ជយវម៌្មទី៤

ជយវម៌្មទី៤ (ជ័យពម៌ទី៤) គឺជាក្សត្រសម័យអង្គរមួយអង្គដែលបានសោយរាជ្យចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ៩២៨ ដល់ ៩៤១។ ប្រវត្តិវិទូភាគច្រើនបានយល់ថាទ្រង់គឺជាអ្នកជ្រែករាជ្យ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ភស្តុតាងថ្មីៗបង្ហាញថាទ្រង់មានសិទ្ធិស្របច្បាប់ចំពោះរាជបល្លង្ក។ នៅក្នុងការផ្ដើមនៃសតវត្សទី១០ នគរបានបែកបាក់គ្នា។ វ្រះបាទជយវម៌្មទី៤ បានបង្កើតឡើង រាជធានីថ្មីនៅកោះកេរ្តិ៍ នៅចំងាយ ១០០ គ.ម បន្តិចភាគឦសាននៃអង្គរ។ មានតែវ្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២ តែអង្គឯង (សោយរាជ្យ៩៤៤-៩៦៨គ.ស) នៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងដែលបានវិលត្រឡប់មក យឝោធរបុរវិញ។ ព្រះអង្គបានបង្កើតឡើងនូវគ្រោងការណ៍សំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃម្ដងទៀត ក្នុងចំណោមស្ដេចដំបូងៗនិងបានសាងប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់នៅតំបន់អង្គរ មិនត្រឹមតែមេបុណ្យខាងកើត នៅលើកោះមួយនៅចំកណ្ដាលនៃបារាយណ៍ខាងកើតទេ ហើយប្រាសាទពុទ្ធនិយម និងវត្តជាច្រើន ក៏បានសាងឡើងដែរ។ នៅឆ្នាំ ៩៥០ គ.ស សង្គ្រាមលើកទីមួយបានចូលរួមរវាងកម្ពុជា និងនគរចាម្ប៉ា នៅភាគខាងកើត (នៅវៀតណាមកណ្ដាលសម័យទំនើបនេះ)។ រាជគ្រូរបស់ព្រះអង្គ ឈ្មោះ ឦឝានម៌ុទិ ដែលនៅបំរើព្រះអង្គ និងបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះនាមហឝ៌វម៌្មទី២ គឺជាកូនចៅរបស់ព្រាហ្មណ៍ឝិវកៃវល្យ ដែលជារាជគ្រូរបស់វ្រះបាទជយវម៌្មទី២ ក្សត្រស្ថាបនិកអារ្យធម៌អង្គរ និងបានធ្វើពិធីនៅលើភ្នំគូលែននៅឆ្នាំ ៨០២។ (បើរាប់ទាំងស្ទួនដល់ទៅបីអង្គ ទ្រង់ត្រូវលេខរៀងថា ជយវម៌្មទី៧)

ជយវម៌្មទី៤
វ្រះបាទ
រជ្ជកាល	៩២៨-៩៤១
រាជ្យមុន	ឦឝានវម៌្មទី២
រាជ្យបន្ត	ហឝ៌វម៌្មទី២
ស្វាមី/មហេសី	ជយទេវី
បុត្រ	ហឝ៌វម៌្មទី២
សន្តតិវង្ស	កៅណ្ឌិន្យ
បិតា	មហេន្ទ្រវម៌្ម
មាតា	មហេន្ទ្រទេវី

ការវិភាគជីវប្បវត្តិ

ក្រោយពីបានស្រាវជ្រាវ និងពិភាក្សារួមគ្នាជាមួយលោកសាស្ត្រាចារ្យវង់-សុធារ៉ា សិលាចារឹកវិទូ និងជាអនុប្រធានសមាគមអ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា យើងអាចកំណត់រឿងរ៉ាវមួយចំនួនដែលពាក់ព័ន្ធនឹងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរក្នុងរាជ្យវ្រះបាទជយវម៌្មទី៤ (៩២៨-៩៤១)៖

• ១. វ្រះបាទជយវម៌្មទី៤ បានយាងចេញពីរាជធានីអង្គរនៅក្នុងឆ្នាំ ៩២១ ទៅកាន់តំបន់ឆោកគគ្យ៌

ដោយនាំយកទៅជាមួយនូវ កម្រតេងជគត ត រាជ ដែលជាវត្ថុសំខាន់សំរាប់ព្រះមហាក្សត្រសម័យអង្គរគោរពយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួន

• ២. ព្រះអង្គបានបន្តគ្រប់គ្រងអំណាចតពីរាជ្យស្តេចអង្គមុន លាតសន្ធឹងទៅទិសទាំង៤ ហើយមានវិសាលភាពធំធេងណាស់ (នៅកំពង់ចាម កំពង់ធំ បាត់ដំបង សៀមរាប បន្ទាយមានជ័យ តាកែវ និងតំបន់វិមាយក្នុងប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ន)
• ៣. យោងតាមសិលាចារឹកជាភាសាសស្ក្រឹត វ្រះបាទជយវម៌្មទី៤ គឺជាក្សត្រដែលពូកែខាងធ្វើសឹកសង្គ្រាម
• ៤. ការឡើងសោយរាជ្យរបស់ព្រះអង្គនៅតំបន់កោះកេរ្តិ៍ គឺមានភាពស្របច្បាប់ ព្រោះបើយោងតាមការរាប់ខ្សែស្រឡាយខាងស្រី ព្រះមហេសីរបស់ព្រះអង្គដែលជាអនុជរបស់វ្រះបាទយឝោវម៌្មទី១ (ក្សត្រស្ថានិកប្រាសាទបាខែង) មានសិទ្ធិក្នុងការទទួលមរតកពីព្រះរៀមរបស់ព្រះនាង
• ៥. ចន្លោះឆ្នាំ៩២១ ដល់ ៩២៨ អាណាចក្រខ្មែរអាចមានការគ្រប់គ្រងប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលពីរដាច់ដោយឡែកពីគ្នា គឺមួយនៅអង្គរ គ្រប់គ្រងដោយព្រះរាជបុត្ររបស់វ្រះបាទយឝោវម៌្មទី១ និងមួយទៀតនៅកោះកេរ្តិ៍ ដោយវ្រះបាទជយវម៌្មទី៤
• ៦. វ្រះបាទជយវម៌្មទី៤ បានឡើងសោយរាជ្យនៅក្នុងឆ្នាំ៩២៨ ហើយព្រះមហេសីរបស់ព្រះអង្គអាចមានតួនាទីសំខាន់ក្នុងការជួយការងាររាជកិច្ចរបស់ព្រះស្វាមី
• ៧. ព្រះមហេសីរបស់ព្រះអង្គ ព្រះនាមមហេន្ទ្រទេវី (ក្នុងឯកសារខ្លះថា ជយទេវី ទៅវិញ មហេន្ទ្រទេវីគេថាជាមាតាទៅវិញទេ) មានស្រុកកំណើតនៅតំបន់ភវបុរ ដែលជាអតីតរាជធានីខ្មែរសម័យកម្វុជ (តំបន់សំបូរព្រៃគុហ៍)
• ៨. ព្រះអង្គអាចមានព្រះមហេសីមួយអង្គទៀត ដែលប្រហែលជាអ្នកស្រុកនៅម្តុំស្វាយចេក (ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ) ហើយបុត្រទាំងពីររបស់ព្រះនាង (ជាមួយព្រះអង្គ) គេជាមេទ័ពដ៏ខ្លាំងពូកែនៅក្នុងរាជ្យវ្រះបាទសូយ៌្យវម៌្មទី១ នាដើមស.វទី១១
• ៩. រាជគ្រូឈ្មោះ ឦឝានម៌ុទិ ដែលនៅបំរើវ្រះបាទជយវម៌្មទី៤ និងបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះនាមហឝ៌វម៌្មទី២ គឺជាកូនចៅរបស់ព្រាហ្មណ៍ឝិវកៃវល្យ ដែលជារាជគ្រូរបស់វ្រះបាទជយវម៌្មទី២ ក្សត្រស្ថាបនិកអារ្យធម៌អង្គរ និងបានធ្វើពិធីនៅលើភ្នំគូលែននៅឆ្នាំ ៨០២
• ១០. វ្រះបាទជយវម៌្មអាចមានស្រុកកំណើតពីតំបន់កោះកេរ្តិ៍ ឬតំបន់នៅជិតនោះ ហើយព្រះអង្គបានស្គាល់តំបន់កោះកេរ្តិ៍យ៉ាងច្បាស់មុនពេលដែលព្រះអង្គយាងទៅកាន់តំបន់នោះ។ តែអ្វីដែលយើងមិនបានដឹងគឺ តើព្រះបិតារបស់វ្រះបាទជយវម៌្មទី៤ ជានរណា?

ទាំងនេះគឺជាលទ្ធផលនៃកិច្ចសហការរវាងអ្នកបុរាណវិទូ និងប្រវត្តិវិទូ ក្នុងការស្រាវជ្រាវរួមគ្នា ដើម្បីចងក្រងនូវទិន្នន័យថ្មីមួយទៀតស្តីអំពីវ្រះបាទជយវម៌្មទី៤ ខុសពីអ្វីដែលអ្នកប្រាជ្ញមុនៗដែលតែងតែពោលតៗគ្នាថា វ្រះបាទជយវម៌្មទី៤ គឺជា "ក្សត្រជ្រែករាជ្យ"។

ប៉ុន្មានឆ្នាំដំបូង

ទ្រង់គឺជារាជបុត្រនៃបុត្រីរបស់វ្រះបាទឥន្ទ្រវម៌្មទី១ មហេន្ទ្រទេវី និងទ្រង់បានរៀបអភិសេកជាមួយព្រះមាតុច្ឆារបស់ទ្រង់ ជាព្រះកនិដ្ឋាបិតាតែមួយជាមួយវ្រះបាទយឝោវម៌្មទី១។ ពីព្រោះគ្មានភាពច្បាស់លាស់ក្រិត្យក្រមនៃការឡើងសោយរាជ្យ ការអះអាងរបស់ទ្រង់ដើម្បីសោយរាជ្យតាមរយៈខ្សែខាងមាតាហាក់បីដូចជាត្រឹមត្រូវ។ ទ្រង់បានប្រជែងក្នុងរជ្ជកាលរបស់បុត្រាវ្រះបាទយឝោវម៌្មទី១ នៅអង្គរចាប់តាំងពីវ្រះបាទយឝោវម៌្មបានសោយទិវង្គត។ នៅឆ្នាំ ៩២១ ទ្រង់បានបង្កើតរាជធានីផ្ទាល់ព្រះអង្គនៅឆោកគគ្យ៌រ: សិលចារឹកមួយចុះកាលឆ្នាំ ៩២១ ថ្លែងថា " ជយវម៌្មទី៤បានចាកចេញពីយឝោធរបុរ ដើម្បីទៅសោយរាជ្យនៅ ឆោកគគ្យ៌រ ដោយនាំយកលទ្ធិទេវរាជមកជាមួយទ្រង់។" ការប្រជែងនេះបានបន្តចាប់ពីឆ្នាំ ៩២១ រហូតដល់ការសោយទិវង្គតរបស់ឦឝានវម៌្មទី២ នៅឆ្នាំ ៩២៨ បន្ទាប់ក្រោយមកជយវម៌្មទី៤ក៏បានសោយរាជ្យពេញលេញតែម្ដង។

ឆោកគគ្យ៌រ

ល្បីល្បាញដោយសារសំណល់បាក់បែកពីបុរាណ នោះគឺកោះកេរ្តិ៍ដែលអាចឱ្យគេទៅដល់ទីនោះយ៉ាងងាយស្រួលជាងកាលពីមុនៗ អរគុណចំពោះផ្លូវក្រាលថ្ម។ ទីក្រុងរាជធានីបុរាណនៃជយវម៌្មទី៤នេះ ត្រូវបានគេបោះបង់ចោលអស់រយៈពេលមួយពាន់ឆ្នាំមកហើយ មុនពេលពួកអ្នកប្រាជ្ញបារាំង ដូចជា លោកល្វីស-ដឺឡាប៉ត និងអេត្យ៉េន-អេម៉ូញី បានមកទស្សនា និងសិក្សាក្នុងចុងសតវត្សទី១៩។ កំឡុងរជ្ជកាលរបស់ទ្រង់ទីក្រុងរាជធានីនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថា ឆោកគគ្យ៌រ រឺ លិង្គបុរ។ មានទីក្រុងមានកំពែងនៅប្រហែល ១២០០ ម^២ ប៉ុន្តែប្រាសាទព័ទ្ធជុំវិញត្រូវបានបែកខ្ញែកជុំវិញបរិវេណ ៣៥ សហាតិមាត្រការ៉េ។ ភូមិភាគសំខាន់រួមមានបារាយណ៍ រហាល (១ ១៨៨ x ៥៤៨ ម) និងសំណង់ប្រាសាទធំ ជាមួយរាងសាជីជ្រុងមានប្រាំពីរថ្នាក់កំពស់ ៣០ មាត្រ។ កំពូលប្រាសាទបានតំកល់ លិង្គ ដ៏ធំសំបើម ឥឡូវបានបាត់បង់ហើយ ប្រហែលបានបង្កើតឡើងដោយស្រោបលោហៈខ្ពស់ជិតស្មើ ៥ មាត្រ។ សិលាចារឹក K.១៨៧E កំណត់នាមខ្មែរបុរាណ សំរាប់លិង្គនេះថា កម្រតេង ជគត ត រាជ្យ “ទេវៈដែលជាព្រះមហាក្សត្រ”។ "សិលាចារឹករបស់ជយវម៌្មទី៤បានអួតអាងថាសំណង់របស់ព្រះអង្គជាច្រើនលើសស្ដេចមុនៗទ្រង់ទៅទៀត។" ចំនួនដ៏ច្រើននៃរូបចំលាក់សម័យអង្គរល្អបំផុតនិងធំបំផុតត្រូវបានបង្កើតកំឡុងរជ្ជកាលរបស់ទ្រង់ តួយ៉ាង គ្រុឌដែលឈរនៅច្រកធំសារៈមន្ទីរជាតិកម្ពុជា។ ព្រះរាជមហាវិថីនាំទៅដល់ប្រាសាទបឹងមាលា នៅភាគខាងត្បូង និង ទៅដល់អង្គរនៅភាគខាងលិច។

ប្រាសាទកោះកេរ្ដិ៍ស្ថិតនៅក្នុងស្រុកគូលែន ខេត្តព្រះវិហារ។ ឈ្មោះប្រាសាទនេះខ្លះសរសេរ "កោះកេរ" ខ្លះសរសេររហូតដល់ "កោះកែរ"។ តាមសិលាចារឹក K. ២៣៥ ប្រាសាទនេះមានឈ្មោះដើម "ឆោកគគ្យ៌រ"។ នៅក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរបុរាណរបស់អ្នកគ្រូ ពៅ-សាវរស ប្រែថា "ព្រៃគគីរ ឬដង្គុំព្រៃគគីរ"។ "ឆោក" នេះអាចមានន័យថា "ស្រះ" ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនច្បាស់អំពីពាក្យនេះទេ។ ទាក់ទងនឹងប្រវត្តិសាស្ត្ររាជធានីកោះកេរ្ដិ៍នេះស្ថាបនាឡើងដោយវ្រះបាទជយវម៌្មទី៤ ពេលដែលព្រះអង្គប្ដូររាជធានីពីអង្គរនៅរវាងឆ្នាំ ៩២៨ ដល់ ៩៤៤។ មានសេចក្ដីសន្និដ្ឋានខុសៗគ្នាទាក់ទងនឹងការផ្លាស់ប្ដូររាជធានីនេះ។ ទោះយ៉ាងណាក្ដី មូលហេតុធំអាចប្រហែលពាក់ព័ន្ធនឹងជំលោះផ្ទៃក្នុងនៅក្នុងរាជវង្ស។ បើមើលលើទីតាំងភូមិសាស្ត្រ និងរចនាសម្ព័ន្ធក្រុងការផ្លាស់ប្ដូរនេះមិនមែនជាការចៃដន្យទេ ហាក់បីដូចមានគំរោង និងការរៀបចំច្បាស់លាស់ជាមុន។ សំណង់ប្រាសាទមុនរាជ្យរបស់វ្រះបាទជយវម៌្មទី៤ ក៏មានច្រើនណាស់ដែរ។ លក្ខណៈរៀបចំក្រុងមិនខុសគ្នាប៉ុន្មាននឹងអង្គរទេ គ្រាន់តែទីតាំងនៅអង្គរមានលក្ខណៈជានិមត្តរូបផ្នែកសាសនាខ្លាំងជាង។ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ការប្ដូររាជធានី ឬក្រុងមានតែសម័យអង្គរទេដែលមានតែម្ដងគត់ក្នុងរយៈពេលជាង៦០០ឆ្នាំ។ នេះបើប្រៀបនឹងសម័យចេនឡា (សម័យមុនអង្គរ)។ ដូច្នេះយើងអាចយល់បានថាសម័យអង្គរទាំងនយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ចមានស្ថេរភាពល្អណាស់។ ការប្ដូរពីហរិហរាលយ (រលួស) មកយឝោធរ (អង្គរ) នៅចុងស.វទី៩ មិនចាត់ទុកថាប្ដូររាជធានីទេ នេះគ្រាន់តែចង់ពង្រីកដី ហើយទីតាំងភូមិសាស្ត្រនៅអង្គរមានលក្ខណៈអំណោយផលជាង ទាំងកសិកម្ម និងសាសនា។ ដូចដែលយើងឃើញមានផ្លូវភ្ជាប់ពីរលួសត្រង់ទៅអង្គរ ពោលគឺមិនផ្ដាច់គ្នាឡើយ។ សូមសង្ខេបដោយខ្លី សង្ឃឹមថាមានអ្នកយល់ដឹង ជួយបន្ថែមនូវចំណុចខ្វះខាត។

ក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជា ខ្មែរនាសម័យអង្គរ រជ្ជកាលរបស់វ្រះបាទជយវម៌្មទី៤ (គ.ស ៩២៨-៩៤១) គឺមានទំនាក់ទំនងគ្នាយ៉ាងជិតស្និទជាមួយនឹងតំបន់កោះកេរ្តិ៍។ ព្រះអង្គបានយាងចេញ ពីរាជធានីទៅកាន់តំបន់ភូមិភាគខាងជើងឆៀងខាងកើត នៃតំបន់អង្គរចំងាយ ១២០ សហាតិមាត្រ នៅតំបន់ "ឆោកគគ៌្យរ" ដែលបច្ចុប្បន្នមានឈ្មោះថា "កោះកេរ"។

ក្រោយពីរការសោយទិវង្គតរបស់វ្រះបាទជយវម៌្មទី៤ និងព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះនាមហឝ៌វម៌្មទី២ ប្រហែលនៅក្នុងឆ្នាំ ៩៤៤ គ.ស វ្រះបាទរាជេន្រ្ទវម៌្មទី២ បានយាងត្រឡប់មកសោយរាជ្យនៅរាជាធានីអង្គរវិញ ប៉ុន្តែគ្មាននរណាម្នាក់ពន្យល់ពីមូលហេតុនៃការវិលត្រឡប់របស់វ្រះបាទរាជេន្រ្ទវម៌្មទី២បានឡើយ។ ក្រោយពីការបោះបង់ចោលមក តំបន់រាជធានី កោះកេរ នេះមិនសូវមានការអភិវឌ្ឍអ្វីគួរឲ្យកត់សំគាល់ឡើយ។

អក្សរសិល្ប៍

​រឿង​មហា​ភារតៈ​ផ្តោតជា​សំខាន់​ទៅលើ​ផ្នែកចំបាំងរាំងជល។ ​​លោក​​បណ្ឌិត​​ចិន្ត-ច័ន្ទ​រតនា​ អធិប្បាយ​អំពី​រឿងរាមកេរ្តិ៍នា​សម័យ​ក្រោម​ការ​គ្រប់​គ្រង​របស់វ្រះ​បាទ​ជយ​វម៌្មទី៤។

លោក​បណ្ឌិត​ឲ្យដឹង​ថា​អក្សរសិល្ប៍​ក្នុង​រជ្ជកាល ​វ្រះបាទ​ជយវម៌្មទី៤​ ​​រឿង​រាម​កេរ្តិ៍មិន​មាន​ប្រជា​ប្រិយភាព​​ដូច​រឿង​មហា​ភារតៈទេ ​ប៉ុន្តែ​​រឿង​រាម​កេរ្តិ៍ ​នៅមាន​​ឈ្មោះក្នុង​​អក្សរ​សិល្ប៍ខ្មែរ​​រហូត​មក​ទល់​សព្វ​ថ្ងៃ។​

ការប្រមូលពន្ធដារ

ដើម្បីកសាងទីក្រុងប្រកបដោយភាពរុងរឿងក្នុងរយៈកាលខ្លីប្រហែល ២០ ឆ្នាំ វាត្រូវការភោគទ្រព្យ និង កំលាំងពលកម្មដ៏ច្រើនសំបើម។ សិលាចារឹកជយវម៌្មភាគច្រើនបានមកពីកោះកេរ្តិ៍ ប៉ុន្តែសិលាចារឹកទាំងនោះក៏ត្រូវបានរកឃើញដែរនៅស្ថានីយជាច្រើនទៀតនៅតាមព្រំដែននៃអាណាចក្រខ្មែរ ដូចជាណងផាងផឺយ (ក្បែរ អរណ្យប្រទេឝ) និង ភ្នំបាយ៉ង់ (ដីសណ្ដមេគង្គ)។ សិលាចារឹកទាំងនេះមួយចំនួនឆ្លុះបញ្ចាំងថា តើទីក្រុងនេះធ្វើឡើងដោយរបៀបណា។ កំលាំងពលកម្មត្រូវបានប្រមូលយកមកពីខេត្តជាច្រើន និងពន្ធដារត្រូវបានបង់ដូចជា: ស្រូវអង្ករ ក្រមួន ទឹកឃ្មុំ ដំរី រឺ សំពត់។ ផ្ទុយទៅនឹងអរិធម៌បុរាណភាគច្រើន អង្គរមិនបានបោះប្រាក់កាសណាមួយប្រើជារូបិយវត្ថុឡើយ។ ការប្រមូលពន្ធដារក្នុងសម័យកាលនោះប្រហែលជាប្រព្រឹត្តិទៅដោយ តម្រ្វច ម្នាក់ (សម័យថ្មី: តម្រួត រឺ នគរបាល)។ តម្រ្វច រឺ “ព្រះរាជអធិការ” ម្នាក់ មានដែនសមត្ថកិច្ចពិតរបស់ខ្លួនក្នុងបណ្ដាខេត្ត។ ពន្ធអាករត្រូវបានប្រមូលពីគ្រប់ទឹកដីទាំងអស់ដែលជយវម៌្មទី៤បានត្រួតត្រា។ ប្រព័ន្ធប្រមូលពន្ធដារពិតជាមានប្រសិទ្ធិភាពណាស់បើសិនជាមានភាពព្រៃផ្សៃ។ ខណៈដែលអ្នកដែលបានបដិសេធបង់ពន្ធ ពួកគេនឹងត្រូវបាន "ចាប់ដាក់ទ្រុងដោយម្ចាស់ស្រុក និងយកទៅដាក់នៅមុខស្ដេចដើម្បីកាត់ទោស។" ទោះបីយ៉ាងណា ស្ដេច មន្ត្រីក្នុងរាជវាំង សង្ឃ និង ទាសាទាសី ត្រូវលើកលែងពីការបង់ពន្ធដារ។

ពង្សាវលី

• ព្រះអយ្យកា ព្រះនាមឥន្ទ្រវម៌្មទី១
  • ព្រះបិតាព្រះនាម មហេន្ទ្រវម៌្ម និងមាតាព្រះនាមមហេន្ទ្រទេវី
    • ព្រះមហេសី ព្រះនាមជយទេវី
      • ព្រះភាតារបស់ទ្រង់ព្រះនាម រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២, ព្រះភិគនេយ្យ ជាព្រះមហេសីនៃព្រះបាទ យឝោវម៌្មទី១
        • ព្រះរាជបុត្រព្រះនាម ហឝ៌វម៌្មទី២

បច្ឆាមរណនាម

ជយវម៌្មទី៤បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៩៤១ និងទទួលបានបច្ឆាមរណនាមថា បរមឝិវបទ។ ការសោយរាជ្យបន្តពីព្រះអង្គមិនមានសន្តិភាពពេញលេញ និង ព្រះរាជបុត្រវ័យក្មេង ហឝ៌វម៌្មទី២ បានសោយរាជ្យក្នុងរយៈពេលមួយខ្លីរហូតដល់ឆ្នាំ ៩៤៤។ ក្រោយមក រាជេន្ទ្រវម៌្ម ដែលជាព្រះបិតុលា ផង និងព្រះភាតាអយ្យកោមួយនៃហឝ៌វម៌្ម បានត្រឡប់មករាជធានី យឝោធរបុរ។

គោរម្យងារសំរាប់រាជ្យ
មុនដោយ ឦឝានវម៌្មទី២	ចក្រវរ្តិននៃកម្វុជទេឝ ៩២៨–៩៤១	តដោយ ហឝ៌វម៌្មទី២

ឯកសារយោង

• Chandler, David (1996). A History of Cambodia (4th រ.រ.). Westview Press. ល.ស.ប.អ. 978-0-8133-4363-1. 
• Coedès, George (1968). Walter F. Vella. រៀ. The Indianized states of Southeast Asia. trans. Susan Brown Cowing. University of Hawai`i Press. ល.ស.ប.អ. 978-0-8248-0368-1. http://books.google.com/books?id=iDyJBFTdiwoC. 
• Higham, Charles (2001). The Civilization of Angkor. Phoenix. ល.ស.ប.អ. 1-84212-584-2. http://books.google.com/books?id=tp5j33zX5bwC. 
• Rooney, Dawn F. (2005). Angkor: Cambodia's wondrous khmer temples (5th រ.រ.). Odissey. ល.ស.ប.អ. 978-962-217-727-7.