ឡាវក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំង

(ត្រូវបានបញ្ជូនបន្តពី អាណាព្យាបាលបារាំងនៃប្រទេសឡាវ)

អាណាព្យាបាលបារាំងនៃឡាវ (ភាសាបារាំងProtectorat français du Laos) គឺជារដ្ឋអាណាព្យាបាលរបស់បារាំងនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅចន្លោះឆ្នាំ១៨៩៣ និងឆ្នាំ១៩៥៣ (និងជារដ្ឋអាយ៉ងរបស់ជប៉ុនមួយរយៈពេលខ្លីនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៥)។ អាណាព្យាបាលនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅលើទឹកដីនគរហ្លួងព្រះបាង ដែលកាលនុះត្រូវជារដ្ឋចំណុះរបស់សៀម ប៉ុន្តែសៀមត្រូវប្រគល់ទឹកដីនោះទៅឱ្យបារាំងក្រោយខ្លួនបានទទួលបរាជ័យនៅក្នុងសង្គ្រាមបារាំង-សៀមនៅឆ្នាំ១៨៩៣។ ក្រោយមក រដ្ឋមួយនេះត្រូវបានគេធ្វើសមាហរណកម្មចូលទៅក្នុងសហភាពឥណ្ឌូចិន ហើយប៉ុន្មានឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ទឹកដីឡាវដែលនៅក្រោមចំណុះសៀមដូច នគរចម្ប៉ាស័ក្តិ និងមឿងភួន ក៏ត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងសហភាពឥណ្ឌូចិនដូចគ្នានៅឆ្នាំ១៨៩៩ និង១៩០៤ រៀងៗគ្នា។

ព្រះរាជាណាចក្រហ្លួងព្រះបាង
ພຣະຣາຊອານາຈັກຫລວງພະບາງ
Royaume de Luang Prabang
(១៨៩៣–១៩៤៥, ១៩៤៦–១៩៤៧)

ព្រះរាជាណាចក្រឡាវ
ພຣະຣາຊອານາຈັກລາວ
Royaume du Laos
(១៩៤៥–១៩៤៦; ១៩៤៧–១៩៥៣)

១៨៩៣–១៩៤៥
១៩៤៦–១៩៥៣
ទីតាំងនៃ ឡាវ
រាជធានីវៀងចន្ទន៍ (ផ្លូវការ)
ហ្លួងព្រះបាង (នគរហ្លួង)
ភាសាទូទៅ 
សាសនា
រដ្ឋាភិបាលរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការក្រោមរដ្ឋបាលអាណានិគម
(១៨៩៣–១៩៤៧)
រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញនិយមសភាក្នុងសហភាពបារាំង
(១៩៤៧–១៩៥៣)
ព្រះមហាក្សត្រ 
▪ ១៨៦៨–១៨៩៥
អ៊ុន ខាំ
▪ ១៨៩៥–១៩០៤
ស័ករិនទរ
▪ ១៩០៤–១៩៥៣
ស្រីស្វាងវង្ស
រ៉េស៊ីដង់ស៊ុបពែរីយែរ 
▪ ១៨៩៤–១៨៩៥ (ដំបូង)
អ៊ូហ្គូស្ត ប៉ាវី[ស ១]
▪ ១៩៥៤–១៩៥៥ (ក្រោយ)
មីឈែល ប្រេអាល់[ស ២]
នាយករដ្ឋមន្ត្រី 
▪ ១៩៤១–១៩៤៥ (ដំបូង)
ផេតសារាជ
▪ ១៩៥១–១៩៥៣ (ក្រោយ)
សុវណ្ណភូមា
នីតិបញ្ញត្តិគ្មាន (អាស្រ័យព្រះរាជក្រឹត្យ)
(ត្រឹមឆ្នាំ១៩៤៧)
សភាតំណាងរាស្ត្រ (ពីឆ្នាំ១៩៤៧)
ទីប្រឹក្សាព្រះមហាក្សត្រ
(ពីឆ្នាំ១៩៤៧)
រដ្ឋសភា
(ពីឆ្នាំ១៩៤៧)
សម័យកាលប្រវត្តិសាស្រ្តចក្រពត្តិនិយមថ្មី
៣ តុលា ១៨៩៣
▪ បញ្ចូលជាផ្នែកនៃសហភាពឥណ្ឌូចិន
១៩ មេសា ១៨៩៩
▪ នគរចម្ប៉ាស័ក្ដិត្រូវបានកាត់ចូល
២២ វិច្ឆិកា ១៩០៤
៨ មេសា ១៩៤៥
▪ រដ្ឋាភិបាលឡាវឥស្សរៈ
១២ តុលា ១៩៤៥
▪ ស្តារអាណានិគមកិច្ចឡើងវិញ
២៤ មេសា ១៩៤៦
១១ ឧសភា ១៩៤៧
▪ ប្រកាសឯករាជ្យ
២២ តុលា ១៩៥៣
២១ កក្កដា ១៩៥៤
រូបិយវត្ថុភៀសត៍ (Piastre)
Preceded by
Succeeded by
១៨៩៣៖
នគរហ្លួងព្រះបាង
មឿងភួន
១៩០៤៖
នគរចម្ប៉ាស័ក្តិ
១៩០៧៖
អាណាចក្រសៀម
១៩៤៥៖
ព្រះរាជាណាចក្រឡាវ (រដ្ឋអាយ៉ងជប៉ុន)
១៩៤៧៖
ព្រះរាជាណាចក្រឡាវ

អំណាចគ្រប់គ្រងនៅក្នុងរបបអាណាព្យាបាលភាពនៃនគរហ្លួងព្រះបាងគឺមិនស្ថិតនៅក្នុងដៃព្រះមហាក្សត្រដូចដែលបានចែងនោះឡើយ តែជាក់ស្តែង អំណាចគឺស្ថិតនៅក្រោមអគ្គទេសាភិបាលបារាំងក្នុងស្រុក។ ចំណែកឯទឹកដីឡាវដែលបារាំងបានកាត់បញ្ចូលជាបន្តបន្ទាប់គឺសុទ្ធតែស្ថិតនៅក្រោមកម្មសិទ្ធិរបស់បារាំងផ្ទាល់ទាំងស្រុង។ នៅចុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ពោលគឺនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៥ ឡាវបានប្រកាសឯករាជ្យភាពក្រោមការកាន់កាប់របស់ជប៉ុនបានមួយរយៈពេលខ្លី។ ក៏ប៉ុន្តែ បន្ទាប់ពីជប៉ុនបានសុំចុះចាញ់សង្គ្រាមលោក បារាំងក៏បានវិលត្រឡប់មកស្តារការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួនឡើងវិញនៅលើប្រទេសឡាវ។ អាណាព្យាបាលថ្មីរបស់បារាំងត្រូវបានប្រឆាំងដោយចលនាឡាវឥស្សរៈ ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៧ នគរទាំងបីក៏ត្រូវបានបង្រួបបង្រួមគ្នាក្លាយជាព្រះរាជាណាចក្រឡាវក្រោមសហភាពបារាំង។ ទីបំផុត ឡាវបានទទួលឯករាជ្យពេញលេញបន្ទាប់ពីសន្ធិសញ្ញាបារាំង-ឡាវត្រូវបានចុះនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៣ អំឡុងពេលដែលសង្គ្រាមឥណ្ឌូចិនលើកទី១ ជិតឈានចូលដល់ទីបញ្ចប់។ បន្ទាប់មកនៅឆ្នាំ១៩៥៤ សហភាពឥណ្ឌូចិនក៏ត្រូវបានរំលាយនៅក្នុងសន្ធិសីទទីក្រុងហ្សឺណែវ ដែលជាវគ្គបិទបញ្ចប់នូវអាណានិគមកិច្ចបារាំងនៅលើទឹកដីប្រទេសឡាវ ក៏ដូចជាឥណ្ឌូចិនទាំងមូល។

ការចាប់ផ្ដើមនៃអាណាព្យាបាលភាព កែប្រែ

 
មន្ត្រីនៃរដ្ឋាភិបាលបារាំងមួយរូប ឈរថតជាមួយក្រុមក្មេងៗឡាវនៅក្រុងហ្លួងព្រះបាង ឆ្នាំ១៨៨៧

ក្រោយពីបារាំងបានបង្កើតអាណាព្យាបាលភាពនៅកម្ពុជានៅក្នុងឆ្នាំ១៨៦៣ ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវរុករកជនជាតិបារាំងដែលដឹកនាំដោយលោកអឺណិស្ត៍ ឌូដា ដឺ ឡាក្រេបានធ្វើដំណើរជាច្រើនសានៅតាមដងទន្លេមេគង្គ ដើម្បីស្វែងរកទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មសម្រាប់រដ្ឋអាណាព្យាបាលកម្ពុជា និងកូសាំងស៊ីន។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៨៥ ស្ថានកុងស៊ុលបារាំងមួយត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅព្រះរាជាណាចក្រហ្លួងព្រះបាំង ដែលកាលនុះជាសាមន្តរដ្ឋរបស់សៀម។ ប្រទេសសៀមដែលសម័យនោះដឹកនាំដោយព្រះបាទចុល្លាង្ករណ៍ បានកើតការភ័យខ្លាចថាបារាំងគ្រោងនឹងដាក់បញ្ចូលនគរហ្លួងព្រះបាំងក្នុងរង្វង់អាណាព្យាបាលបារាំងនៅឥណ្ឌូចិន ហើយដូច្នេះ ព្រះអង្គក៏បានចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាជាមួយបារាំងនៅថ្ងៃទី៧ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៨៨៦ ដែលទទួលស្គាល់អធិបតេយ្យភាពរបស់សៀមលើនគរឡាវទាំងបី។[១]

នៅចុងឆ្នាំ១៨៨៦ លោកអ៊ូហ្គូស្ត ប៉ាវីត្រូវបានគេតែងតាំងជាអនុកុងស៊ុលប្រចាំនៅហ្លួងព្រះបាំង ហើយទទួលបន្ទុកលើគ្រប់បេសកកម្មនៅក្នុងទឹកដីឡាវ បូករួមទាំងលទ្ធភាពនៃការប្រែក្លាយរដ្ឋឡាវទៅជាទឹកដីរបស់បារាំង។ នៅឆ្នាំ១៨៨៨ ពួកថ្លើងមួយក្រុមមកពីប្រទេសចិនដែលគេស្គាល់ថា កងទ័ពទង់ខ្មៅ បានចូលវាយលុកប្រទេសសៀម និងនគរហ្លួងព្រះបាំងដល់រាជធានី។ ​កងទាហានរបស់ប៉ាវី និង​បារាំងក៏​បានចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍ និង​ជម្លៀស​គ្រួសាររាជវង្ស​ឡាវ​ទៅ​ទីទួល​សុវត្ថិភាព។ មិនយូរប៉ុន្មាន កងទ័ពបារាំងបន្ថែមពីទីក្រុងហាណូយបានធ្វើដំណើរមកដល់ក្រុងហ្លួងព្រះបាំងដើម្បីបណ្តេញកងទ័ពទង់ខ្មៅចេញពីទីក្រុង។ ក្រោយ​ពីបានវិលត្រឡប់​ចូល​រាជធានីវិញ​ ព្រះបាទ​អ៊ុន ខាំបាន​សុំស្នើបារាំងឱ្យ​ដាក់អាណាព្យាបាលភាពលើ​នគរ​របស់​ព្រះអង្គ។ លោកប៉ាវីក៏បានបញ្ជូនសំណើរបស់អ៊ុក ខាំបន្តទៅរដ្ឋាភិបាលបារាំងនៅឯទីក្រុងប៉ារីស។ សេចក្តីព្រាងច្បាប់កំណត់ឱ្យហ្លួងព្រះបាំងជារដ្ឋអាណាព្យាបាលរបស់បារាំងត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី២៧ ខែមីនា ឆ្នាំ១៨៨៩ រវាងភាគីទាំងពីរ ទោះបីជាមានការតវ៉ាពីសៀមក្ដី។[២]

លោកប៉ាវីដែលកាលនុះជាមន្ត្រីរ៉េស៊ីដង់បារាំងនៅទីក្រុងបាងកក [៣]បានចេញឱសានវាទមួយនៅខែសីហា ឆ្នាំ១៨៩២ ទៅរដ្ឋាភិបាលសៀម ហើយនៅឆ្នាំ១៨៩៣ ប្រទេសទាំងពីរក៏បានផ្ទុះសង្រ្គាមជាមួយនឹងគ្នា[៤] ជាលទ្ធផល សៀមបានទទួលបរាជ័យ និងត្រូវបង្ខំខ្លួនទទួលស្គាល់អំណាចគ្រប់គ្រងរបស់បារាំងនៅត្រើយខាងកើតនៃទន្លេមេគង្គ ខណៈដែលប៉ាវីនូវតែបន្តគាំទ្របេសកកម្មរបស់បារាំងនៅក្នុងទឹកដីឡាវ។ បន្ទាប់ពីសៀមបានទទួលយកឱសានវាទរបស់បារាំងនោះ អាណាព្យាបាលភាពនៅឡាវក៏ត្រូវបានប្រកាសបង្កើតឡើងជាផ្លូវការ ហើយរាជធានីត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរពីក្រុងហ្លួងព្រះបាំងមកវៀងចន្ទន៍។ ទោះប្តូររាជធានីក៏ពិតមែន តែទីក្រុងហ្លួងព្រះបាំងបានបន្តដើរតួជាទីអាសនៈនៃព្រះរាជវង្សានុវង្សឡាវ ខណៈដែលអំណាចរបស់ពួកគេត្រូវបានដកហូតផ្ទេរទៅឱ្យមន្ត្រីបារាំង រួមមានអនុកុងស៊ុល និងអគ្គរ៉េស៊ីដង់ជាដើម។[៥] នៅខែមករា ឆ្នាំ១៨៩៦ បារាំង និងអង់គ្លេសបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងមួយដែលទទួលស្គាល់ព្រំដែនរវាងឡាវបារាំង និងភូមាអង់គ្លេស

រដ្ឋបាល កែប្រែ

នៅឆ្នាំ១៨៩៨ ឡាវត្រូវបានបញ្ចូលជាផ្លូវការទៅក្នុងសហភាពឥណ្ឌូចិន។ អភិបាលអាណានិគមម្នាក់ត្រូវបានបារាំងតែងតាំងនៅទីក្រុងវៀងចន្ទន៍ ហើយប្រទេសឡាវក៏ត្រូវបានបែងចែកទៅជាដប់ខេត្ត។ ខេត្តហ្លួងព្រះបាងដែលជារាជអាសនៈនៃរាជវង្សានុវង្សឡាវត្រូវស្ថិតនៅក្រោមមន្ត្រីបារាំងដែលបានតែងតាំង ខណៈឯខេត្តចំនួនប្រាំបួនផ្សេងទៀតត្រូវស្ថិតនៅក្រោមអំណាចផ្ដាច់មុខរបស់រដ្ឋាភិបាលអាណានិគមបារាំងនៅទីក្រុងវៀងចន្ទន៍។ ដើម្បីគាំទ្រដល់រដ្ឋាភិបាលអាណានិគម ពិសេសខាងផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ ប្រព័ន្ធពន្ធដារថ្មីត្រូវបានគេណែនាំ និងអនុវត្ត។[៦][៧]

សន្ធិសញ្ញាថ្មីឆ្នាំ១៩០២ បានបង្ខំឱ្យសៀមប្រគល់ទឹកដីនៅត្រើយខាងលិចនៃទន្លេមេគង្គមកឱ្យបារាំង ដែលបច្ចុប្បន្តត្រូវជាខេត្តជ័យបុរី និងមួយភាគខាងលិចនៃខេត្តចំប៉ាសក្តិ[៨] នៅឆ្នាំ១៩០៤ ព្រំដែនបច្ចុប្បន្នរវាងឡាវ និងកម្ពុជាត្រូវបានបង្កើតឡើងបន្ទាប់ពីសៀមបានប្រគល់ម្លូព្រៃ (ខេត្តព្រះវិហារ) និងនគរចម្ប៉ាស័ក្តិឱ្យទៅបារាំង។

ឯកសារយោង កែប្រែ

  1. ជាអគ្គគណៈកម្មាការី
  2. ជាអគ្គគណៈកម្មាធិការី
  1. Carine Hahn, Le Laos, Karthala, 1999, pp. 60–64
  2. Carine Hahn, Le Laos, Karthala, 1999, pp. 66–67
  3. "Auguste Pavie, l'Explorateur aux pieds nus". Archived from the original on 2020-05-12. Retrieved 2023-12-05.
  4. "Auguste Pavie, L'explorateur aux pieds nus". pavie.culture.fr.
  5. Carine Hahn, Le Laos, Karthala, 1999, pp. 67–68
  6. Carine Hahn, Le Laos, Karthala, 1999, pp. 69–72
  7. Martin Stuart-Fox, A History of Laos, Cambridge University Press, 1997, ISBN 0-521-59235-6, p. 30
  8. Pierre Montagnon, La France coloniale, tome 1, Pygmalion-Gérard Watelet, 1988, p. 180