្គាល់ឈ្មោះ) ព្រះអគ្គមហេសីនំ នៃព្រះបាទត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម |
ចក្រវរ្តិនីនៃកម្វុជទេឝ ១១??–១១?? |
តដោយ ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវីទី២ ព្រះអគ្គមហេសីនំ នៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ |