សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោ
សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោ (ភាសាបារាំង៖ République démocratique du Congo (RDC)) ឬអាចហៅក្រៅផ្លូវការបានថា កុងហ្គោគីនស្យាសា ឬ កុងហ្គោ គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅតំបន់អាហ្វ្រិកកណ្តាល។ ប្រទេសនេះមានព្រំប្រទល់ភាគពាយ័ព្យជាប់នឹងសាធារណរដ្ឋកុងហ្គោ នៅភាគខាងជើងជាប់សាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្តាល នៅភាគឦសានជាប់ស៊ូដង់ខាងត្បូង នៅប៉ែកខាងកើតមានជាប់ប្រទេសអ៊ូកង់ដា រ៉្វាន់ដា និងប៊ូរុនឌី ភាគខាងត្បូងនិងភាគអាគ្នេយ៍ជាប់ប្រទេសសំប៊ី ភាគនិរតីជាប់អង់កូឡា ភាគខាងលិចជាប់មហាសមុទ្រអាត្លង់ទិកខាងត្បូងនិងតំបន់កាប៊ីនដារបស់អង់កូឡា។ បើគិតជាផ្ទៃដីសរុប វាត្រូវជាប្រទេសធំជាងគេបំផុតទីពីរប្រចាំទ្វីបអាហ្វ្រិក និងជាប្រទេសធំបំផុតទី១១ នៅលើពិភពលោក។ ដោយមានប្រជាជនរស់នៅប្រមាណ ១០៨ លាននាក់ សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោជាប្រទេសដែលមានប្រជាជននិយាយភាសាបារាំងច្រើនជាងគេផងដែរនៅលើពិភពលោក។ រដ្ឋធានី និងទីក្រុងធំបំផុតមានឈ្មោះថា គីនស្យាសា ហើយទីក្រុងនេះក៏ត្រូវជាមជ្ឈមណ្ឌលសេដ្ឋកិច្ចដ៏សំខាន់មួយរបស់ប្រទេសផងដែរ។
| République démocratique du Congo (បារាំង) Repubilika ya Kôngo ya Dimokalasi (គីទូបា) Republíki ya Kongó Demokratíki (លីនហ្កាឡា) Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo (ស្វាហ៊ីលី) Ditunga dia Kongu wa Mungalaata (លូបា-លូលូអា) | |
|---|---|
.svg) ទីតាំងនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោ (ក្រហម) នៅលើភូគោល | |
| រដ្ឋធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត | គីនស្យាសា 4°19′S 15°19′E / 4.317°S 15.317°E |
| ភាសាផ្លូវការ | ភាសាបារាំង |
| ភាសាជាតិ | |
| សាសនា (ឆ្នាំ ២០២០)[១] |
|
| រដ្ឋាភិបាល | ឯកត្តរដ្ឋ សាធារណរដ្ឋនិយមពាក់កណ្ដាលប្រធានាធិបតី |
| ហ្វីលីក ត្ស៊ីសេកេឌី | |
| ហ្សង់-មីឆែល សាម៉ា លូខុនដេ | |
| នីតិបញ្ញត្តិ | សភាតំណាងរាស្ត្រ |
| ព្រឹទ្ធសភា | |
| រដ្ឋសភា | |
| និម្មិតកម្ម | |
| ១៧ វិច្ឆិកា ១៨៧៩ | |
| ១ កក្កដា ១៨៨៥ | |
| ១៥ វិច្ឆិកា ១៩០៨ | |
| ៣០ មិថុនា ១៩៦០[២] | |
| ២៧ តុលា ១៩៧៦ | |
| ១៧ ឧសភា ១៩៩៧ | |
| ១៨ កុម្ភៈ ២០០៦ | |
| [[ |ក្រឡាផ្ទៃ]] | |
- ផ្ទៃសរុប | ២,៣៤៥,៤០៩ គ.ម២ (ទី១១) |
- ផ្ទៃទឹក (%) | ៣.៣២ |
| ប្រជាជន | |
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២២) |  ១០៨,៤០៧,៧២១[៣] (ទី១៤) |
- ដង់ស៊ីតេ | ៤៦.៣ នាក់/គ.ម២ |
| GDP (PPP) | ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២២) |
- សរុប |  ៦៣.៩១ ពាន់លានដុល្លារ[៤] (ទី៩០) |
- ក្នុងម្នាក់ | ១,៣២៨ ដុល្លារ[៤] (ទី១៨៨) |
| GDP (ចារឹក) | ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២២) |
- សរុប | ១២៨.៥៤ ពាន់លានដុល្លារ[៤] (ទី៨៦) |
- ក្នុងម្នាក់ | ៦៦០ ដុល្លារ[៤] (ទី១៩០) |
| ជីនី (២០១២) |  ៤២.១[៥]មធ្យម |
| HDI (២០២១) |  ០.៤៧៩[៦]ទាប · ទី១៧៩ |
| រូបិយវត្ថុ | ហ្វ្រង់កុងហ្គោ (CDF) |
| ល្វែងម៉ោង | UTC+១ ទៅ +២ (WAT និង CAT) |
| ទម្រង់កាលបរិច្ឆេទ | ថ្ងៃ/ខែ/ឆ្នាំ dd/mm/yyyy |
| ទិសបើកបរ | ស្ដាំ |
| កូដហៅទូរស័ព្ទ | +២៤៣ |
| កូដ ISO 3166 | CD |
| ដែនកម្រិតខ្ពស់ | .cd |
.svg)
ដោយមានទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅចំកណ្តាលអាងទឹកកុងហ្គោ ទឹកដីនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោត្រូវបានមនុស្សចូលមករស់នៅជាលើកដំបូងប្រមាណ ៩០,០០០ ឆ្នាំមុន ហើយត្រូវបានជនជាតិបង់ធូផ្លាស់ទីមករស់នៅប្រហែល ៣,០០០ ឆ្នាំមុន។ នៅប៉ែកខាងលិច ព្រះរាជាណាចក្រកុងហ្គោបានគ្រប់គ្រងទឹកដីនៅជុំវិញមាត់ទន្លេកុងហ្គោនៅវាងសតវត្សទី១៤ ដល់ទី១៩។ ចំណែកនៅភូមិភាគឦសាន កណ្តាល និងកើតវិញត្រូវស្ថិតនៅក្រោមការកាន់កាប់របស់ព្រះរាជាណាចក្រអាហ្សង់ដេ លូបា និងលូនដាពីសតវត្សទី១៦ និងទី១៧ រហូតដល់សតវត្សទី១៩។ ព្រះបាទលេអូប៉ូលទី២ នៃព្រះរាជាណាចក្របែលហ្ស៊ិកបានទទួលសិទ្ធិគ្រប់គ្រងលើទឹកដីកុងហ្គោជាផ្លូវការនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៨៥ ហើយបានប្រកាសទឹកដីនេះជាកម្មសិទ្ធិឯកជនរបស់ទ្រង់ ដោយបានប្រទានឈ្មោះថា រដ្ឋសេរីកុងហ្គោ។ ចាប់ពីឆ្នាំ១៨៨៥ ដល់ឆ្នាំ១៩០៨ កម្លាំងយោធាអាណានិគមរបស់ព្រះអង្គបានចាប់បង្ខំប្រជាជនក្នុងតំបន់ឱ្យផលិតដំណាំកៅស៊ូ និងបានប្រព្រឹត្តអំពើឃោរឃៅជាច្រើន។ នៅឆ្នាំ១៩០៨ ព្រះបាទលេអូប៉ូលបានសម្រេចព្រះទ័យប្រទានទឹកដីកុងហ្គោមកឱ្យរដ្ឋ ដែលកាលនុះវាត្រូវបានគេស្គាល់ថា ទឹកដីអាណានិគមបែលហ្ស៊ិក។
កុងហ្គោបានទទួលឯករាជ្យពីប្រទេសបែលហ្ស៊ិកនៅថ្ងៃទី៣០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦០ ហើយខ្លួនត្រូវបានប្រឈមនឹងចលនាអបគមន៍ភ្លាមៗ ហើយជាលទ្ធផល លោកម៉ូប៊ូធូ សេសេ សេកូបានធ្វើរដ្ឋប្រហារដណ្តើមអំណាចនៅឆ្នាំ១៩៦៥។ ម៉ូប៊ូធូបានប្តូរឈ្មោះប្រទេសទៅហ្សាអៀនៅឆ្នាំ១៩៧១ ហើយបានបង្កើតរបបផ្តាច់ការបែបបុគ្គលនិយមរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩៧ ជាពេលដែលរបបលោកត្រូវបានផ្តួលរំលំនៅក្នុងសង្រ្គាមកុងហ្គោទីមួយ។ ក្រោយមក ប្រទេសមួយនេះក៏បានប្តូរឈ្មោះទៅឈ្មោះដើមវិញ ប៉ុន្តែមិនយូរប៉ុន្មានក៏ត្រូវប្រឈមមុខនឹងសង្គ្រាមជាថ្មីទៀតនៅរវាងឆ្នាំ១៩៩៨ ដល់ឆ្នាំ២០០៣ ដែលបណ្តាលឱ្យមនុស្សស្លាប់ចំនួន ៥.៤ លាននាក់។[៧][៨][៩][១០] សង្រ្គាមដ៏រ៉ាំរ៉ៃបានបញ្ចប់នៅក្នុងអាណត្តិប្រធានាធិបតីយ៉ូសែហ្វ កាប៊ីឡា ដែលលោកបានដឹកនាំប្រទេសពីឆ្នាំ២០០១ ដល់ឆ្នាំ២០១៩ ប៉ុន្តែក្រោមរដ្ឋបាលរបស់លោក កំណត់ត្រាសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងប្រទេសនៅតែបន្តស្ថិតក្នុងកម្រិតខ្ពស់ ហើយប្រជាជនមានភាពក្រីក្រយ៉ាងដំណំ។ បន្ថែមទៀតនោះ ករណីរំលោភបំពានគ្រប់រូបភាពបានកើតឡើងជាញឹកញាប់ដូចជា ការបាត់ខ្លួនដោយកំបាំង ការធ្វើទារុណកម្ម ការចាប់មនុស្សដាក់ពន្ធនាគារតាមអំពើចិត្ត និងការរឹតបន្តឹងលើសេរីភាពស៊ីវិលជាដើម។[១១] នៅក្រោយការបោះឆ្នោតសកលឆ្នាំ២០១៨ អំណាចនយោបាយត្រូវបានផ្ទេរទៅកាន់មេដឹកនាំថ្មីដោយសន្តិវិធី ជាលើកដំបូងបង្អស់ចាប់តាំងពីបានបានទទួលឯករាជ្យមក ដោយលោកកាប៊ីឡាត្រូវបានស្នងតំណែងជាប្រធានាធិបតីដោយលោកហ្វីលីក ត្ស៊ីសេកេឌី។[១២] ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១៥ មក នៅភាគខាងកើតប្រទេសបានក្លាយជាទីតាំងនៃជម្លោះយោធាដែលនៅតែបន្តរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។
សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោគឺសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិជាច្រើន ប៉ុន្តែធនធានទាំងនោះត្រូវទទួលរងគ្រោះដោយសារអស្ថិរភាពនយោបាយ កង្វះហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ អំពើពុករលួយ និងការទាញយកផលចំណេញផ្នែកពាណិជ្ជកម្មនិងការធ្វើអាណានិគមពីបរទេសអស់ជាច្រើនសតវត្ស ហើយក្រោយឯករាជ្យបានជាង ៦០ ឆ្នាំ ប្រទេសនេះបានត្រឹមតែអាចអភិវឌ្ឍន៍ខ្លួនបានតិចតួចប៉ុណ្ណោះ។[១៣] ក្រៅពីរដ្ឋធានីគីនស្យាសា ទីក្រុងធំៗបន្ទាប់ពីរគឺ លូប៊ូមបាស្យី និង អ៊ឹមប៊ូជីម៉ាយី គឺជាសហគមន៍រុករករ៉ែទាំងពីរ។ សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោច្រើននាំចេញរ៉ែឆៅទៅបរទេស ដោយមានប្រទេសចិនជាអ្នកទទួលផលិតផលនាំចេញរបស់ខ្លួនជាង ៥០% នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៩។ នៅឆ្នាំ២០១៩ ដដែរ កម្រិតអភិវឌ្ឍន៍មនុស្សនៅសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោត្រូវបានជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ១៧៥ ក្នុងចំណោមប្រទេសចំនួន ១៨៩ ដែលជាការវាស់ស្ទង់ដោយសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស។[១៤] គិតត្រឹមឆ្នាំ២០១៨ បន្ទាប់ពីរការឆាបឆេះនៃសង្រ្គាមស៊ីវិលអស់ជាងពីរទសវត្សរ៍ និងជម្លោះផ្ទៃក្នុងជាបន្តបន្ទាប់ ជនភៀសខ្លួនរបស់កុងហ្គោប្រមាណ ៦០០,០០០ នាក់នៅតែបន្តរស់នៅក្នុងប្រទេសជិតខាង។[១៥] កុមារចំនួនពីរលាននាក់ត្រូវប្រថុយនឹងការអត់ឃ្លាន ហើយសង្គ្រាមបង្ហូរឈាមគ្នាបានបង្ខំឱ្យមនុស្សចំនួន ៤.៥ លាននាក់ផ្លាស់ទីជម្រករបស់ខ្លួន។ [១៦] បច្ចុប្បន្ន ប្រទេសនេះជាសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ ចលនាមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ សហភាពអាហ្វ្រិក សហគមន៍អាហ្វ្រិកខាងកើត កូមេសា សហគមន៍អភិវឌ្ឍន៍អាហ្វ្រិកខាងត្បូង និងសហគមន៍សេដ្ឋកិច្ចនៃរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្តាលជាដើម។ល។
ឯកសារយោង កែប្រែ
- ↑ Joel C. "National Profiles". Thearda.com. Retrieved 2022-09-30.
- ↑ Central Intelligence Agency. "Democratic Republic of the Congo". The World Factbook. Langley, Virginia: Central Intelligence Agency. Archived from the original on 22 កុម្ភៈ 2021. Retrieved 29 April 2014.
- ↑ {{{2}}} ច្រកចូលនៅក្នុង សៀវភៅការពិតពិភពលោក
- ↑ ៤,០ ៤,១ ៤,២ ៤,៣ "World Economic Outlook Database, October 2022". IMF.org. មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ. October 2022. Retrieved December 14, 2022.
- ↑ "GINI index coefficient". CIA Factbook. Archived from the original on 7 កក្កដា 2021. Retrieved 16 July 2021.
- ↑ "Human Development Report 2021/2022" (PDF). កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ. 8 September 2022. Retrieved 30 September 2022.
- ↑ Mortality in the Democratic Republic of Congo: An ongoing crisis: Full 26-page report (Report). p. 26. http://www.rescue.org/sites/default/files/resource-file/2006-7_congoMortalitySurvey.pdf.
- ↑ Robinson, Simon (28 May 2006). "The deadliest war in the world". Time. http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,1198921,00.html.
- ↑ Bavier, Joe (22 January 2008). "Congo War driven crisis kills 45,000 a month". Reuters. https://www.reuters.com/article/us-congo-democratic-death-idUSL2280201220080122.
- ↑ "Measuring Mortality in the Democratic Republic of Congo" (PDF). International Rescue Committee. Archived (PDF) from the original on 11 August 2011. Retrieved 2 September 2011.
- ↑ "Democratic Republic of Congo in Crisis | Human Rights Watch". Archived from the original on 13 May 2021. Retrieved 18 May 2021.
- ↑ Mwanamilongo, Saleh; Anna, Cara (24 January 2019). "Congo's surprise new leader in 1st peaceful power transfer". Associated Press. Archived from the original on 18 ឧសភា 2021. Retrieved 29 May 2021.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) - ↑ BBC. (9 October 2013).
- ↑ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene. 15 December 2020. pp. 343–346. ល.ស.ប.អ. 978-92-1-126442-5. http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf.
- ↑ Samir Tounsi (6 June 2018). "DR Congo crisis stirs concerns in central Africa". AFP. https://www.yahoo.com/amphtml/news/dr-congo-crisis-stirs-concerns-central-africa-013608788.html.
- ↑ Robyn Dixon (12 April 2018). "Violence is roiling the Democratic Republic of Congo. Some say it's a strategy to keep the president in power". Los Angeles Times. https://www.latimes.com/world/africa/la-fg-congo-crisis-20180412-story.html.