ប្រ៊ុយណេ
ប្រទេសប៊្រុយណេ ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា ប៊្រុយណេដារូសាឡឹម (ប្រែថា៖ ប្រ៊ុយណេ ទ្វារនៃសន្តិភាព) គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅភាគខាងជើងកោះបរនេអូក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ប៊្រុយណេមានព្រំដែនជាប់សមុទ្រចិនខាងត្បូង និងរដ្ឋសារ៉ាវ៉ាក់របស់ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី។ ដែនដីប្រទេសនេះមានភូមិសាស្ត្រចែកចេញជាពីរផ្នែកដោយតំបន់លីមបាំងរបស់រដ្ឋសារ៉ាវ៉ាក់។ គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២០ ប្រទេសប៊្រុយណេមានប្រជាជនសរុបចំនួន ៤៦០,៣៤៥ នាក់ដែលក្នុងនោះមានមនុស្សចំនួន ១០០,០០០ នាក់កំពុងរស់នៅក្នុងរាជធានីនិងជាទីក្រុងធំបំផុតក្នុងប្រទេសឈ្មោះបង់ដាសេរីបេកាវ៉ាន់។ ប៊្រុយណេមានរដ្ឋាភិបាលប្រកាន់របបរាជាធិបតេយ្យផ្តាច់ការដែលដឹកនាំដោយព្រះចៅស៊ុលតង់ហើយអនុវត្តច្បាប់ទូទៅរបស់អង់គ្លេស និងច្បាប់ឥស្លាមសារីយ៉ា។
| Negara Brunei Darussalam (ក្សរឡាតាំង) نڬارا بروني دارالسلام (អក្សរចាវី) | |
|---|---|
 ទង់ជាតិ
| |
បាវចនា الدائمون المحسنون بالهدى Sentiasa membuat kebajikan dengan petunjuk Allah "នៅចាំបម្រើក្រោមឱវាទព្រះជាម្ចាស់ជានិច្ច | |
.svg) ទីតាំងប្រទេសប៊្រុយណេ (ក្រហម) នៅលើភូគោល | |
| រាជធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត | បង់ដាសេរីបេកាវ៉ាន់ 4°53.417′N 114°56.533′E / 4.890283°N 114.942217°E |
| ភាសាផ្លូវការ | ភាសាម៉ាឡេ[a] |
ភាសាទទួលស្គាល់ | ភាសាអង់គ្លេស[b] |
| ភាសាដទៃ
និងគ្រាមភាសាក្នុងស្រុក[២][៣] |
|
| អក្សរផ្លូវការ | អក្សរម៉ាឡេ អក្សរចាវី[១] |
| ក្រុមជនជាតិ (ឆ្នាំ ២០១៩)[៤] | |
| សាសនា (ឆ្នាំ ២០១៦)[៤] |
|
| រដ្ឋាភិបាល | រដ្ឋឯកភូត រាជាធិបតេយ្យផ្តាច់ការនិយមឥស្លាម |
| ហាសាណាល់ ប៊ូលគាហ៍ | |
- រជ្ជទាយាទ និងទេសរដ្ឋមន្ត្រី | អាល់មូហ៍តាឌី ប៊ីលឡា |
| នីតិបញ្ញត្តិ | ក្រុមប្រឹក្សានីតិបញ្ញត្តិ |
| និម្មិតកម្ម | |
| ប្រ. ១៣៦៨ | |
| សតវត្សទី១៥–១៩ | |
| ១៧ កញ្ញា ១៨៨៨ | |
| ១ មករា ១៩៨៤ | |
| ៧ មករា ១៩៨៤ | |
| ក្រឡាផ្ទៃ | |
- ផ្ទៃសរុប | ៥,៧៦៥ គ.ម២ (ទី១៦៤) |
- ផ្ទៃទឹក (%) | ៨.៦ |
| ប្រជាជន | |
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២០) | ៤៦០,៣៤៥[៥] (ទី១៧៥) |
- ជំរឿន (ឆ្នាំ ២០១៦) | ៤១៧,២៥៦ |
- ដង់ស៊ីតេ | ៧២.១១ នាក់/គ.ម២ (ទី១៣៤) |
| GDP (PPP) | ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០១៩) |
- សរុប | ៣៦.៨៥៤ ពាន់លានដុល្លារ[៦] (ទី១២៥) |
- ក្នុងម្នាក់ | ៨៥,០១១ ដុល្លារ[៦] (ទី៥) |
| GDP (ចារឹក) | ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០១៩) |
- សរុប | ១៣.៣២៥ ពាន់លានដុល្លារ[៦] (ទី១២៤) |
- ក្នុងម្នាក់ | ៣០,២៩០ ដុល្លារ[៦] (ទី២៩) |
| HDI (២០១៩) |  ០.៨៣៨[៧]ខ្ពស់ណាស់ · ទី៤៧ |
| រូបិយវត្ថុ | ដុល្លារប៊្រុយណេ (BND) |
| ល្វែងម៉ោង | UTC+៨ (ម៉ោងប៊្រុយណេដារូសាឡឹម) |
| បណ្ដាញចែកចាយអគ្គិសនី | ២៤០ V–៥០ Hz |
| ទិសបើកបរ | ឆ្វេង |
| កូដហៅទូរស័ព្ទ | +៦៧៣[c] |
| ដែនកម្រិតខ្ពស់ | .bn[៨] |
| |
ប្រវត្តិសាស្ត្រ
កែប្រែរាជាណាចក្រស៊ុលតង់នៃប៊្រុយណេធ្លាប់ជារដ្ឋមានអំនាចខ្លាំងនៅសតវត្សរ៍ទី១៤ដល់ទី១៦។ រាជាណាចក្រនេះលាតសន្ឋឹងលើកោះបរនេអូទាំងមូលនិងតំបន់និរតីហ្វីលីពីនបច្ចុប្បន្ន។ ការមកដល់នៃពួកអឺរ៉ុបបានធ្វើអោយរាជាណាចក្រនេះទន់ខ្សោយជាបណ្ដើរៗ។ ចក្រភពប៊្រុយណេធ្លាក់ទន់ខ្សោយបំផុតនៅសតវត្សរ៍ទី១៩ ពេលដែលប្រទេសនេះបាត់បង់ដែនដីមួយភាគធំរបស់ខ្លួនទៅពួក White Rajahs នៃរដ្ឋសារ៉ាវ៉ាក់ រួចក៏រួមតូចនិងដាច់ជា២ដូចបច្ចុប្បន្ន។ ប៊្រុយណេស្ថិតក្រោមអាណាព្យាបាលអង់គ្លេសពីឆ្នាំ ១៨៨៨ ដល់ឆ្នាំ ១៩៨៤។
មានកាបះបោរតូចមួយប្រឆាំងនឹងរាជានិយមនាទសវត្សរ៍៦០ ដែលត្រូវបង្ក្រាបដោយរាជាណាចក្ររួម។ ព្រឹត្តិការណ៍នេះត្រូវបានគេអោយឈ្មោះថា «បដិវត្តន៍ប៊្រុយណេ» ដែលបានរួមចំនែកក្នុងការបង្អាក់ការបង្កើតសហព័ន្ឋបរនេអូខាងជើង។
នយោបាយ
កែប្រែ
ព្រះចៅស៊ុលតង់ហាស់សាណាល់ បុលគៀស របស់ប៊្រុយណេ (ងារនេះត្រូវបានបន្តរាប់តំនក្នុងរាជវង្ស) គឺជាប្រមុខរដ្ឋ និងជាប្រមុខរដ្ឋាភិបាលប៊្រុយណេ។ ព្រះអង្គគ្រប់គ្រងប្រទេសដោយប្រឹក្សាជាមួយក្រុមប្រឹក្សាជាច្រើន និង គណរដ្ឋមន្ត្រី។ បណ្ដាញផ្សព្វផ្សាយសារពត៌មានកាន់ជើងរដ្ឋាភិបាលទាំងស្រុង។ គ្រួសាររាជវង្សនៅតែជាឋានៈដែលត្រូវបានប្រជាជនទូទាំងប្រទេសគោរព។ គ្មានអង្គការនីតិបញ្ញត្តិដែលជ្រើសឡើងដោយការបោះឆ្នោតសកលទេ។ នៅខែសីហា ២០០៤ ព្រះចៅស៊ុលតង់បានតែងតាំងសភា១ តែតាមពិតសភានោះមិនមានអំណាចគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការផ្តល់យោបល់ដល់ព្រះមហាក្សត្រទេ។
គ្មានសេរីភាពសារពត៌មានក្នុងប្រទេសប៊្រុយណេទេ។ គេកម្រឃើញការរិះគន់រដ្ឋាភិបាលឬព្រះមហាក្សត្រណាស់។
ភូមិសាស្ត្រ
កែប្រែ
ប៊្រុយណេមានដែនដីដាច់ចេញជា២ផ្នែក និងមានផ្ទៃដីសរុប ៥ ៧៦៥ គ.ម២។ ប្រជាជន៩៧%រស់នៅផ្នែកខាងលិច(ផ្នែកធំ) ខណៈមានប្រជាជនតែ១ម៉ឺននាក់ប៉ុណ្ណោះរស់នៅផ្នែកខាងកើតដែលជាតំបន់ភ្នំ(ស្រុកតេមប៊ូរ៉ុង)។ ប្រជាជនសរុបមាន ៣៨៣ ០០០នាក់ ដែលក្នុងនោះ ៤៦ ០០០នាក់រស់នៅរាជធានីបង់ដារសិរីបេហ្គាវ៉ាន់ (Bandar Seri Begawan)។ ទីក្រុងសំខាន់ៗផ្សេងទៀតមាន ទីក្រុងកំពង់ផែ មួរ៉ា ទីក្រុងផលិតប្រេងកាត សេរៀ និងទីក្រុង កូឡាបេឡៃ។
ប៊្រុយណេមានស្រុក៤គឺ៖
- បេឡៃ (Belait)
- ប៊្រុយណេ និង មួរ៉ា (Brunei and Muara)
- តេមប៊ូរ៉ុង (Temburong)
- ទូតុង (Tutong)
ប៊្រុយណេមានអាកាសធាតុត្រូពិចអេក្វាទ័រ ដោយមានសីតុណ្ហភាពខ្ពស់ សំនើមខ្ពស់ សំបូរកំដៅថ្ងៃនិងភ្លៀង។
អាកាសធាតុ
កែប្រែបង់ដារសិរីបេហ្គាវ៉ាន់ទទួលរងនូវអាកាសធាតុត្រូពិចសើម។ សីតុណ្ហភាពមធ្យមប្រចាំគឺ ២៣,៦ °C ជាសីតុណ្ហភពខែក្តៅជាមធ្យម ២៩,៤°C និង ខែត្រជាក់ជាមធ្យម ២១°C ។
| ខែ | មករា | កុម្ភៈ | មិនា | មេសា | ឧសភា | មិថុនា | កក្តដា | សីហា | កញ្ញា | តុលា | វិចិ្ឆកា | ធ្នូ | ឆ្នាំ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| អតិបរមាមធ្យម (°C) |
១៩ |
១៨ |
២១ |
២៥ |
២៨ |
៣២ |
៣៤ |
៣៣ |
៣១ |
២៧ |
២៤ |
២១ |
|
| អប្បបរមាមធ្យម (°C) |
១២ |
១២ |
១៤ |
១៧ |
២១ |
២៣ |
២៦ |
២៤ |
២៣ |
១៩ |
១៧ |
១៤ |
|
| កំរិតទឹកភ្លៀង (mm) | ៨៦ | ១៣៥ | ១៧៨ | ១៧០ | ២៣១ | ២៩០ | ២៤៨ | ៣០៥ | ២៤៤ | ១២២ | ៦៦ | ៧១ |
សេដ្ឋកិច្ច
កែប្រែប៊្រុយណេជាប្រទេសតូចតែមាន។ ចំនួលពាក់កណ្ដាលបានមកពីផលិតកម្មប្រេងកាតឆៅនិងឧស្ម័នធម្មជាតិ។ រដ្ឋាភិបាលផ្ដល់នូវសេវាសុខភាព ស្បៀងអាហារ និងទីជំរក។ រដ្ឋមានគំរោងនាពេលអនាគតក្នុងការលើកកំពស់ពលកម្មការងារ កាត់បន្ថយអត្រានៃភាពអត់ការងារធ្វើ ពង្រឹងវិស័យធនាគារនិងទេសចរណ៍ និងពង្រីកមូលដ្ឋានសេដ្ឋកិច្ច។ ក្រុមហ៊ុនអាកាសចរណ៍ជាតិភូមិន្ទប៊្រុយណេ (Royal Brunei) កំពុងព្យាយាមធ្វើអោយប៊្រុយណេក្លាយជាច្រកឆ្លងកាត់អន្តរជាតិរវាងអឺរ៉ុប និងអូស្ត្រាលី/ញូហ្សៀលែន។
វិស័យសុខាភិបាល
កែប្រែប៊្រុយណេផ្ដល់សេវាសុខភាពឥតគិតថ្លៃដល់ពលរដ្ឋទាំងអស់ តាមរយៈមន្ទីរពេទ្យសាធារណៈ។ មកទល់ឆ្នាំ២០០៨ គ្មានមន្ទីរពេទ្យណាមួយនៅប៊្រុយណេដែលទទួលបានការទទួលស្គាល់ការថែទាំសុខភាពអន្តរជាតិទេ។ បច្ចុប្បន្នគ្មានសាលាវេជ្ជសាស្ត្រនៅក្នុងប្រទេសទេ។ អ្នកដែលមានបំនងក្លាយជាគ្រូពេទ្យត្រូវតែទៅសិក្សានៅបរទេស។ ដើម្បីធានាបាននូវការថែទាំសុខភាពសាធារណៈ រដ្ឋចាំបាច់ត្រូវជួលគ្រូពេទ្យមានជំនាញពីបរទេស។ សាលាគិលានុបដ្ឋាយិកាមួយត្រូវបានបង្កើតក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៣។
ប្រជាសាស្ត្រ និងវប្បធម៌
កែប្រែប្រហែល២ភាគ៣នៃប្រជាជនប៊្រុយណេមានដើមកំនើតពីជនជាតិម៉ាឡេ។ ភាសាផ្លូវការគឺភាសាម៉ាឡេ និង ភាសាអង់គ្លេស។ មានប្រជាជននិយាយភាសាចិនមួយក្រុមតូចដែរ។
សាសនាឥស្លាមជាសាសនារបស់រដ្ឋ។ សាសនាផ្សេងទៀតមាន ពុទ្ឋសាសនា និង គ្រឹស្តសាសនា និងសាសនាជនជាតិដើមតូចៗជាច្រើនទៀតនៅតំបន់ដាច់ស្រយ៉ាល។
ប៊្រុយណេហាមមិនអោយមានការជួញដូរនិងការផឹកគ្រឿងស្រវឹងជាសាធារណៈទេ។ ជនបរទេសនិងជនមិនមែនមូស្លីមត្រូវបានអនុញ្ញាតអោយយកចូលជាអតិបរមា ១២កំប៉ុងចំពោះស្របៀ និងចំនុះ២លីតចំពោះគ្រឿងស្រវឹងផ្សេងទៀត។ តាំងពីមានការហាមឃាត់នោះមក ហាងស្រានិងបារទាំងអស់ត្រូវបានបង្ខំអោយបិទទ្វារ។ ទោះជាបែបនេះក៏ដោយ នៅមានភោជនីយដ្ឋានមួយចំនួននៅតែផ្ដល់សេវាកម្មគ្រឿងស្រវឹងក្នុងប៉ាន់តែ ដោយខុសច្បាប់។
ក្រុមជនជាតិ
កែប្រែ- ជនជាតិម៉ាឡេ៖ ៦៦,៣%
- ជនជាតិចិន៖ ១១,២%
- ម្ចាស់ស្រុក៖ ៣,៤%
- ផ្សេងៗទៀត៖ ១៩,១% (ការប៉ាន់ប្រមាណនៅឆ្នាំ២០០៤)[១០]
ឯកសារយោង
កែប្រែ- ↑ Writing contest promotes usage, history of Jawi script Archived 12 June 2012 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.. The Brunei Times (22 October 2010)
- ↑ "Brunei". Ethnologue. 19 February 1999. Retrieved 26 វិច្ឆិកា 2021.
- ↑ "Call to add ethnic languages as optional subject in schools". Archived from the original on 19 ខែវិច្ឆិកា 2013. Retrieved 26 ខែវិច្ឆិកា 2021.
{{cite web}}: More than one of|archivedate=and|archive-date=specified (help); More than one of|archiveurl=and|archive-url=specified (help) - ↑ ៤,០ ៤,១ "Population by Religion, Sex and Census Year". Archived from the original on 2021-04-01. Retrieved 2021-11-26.
- ↑ "(អង់គ្លេស) Department of Economic Planning and Development - Population". www.depd.gov.bn. Archived from the original on 2017-03-20. Retrieved 26 វិច្ឆិកា 2021.
- ↑ ៦,០ ៦,១ ៦,២ ៦,៣ "World Economic Outlook Database, January 2019". មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ. Retrieved 26 វិច្ឆិកា 2021.
- ↑ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene. កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ. 15 December 2020. pp. 343–346. ល.ស.ប.អ. 978-92-1-126442-5. http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf។ បានយកមក 26 វិច្ឆិកា 2021.
- ↑ "Delegation Record for .BN". IANA. Retrieved 26 វិច្ឆិកា 2021.
- ↑ "Constitution of Brunei Darussalam" (PDF). Attorney General's Chambers Brunei Darussalam. Retrieved 26 វិច្ឆិកា 2021.[តំណភ្ជាប់ខូច]
- ↑ "CIA - The World Factbook -- Brunei". Archived from the original on 2015-07-21. Retrieved 2008-11-15.
តំណភ្ជាប់ក្រៅ
កែប្រែ
- Wikivoyage - Brunei (អង់គ្លេស)
- http://www.brunei.gov.bn/index.htm Archived 2008-10-26 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.
- http://www.tourismbrunei.com/