ជនជាតិខ្មែរ

ខ្មែរ មហាអំណាច
តំបន់ដែលមានចំនួនប្រជាជនសំខាន់ៗ
កម្ពុជា	១៧ លាននាក់
ថៃ	>៤,៥ លាននាក់
វៀតណាម	២-៥ លាននាក់
ស.រ.អា.	២៤១.០២៥ នាក់
បារាំង	៥០០.០០០ នាក់
អូស្ត្រាលី	២៥.៧១០ នាក់
កាណាដា	២៥.០០០ នាក់
ម៉ាឡេស៊ី	១១.៣៨១ នាក់
កូរ៉េខាងត្បូង	៥០.០០០ នាក់
នូវែលសេឡង់	៦៩១៨ នាក់
តៃវ៉ាន់	៥២១៩ នាក់
ឡាវ	៧៧០០ នាក់
ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស បែលហ៊្សិក	៣៥០០ នាក់
អាល្លឺម៉ង់	១៣០០០ នាក់
ជប៉ុន	១៨០០០ នាក់
រុស្ស៊ី	១១០ នាក់
ភាសា
	ខ្មែរ ខ្មែរខាងជើង បារាំង
សាសនា
	ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ
ក្រុមជនជាតិដែលពាក់ព័ន្ធ
	ក្រុមជនជាតិអូស្ត្រូអាស៊ីផ្សេងៗទៀត

ជនជាតិខ្មែរ (អ.ស.អ: /kʰmae/) គឺជាក្រុមជនជាតិដ៏ច្រើនលើសលប់នៅកម្ពុជា ដោយគណនាប្រហែល ៩៧% ក្នុងចំណោមប្រជាជន ២៥ លាននាក់^[១]ក្នុងប្រទេសនេះ។ ពួកគេនិយាយភាសាខ្មែរ ដែលជាភាសាធំជាងគេទីពីរនៅក្នុងអំបូរអូស្ត្រូអាស៊ី ដែលបានរកឃើញពាសពេញអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ភាគច្រើននៃជនជាតិខ្មែរ គឺជាអ្នកកាន់ពុទ្ធសាសនាបែបខ្មែរ កំណែជំនឿរួមដ៏ច្រើន ដែលច្របាច់បញ្ចូលគ្នាធាតុជាច្រើននៃពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ព្រហ្មញ្ញសាសនា វិញ្ញាណនិយម និង ការបូជាព្រលឹងដូនតា^[១០] ។ ប្រជាជនគួរឲ្យកត់សំគាល់នៃពួកខ្មែរតាំងលំនៅក្នុងតំបន់កៀកកិតថៃ (ខ្មែរខាងជើង) និងតំបន់ដីសណ្ដមេគង្គក្នុងប្រទេសវៀតណាមជិតខាង (ខ្មែរក្រោម) ។

និរុត្តិសាស្ត្រ

តាមលោក ឈឹម-ក្រសេម ឈ្មោះជាតិខ្មែរហៅត្រឹមត្រូវ តាមសូរសព្ទដើម ថា កុមេរុ ដូច្នេះតែតាមសំឡេងនិយាយជាធម្មតាថា កុមេរុ៍ ទំនងដូចឈ្មោះភ្នំព្រះសុមេរុ គេហៅនៅត្រឹម សុមេរុ៍ ។ លុះយូរមក ឈ្មោះនេះបានក្លាយចេញទៅទៀត ប្រាកដនៅសិលាចារឹករបស់ខ្មែរថា ក្មេរ៑ ទៅជាសំឡេងផ្សំក្រោយសម័យសិលាចារឹកមកបានប្រែថា ខ្មែរ ។ បើតាមលោក ពាក្យថឆ ខ្មែរ បានក្លាយពីពាក្យ កុមេរុ ដែលជាឈ្មោះសំគាល់ជនជាតិខ្មែរ និងប្រទេសរបស់ខ្លួន កាលដែលរស់នៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌាម៉្លេះ ។ កុមេរុ>ក្មេរ>ខ្មែរ ។

ទស្សនៈលោក ពៅ-ឈិន ជាព្រឹទ្ធបុរសនៃក្រុមសាលាសន្សំសុខ សង្កាត់លេខ ៥ ក្រុងភ្នំពេញ យោងតាមវចនានុក្រមសម្តេច ជួន ណាត សរសេរថា ទំនងជាមកពីពាក្យ ខេមរៈ តែពាក្យនេះឃើញមានសរសេរក្នុងសិលាចារឹកថា ក្មេរ ហើយម្យ៉ាងទៀត ពាក្យខេមរៈ មកពី ខិ+មៈ+រៈ ប្រែជា ក្សេមល្អ ការរក្សានូវប្រយោជន៍ដែលបានហើយ ។ ដោយលោកយោងតាមសាស្ត្រាស្លឹករឹតពីបុរាណកាល និយមចារប្រកបដូចជា ត្មា = តាម ថ្មែទាំ្ង = ថែមទាំង ផ្មើ = ផើម ។ល។ ដោយហេតុនេះ ខេមរ > ខ្មេរ > ខ្មែរ (ស្រៈអែកើតមក ពីការនិយមរបស់ខ្មែរក្នុងការអានស្រៈ េ -បាលី-សំស្ក្រឹត) ។

តាមសន្និដ្ឋានរបស់លោកបណ្ឌិតសាស្ត្រាចារ្យ មីស្ហែល ឫទ្ធី អង់តែល្ម ពាក្យថា ខ្មែរ មកពីបុព្វបទ ក ឬ ខ ដែលក្លាយមកពីពាក្យមន-ខ្មែរ មានន័យថា មនុស្ស (ដូចជា កួយ មានន័យថា មនុស្ស ក្នុងភាសាកួយ, ពាក្យ ខា មានន័យថា មនុស្ស ក្នុងភាសាមន-ខ្មែរមួយចំនួននៅប្រទេសឡាវ) ឬក្លាយមកពីពាក្យ កូន ហើយនិងពាក្យ មីរ (ឬ មឺរ ឬ ម៉ារ) ដែលមានន័យថា ចម្ការ ក្នុងភាសាមន-ខ្មែរមួយចំនួន (មីរ ក្នុងភាសាព្នង មឺរ ក្នុងភាសាព្រៅ ម៉ារ ក្នុងភាសាបះណារ) ដោយមានការវិវត្តទៅតាមសម័យកាល ដូចតទៅ ៖ ក- ឬ ខ- ឬ កូន + មីរ > ក្មីរ > ក្មេរ៑ > ខ្មេរ > ខ្មែរ ។ ដូច្នេះ ខ្មែរ ប្រហែលជាមានន័យដើមថា អ្នកចម្ការ ជាឈ្មោះ ដែលជនជាតិមន-ខ្មែរដទៃទៀត បានដាក់ មុននឹងជនជាតិខ្មែរក្លាយជាអ្នកស្រែវិញ^[១១] ។

ប្រវត្តិ

អត្ថបទដើម: ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ

ផ្សារខ្មែរដែលឆ្លាក់លើបាយ័នសតវត្សរ៍ទី ១២

ការធ្វើអន្តោប្រវេសន៍មកកាន់តំបន់ដីគោកនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ពីភាគខាងជើង បានបន្តយ៉ាងល្អ ក្នុងសម័យនៃប្រវត្តិសាស្ត្រ ។^{[ត្រូវការអំណះអំណាង]} ពួកអ្នកប្រាជ្ញភាគច្រើន មានជំនឿថា ពួកគេបានមកនៅយ៉ាងហោចណាស់ ៣០០០ ឆ្នាំកន្លងទៅដែរ លឿនជាងពួកតៃ ដែលឥឡូវ រស់នៅភាគច្រើន នូវអ្វីដែលដើមឡើយជាទឹកដីអាស៊ីទក្សនិណ ។ ហេតុផល ដែលពួកគេបានធ្វើអន្តោប្រវេសន៍ ទៅកាន់តំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ គឺត្រូវបានជជែកតទល់ជាទូទៅ ប៉ុន្តែពួកអ្នកប្រាជ្ញមួយចំនួន មានជំនឿថា ខ្មែរ-មនត្រូវបានរុញច្រានចុះមកក្រោម ដោយការលុកលុយពីអំបូរពួកចិន-ទីបេ ពីភាគខាងជើង តាមភស្តុតាងដោយវាក្យសព្ទអាស៊ីទក្សិណ ជាភាសាចិន ឬ ដោយគោលបំណងកសិកម្មជាភស្តុតាង តាមផ្លូវអន្តោប្រវេសន៍ របស់ពួកគេ តាមបណ្ដោយទន្លេសំខាន់ៗ ជាច្រើន ។ ពួកខ្មែរ គឺជាញាតិសន្តាននឹងពួកមន ដែលបានតាំងលំនៅឆ្ងាយទៅៗ ទៅភាគខាងលិច ។

បន្ទាប់ពីការបង្កើតឡើងនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ប្រវត្តិនៃប្រជាជនខ្មែរ ស្របនឹងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ។ ក៏ដូចជាមនុស្សដើមដំបូងៗ ផ្សេងនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដូចជា ព្យូ មន ចាម ម៉ាឡាយូ ជ្វា ពួកខ្មែរត្រូវបានរងឥទ្ធិពល ដោយពួកឈ្មួញ និងអ្នកប្រាជ្ញឥណ្ឌានិងស្រីលង្កា ដែលទទួលយកសាសនា វិទ្យាសាស្ត្រ និងទំនៀមទម្លាប់ពួកគេ និងខ្ចីពីភាសាពួកគេ ។ ខ្មែរក៏បានទទួលយកគំនិតសិវនិយម ទេវរាជ និងមហាប្រាសាទជាភ្នំពិសិដ្ឋ ជានិមិត្តរូប ។ ទោះបីជាពួករាជាណាចក្រខ្មែរ ដែលបានចម្រើន និងសាបរលាប និងបានអាប់រស្មីនៅទីបំផុត ចំណូលចិត្តរបស់ខ្មែរ ចំពោះការកសាងប្រាសាទនានាពីថ្មទូទាំងព្រះរាជាណាចក្រនានារបស់ខ្លួន បានបន្សល់នូវបូជនីយដ្ឋាននានា នៅមានសេសសល់ដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។

ស្ត្រីខ្មែរវណ្ណៈខ្ពស់ៗនៅទសវត្សឆ្នាំ១៨០០។

ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី ២ (គ.ស. ៨០២-៨៣០) បានធ្វើឲ្យអំណាចខ្មែររស់រានឡើងវិញ និងបានសាងនូវមូលដ្ឋានគ្រឹះ សម្រាប់ចក្រភពអង្គរ ដោយការស្ថាបនារាជធានីបី ឥន្ទ្របុរៈ ហរិហរាល័យ និងមហេន្ទ្របវ៌តសំណល់បុរាណវត្ថុជាច្រើនក្នុងនោះ ដែលបង្ហាញច្រើនអំពីសម័យកាលរបស់ទ្រង់ ។ បន្ទាប់ពីការឈ្នះសង្គ្រាមក្នុងស្រុកដ៏យូរយារមួយ ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី ១ (បានសោយរាជ្យ គ.ស. ១០០២-១០៥០) បានបង្វែរកម្លាំងរបស់ទ្រង់ ឆ្ពោះទៅខាងកើត និងបានដាក់រាជាណាចក្រមនទ្វារវតី ក្រោមអំណាចរបស់ព្រះអង្គ ។ ជាលទ្ធផល ព្រះអង្គបានគ្រប់គ្រងលើប៉ែកដ៏ធំជាងគេនៃថៃនិងលាវសម័យបច្ចុប្បន្ន ដូចគ្នាដែរ ពាក់កណ្ដាលភាគខាងជើងនៃទៀបកោះម៉ាឡាយូ ។ សម័យនោះ កំលុងដែលអង្គរវត្តត្រូវបានសាងសង់ឡើង ត្រូវបានចាត់ទុកថា ជាចំណុចកំពូលនៃអារ្យធម៌ខ្មែរ ។ ព្រះរាជាណាចក្រខ្មែរ បានក្លាយជាចក្រភពខ្មែរ និងមហាប្រាសាទអង្គរ បានចាត់ទុកថា ជាទ្រព្យសម្បត្តិខាងបុរាណវត្ថុ ដែលសម្បូរបែប ជាមួយចម្លាក់លៀនថ្ម ដែលលំអិតបង្ហាញទិដ្ឋភាពវប្បធម៌ជាច្រើន រួមមានឧបករណ៍តន្ត្រីខ្លះៗ សេសសល់ជាបូជនីយដ្ឋានចំពោះវប្បធម៌ខ្មែរ ។ បន្ទាប់ពីមរណភាពព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី ២ (គ.ស. ១១១៣-១១៥០) កម្ពុជាបានឆ្លងកាត់ចលាចលរហូតដល់ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី ៧ (គ.ស. ១១៨១-១២១៨) បានបញ្ជាឲ្យមានការសាងសង់ទីក្រុងថ្មីមួយ ។ ព្រះអង្គគឺជាពុទ្ធសាសនិក និងចំពោះសម័យកាលមួយ ដែលព្រះពុទ្ធសាសនាបានក្លាយជាសាសនាលប់លើនៅកម្ពុជា ។ ជាសាសនារដ្ឋមួយ យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏សាសនានេះ ត្រូវបានសម្របឲ្យសមនឹងលទ្ធិទេវរាជជាមួយពុទ្ធរាជការជំនួសអតីតសិវរាជ ឬ វិស្ណុរាជ ។

អង្គរវត្តនៅទសវត្សឆ្នាំ១៩០០

ការងើបឡើងព្រះរាជាណាចក្រថៃ សុខោទ័យ (គ.ស. ១២៣៨) និងអយុធ្យា (គ.ស. ១៣៥០) បានហុចលទ្ធផលជាសង្គ្រាមស្ទើរតែមិនឈប់ឈរជាមួយពួកខ្មែរ និងបានដឹកនាំឲ្យមានវិនាសកម្មអង្គរនៅឆ្នាំ ១៤៣១ ។ ពួកគេត្រូវបាននិយាយថា បានទទួលពួកអ្នកទោស ៩០.០០០ នាក់ ភាគច្រើននៃអ្នកទាំងនោះ ដូចជាពួកអ្នករបាំ និងតន្ត្រីករ ។^[១២] សម័យនោះបន្តមកដល់ឆ្នាំ ១៤៣២ រួមជាមួយប្រជាជនខ្មែរ អស់ទ្រព្យសម្បត្តិ ក្បួនច្បាប់របស់ខ្លួន និងពួកអ្នកកាន់វប្បធម៌មនុស្ស គឺជាមួយនៃការធ្លាក់ចុះយ៉ាងរហ័ស ។ នៅឆ្នាំ ១៤៣៤ ព្រះបាទ ពញាយ៉ាត បានធ្វើឲ្យភ្នំពេញ ក្លាយជារាជធានីរបស់ទ្រង់ និងអង្គរត្រូវបានបោះបង់ចោលនៅក្នុងព្រៃ ។ ដោយសារការឈ្លានពានរបស់សៀមនិងយួន កម្ពុជាក៏បានអំពាវនាវទៅកាន់បារាំងសែស ដើម្បីឲ្យមានការការពារនៅឆ្នាំ ១៨៦៣ និងបានប្រែក្លាយខ្លួនជាអាណាព្យាបាលមួយរបស់បារាំងសែស នៅឆ្នាំ ១៨៦៤ ។ កំលុងទសវត្សឆ្នាំ ១៨៨០ ត្រសងគ្នានឹងយួនខាងត្បូងនិងលាវ កម្ពុជាត្រូវបានទាញបញ្ចូលទៅក្នុងសហភាពឥណ្ឌូចិន ដែលគ្រប់គ្រងដោយបារាំងសែស ។ អស់រយៈពេលជិតមួយសតវត្ស ពួកបារាំងសែសបានទាញប្រយោជន៍ខាងពាណិជ្ជកម្មពីកម្ពុជា និងបានទាមទារអំណាចលើនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និងជីវភាពសង្គម ។

ទីតាំងជាទូទៅនៃក្រុមជនជាតិខ្លះនៅឆ្នាំ ១៩៧២ ។

កំលុងពាក់កណ្ដាលទីពីរនៃសតវត្សទីម្ភៃ ស្ថានភាពនយោបាយនៅកម្ពុជា បានប្រែជាច្របូកច្របល់ ។ ព្រះបាទ នរោត្តម សីហនុ (ក្រោយមក ព្រះអង្គបានដាក់រាជ្យ និងមានគោរមងារជាសម្ដេច ហើយបន្ទាប់មកទៀត ឡើងជាព្រះមហាក្សត្រនវិញ) បានប្រកាសឯករាជភាពប្រទេសកម្ពុជា នៅឆ្នាំ ១៩៤៩ (បានទទួលពេញលេញនៅឆ្នាំ ១៩៥៣) និងបានដឹកនាំប្រទេសនេះ រហូតដល់ថ្ងៃទី ១៨ មីនា ១៩៧០ នៅពេលនោះព្រះអង្គត្រូវបានទម្លាក់ពីឋានៈជាប្រមុខរដ្ឋ ដោយឧត្តមសេនីយ៍ លន់ នល់ ដែលបានបង្កើតសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ។ នៅថ្ងៃទី ១៧ មេសា ១៩៧៥ ខ្មែរក្រហមប្រល័យពូជសាសន៍ ដឹកនាំដោយ សាឡុត ស ដែលគេស្គាល់ជាងគេដោយឈ្មោះក្លែងក្លាយ ប៉ុល-ពត បានមកយកអំណាច និងបានបំផ្លិចបំផ្លាញប្រជាជនខ្មែរជាក់ស្ដែង ព្រមទាំងសុខភាព សីលធម៌ ការអប់រំ បរិស្ថានរូបសាស្ត្រ និងវប្បធម៌របស់ពួកគេ ។
នៅថ្ងៃទី ៧ មករា ១៩៧៩ កងកម្លាំងវៀតណាមបានបណ្ដេញខ្មែរក្រហមចេញ ។ ក្រោយពីដប់ឆ្នាំប្លាយនៃការកសាងឡើងវិញយឺតៗ ដោយឈឺចាប់ជាមួយនឹងការជួយខាងក្រៅស្ដួចស្ដើងតែប៉ុណ្ណោះ សហប្រជាជាតិបានធ្វើអន្តរាគមន៍ ដែលហុចជាលទ្ធផលក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពប៉ារីស នៅថ្ងៃទី ២៣ តុលា ១៩៩២ និងបានបង្កើតលក្ខណៈជាច្រើន ដល់ការបោះឆ្នោតសកល នៅខែ ឧសភា ១៩៩៣ ដែលដឹកនាំដល់ការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មី និងការស្ដារឡើងវិញនូវសម្ដេច សីហនុ ឲ្យសោយរាជ្យជាព្រះមហាក្សត្រឡើងវិញ នៅឆ្នាំ ១៩៩៣ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះទេ ខ្មែរក្រហមបានបន្តគ្រប់គ្រងប៉ែកខាងលិចនិងខាងជើងនៃប្រទេសកម្ពុជា រហូតដល់ចុងទសវត្សឆ្នាំ ១៩៩០ នៅពេលពួកគេបានចុះចូលទៅនឹងកងកម្លាំងរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល ក្នុងការដោះដូរចំពោះការលើកលែងទោស ឬ ការសម្រួលវិញ ចំពោះទីតំណែងមួយចំនួន នៅក្នុងរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា និងសន្តិសុខខាងក្រៅរាជធានីដែលនៅមានបញ្ហា ។

ភូមិសាស្ត្រ និង ប្រជាសាស្ត្រ

ភាគច្រើននៃពួកខ្មែររបស់ពិភពលោករស់នៅកម្ពុជា ប្រជាជនក្នុងនោះគឺខ្មែរ៨០%។ ក៏មានប្រជាជនខ្មែរដើមកំណើតគួរឱ្យកត់សំគាល់នៅថៃនិងវៀតណាមដែរ។ មានខ្មែរជាងមួយលាននាក់ ភាគច្រើននៅខេត្តសុរិន្ទ (សូរ៉េន) បុរីរម្យ (បូរីរ៉ាំ) និងសិរីសាកេត រឺ ស្រីសាកេត (ស៊ីសាកេត) នៅថៃ។ ការប៉ាន់ស្មានចំពោះចំនួនខ្មែរនៅវៀតណាម (ស្គាល់ថាខ្មែរក្រោម) ផ្សេងគ្នាពី១,១ លាននាក់បានផ្ដល់ដោយទិន្នន័យរដ្ឋាភិបាលដល់ទៅប្រាំពីរលាននាក់ដែលបានឧបត្ថម្ភគាំទ្រដោយសហព័ន្ធខ្មែរក្រោម។^[១៣]

ដោយសារតែសង្គ្រាមរដ្ឋប្បវេណីកម្ពុជា រាប់ពាន់នាក់នៃខ្មែរឥឡូវមានលំនៅជាអចិន្ត្រៃយ៍នៅសហរដ្ឋ កាណាដា អូស្ត្រាលី និងបារាំងដូចគ្នា។

វប្បធម៌ និង សង្គម

អត្ថបទដើម: វប្បធម៌ខ្មែរ

ពួកអ្នករបាំខ្មែរនៅអង្គរវត្ត។

វប្បធម៌នៃជនជាតិខ្មែរគឺដូចគ្នាសាកសមតាមរយៈលក្ខខណ្ឌភូមិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ គ្រាមភាសាតាមតំបន់ជាច្រើនគង់វង្សនៅ ប៉ុន្តែអាចស្ដាប់គ្នាបានទៅវិញទៅមក។ បទដ្ឋាននេះត្រូវពឹងផ្អែកលើការនិយាយនៅភ្នំពេញ ដែលដោយសារតែស្ថានភាពទីក្រុងជាទីរួមជាតិ ដែលត្រូវបានរងឥទ្ធិពលមិនសូវច្រើនដោយឥទ្ធិពលបារាំងនិងវៀតណាមថ្មីៗនេះ។ យ៉ាងណាមិញ ភាពផ្សេងគ្នានៃភាសាខ្មែរដែលនិយាយនៅបាត់ដំបងគឺជាតំណាងនៃការនិយាយបន្ថែមទៀតភាគច្រើននៃប្រជាជន។ គ្រាមភាសាផ្សេងទៀតគឺជាគ្រាមភាសាខ្មែរភាគខាងជើង ហៅថា ខ្មែរសុរិន្ទដោយពួកខ្មែរ បាននិយាយដោយខ្មែរនៅថៃ និងខ្មែរក្រោមបាននិយាយដោយខ្មែរដើមកំណើតនៅតំបន់ដីសណ្ដមេគង្គនៅវៀតណាមដែលនៅក្បែរកម្ពុជា។ គ្រាមភាសាដែលគេបានសិក្សាតិចតួចជាខ្មែរខាងលិច រឺ ខ្មែរក្រវាញ ត្រូវបាននិយាយដោយប្រជាជននៅដាច់ឆ្ងាយមួយចំនួនតូចនៅជួរភ្នំក្រវាញដែលលាតសន្ធឹងចាប់ពីកម្ពុជាដល់ថៃ។ ទោះបីបានសិក្សាតិចតួច វាក៏មានតែមួយគត់នៅរក្សាទុកប្រព័ន្ធច្បាស់លាស់មួយនៃកម្ពស់សំឡេងដែលមានទាំងអស់ ប៉ុន្តែបានបាត់នៅក្នុងគ្រាមភាសាដទៃទៀតក្នុងខ្មែរទំនើប។

ស្ត្រីខ្មែរបានតុបតែងខ្លួនកំឡុងចូលឆ្នាំថ្មីរបស់ខ្មែរ។

ពួកខ្មែរមានជំនឿក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា ដែលត្រូវបានយកមកពីហិណ្ឌូសាសនា និងពុទ្ធសាសនា។ ខ្មែរទំនើបបញ្ជាក់អត្តសញ្ញាណជនជាតិរបស់ខ្លួនយ៉ាងខ្លាំងជាមួយជំនឿនិងការបដិបត្តិរបស់ខ្លួនដែលផ្សំនឹងសន្ធាន្តនៃពុទ្ធសាសនាថេរវាទដែលមានធាតុផ្សំនៃការបូជាព្រលឹងបុព្វបុរសអ្នកស្រុក វិញ្ញាណនិយម និងគ្រូសិល្ប៍និយមរឺស្មឹងនិយម។^[១០] ភាគច្រើននៃពួកខ្មែររស់នៅនៅភូមិនានាតាមជនបទជាអ្នកស្រែ រឺ អ្នកនេសាទនិងជីវិតវិលវល់ក្បែរវត្តអារាម និងពិធីពុទ្ធសាសនានានាពេញមួយឆ្នាំ។ យ៉ាងណាមិញ បើសិនជាមានខ្មែរម្នាក់ឈឺ ពួកគេនឹងទៅជួបគ្រូខ្មែរជារឿយៗ (ស្មឹង/អ្នកព្យាបាល) ដែលជាអ្នក ពួកគេជឿថាអាចពិនិត្យព្យាបាលដោយព្រលឹងជាច្រើន (អ្នកតា អ្នកដូន) បានធើឱ្យមានជំងឺ និងបង្ហាញផ្លូវដើម្បីផ្គាប់ចិត្តព្រលឹងដែលអាក់អន់ចិត្ត ដោយហេតុនោះក៏ជាសះស្បើយពីជំងឺ។^[១៤] គ្រូខ្មែរក៏បានរៀននៅក្នុងមុខវិជ្ជាថ្នាំ និងជាញឹកញាប់បានស្វះស្វែងរករៀបចំថ្នាំសង្កូវផ្សេងៗនិងឱសថទឹក រឺ រកសាក់មន្តអាគម ទាំងអស់នឹងដើម្បីផ្ដល់នូវរបស់មួយជាមួយវីរកម្មពិសេសនិងរារាំងព្រលឹងបិសាច រឺក៏ សំណាងអាក្រក់ជាទូទៅ។^[១៤] ជំនឿខ្មែរក៏ពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងលើហោរាសាស្ត្រ ជាការបន្សល់ទុកនៃហិណ្ឌូសាសនា។ អ្នកប្រាប់ពីជោគវាសនាបានហៅថាហោរ រឺ គ្រូទាយជាភាសាខ្មែរ ត្រូវបានគេប្រឹក្សាជារឿយៗមុនពេលព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ ដូចជាការជ្រើសរើសប្ដីប្រពន្ធ ការចាប់ផ្ដើមនូវដំណើរសំខាន់ រឺ ការរកស៊ី កំណត់ថ្ងៃសម្រាប់រៀបការ និងកំណត់ទីតាំងសមរម្យដើម្បីការកសាងសំណង់ថ្មី។

ពួកស្រីស្នំនៃព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ។

ពេញមួយឆ្នាំ ខ្មែរប្រារព្ធពិធីបុណ្យជាច្រើន ភាគច្រើនសាសនា រឺ ព្រលឹង ភាគខ្លះក្នុងនោះក៏ត្រូវបានសង្កេតផងដែរ ថាជាថ្ងៃឈប់សម្រាកសាធារណៈ។ ពីរដែលសំខាន់បំផុតគឺចូលឆ្នាំខ្មែរ និងភ្ជុំបិណ្ឌ (ថ្ងៃបុព្វបុរស)។ ប្រតិទិនពុទ្ធសាសនាខ្មែរត្រូវបានគេបែងចែកជា១២ខែជាមួយឆ្នាំថ្មីតាមបែបប្រពៃណីដែលចាប់ផ្ដើមនៅថ្ងៃទីមួយនៃខែចែត្រ ដែលត្រូវនឹងព្រះចន្ទថ្មីទីមួយនៃថ្ងៃ១៣មេសាក្នុងប្រតិទិនលោកខាងលិច។ យ៉ាងណាមិញ ការប្រារព្ធធ្វើនាសម័យទំនើបនេះត្រូវបានធ្វើបមាណីយកម្មឱ្យត្រូវជាមួយថ្ងៃ១៣មេសា។

វប្បធម៌ខ្មែរបានជះឥទ្ធិពលដល់វប្បធម៌ថៃនិងលាវនិងត្រឡប់មកវិញ។ ពាក្យកម្ចីខ្មែរជាច្រើនត្រូវបានគេរកឃើញក្នុងភាសាសៀម និងលាវ និងពាក្យកម្ចីសៀមនិងលាវជាច្រើនក៏ត្រូវបានគេរកឃើញក្នុងភាសាខ្មែរដែរ។ អក្ខរក្រមថៃត្រូវបានយកមកពីអក្ខរក្រមខ្មែរ ដែលជាលំដាប់ ត្រូវបានដកចេញពីអក្សរបល្លវៈនៅឥណ្ឌាខាងត្បូង។

សូមមើលផងដែរ

ឯកសារយោង

បិនចាមិន-វ៉ខខឺរ ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា ស៊ិហ្គណេតប៉្រិស ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។

settings ===កំណត់===

↑ ^១,០ ^១,១ CIA FactBook. Archived 2010-12-29 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន. Accessed July 14, 2008.
↑ "ការស្ទាបស្ទង់សហគមន៍អាមេរិក២០០៥: សំណុំឯកសារប្រជាជនដែលបានជ្រើសរើសនៅសហរដ្ឋ". ការិយាល័យជំរឿនសហរដ្ឋ. Archived from the original on 2020-02-12. Retrieved 2012-09-21. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
↑ "ការស្ទាបស្ទង់ព័ត៌មានសហគមន៍រដ្ឋាភិបាលអូស្ត្រាលី២០០៦". នាយកដ្ឋានអន្តោប្រវេសន៍ និងពលរដ្ឋភាព.
↑ "ជំរឿន ២០០៦: ខ្មែរ- ការពិតនិងតួលេខ". សមោធានវិជ្ជាតេអារ៉ានូវែលសេឡង់.
↑ "កម្ពុជាបញ្ឈប់អាពាហ៍ពិពាហ៍ជាបណ្ដោះអាសន្នរវាងបុរសកូរ៉េខាងត្បូង ស្ត្រីកម្ពុជា". Japantoday.com. Retrieved ២៩ មេសា ២០១១. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)^{[តំណភ្ជាប់ខូច]}
↑ ឈ្មោះ. "គ្មានខ្មែរត្រូវបានគេរាយការណ៍ថាបាត់ខ្លួនក្នុងការញ្ជួយរបស់ជប៉ុនទេ". Cambodia1.wordpress.com. Retrieved ២៩មេសា ២០១១. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
↑ ជូលី-ម៉ាស៊ិស (៤ មីនា ២០១០). "ហេតុអ្វីខ្មែរនិយាយរុស្ស៊ី". CSMonitor.com. Retrieved ២៤ កក្កដា ២០១១. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= and |date= (help)^{[តំណភ្ជាប់ខូច]}
↑ "▒ Cambodia ▒". Khm.mofat.go.kr. Archived from the original on តុលា 5, 2011. Retrieved April 29, 2011. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
↑ World Bank. Population Estimates and Projections Section, Population, total. Retrieved 01 Oct 2012.
↑ ^១០,០ ^១០,១ Faith Traditions in Cambodia Archived 2006-08-22 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.; pg. 8; accessed August 21, 2006
↑ Quelques hypothèses sur l'étymologie du terme « khmer », http://www.academia.edu/12069565/Quelques_hypoth%C3%A8ses_sur_l%C3%A9tymologie_du_terme_khmer_
↑ Thailand 1969:151, Blanchard 1958:27
↑ "ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ". Archived from the original on 2006-05-09. Retrieved 2012-09-21. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
↑ ^១៤,០ ^១៤,១ "ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ". Archived from the original on 2007-09-28. Retrieved 2012-09-21. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)

settings ==តំណភ្ជាប់ក្រៅ==

មជ្ឈមណ្ឌលខេមរសិក្សា
The Khmers via Tamtofi Archived 2011-07-16 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.

[CIACB-1] ១,០ ^១,១ CIA FactBook. Archived 2010-12-29 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន. Accessed July 14, 2008.

[census2005-2] "ការស្ទាបស្ទង់សហគមន៍អាមេរិក២០០៥: សំណុំឯកសារប្រជាជនដែលបានជ្រើសរើសនៅសហរដ្ឋ". ការិយាល័យជំរឿនសហរដ្ឋ. Archived from the original on 2020-02-12. Retrieved 2012-09-21. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)

[census2006-3] "ការស្ទាបស្ទង់ព័ត៌មានសហគមន៍រដ្ឋាភិបាលអូស្ត្រាលី២០០៦". នាយកដ្ឋានអន្តោប្រវេសន៍ និងពលរដ្ឋភាព.

[New_Zealand_census2006-4] "ជំរឿន ២០០៦: ខ្មែរ- ការពិតនិងតួលេខ". សមោធានវិជ្ជាតេអារ៉ានូវែលសេឡង់.

[5] "កម្ពុជាបញ្ឈប់អាពាហ៍ពិពាហ៍ជាបណ្ដោះអាសន្នរវាងបុរសកូរ៉េខាងត្បូង ស្ត្រីកម្ពុជា". Japantoday.com. Retrieved ២៩ មេសា ២០១១. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)^{[តំណភ្ជាប់ខូច]}

[6] ឈ្មោះ. "គ្មានខ្មែរត្រូវបានគេរាយការណ៍ថាបាត់ខ្លួនក្នុងការញ្ជួយរបស់ជប៉ុនទេ". Cambodia1.wordpress.com. Retrieved ២៩មេសា ២០១១. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)

[7] ជូលី-ម៉ាស៊ិស (៤ មីនា ២០១០). "ហេតុអ្វីខ្មែរនិយាយរុស្ស៊ី". CSMonitor.com. Retrieved ២៤ កក្កដា ២០១១. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= and |date= (help)^{[តំណភ្ជាប់ខូច]}

[8] "▒ Cambodia ▒". Khm.mofat.go.kr. Archived from the original on តុលា 5, 2011. Retrieved April 29, 2011. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)

[pop2011-9] World Bank. Population Estimates and Projections Section, Population, total. Retrieved 01 Oct 2012.

[HARVARD-10] ១០,០ ^១០,១ Faith Traditions in Cambodia Archived 2006-08-22 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.; pg. 8; accessed August 21, 2006

[11] Quelques hypothèses sur l'étymologie du terme « khmer », http://www.academia.edu/12069565/Quelques_hypoth%C3%A8ses_sur_l%C3%A9tymologie_du_terme_khmer_

[12] Thailand 1969:151, Blanchard 1958:27

[13] "ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ". Archived from the original on 2006-05-09. Retrieved 2012-09-21. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)

[MLTCAN-14] ១៤,០ ^១៤,១ "ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ". Archived from the original on 2007-09-28. Retrieved 2012-09-21. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)

[១]

[១០]

[២]

[៣]

[៤]

[៥]

[៦]

[៧]

[១១]

[១២]

[១៣]

[១៤]