ផ្នែកមួយនៃ
ព្រះពុទ្ធសាសនា


គន្ថធុរៈ

ប្រពៃណីពុទ្ធសាសនា
ថេរវាទ · មហាយាន

ព្រះធម៌
សង្គាយនា · ឈាន
លោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទ
លោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ១២
ពោធិបក្ខិយធម៌ · អរិយសច្ច៤
បញ្ចក្ខន្ធ · អាយតនៈ
សស្សតទិដ្ឋិ · ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ
វិបស្សនាកម្មដ្ឋាន · ត្រៃលក្ខណ៍
ច្បាប់នៃកម្ម · បញ្ញាព្រះពោធិសត្វ
វិសុទ្ធិមគ្គ · នីវរណធម៌
មិច្ឆត្តធម៌ · សំយោជនៈ
កិលេស · អាសវៈ
ពោជ្ឈង្គ៧ · អរិយអដ្ឋង្គិកមគ្គ
សម្បជញ្ញៈ · មហាភូតរូប
ចិត្ត៨៩ · ព្រះនិព្វាន៤ថ្នាក់

វិបស្សនាធុរៈ
អានាបានស្សតិ · សតិប្បដ្ឋាន
វិបស្សនាកម្មដ្ឋាន · ត្រៃលក្ខណ៍

ព្រះអភិធម្ម
វីថិចិត្ត

សង្គាយនា (Buddhist council) ឬ​សង្គីតិ ប្រែ​អត្ថ​ដើម​ថា ការ​សូធ្យ ឬ សូត្រ ឬ​ច្រៀង​រួម​គ្នា ។ សង្គាយនា​ តាម​ន័យ​ទូទៅ​ ប្រែថា​ ការ​ប្រជុំ​​នៃ​​ភិក្ខុសង្ឃ​​ដែល​​ចង​ចាំ​​ស្ទាត់​នូវ​ធម្មទេសនា​ដែលព្រះពុទ្ធ​បាន​សម្តែង ដើម្បី​​ផ្ទៀងផ្ទាត់ និង​ ប្រមូល​ចង​ធម៌​ទាំង​នោះ​​​ឲ្យបានត្រឹមត្រូវតាមពុទ្ធ​វចនៈឡើងវិញ ។ តាម​ការ​វិភាគ​អត្ថបទ​ក្នុង​គម្ពីរ​ព្រះត្រៃបិដក​ផ្នែក​សុត្តន្តបិដក បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​ថា សាវ័ក​របស់​ព្រះពុទ្ធ និង ភិក្ខុសង្ឃ​សម័យ​ដើម​​បាន​ប្រើ​ពាក្យ​​ព្រះធម៌វិន័យ ដើម្បី​ពោល​សំដៅ​ទៅ​ដល់​​ច្បាប់ និង ទ្រឹស្តី​ឬ​គោលលទ្ធិ​នានា​​សម្រាប់​ភិក្ខុសង្ឃ និង ​សាមញ្ញជន​អនុវត្តតាម ។ ពាក្យ​ថា អភិធម្ម មិន​ទាន់​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​និង​យក​ទៅ​បញ្ចូល​ក្នុង​គម្ពីរ​ព្រះត្រៃបិដក​ជំនាន់​ដំបូងៗ​នោះ​ទេ ។ សង្គាយនា​លើក​ក្រោយៗ​មក​ទៀត​ សេចក្តី​បង្រៀន​ក្នុង​គម្ពីរ​អភិធម្ម​ ក៏​ត្រូវ​បាន​នាំ​យក​ទៅ​ដាក់​បញ្ចូល​ក្នុង​ក្រុម​ជាមួយ​គ្នា រួច​ក៏​កើត​បាន​ជា​ពាក្យ​ថា ត្រៃបិដក (៣ ល្អី ឬ​កន្ត្រក) ​ដែល​មាន​ ផ្នែក​ច្បាប់​គ្រប់គ្រង​ភិក្ខុសង្ឃ​ ហៅថា វិនយបិដក, ផ្នែក​​ក្រមសីលធម៌​សំរាប់​សាមញ្ញជន​អនុវត្ត​តាម​ ហៅ​ថា សុត្តន្តបិដក និង ផ្នែក​វិភាគ​ចិត្តសាស្ត្រ​មនុស្ស​ ហៅថា អភិធម្មបិដក ។ មក​ដល់​បច្ចុប្បន្ន​នេះ មាន​សង្គាយនា​ចំនួន​ ៦ លើក ដែល​បាន​ធ្វើ​ឡើង​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល និង ប្រទេស​ផ្សេង​គ្នា ។ សង្គាយនា​​លើក​ទី ៥ និង ទី ៦ បាន​ធ្វើ​ឡើង​នៅ​​សតវត្សរ៍ទី ១៩ និង ទី ២០ នៅ​ប្រទេស​​ភូមា (មីយ៉ាន់ម៉ា​សព្វថ្ងៃ) ។

បាសានគុហារ-សង្គាយនាលើកទី៦
វិហារតូចតម្កល់បិដកថ្មម៉ាប
បិដកលើថ្មម៉ាប-ភូមា

សង្គាយនាលើកទី១ កែប្រែ

ព្រះបាទអជាតសត្តុ (Ajatasattu, Ajatashatru) នៃនគរ មគ្គធៈ (Magadha) បានឧបត្ថម្ភឲ្យធ្វើសង្គាយនា​លើក​ទី ១ ​នៅ​​គុហារ​សត្តបន្និ (Sattapanni) ដែល​ស្ថិត​នៅ​ខាង​ក្រៅ​ក្រុង​រាជគ្រឹហៈ (Rajagrha) (សព្វថ្ងៃ​ហៅ​ថា រ៉ាជគ័រ Rajgir) ៣​ ខែបន្ទាប់ពីព្រះពុទ្ធបរិនិព្វាន (៥៤៤ មុន​គ្រិស្ត​សករាជ)។ ប្រវត្តិពិស្តារ​អំពីការប្រជុំនេះ អាច​រក​ឃើញ​នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​ចុល្ល​វគ្គ ក្នុងព្រះវិនយបិដក (Vinaya Pitaka) ។ តាមសេចក្តីកត់ត្រាអំពីហេតុដែលកើតឡើង ដែលជម្រុញឲ្យសាវ័កច្បងមហាកស្សបៈបើក​ការប្រជុំ គឺ​មក​ពី​ព្រះអង្គ​បាន​ឮ​ពាក្យ​បន្តុះ​បង្អាប់​​ដល់ព្រះវិន័យតឹងរឹងដែលគ្រប់គ្រងជីវភាពភិក្ខុ​សង្ឃ ។ មាន​រឿង​និទាន​មួយ​ថា​ ភិក្ខុ​ចំណាស់​មួយ​អង្គនាមសុភទ្ទ ជាអតីតជាងកាត់សក់ បានមកបួស​កាល​​វ័យចាស់​ទៅ​ហើយ ។ នៅ​ពេល​បាន​ដឹង​ថាព្រះពុទ្ធទ្រង់ចូលបរិនិព្វាន ភិក្ខុ​រូប​នោះ​ក៏​បាន​ពោលពាក្យ​ជំទាស់ទៅ​លើការគោរពច្បាប់វិន័យដែលព្រះសាស្តា​ទ្រង់បញ្ញត្តិចំពោះ​គ្រប់​ភិក្ខុ ។ ព្រះសង្ឃ​ជាច្រើន​អង្គ​​កំពុង​តែ​សោក​សង្រេងចំពោះបរិនិព្វានរបស់ព្រះពុទ្ធ នៅ​ពេល​នោះ​ព្រះអរិយសាវ័កមហាកស្សបៈ ក៏​បាន​​ឮ​ភិក្ខុ​សុភទ្ទពោលថា ៖ "ប៉ុណ្ណេះបានហើយ! សូមព្រះករុណា​ទាំងអស់​​ឈប់យំសោកទៅ យើងបានរួចខ្លួនពីព្រះមហាសមណៈ (ព្រះពុទ្ធ) ហើយតើ! យើងតែងតែត្រូវបង្ខិតបង្ខំ នៅពេលដែលព្រះអង្គមានពុទ្ធប្បញ្ញត្តិថា ធ្វើនេះ​បាន, ​ធ្វើ​នោះ​មិន​បាន ។ ប៉ុន្តែ​ឥឡូវនេះ​យើងអាចធ្វើអ្វី​ៗ​ដែលយើងចូលចិត្តធ្វើ និង មិនចាំបាច់​ធ្វើអ្វីដែលយើងមិនចូលចិត្តធ្វើទៀតទេ ។" ព្រះមហាកស្សបៈ​ភ្ញាក់ផ្អើលនឹងពាក្យទាំងនេះណាស់ ហើយ​ព្រះអង្គ​បារម្ភ​​ខ្លាច​ក្រែង​​ព្រះធម៌​ និង ​ព្រះវិន័យ​ត្រូវខូចបង់ មិនអាចស្ថិតស្ថេរតាមសភាពដើម ប្រសិនបើព្រះសង្ឃឯទៀត​មានកិរិយាដូចជា​ភិក្ខុ​សុភទ្ទនេះ ហើយ​​បក​ស្រាយ​ព្រះធម៌ ​និង ​ព្រះវិន័យខុស តាម​តែ​ការពេញចិត្តរបស់ខ្លួន ។ ដើម្បីកុំ​ឲ្យមានការបកស្រាយព្រះធម៌ និង ព្រះវិន័យ​ខុសពីការពិត ព្រះមហាកស្សបៈសម្រេច​ព្រះទ័យថា ព្រះធម៌​ត្រូវតែរក្សាទុកនិងការពារឲ្យបានគង់វង់ ។ បន្ទាប់​ពីបានទទួលសេចក្តីយល់ព្រះអំពីគណៈសង្ឃ ព្រះ​កស្សបៈ​​បាន​កោះ​ប្រជុំសង្គាយនាព្រះអរហត្ត ៥០០ អង្គ ។ ព្រះ​អានន្ទ នឹង​ត្រូវ​រាប់​បញ្ចូល​ក្នុងគណៈសង្គាយនានេះ ប៉ុន្តែ​ព្រះអានន្ទ​ត្រូវតែ​សម្រេច​ជា​ព្រះ​អរហត្ត​​សិន ។ ដោយមានព្រះមហាកស្សបៈជាប្រធាន ព្រះអរហត្ត ៥០០ អង្គក៏ប្រជុំសង្គាយនាក្នុងរដូវវស្សា​បន្ទាប់​ពេល​បរិនិព្វាន​របស់​ព្រះ​ពុទ្ធ ។ វត្ថុ​ទី ១ ​ដែល​ព្រះមហាកស្សបៈលើកយកមកសួរ​​ភិក្ខុ​​ដែល​មានចំណេះខ្ពស់បំផុតខាងព្រះវិន័យ​ គឺ​មហាថេរឧបាលិ, គឺអំពីវិន័យសង្ឃ ។ ព្រះ​ឧបាលិ​​មាន​គុណសម្បត្តិ​ប្រសើរ​ណាស់​ក្នុង​រឿង​នេះ​ដោយ​ព្រះពុទ្ធ​បាន​បង្រៀន​ព្រះវិន័យ​ទាំងមូល​ដល់ព្រះ​ឧបាលិ​ ។ ជាដំបូង​ព្រះមហាកស្សបៈសួរមហាថេរឧបាលិ ដោយជាក់លាក់​អំពី​ការជំរះក្តី​ចំពោះ​បរាជិក, សង្ឃាទិសេស, អនិយត, និស្សគ្គិយបាចិត្តិយ (Nissaggiya pacittiya), សុទ្ធិកបាចិត្តិយ, បាដិទេសនិយ, សេក្ខិយវត្ត និង អធិករណសមថ ។ ព្រះឧបាលិ​បាន​ប្រគេនចម្លើយសព្វគ្រប់, ប្រកបដោយ​ភាព​វ័យ​ឆ្លាត និង​ បានទទួលសេចក្តីយល់ព្រមជាឱឡារិក​ពីសង្ឃគណៈ ។ ដូច្នេះព្រះវិន័យបានត្រូវអង្គប្រជុំអនុម័តយល់ព្រមជាផ្លូវការ ។

បន្ទាប់មកព្រះមហាកស្សបៈក៏​សួរ​​ព្រះអានន្ទ ដែលមានទេពកោសលខ្ពង់ខ្ពស់ខាងការចងចាំ​ព្រះធម៌ ។ ព្រះអានន្ទបានចូលរួមក្នុងសង្គាយនា ដោយ​ព្រះអានន្ទ​បាន​សម្រេច​អរហត្តផល​ជាស្ថាពរ​មុនពិធី​សង្គាយនាចាប់ផ្តើម ។ ព្រះមហាកស្សបៈ​សាកសួរព្រះអានន្ទ នូវសំណួរ​យ៉ាងវែង​ដោយសេចក្តីជឿជាក់ និង ទុកព្រះទ័យ អំពីព្រះធម៌ទាំងឡាយដែលព្រះពុទ្ធ ទ្រង់​បាន​សម្តែង​ហើយ ក្នុងព្រះធម្មទេសនា ។ សំណួរ​របស់ព្រះ​កស្សបៈ​​បាន​បញ្ជាក់​អំពីទីកន្លែងនៃធម្មទេសនា និង ក្រុម​មនុស្ស​​ដែលព្រះពុទ្ធបាន​ប្រទានធម្មទេសនាចំពោះ ។ ដោយ​ការ​ចងចាំ​ឥតខ្ចោះ​​នូវ​សេចក្តី​បង្រៀន​ទាំង​ឡាយ​របស់​ព្រះ​ពុទ្ធ ព្រះអានន្ទ​​បាន​ឆ្លើយ​តប​នឹងសំណួរ​ទាំងអស់​យ៉ាងត្រឹមត្រូវ ។ ដូច្នេះហើយព្រះធម្មទេសនាទាំងនោះ ក៏​ត្រូវ​បាន​អង្គ​ប្រជុំ​អនុម័ត​យល់​ព្រម​ជា​ឯកឆន្ទ ។ អង្គប្រជុំបាន​យល់ព្រមជាផ្លូវការ ដើម្បីបិទមាតិការ លើច្បាប់តូចស្រាល និងយល់ព្រមដល់ការអនុវត្តន៍ ។ ព្រះសង្ឃបានសូត្រព្រះវិន័យនិងព្រះធម៌ទាំងមូល អស់​ពេល​ ៧ ខែ ដើម្បីឲ្យព្រះសង្ឃដែលមានទេពកោសលខ្ពស់​ខាងការចងចាំ ស្តាប់ហើយចងចាំ បានទាំងអស់ ។ សង្គាយនាលើកទី ១ ជាប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ មាននាមថា បញ្ចសតិក ព្រោះព្រះសង្ឃ ៥០០ អង្គដែលចូលរួម សុទ្ធសឹងតែជាព្រះអរហត្ត ដែលត្រាស់ដឹងពេញបរិបូណ៌ទាំងអស់ ។

ចំណាំ ៖ អ្នក​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ និង អ្នក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​មួយ​ចំនួន​​បាន​ទាត់​ចោល​រាល់​ការអះអាង​​ទាំងឡាយ​​ដែល​​អួត​ថា​មាន​​​បឋមសង្គាយនា​​ ព្រោះ​ពួក​គេ​មិន​បាន​រក​ឃើញ​ថា​មាន​ឯកសារ​ផ្លូវការ​ដែល​​ត្រូវ​បាន​និពន្ធ​ដោយ​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ឯករាជ្យណា​ម្នាក់​​​ទេ ។ ពួក​គេ​ឃើញ​មាន​តែ​ឯកសារ​​នានា​ដែល​​និពន្ធ​ដោយ​ពុទ្ធសានិក​ប៉ុណ្ណោះ ។ ចំណុច​នេះ​ អ្នក​​សិក្សា​ទាំង​ឡាយ​គួរ​ពិចារណា និង សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​​ឯកសារ​ផ្សេងៗ​បន្ថែម​ទៀត​មុន​នឹង​ទទួល​ជឿ​ថា ​ឯកសារ​ទាំងឡាយ​នៅ​ក្នុង​​គម្ពីរ​ព្រះត្រៃបិដក​សុទ្ធ​តែ​​ជាការពិត​​ទាំង​អស់ ។

សង្គាយនាលើកទី២ កែប្រែ

សង្គាយនាលើកទី ២ ត្រូវប្រជុំឡើង ១០០ ឆ្នាំបន្ទាប់ពីព្រះពុទ្ធបរិនិព្វាន ដើម្បីដោះស្រាយជម្លោះខ្លាំងលើចំណុច ១០ ប្រការ ។ ជម្លោះនេះយោងទៅលើការរំលោភ លើសិក្ខាបទតូច ១០ ប្រការ របស់ព្រះសង្ឃខ្លះដែលទទួលការអនុញ្ញាតឲ្យ ៖

  • ១- ដាក់អំបិលទុកក្នុងបំពង់
  • ២- ឆាន់ចង្ហាន់ក្រោយថ្ងៃត្រង់
  • ៣- ឆាន់ចង្ហាន់ម្តង រួចចុះទៅបិណ្ឌបាត្រតាមភូមិទៀត
  • ៤- ធ្វើពិធីបុណ្យឧបោសថជាមួយសង្ឃ ដែលនៅកន្លែងជាមួយគ្នា
  • ៥- ធ្វើពិធីកម្មជាផ្លូវការ នៅពេលដែលក្រុមសង្ឃមិនគ្រប់លក្ខណៈ
  • ៦- ធ្វើតាមកិច្ចប្រតិបត្តិខ្លះ ព្រោះអ្នកបង្ហាត់ឬគ្រូបានធ្វើដូច្នោះ
  • ៧- ឆាន់ទឹកដោះជូរបន្ទាប់ពីឆាន់ចង្ហាន់ថ្ងៃត្រង់រួចហើយ
  • ៨- ឆាន់ភេសជ្ជៈខ្លាំងមុនគេយកទៅបន្ទំស្រា
  • ៩- ប្រើប្រាស់កំរាលដែលមានទំហំខុសខ្នាត
  • ១០- ប្រើមាសនិងប្រាក់

អំពើមិនប្រសើររបស់ព្រះសង្ឃទាំងនេះ ក្លាយទៅជារឿងហើយបង្កើតជាការជំទាស់គ្នាធំ ព្រោះគេគិតថាការរំលោភលើសិក្ខាបទនេះ ផ្ទុយស្រឡះអំពីច្បាប់ដើម ដែលព្រះពុទ្ធបានបញ្ញត្តមក ។

ស្តេចកាឡសោក () ជាអ្នកឧបត្ថម្ភ សង្គាយនាលើកទី២នេះឡើង ហើយអង្គប្រជុំធ្វើឡើងនៅវេសាលី ព្រោះស្ថានការណ៍កើតឡើងដូចតទៅនេះ ។ ថ្ងៃមួយពេលដែលនិមន្ត ទៅកាន់ព្រៃមហាវ័ននៅវេសាលី រៀមច្បងយសបានដឹងថាក្រុម ភិក្ខុមួយក្រុមធំជាពួកវជ្ជី បានប្រព្រឹត្តកន្លងសិក្ខាបទ ដែលហាមភិក្ខុមិនឲ្យទទួលយកមាសនិងប្រាក់ ដោយសុំដោយចំហពីពួកគ្រហស្ថដែលមានសទ្ធា ។ រៀមច្បងយសបានពោលទិទានមួយរំពេចចំពោះ អំពើរបស់ភិក្ខុទាំងនោះ ហើយពួកភិក្ខុទាំងនោះក៏និយាយតបព្រះអង្គវិញថានឹងចែកមាសប្រាក់ ដែលបានមកនោះដល់ព្រះអង្គ ដោយ​សង្ឃឹមថានឹងបានជោគជ័យ ។ ប៉ុន្តែរៀមច្បងយសមិនព្រម ហើយដាក់កំហុសដល់អំពើរបស់ភិក្ខុវជ្ជីថាជាការប្រមាថដល់ព្រះអង្គ ។ ភិក្ខុវជ្ជីប្តឹងតវ៉ាសុំឲ្យស្រុះស្រួលគ្នា ដោយចោទព្រះអង្គថាបាន ស្តីបន្ទោសដល់ពួកគ្រហស្ថ ។ រៀមច្បងយសក៏សម្រប​សម្រួលព្រះអង្គជាមួយពួកគ្រហស្ថ ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ បានពន្យល់ពួកគ្រហស្ថឲ្យជឿតាម ថាភិក្ខុវជ្ជីបានធ្វើខុស ដោយលើកយក បន្ទូលហាមប្រាម របស់ព្រះពុទ្ធមិនឲ្យភិក្ខុទទួលយកឬសុំមាសប្រាក់ មកសូត្រឲ្យស្តាប់ ។ ពួកគ្រហស្ថទាំងនោះបានបញ្ចេញការគាំទ្រ ចំពោះរៀមច្បងយសមួយរំពេច ហើយប្រកាសថាពួកភិក្ខុវជ្ជីជា​អ្នកធ្វើខុស រៀមច្បងយសតែមួយអង្គប៉ុណ្ណោះ ដែលជាព្រះសង្ឃពិតប្រាកដ ជាសក្យបុត្រ អ្នកដទៃឯទៀតមិនមែនជាព្រះសង្ឃ មិនមែនជាសក្យបុត្រឡើយ ។

ពេលនោះពួកសង្ឃវជ្ជីដ៏រឹងរុះនិងឥតអៀនខ្មាស ក៏មិនទទួលស្គាល់ព្រះយសថេរ ដោយគ្មានការយល់ព្រមពីគណសង្ឃឯទៀត បន្ទាប់ពីដឹងអំពីលទ្ធផល នៃការដែលរៀមច្បង យសជួបជាមួយនឹង​គ្រហស្ថមក ។ រៀមច្បងយសចេញចាកអំពីការជំទាស់របស់ពួកភិក្ខុវជ្ជី ហើយនិមន្តទៅកន្លែងផ្សេងដើម្បីស្វែងរក ការគាំទ្រពីសង្ឃដទៃទៀត ដែលលើកតម្កើងដល់គំនិតរក្សាទុកវិន័យបុរាណ របស់ព្រះអង្គ ។ ភិក្ខុក្នុងព្រៃបាវាចំនួន៦០អង្គ និង៨០អង្គទៀតពីតំបន់ខាងត្បូងនៃអវន្តិ Avanti ដែលមានទស្សនៈស្របគ្នា បានប្រកាសថានឹងគាំទ្រព្រះអង្គ ហើយនិងជួយពិនិត្យព្រះវិន័យ កុំឲ្យមានការខូចខាត ។ ទាំងអស់គ្នាក៏សម្រេចចិត្តធ្វើដំណើរទៅកាន់សោរេយ្យ ដើម្បីសាកសួរយោបល់ដល់ព្រះរេវតៈ ព្រោះថាព្រះអង្គជាព្រះសង្ឃដែលគេគោរពខ្លាំង និងមានចំណេះច្រើនខាងព្រះធម៌និងព្រះវិន័យ ។ នៅពេលដែលបានដឹងរឿងនេះភ្លាម ពួកសង្ឃវជ្ជីក៏ចូលទៅជួបនឹងព្រះរេវតដើម្បីរកសេចក្តីគាំទ្រដែរ ដោយពោលថានឹងប្រគេនចតុប្បច្ច័យដល់ព្រះអង្គ ព្រះរេវតបានប្រកែកមិនយល់ព្រមភ្លាម ។ ពួកសង្ឃវជ្ជីក៏ប្រើវិធីដដែលនេះ ចំពោះព្រះឧត្តរ ដែលជាជំនួយរបស់ព្រះរេវត ។ ជាដំបូងព្រះឧត្តរក៏ប្រកែក មិនទទួលជំនូនដែរ ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពីពួកសង្ឃវជ្ជី និយាយបញ្ចុះបញ្ចូលថា កាលណាបច្ច័យ សម្រាប់ព្រះពុទ្ធហើយព្រះពុទ្ធមិនទទួល គេសួរព្រះអានន្ទ ហើយព្រះអានន្ទក៏ទទួលយកជាញឹកញយ ព្រះឧត្តរក៏ប្តូរគំនិត ហើយទទួលយល់ព្រមជាមួយនឹងពួកសង្ឃវជ្ជី ។ ដោយពួកសង្ឃវជ្ជី​បង្ខំ ព្រះឧត្តរក៏សុខចិត្តចូលទៅជួបព្រះរេវត ដើម្បីនិយាយបញ្ចុះបញ្ចូលថា ពួកសង្ឃវជ្ជីនិយាយការពិត ជាអ្នកទ្រទ្រង់ព្រះធម៌ ។ ព្រះរេវតឃើញនូវល្បិចកលនេះ ព្រះអង្គមិនគាំទ្រ ហើយបង្គាប់ ឲ្យព្រះឧត្តរចេញទៅ ។ ដើម្បីបញ្ចប់រឿងនេះឲ្យចប់តែម្តង ព្រះរេវតប្រទានយោបល់ថា ត្រូវប្រជុំសង្គាយនានៅវឡការាម ដោយមានព្រះអង្គជាអ្នកសួរសំនួរ ចំពោះការប្រព្រឹត្តកន្លងច្បាប់១០ប្រការ ដល់ថេរៈរៀមច្បងដែលមានវ័យចាស់ជាងគេ គឺព្រះថេរសព្វកាមិ ។ យោបល់របស់ព្រះអង្គ នឹងត្រូវដាក់​ជូន​គណៈសង្ឃ៨អង្គ ហើយការបោះឆ្នោតរបស់គណៈសង្ឃ៨អង្គនេះ នឹងយកជាផ្លូវការបាន ។ ​ព្រះថេរៈ៨អង្គដែលហៅឲ្យធ្វើការវិនិច្ឆ័យ គឺពីខាងកើតមានព្រះថេរសព្វកាមិ, សឡហ, ឃុជ្ជសោភិតា ហើយនិងវាសភគាមិ, ខាងលិចមានព្រះថេរៈរេវត, សម្ភូតសាណវាសី, យស និងសុមន ។ ព្រះថេរៈ​ទាំងនេះដេញដោលរឿងយ៉ាងល្អិតល្អន់ ដោយមានព្រះរេវតជាអ្នកសួរ ហើយព្រះសព្វកាមិជាអ្នកឆ្លើយ ។ បន្ទាប់ពីបានឮការដេញដោលមក ព្រះថេរ៨អង្គ សម្រេចជំទាស់នឹងពួកសង្ឃវជ្ជី ហើយការសម្រេចសាលក្រមចំពោះ កំហុសរបស់សង្ឃវជ្ជីក៏បានប្រកាសដល់អង្គប្រជុំ ។ បន្ទាប់មកទៀត ព្រះសង្ឃ៧០០អង្គបានសូត្រព្រះធម៌និងព្រះវិន័យ ហើយដោយការសូត្រព្រះធម៌​និងព្រះវិន័យនេះ មានព្រះសង្ឃ៧០០អង្គចូលរួម ការសូត្រនេះមានឈ្មោះថា សត្តសតិ (Sattasati) ។ សង្គាយនានេះមានឈ្មោះយសត្ថេរសង្គីតិ (Yasatthera Sangiti) ព្រោះរៀមច្បងយសមានមុខងារ​សំខាន់ផង ហើយជាអ្នកប្រឹងប្រែងខំរក្សាការពារព្រះវិន័យផង ។ ពួកសង្ឃវជ្ជីដាច់ខាតមិនទទួលស្គាល់ ការសម្រេចរបស់សង្គាយនានេះទេ ហើយហៅរកប្រជុំសង្គាយនា ផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ពួកគេ ក្នុងការរឹងរុស ដែលមានឈ្មោះថា មហាសង្គិតិ​ Mahasangiti ។

សង្គាយនាលើកទី៣ កែប្រែ

សង្គាយនា​លើក​ទី​ ៣ ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឡើង​នៅ​ខ្ទង់​ឆ្នាំ 218 មុន​គ្រិស្តសករាជ ។ បើ​ប្រៀបធៀប​សង្គាយនា​លើក​ទី ២ និង លើក​ទី ៣ អ្នក​សិក្សា​បាន​រក​ឃើញ​ថា សង្គាយនា​លើក​ទី​ ៣ មាន​​ចំណុច​​ជាច្រើន​​​​​​ខុស​ប្លែក​​​ពី​សង្គាយនា​លើក​ទី ២ ។ សង្គាយនា​លើក​ទី​ ២ ​មាន​​ឯកភាព​នៃ​អត្ថបទ​​រៀបរាប់​រឿងរ៉ាវ​ទាំងឡាយ ចំណែក​ឯ​សង្គាយនា​លើក​ទី ៣ គ្មាន​ឯកភាព​នៃ​អត្ថបទ​រៀបរាប់​រឿងរ៉ាវ​​ដែល​បាន​កើត​ឡើង​នោះ​ទេ ។ អត្ថបទ​ខុសៗ​គ្នា​ទាំងឡាយ​នោះ​​បាន​ដើរ​តួនាទី​យ៉ាង​សំខាន់​នៅ​ក្នុង​ការ​បង្កើត​និកាយ​ឬ​ក្រុម​នៃ​​ពុទ្ធសាសនិក​ជាច្រើន​ក្រុម ។

យោង​តាម​អដ្ឋកថា​ (commentaries) និង ​កាលប្បវត្តិ​ (chronicles) ទាំងឡាយ​របស់​ពុទ្ធសាសនា​នៃ​និកាយ​ថេរវាទ សង្គាយនា​លើក​ទី ៣ ត្រូវ​បាន​ចាត់ចែង​ធ្វើ​ឡើង​​​​ដោយ​ស្តេច​អសោក (Ashoka) នៃ​រាជវង្ស មោរ្យា (Mauryan) នៅ​ឯ​ទីក្រុង​បាដលីបុត្រ (Pātaliputra) ឬ​សព្វថ្ងៃ​ហៅ​ថា​ក្រុង​ ប៉័តណា (Patna) នៃ​រដ្ឋ​ ប៊ីហារ (Bihar) នៃ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ។ ភិក្ខុ​ មោគ្គលិបុត្តតិស្ស (Moggaliputta Tissa) គឺ​ជា​អ្នក​ដឹកនាំ​ភិក្ខុ​ដទៃ​ទៀត​ដើម្បី​ធ្វើ​សង្គាយនា​លើក​ទី​ ៣ នេះ​​ ។ គោលដៅ​នៃ​សង្គាយនា​នៅ​លើក​ទី ៣ នេះ​គឺ​ធ្វើ​ឲ្យ​បរិសុទ្ធ​នៃ​ចលនា​ពុទ្ធនិយម ជាពិសេស​គឺ​ការ​បោសសំអាត​ក្រុម​ភិក្ខុ​មួយ​ចំនួន​ដែល​ឆ្លៀត​ឱកាស​កេង​យក​ប្រយោជន៍​ពី​ការគាំទ្រ​និង​គាំពារ​ដោយ​ពួក​ត្រកូល​ក្សត្រិយ៍ ។ ស្តេច​អសោក​បាន​សាកសួរ​ភិក្ខុសង្ឃ​ដ៏គួរ​ឲ្យ​សង្ស័យ​ទាំង​អស់​នោះ​ថា តើ​ព្រះពុទ្ធ​បាន​បង្រៀន​អ្វី​ខ្លះ ពេល​នោះ​ពួក​ភិក្ខុ​​ទ្រុស្តសីល​ទាំង​នោះ​បាន​​ទូល​អះអាង​ថា​ ព្រះ​ពុទ្ធ​បាន​បង្រៀន​អំពី​​អនន្តភាព (eternalism) ឬ​ការ​យល់​ឃើញ​ថា​អ្វីៗ​ទាំង​អស់​មាន​វត្តមាន​រហូត​ គ្មាន​ទី​បំផុត ដែល​ព្រះពុទ្ធ​បាន​ស្តី​បន្ទោស​យ៉ាង​ខ្លាំង​លើ​​ចំណុច​​នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​ព្រហ្មជាលសូត្រ (Brahmajala Sutta) ។ បន្ទាប់​មក​ស្តេច​អសោក​ក៏​សាកសួរ​ក្រុម​ភិក្ខុ​ប្រកប​ដោយ​សីល​ឲ្យ​ឆ្លើយ​ចំពោះ​សំណួរ​ដដែល ពេល​នោះ​ភិក្ខុ​ប្រកប​ដោយ​សីល​ទាំង​នោះ​បាន​ទូល​តប​ថា ព្រះពុទ្ធ​គឺ​ជា "សាស្តាចារ្យ​​នៃ​ការវិភាគ" (Teacher of Analysis) ឬ​ វិភជ្ជវាទិន (Vibhajjavādin) ហើយ​​ភិក្ខុ​ មោគ្គលិបុត្រតិស្ស ក៏​បាន​ទូល​អះអាង​បញ្ជាក់​​ថា​ចម្លើយ​នោះ​គឺ​​ត្រឹមត្រូវ​ពិត ។ សង្គាយនា​​​បាន​ធ្វើ​បន្ត​ទៅ​ទៀត​ដោយ​ការ​សូធ្យ​រំលឹក​​ខ​គម្ពីរ​ទាំងឡាយ​ជាថ្មី​ម្តង​ទៀត ដោយ​បាន​ដាក់​បញ្ចូល​បន្ថែម​ទៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​ព្រះត្រៃបិដក​នូវ​គម្ពីរ​​មួយ​ដែល​បាន​តាក់តែង​ឡើង​ដោយ​​ភិក្ខុ​មោគ្គលិបុត្តតិស្សផ្ទាល់ ពោល​គឺ​គម្ពីរ​ កថាវត្ថុ (Kathavatthu) ដែល​ជា​ការពិភាក្សា​អំពី​ទស្សនៈ​ខុសប្លែក​​ពី​គ្នា​​របស់​ភិក្ខុ​ទាំងឡាយ ហើយ​ឥឡូវ​នេះ​គម្ពីរ​នោះ​ត្រូវ​បាន​ដាក់​តម្រៀប​ក្នុង​ផ្នែក​អភិធម្មបិដក​នៃ​ពុទ្ធសាសនា​និកាយ​ថេរវាទ (Theravāda Abhidhamma Pitaka) ។ ​

នៅ​ក្នុង​ឱកាស​ជាមួយ​គ្នា​នោះ សាសនទូត​ជា​ច្រើន​រូប​ក៏​ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅ​ផ្សព្វផ្សាយ​ទ្រឹស្តី​ពុទ្ធសាសនា​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ផ្សេងៗ ដូច​ជា​រាជាណាចក្រទាំងឡាយ​នៃ​ចក្រភព​ក្រិច​នៅ​ភាគ​ខាង​លិច (ជា​ពិសេស​គឺ​រាជាណាចក្រ​​ទាំងឡាយ​នៅ​ក្បែរ​រាជាណាចក្រ​​ក្រិចបាក់ទ្រា (Greco-Bactrian Kingdom) ហើយ​ប្រហែល​ពួក​គេ​បាន​ទៅ​ដល់​ប្រទេស​នៅ​តំបន់​ឆ្ងាយ​ហួស​ពី​ប្រទេស​ក្រិច​ផង​ក៏​អាច​ថា​បាន​​ នេះ​បើ​យោង​តាម​សិលាចារិក​នៅ​លើ​សរសរស្តម្ភ​របស់​ព្រះបាទ​អសោក ។ យោង​តាម​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​លោក ហ្វ្រៅវ៉័ល្លន័រ (Frauwallner, 1956) សាសនទូត​ទាំង​នោះ​មាន​ភារៈ​បង្កើត​​និកាយ​ផ្សេងៗ​នៅ​តាម​តំបន់​ជាច្រើន​នៃ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ដូច​ជា​ភិក្ខុ មជ្ឈន្តិកៈ (Majjhantika) គឺ​ជា​អ្នក​បង្កើត​និកាយ​ សវ៌ាស្តិវាទ (Sarvastivādins) នៅ​ដែនដី​ កស្មិរ (Kasmir), ភិក្ខុ ធម្មរក្ខិតៈ (Dhammarakkhita) ប្រហែល​ជា​អ្នក​បង្កើត​និកាយ ធម៌គុប្តកៈ (Dharmaguptaka school), ភិក្ខុ​ មហាទេវៈ (Mahādeva) ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ឲ្យ​និមន្ត​ទៅ​ប្រទេស មហិស (Mahisa country) ប្រហែល​ជា​អ្នក​បង្កើត​និកាយ មហិសសកៈ (Mahisasakas), ហើយ​ក៏​មាន​គ្រូ​ជា​ច្រើន​រូប​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​កាន់​ជួរ​ភ្នំ​ហិមាល័យ (Himalaya) ដែល​នៅ​ទី​នោះ​ពួក​គេ​បាន​បង្កើត​និកាយ ហៃមវាដ (Haimavata school) រាប់​បញ្ចូល​ទាំង​និកាយ កស្សបគោត្តៈ (Kassapagotta) ដែល​ប្រហែល​មាន​ជាប់ទាក់ទង​នឹង​និកាយ​ កស្យបិយៈ (Kasyapiya) ។ អដ្ឋិធាតុ​មួយ​ចំនួន​​របស់​ភិក្ខុ​ទាំងឡាយ​នៃ​និកាយ​ ហៃមវាដៈ (Haimavata) ត្រូវ​បាន​ជីក​រក​ឃើញ​នៅ​ក្រុង​ វេទិសៈ (Vedisa) នៅ​តំបន់​កណ្តាល​នៃ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ។[2] សាសនទូត​​ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ​ជាង​គេ​​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​ពុទ្ធសាសនា​និកាយ​ថេរវាទ​ គឺ​ភិក្ខុ​ មហិន្ទ (Mahinda) ដែល​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​ស្រី​លង្កា ដែល​នៅ​ទី​នោះ​លោក​បាន​បង្កើត​និកាយ​ថ្មី​មួយ​ដែល​យើង​បាន​ស្គាល់​រួច​ហើយ​នោះ​គឺ ថេរវាទ (Theravada) ។

សូម្បី​នៅ​ក្នុង​កំណត់ត្រា​ផ្ទាល់​របស់​ពុទ្ធសាសនា​និកាយ​ថេរវាទ គឺ​គម្ពីរ ទីបវង្ស (Dīpavamsa) ក៏​មាន​ការ​កត់ត្រា​រឿងរ៉ាវ​​ខុស​ប្លែក​មួយ​ទៀត​នៃ​សង្គាយនា​នៅ​គ្រា​នេះ​ ដែល​​មាន​ឈ្មោះ​ថា "មហាសង្គីតិ" (Mahāsangiti) ("Great Recital") ដែល​​អត្ថបទ​នោះ​បាន​អះអាង​ថា សង្គាយនា​នេះ​ត្រូវ​បាន​ដឹកនាំ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​ក្រុម​ភិក្ខុ​ដែល​ដើរ​តាម​និកាយ វជ្ជិបុត្តកៈ (Vajjiputtaka) ដែល​ជា​និកាយ​កែប្រែ​ថ្មី​មួយ​ទៀត បន្ទាប់​ពី​ក្រុម​ភិក្ខុ​ទាំង​នេះ​ទទួល​បរាជ័យ​នៅ​ក្នុង​សង្គាយនា​​លើក​ទី​ ២ នៅ​ឯ​ក្រុង​វេសាលី ។ ឯកសារ​ ទីបវង្ស បាន​រិះគន់​ភិក្ខុ​នៅ​ក្នុង​និកាយ​ មហាសង្គីតិកៈ (Mahasangitika) ដែល​ជា​ក្រុម​តែមួយ​ជាមួយ​នឹង​និកាយ​ មហាសង្ឃិកៈ (Mahasanghikas) ដោយសារ​ភិក្ខុ​ទាំងឡាយ​នៅ​ក្នុង​និកាយ​នេះ​បាន​បដិសេធ​អត្ថបទ​​មួយ​ចំនួន​ថា​មិន​មែន​ជា​ផ្នែក​នៃ​គម្ពីរ​ព្រះត្រៃបិដក (non-canonical) ពោល​គឺ​គម្ពីរ​​ បរិវារ​ (Parivāra) នៃ​វិន័យបិដក​ (Vinaya), គម្ពីរ​ចំនួន ៦ ក្បាល​នៅ​ក្នុង​ផ្នែក​អភិធម្មបិដក (Abhidhamma), គម្ពីរ​ បដិសម្ភិទា (Patisambhida), គម្ពីរ​ និទេស (Niddesa), ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​​ជាតក (Jataka) និង ខ​គម្ពីរ​មួយ​ចំនួន​ទៀត ។ (Dipavamsa 76, 82)

ចំណែក​​ភិក្ខុ​ទាំងឡាយ​នៅ​ក្នុង​និកាយ មហាសង្ឃិកៈ (Mahāsanghika) វិញ ពួក​ភិក្ខុ​ទាំង​នោះ​ចងចាំ​រឿងរ៉ាវ​ទាក់ទង​នឹង​សង្គាយនា​លើក​ទី ៣ នេះ​នៅ​ក្នុង​លំនាំ​ខុស​ប្លែក​ពី​​និកាយ​ទាំង​ឡាយ ពោល​គឺ​ពួក​ភិក្ខុ​ទាំង​នោះ​​បាន​ចោទ​​ថា នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​សារីបុត្របរិប្រិច្ឆៈ (Sāriputraparipriccha) បាន​រៀបរាប់​ថា​ មាន​ភិក្ខុ​ខ្លះ​បាន​ព្យាយាម​ពង្រីក​វិន័យ​ចាស់ៗ​បន្ថែម​ឲ្យ​​មាន​ចំនួន​ច្រើន​ហួស​ហេតុ ។ ចំណែក​ឯកសារ​ស្តី​អំពី​វិន័យ​របស់​និកាយ​ មហាសង្ឃិកៈ​ វិញ ក៏​បាន​រៀបរាប់​រឿងរ៉ាវ​នៃ​សង្គាយនា​លើក​ទី ៣ នេះ​ដូច​គ្នា​នឹង​និកាយ​ដទៃទៀត​ដែរ ។ ក៏​ប៉ុន្តែ​​យើង​ក៏​ឃើញ​មាន​អត្ថបទ​របស់​និកាយ មហាសង្ឃិកៈ មួយ​ទៀត​ ពោល​គឺ​ស្នាដៃ​របស់​ក្រុម​ សវ៌ាស្តិវាទ ដែល​និយាយ​រៀបរាប់​រឿងរ៉ាវ​ខុស​ផ្សេងទាំង​ស្រុង​ ។ វសុមិត្រ​ (Vasumitra) និយាយ​រៀបរាប់​អំពី​វិវាទ​​មួយ​នៅ​ក្រុង​បាដលិបុត្រ (Pātaliputra) នៅ​សម័យ​រាជ​ស្តេច​អសោក ដែល​​ភិក្ខុ​ទាំងឡាយ​ជជែក​មិន​ដាច់ស្រេច​​លើ​ចំណុច​ដែល​មិន​ស្រប​នឹង​និយាម​នៃ​គម្ពីរ​ព្រះត្រៃបិដក ពោល​គឺ ១) ព្រះ​អរហន្ត​​មួយ​រូប​អាច​មាន​រស្មី​ផ្សាយ​ចេញ​ពី​រាង​កាយ​នៅ​ពេល​រាត្រី, ២) ព្រះ​អរហន្ត​អាច​នៅ​សល់​ការ​សង្ស័យ​ខ្លះ, ៣) ព្រះ​អរហន្ត​​មួយ​រូប​អាច​ទទួល​ការ​បង្រៀន​ពី​ព្រះ​អរហន្ត​មួយ​រូប​ទៀត, ៤) ព្រះ​អរហន្ត​មួយ​រូប​អាច​ខ្វះ​ខាង​បញ្ញា, ៥) មគ្គ​ឆ្ពោះ​ទៅ​កាន់​និព្វាន​អាច​ត្រូវ​បំផុស​ឲ្យ​កើត​ឡើង​ដោយ​គ្រាន់​តែ​ស្រែក​ថា "ឱ​សេចក្តី​ទុក្ខ​អើយ!" ។ ចំណុច​ទាំង​អស់​នេះ​ត្រូវ​បាន​លើក​យក​ទៅ​ពិភាក្សា​និង​ទទួល​ការ​ស្តី​បន្ទោស​យ៉ាង​ខ្លាំង​ពី​សំណាក់​ភិក្ខុ​មោគ្គលិបុត្តតិស្ស ដូច​មាន​ចែង​​ក្នុង​​គម្ពីរ​កថាវត្ថុ ប៉ុន្តែ​ក្នុង​គម្ពីរ​នេះ​គ្មាន​និយាយ​បន្តិច​សោះ​អំពី​សង្គាយនា​លើក​ទី ៣ របស់​និកាយ​ថេរវាទ​ ។ គម្ពីរ​មហាវិភាស (Mahāvibhāṣa Śāstra) នៃ​អភិធម្មបិដក (Abhidharma) បាន​ពង្រីក​សាច់​រឿង​នេះ​ឲ្យ​ក្លាយ​ទៅ​ជា​យុទ្ធនាការ​បង្ខូច​ឈ្មោះ​ស្ថាបនិក​នៃ​និកាយ​​ មហាសង្ឃិក ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​​ឈ្មោះ​ថា "មហាទេវ" ("Mahadeva") ។ ឯកសារ​ក្រោយ​នេះ​និយាយ​បញ្ជាក់​ជាសំខាន់​ទៅ​លើ​ការ​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ភាព​បរិសុទ្ធ​នៃ​ពុទ្ធសាសនិក​នៃ​និកាយ​ សវ៌ាស្តិវាទ នៃ​ដែន​ កស្មិរ ដែល​ត្រូវ​បាន​​លើក​បង្ហាញ​ថា​ជា​ក្រុម​ភិក្ខុ​ដែល​បន្ត​វង្ស​មក​ពី​ក្រុម​ព្រះ​អរហន្ត​ទាំងឡាយ​ ដែល​បាន​រត់​គេច​ពី​​ការ​ធ្វើ​ទារុណកម្ម​យ៉ាង​ព្រៃផ្សៃ​ ដោយ​សារ​ជាប់​ឈ្មោះ​ជាមួយ​នឹង​ភិក្ខុ​ មហាទេវ ។

ការសម្រេចផលមួយដ៏សំខាន់ក្នុងចំណោមជោគជ័យ នៃការប្រជុំនេះដែលឲ្យផ្លែផ្កាជាច្រើនសតវត្សរ៍តមកទៀត គឺព្រះចៅអធិរាជ​អសោក​បានបញ្ជូនព្រះសង្ឃ ដែល​ស្ទាត់​ជំនាញ​ខាង​ធម៌វិន័យ​របស់​ព្រះពុទ្ធ ហើយចាំស្ទាត់អាច​សូត្រចេញទាំងអស់បានពីក្នុងចិត្ត ដើម្បីបង្រៀនធម៌វិន័យទាំងអស់នោះក្នុងប្រទេស ៩ ដូច​រាយ​នាម​ខាង​ក្រោម ៖

  1. ​ព្រះថេរ​មជ្ឈន្តិក ​និមន្ត​ទៅ​កាន់​ កស្មិរ (Kashmir) និង គន្ធារ (Gandhara) ។
  2. ព្រះថេរមហាទេវ ទៅកាន់​មហិន្សកមន្ទល (Mahinsakamandala) ។
  3. ព្រះថេររក្ខិត និមន្តទៅ វនវាសី (កនរខាងជើងក្នុងឥណ្ឌាខាង​ត្បូង) ។
  4. ព្រះថេរយោនកធម្មរក្ខិត ទៅ អបរន្តកខាងលើ (Northern Gujarat, Kathiawar, Kutch and Sindh) ។​​
  5. ព្រះថេរមហារក្ខិត និមន្តទៅ យោនកលោក (the land of Lonians, Bactrians and Greeks) ។
  6. ព្រះថេរមជ្ឈិម និមន្តទៅ ហិមវន្ត (កន្លែង​ជាប់​គ្នា​នឹង Himalayas) ។
  7. ព្រះថេរសោណ និង ព្រះថេរឧត្តរ ទៅកាន់ សុវណ្ណភូមិ (ភូមាសព្វថ្ងៃ) ។
  8. ព្រះថេរមហិន្ទ, ព្រះថេរឥត្តិយ, ព្រះថេរឧត្តិយ, ព្រះថេរសម្ពល និង ​ព្រះថេរ​ភទ្ទសាល ទៅ តម្ពបន្និ (ស្រីលង្កា) ។

ការផ្សាយព្រះធម៌របស់ព្រះថេរៈទាំងនោះ បានប្រកបដោយនូវជោគជ័យ មានផ្លែផ្កាជាបន្តបន្ទាប់មក ធ្វើឲ្យអ្នករស់នៅក្នុងទឹកដីទាំងនោះ បាន​ខ្ពង់ខ្ពស់ យូរអង្វែង​ដោយសារ​អំណោយ​នៃ​ព្រះធម៌ និងលើកតម្កើងអារ្យធម៌ និងវប្បធម៌របស់ជនជាតិទាំងនោះ ។ ដោយសារការផ្សាយនូវព្រះធម៌ តាមរយៈពាក្យ​ប្រៀន​ប្រដៅ​របស់​ព្រះពុទ្ធ អាណាចក្រ ឥណ្ឌា តាមពេលមកដល់ មាន​ឈ្មោះថា វិស្វគូរូ ឬ គ្រូពិភពលោក ។

សង្គាយនាលើកទី៤ កែប្រែ

មក​ដល់​សម័យ​សង្គាយនាលើកទី ៤ នេះ ពុទ្ធសាសនា​បាន​បែក​ខ្ញែក​ចេញ​ទៅ​ជា​និកាយ ឬ​ក្រុម​ជាច្រើន អស់​រយៈ​ពេល​ដ៏​យូរ​លង់​ណាស់​ទៅ​ហើយ ។ ពុទ្ធសាសនិក​នៃ​​និកាយ​ថេរវាទ​បាន​រួម​គ្នា​ចាត់ចែង​ធ្វើ​សង្គាយនា​លើក​ទី ៤ នេះ​ នៅ​សតវត្ស​ទី ១ មុន​គ្រិស្តសករាជ នៅ​ឯ​​រាជធានី តម្ពបណ្ណិ (Tambapanni) ពោល​គឺ​នៅ​ប្រទេស​ស្រីលង្កា (Sri Lanka) ​ធ្វើ​នៅ​វត្ត​ អលោកលេនៈ (Aloka Lena) ដែល​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ​​​​មនុស្ស​ទូទៅ​ស្គាល់​ថា​វត្ត​ អាលុវិហារៈ (Alu Vihara) ដែល​កាល​ណោះ​​ប្រទេស​ស្រីលង្កា​​​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​រាជ​នៃ​ស្តេច វដ្តគាមនិ អភយៈ (Vattagamani-Abhaya) ឬ​​ជនជាតិ​ស្រីលង្កា​សព្វថ្ងៃ​​ហៅ​ថា​ស្តេច វលគម្ពៈ នៃ​រាជវង្ស​ អនុរដ្ឋបុរៈ (Valagamba of Anuradhapura) ។ ​ ប៉ុន្តែ​សូម​​បញ្ជាក់​ឲ្យ​​អ្នក​អាន​យល់​ច្បាស់​ថា សង្គាយនា​នៅ​គ្រា​នោះ​គឺ​ត្រូវ​បាន​​ចាត់ចែង​ឡើង​ដោយ​មេក្រុម​អនាមិក​មួយ​រូប គឺ​មិន​មែន​ស្តេច​អង្គ​ណា​ដឹក​នាំ​សង្គាយនា​នោះ​ទេ ព្រោះ​ថា​មេក្រុម​ម្នាក់​នោះ​គឺ​ជា​ពុទ្ធសាសនិក​​នៃ​និកាយ​អភយគិរី (Abhayagiri sect/school) ដែល​ជា​និកាយ​មួយ​នៃ​ពុទ្ធសាសនា​​​បែប​មហាយាន (Mahayana Sect) ។ តាម​ការ​ពិត ហេតុផល​ចម្បង​នៃ​សង្គាយនា​នៅ​គ្រានេះ​គឺ​​ពិភាក្សា​អំពី​គោលនយោបាយ​ដ៏​ឃោរឃៅ​របស់​ស្តេច​ទៅ​លើ​ភិក្ខុ​សង្ឃ​នៃ​និកាយ​មហាវិហារ (Mahavihara priests) ដែល​ជា​ភិក្ខុ​សង្ឃ​​ជឿ​តាម​ពុទ្ធសាសនា​និកាយ​ថេរវាទ ហើយ​​​​នៅ​​ឱកាស​មួយ​​ ភិក្ខុ​សង្ឃ​នៅ​ក្នុង​និកាយ​នេះ​បាន​ទទួល​រង​ការ​វាយប្រហារ​យ៉ាង​សាហាវ​នៅ​ក្នុង​ទីលាន​នៃ​អារាម​មហាវិហារ ដែល​មាន​ភិក្ខុ​សង្ឃ​ជា​ច្រើន​​បាន​សុគត​ និង ខ្លះ​ទៀត​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ឲ្យ​ចេញ​ពី​ទី​អារាម​នេះ ។ ​ព្រះវិហារ​នេះ​ត្រូវ​បាន​​វាយ​កំទេច​ចោល ហើយ​ព្រះវិហារ​នៃ​ពុទ្ធសាសនា​និកាយ​មហាយាន​ថ្មី​មួយ​ក៏​ត្រូវ​បាន​សាងសង់​នៅ​លើ​ខឿន​នៃ​វិហារ​ចាស់​នោះ ។ ហេតុផល​សំខាន់ៗ​ដទៃ​ទៀត​នៃ​ការ​រៀបចំ​ធ្វើ​សង្គាយនា​នៅ​គ្រា​​នេះ​គឺ​ស្ថានភាព​នយោបាយ​ដែល​គ្មាន​លំនឹង​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​ទន្ទ្រាន​ឈ្លានពាន​ឥតឈប់ឈរ ដែល​បាន​បង្ខំ​ស្តេច​អង្គ​នោះ​ឲ្យ​រត់ភៀសខ្លួន​ច្រើនលើក​ច្រើន​គ្រា ព្រម​ទាំង​បាន​បង្ក​ឲ្យ​កើត​មាន​គ្រោះ​ទុរ្ភិក្ស​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ ។ មនុស្ស​ជាច្រើន​បាន​ជឿ​ថា​ សង្គាយនា​នៅ​គ្រា​នេះ​គឺ​ជា​ការ​ខិតខំ​សរសេរ​ចង​ក្រង​គម្ពីរ​ព្រះត្រៃបិដក​ជា​ភាសា​បាលី (Pali Canon) ដែល​កាល​ពី​ពេល​មុន​ត្រូវ​បាន​រក្សា​ទុក​តែ​នៅ​ក្នុង​ការ​ចងចាំ​របស់​ភិក្ខុសង្ឃ​ប៉ុណ្ណោះ ។ នៅ​ក្នុង​សង្គាយនា​លើក​នេះ គ្មាន​អត្ថបទ​ណា​មួយ​​រៀបរាប់​អំពី​មនុស្ស​ណា​ម្នាក់​ជា​អ្នក​ដឹកនាំ​​ការ​ធ្វើ​សង្គាយនា​នេះ​ទេ ហើ​យ​ហេតុផល​ដែល​អាច​ទទួល​យក​បាន​​នៃ​​សង្គាយនា​នេះ​​ប្រហែល​មក​ពី​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​នៃ​ពុទ្ធសាសនា​នៅ​សម័យ​នោះ ហើយ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយ​គ្នា​នោះ​ សង្គាយនា​នៅ​គ្រា​នេះ​គឺ​ជា​កិច្ច​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​របស់​ភិក្ខុសង្ឃ​ដើម្បី​ថែរក្សា​ពុទ្ធសាសនា​ឲ្យ​នៅ​គង់វង្ស​ក្នុង​សភាព​ដើម​ដំបូង​ (បរិសុទ្ធ) ដូច្នេះ​​វា​មិន​​​ចាំបាច់​ត្រូវ​មាន​​អ្នក​ដឹកនាំ​​ណា​ម្នាក់​​ទេ ។ សេចក្តី​ពិត​ដែល​​ត្រូវ​បាន​​រៀបរាប់​នៅ​ក្នុង​សង្គាយនា​លើក​នេះ​​គឺ​ភិក្ខុសង្ឃ​នៃ​និកាយ​ មហាវិហារ ពោល​គឺ​ពុទ្ធសាសនិក​នៃ​និកាយ​ថេរវាទ (Theravada school) បាន​ចូលរួម​សូធ្យ​រំឭក​សេចក្តី​បង្រៀន​របស់​ព្រះពុទ្ធ និង បាន​សរសេរ​ចងក្រង​ជា​ព្រះត្រៃបិដក ។

អត្ថបទ​ខ្លះ​បាន​​រៀបរាប់​ថា ពុទ្ធសាសនិក​នៃ​និកាយ សវ៌ាស្តិវាទ (Sarvāstivāda) បាន​រៀបចំ​ធ្វើ​ សង្គាយនា​លើក​ទី ៤ មួយ​ទៀត​​​​នៅ​ក្រុង ជលន្ធារ (Jalandhar) ដែល​សព្វថ្ងៃ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋ​ ពុនចាប (Punjab) នៃ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ឬ​ ធ្វើ​នៅ​​ក្នុង​ដែនដី​ កស្មិរ (Kashmir) ដែល​​​អធិរាជ កនិស្កា (Kanishka) នៃ​នគរ​ កុសាន (Kushan) បាន​ចេញ​ព្រះ​រាជបង្គាប់​ឲ្យ​ធ្វើ​សង្គាយនា​គ្រា​នេះ​ នៅ​ឆ្នាំ ៧៨ នៃ​គ្រិស្តសករាជ ។ អត្ថបទ​ខ្លះ​រៀបរាប់​ថា អធិរាជ កនិស្កា បាន​និមន្ត​ភិក្ខុ​ ៥០០ អង្គ​ នៅ​ដែនដី​ កស្មិរ ដែល​មាន​ភិក្ខុ វសុមិត្រ (Vasumitra) ជា​អ្នក​ដឹកនាំ ដើម្បី​រៀបចំ​អត្ថបទ​នៃ​គម្ពីរ​អភិធម្ម​ (Abhidharma) របស់​ពុទ្ធសាសនិក​នៃ​​និកាយ​ សវ៌ាស្តិវាទ ឲ្យ​មាន​របៀបរៀបរយ​តាម​លំដាប់លំដោយ ហើយ​គម្ពីរ​នេះ​ត្រូវ​បាន​បកប្រែ​មក​ពី​គម្ពីរ​ភាសា​ ប្រក្រិត (Prakrit) ឧទាហរណ៍​​​​ភាសា​ គាន្ធារី (Gāndhārī) ដោយ​ប្រើ​អក្សរ​​ ខរ៉ុស្ថី (Kharosthi ) ឲ្យ​​បាន​ជា​គម្ពីរ​ភាសា​ សំស្ក្រិត (Sanskrit) វិញ ។ អត្ថបទ​ខ្លះបាន​​អះអាង​ថា នៅ​ក្នុង​សង្គាយនា​លើក​នេះ ភិក្ខុសង្ឃ​បាន​ប្រមូល​ចងក្រង​ខ​គម្ពីរ​ចំនួន ៣០០០០០ ខ និង សេចក្តី​ថ្លែង​ផ្សេងៗ​​ច្រើន​ជាង ៩ លាន​ប្រយោគ ហើយ​កិច្ចការ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ចំណាយ​ពេល​ ១២ ឆ្នាំ​ដើម្បី​បញ្ចប់ ។ ទោះ​បី​មក​ដល់​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ពុទ្ធសាសនា​និកាយ​ ស​វ៌ាស្តិវាទ (Sarvāstivāda) គ្មាន​វត្តមាន​ជា​និកាយ​ឯករាជ្យ​ក៏​ដោយ ប្រពៃណី​នៃ​និកាយ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ចម្លង​យក​ទៅ​ប្រើ​ប្រាស់​នៅ​ក្នុង​ពុទ្ធសាសនា​​នៃ​និកាយ​មហាយាន​បច្ចុប្បន្ន ។ សាស្ត្រាចារ្យ អេទ្យែន ឡាម៉ុតត៍ (Etienne Lamotte) ដែល​ជា​ពុទ្ធសានវិទូ​​ (Buddhologist) ដ៏​ល្បីល្បាញ​មួយ​រូប បាន​​អះអាង​ថា ការ​អួតអាង​អំពី​សង្គាយនា​លើក​ទី ៤ ដែល​បាន​ដឹកនាំ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​អធិរាជ កនិស្កា នោះ​ គឺ​ជា​​សាច់រឿង​ប្រតិដ្ឋ (fictitious) គ្មាន​ការពិត​ទាល់​តែ​សោះ ។[3] ក៏​ប៉ុន្តែ​ លោក​ ដេវិដ ស្ណែល្លគ្រោវ (David Snellgrove) ដែល​ជា​ពុទ្ធសាសនាវិទូ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​មួយ​រូប​ទៀត បាន​ចាត់ទុក​ថា រឿងរ៉ាវ​របស់​​និកាយ​ថេរវាទ​ស្តី​អំពី​សង្គាយនា​លើក​ទី ៣ និង រឿង​រ៉ាវ​របស់​និកាយ សវ៌ាស្តិវាទ ស្តី​អំពី​សង្គាយនា​លើក​ទី ៤ នោះ​​ក៏​ជា​រឿង​មាន​ "ភាព​លម្អៀង" ដូច​គ្នា ដែល​ជា​ការ​គូសបញ្ជាក់​ឲ្យ​ឃើញ​​នូវ​កង្វះខាត​នៃ​សេចក្តីពិត​​ខាង​ផ្នែក​​ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃ​សាច់រឿង​​ស្ទើរ​តែ​​​​ទាំង​អស់ ​។ [4]​

សង្គាយនាលើកទី ៥ កែប្រែ

សង្គាយនា​លើក​ទី ៥ ធ្វើ​ឡើង​នៅ​ក្រុង មាន្ទល័យ Mandalay ប្រទេស​ភូមា ក្នុង​គ្រិស្តសករាជ ១៨៧១ ក្នុង​រជ្ជកាល​ស្តេច មិនទោន (Mindon) ។ គោលបំណង​​សំខាន់​​របស់​​ការប្រជុំ​​នេះ​ គឺ​ដើម្បី​សូត្រ​​ព្រះធម៌​​​ទាំងអស់​របស់​​ព្រះពុទ្ធ​ ហើយ​ផ្ទៀងផ្ទាត់​រកមើល​ក្រែង​មាន​ធម៌​កន្លែង​ណា​បាន​ត្រូវ​គេ​កែប្រែ​​ខុស​ពី​សភាព​ដើម ឬ​ត្រូវ​គេ​កាត់​ចោល ។ សង្គាយនា​​នៅ​គ្រា​​​នេះ​ស្ថិត​នៅ​​ក្រោម​អធិបតីភាព​របស់​ព្រឹទ្ធាចារ្យ ៣ ព្រះអង្គ គឺ មហាថេរ ជាគរាភិវង្ស (Jagarabhivamsa), ព្រះថេរ នរិន្ទាភិធជ (Narindabhidhaja និង មហាថេរ សុមង្គលសាមិ (Sumangalasami) ដោយ​មាន​ភិក្ខុ​ប្រមាណ ២៤០០ អង្គទៀតចូលរួមផង ។ ការសូត្រធម៌​រួមគ្នា​នោះប្រព្រឹត្តទៅអស់ចំនួន ៥ ខែ ។ សូម​បញ្ជាក់​ថា​សង្គាយនា​លើក​ទី ៥ នេះ​គឺ​ជា​កិច្ចការ​របស់​ប្រទេស​ភូមា​តែ​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ ពោល​គឺ​គ្មាន​ប្រទេស​ដទៃ​ដែល​កាន់​ពុទ្ធសាសនា​ចូលរួម​ជា​មួយ​ទេ ។[5] ហេតុ​នេះ​ហើយ​ទើប​សង្គាយនា​លើក​ទី​ ៥ នេះ​មិន​ត្រូវ​បាន​​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ក្រៅពី​ប្រទេស​ភូមា​ទទួល​ស្គាល់​ឡើយ ។ ក៏ប៉ុន្តែ​ដោយសារ​តែ​សង្គាយនា​លើក​ទី ៦ ដែល​មាន​ប្រទេស​ជាច្រើន​ចូលរួម ហើយ​ក៏​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ឡើង​នៅ​ប្រទេស​ភូមា​ដដែល ទើប​បាន​ជា​មាន​គោលដៅបង្កប់​មួយ​ថា ពួក​ប្រទេស​ទាំងឡាយ​នោះ​ក៏បាន​ទទួល​ស្គាល់​​សង្គាយនា​លើក​ទី ៥ ដែរ ទើប​ពួក​គេ​ទទួល​យក​ពាក្យ​ថា សង្គាយនា​លើក​ទី ៦ នោះ ។ ទោះ​ជា​យ៉ាង​នោះ​ក្តី នៅ​ចន្លោះ​សង្គាយនា​លើក​ទី ៤ និង​ ទី ៦ នៅ​ប្រទេស​ស្រីលង្កា​ និង ប្រទេស​ថៃ មាន​រៀបចំ​សង្គាយនា​ច្រើនលើក​ច្រើនសារ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​របស់​គេ​រៀង​ខ្លួន ។ ដូច្នេះ​បើ​រាប់​ឲ្យ​បាន​ត្រឹមត្រូវ​ គឺ​អាច​មាន​សង្គាយនា​លើស​ពី ៦ លើក​ មិន​ដូច​ពាក្យ​ថា​ មាន​តែ​សង្គាយនា​​ចំនួន ៦ លើក​នោះ​ទេ ។

ភារកិច្ចម្យ៉ាងទៀតរបស់សង្គាយនានេះ គឺ​ឲ្យ​ចារ​បិដក​​​ទាំងមូលលើផ្ទាំងថ្មម៉ាបចំនួន ៧២៩ សន្លឹក ជា​អក្សរ​ភូមា​ទុក​សម្រាប់​អ្នក​ជំនាន់​ក្រោយ ។[6] កិច្ចការ​​ខាង​​លើ​​នេះ​​បាន​​ធ្វើ​​ឡើង​​បន្ទាប់​ពី​ការ​សូត្រ​ធម៌​​បាន​ដល់​ទី​បញ្ចប់ ហើយ​​ពួក​​ភិក្ខុ​សង្ឃ​​ទាំង​​បាន​​​យល់ព្រម​​ថា​​ត្រឹមត្រូវ​​ហើយ ។ ការងារ​ដ៏​ធំ​សម្បើម​នេះ​បាន​បំពេញ​ដោយ​​សិប្បករ​ដ៏​ចំណានជាច្រើន​រូប ដែល​ក្រោយ​ពី​សន្លឹក​ថ្ម​នីមួយៗ​បាន​ធ្វើ​រួច​ហើយ, ដាក់​ផ្ទាំង​ថ្ម​ទាំងនោះ​ទៅ​ក្នុង​វិហារ​បិដកតូចៗដ៏ល្អប្រណិត នៅទីកន្លែងពិសេសមួយ​ក្នុងទីធ្លាវត្ត គូថោដាវ (Kuthodaw) នៃ​រាជធានី​ មាន្ទល័យ របស់ស្តេច មិនទោន (Mindon) នៅជើងភ្នំមាន្ទល័យ ដែលគេហៅថា គម្ពីរធំបំផុតក្នុងលោក នោះ​បាន​តម្កល់​ទុកនៅទីនោះដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។

សង្គាយនាលើកទី ៦ កែប្រែ

 
សង្គាយនាលើកទី៦, ប្រទេសភូមា

សង្គាយនា​លើកទី​ ៦ បានត្រូវធ្វើឡើងនៅ​វិហារ ក័កប័ក អ័កយេ (Kaba Aye) ក្នុង​ក្រុង​យ៉ងគោន (Yangon) ​ដែល​​មនុស្ស​ទូទៅ​ធ្លាប់​ហៅ​ថា​ រ៉ង់ហ្គោន (Rangoon) នៃ​ប្រទេស​ភូមា (មីយ៉ាន់ម៉ារ​សព្វថ្ងៃ) ។ សង្គាយនា​លើក​ទី ៦ នោះ​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ​នៅ​ក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៤ ពោល​គឺ​ ៨៣ ឆ្នាំបន្ទាប់ពីសង្គាយនាលើកទី ៥ ។ ។ សង្គាយនា​លើកទី ៦ នេះ គាំទ្រ​ឡើង​ដោយ​​រដ្ឋាភិបាល​ភូមា ដឹកនាំ​ដោយ​លោក​ឯកឧត្តម​នាយក​រដ្ឋមន្រ្តី អ៊ូនូ (U NU) ។ លោកឯកឧត្តម អ៊ូនូ បានអនុញ្ញាតឲ្យសាង បាសានគុហា (Pasana Guha) គឺ​គុហា​ធំ​ដែល​សង់​ឡើង​ពី​ផ្ទៃ​ក្រោម​ទៅ​ដើម្បី​​ធ្វើ​​ជាកន្លែង​ប្រជុំ ដែល​មាន​សណ្ឋាន​ស្រដៀង​​នឹង​គុហា​ សត្តបន្និ (sattapanni) នៅ​ប្រទេស​ឥណ្ឌាដែរ ដែលជាកន្លែងសង្គាយនាលើកទី១ ។

នៅពេលសំណង់បានសាងឡើងចប់សព្វគ្រប់ សង្គាយនាក៏​ចាប់ផ្តើមប្រជុំ នៅថ្ងៃទី ១៧ ឧសភា គ.ស. ១៩៥៤ ។ ដូចគ្នានឹងសង្គាយនាមុនៗដែរ មូលហេតុ​សំខាន់​គឺ​ដើម្បី​អះអាង​និង​រក្សា​ភាពបរិសុទ្ធ​នៃព្រះធម៌ និង ព្រះវិន័យ ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ជាការចម្លែកដែលព្រះសង្ឃ ដែលចូលរួម បានមកពីប្រទេស ៨ ។ ភិក្ខុថេរវាទដែលមានចំណេះខ្ពស់ចំនួន ២៥០០ អង្គ បាននិមន្តមកពីប្រទេសភូមា កម្ពុជា ឥណ្ឌា លាវ នេប៉ាល ស្រីលង្កា ថៃ និង វៀតណាម ។ ព្រះថេរ មហាសិសាយាដាវ (Mahasi Sayadaw) បានត្រូវតែងតាំងជាអ្នកសួរសំណួរ​ចាំបាច់​អំពីព្រះធម៌របស់ព្រះថេរ ភទន្តវិចិត្តសារាភិវង្ស (Bhadanta Vicittasarabhivamsa), តិបិដកធរ​ធម្ម​ភន្ទាគារិក (Tipitakadhara Dhammabhandagarika) ដែលបានឆ្លើយនឹងសំណួរ​ទាំងអស់ ប្រកបដោយការចេះដឹង និង ជាចម្លើយដ៏ត្រឹមត្រូវ ។ ក្នុងពេលវេលានៃសង្គាយនានោះ អ្នកចូលរួមគ្រប់ប្រទេស លើកលែងតែប្រទេសឥណ្ឌា បានប្រែបិដកបាលីទៅជា​អក្សរជាតិរៀងខ្លួន ។

ការសូត្រ​តាមប្រពៃណីនូវគម្ពីរធម៌ បានយកពេលវេលាអស់ ២ ឆ្នាំ ។ ក្នុងរយៈពេលនេះ ព្រះបិដក និង ឯកសារ​ដែល​ជាប់​ទាក់​ទង​គ្នា​ គ្រប់​អក្សរ​ទាំងអស់​បាន​ត្រូវ​យក​មក​ពិនិត្យ​យ៉ាង​លំបាក ។ ភាព​ខុសគ្នា នឹងត្រូវគេកត់សំគាល់ ហើយ​កែតម្រូវ ហើយកំណែ​ទាំងអស់ត្រូវយកមកផ្ទឹមគ្នា ។ ជាសំណាងល្អ គេពុំឃើញអ្វីៗក្នុងអត្ថបទទាំងឡាយខុសគ្នាច្រើនទេ ។ នៅ​ទី​បញ្ចប់​បន្ទាប់​ពី​គណៈ​សង្គាយនា បានយល់ព្រមជាផ្លូវការ សៀវភៅបិដក​និង​សេចក្តីពន្យល់ធម៌ទាំងអស់ បានត្រូវគេរៀបចំបោះពុម្ពតាមរបៀបទំនើប ជាអក្សរភូមា ។ ការងារ​ដ៏​ធំ​នេះ​សម្រេច​ជោគជ័យ​ទៅ​បាន ក៏ដោយសារសេចក្តីប្រឹងប្រែង​ដ៏​មោះមុត​របស់ភិក្ខុ ២៥០០ អង្គ ហើយនឹងគ្រហស្ថមួយចំនួនធំទៀត ។ កិច្ចការបានចប់សព្វគ្រប់នៅក្នុងខែឧសភាឆ្នាំ ១៩៥៦ ពោល​គឺ​ចំនួន​ ២៥០០​ ក្រោយព្រះពុទ្ធបរិនិព្វាន ។ ការងារនៃសង្គាយនានេះ ជាការទទួលជោគជ័យដ៏អស្ចារ្យ​នៃអ្នកដំណាងព្រះពុទ្ធសា​សនាពីសកលលោកទាំងមូល ។ កំណែថ្មីរបស់បិដក ដែល​បាន​បង្កើត​ឡើងនេះបាន​ត្រូវគេទទួលស្គាល់ថាត្រឹមត្រូវ​តាមសភាពដើម នៃការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធសមណគោតម ហើយជាសេចក្តីបកប្រែដ៏ពិតប្រាកដ មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។

សៀវភៅដែលបោះពុម្ពក្រោយសង្គាយនាលើកទី ៦ បានបោះពុម្ពជាអក្សរភូមា ។ ដើម្បីធ្វើសៀវភៅសម្រាប់អ្នករស់ក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា វិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវវិបស្សនា បាន​ចាប់ផ្តើម​គម្រោង​ការ​បោះពុម្ព​ព្រះត្រៃបិដក រួមជាមួយនឹងអដ្ឋកថា និង ដីកា ជាអក្សរទេវនាគរិ (Devanagari) ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩០ ។

ឯកសារ​ជា​ថាស​ថត​ចម្លង​ព័ត៌មាន​អេឡិចត្រូវនិច (ស៊ីឌីរ៉ុម) នៃ​ឆដ្ឋសង្គាយនាស៊ីឌីរ៉ម (Chattha Sangayana CD-ROM) ដែលជាអត្ថបទចម្លងដូចគ្នានឹងក្នុងសង្គាយនាលើកទី ៦ ដែរ ឥឡូវ​នេះបានយកមកបង្ហាញជូនពិភពលោក ដើម្បីធ្វើឲ្យពាក្យរបស់ព្រះពុទ្ធ​អាច​រកបានងាយ ដល់អ្នកគោរពបូជានិងអ្នកសិក្សា ។ ឆដ្ឋសង្គាយនាស៊ីឌីរ៉មអាចមើលបាន ជាអក្សរទេវនាគរិ អក្សរភូមា អក្សររ៉ូមាន់ អក្សរស្រីលង្កានិងអក្សរថៃ និងអក្សរមុងគោល ។

ឯកសារ​យោង កែប្រែ

  1. ព្រះត្រៃបិដក > វិន័យបិដក > ចុល្លវគ្គ > បញ្ចសតិកក្ខន្ធកៈ សៀវភៅ​លេខ ១១ ទំព័រ ៣៦២
  2. M. Willis, "Buddhist Saints in Ancient Vedisa", Journal of the Royal Asiatic Society 11 (2001): 219-28
  3. Lamotte, Etienne; Boin-Webb, Sara (1976). The Teaching of Vimalakirti: Vimalakirtinirdesa. Pali Text Society. Translation from French, pg. 93.
  4. Indo-Tibetan Buddhism. Snellgrove, David. Shambhala. Boston:2003. pg. 46
  5. Bollée in Pratidanam (Kuiper Festschrift), pub Mouton, the Hague/Paris, 1968
  6. Mendelson, Sangha and State in Burma, Cornell University Press, Ithaca, New York, 1975, pages 276f
  7. Brandon (ed), Dictionary of Comparative Religion, Weidenfeld & Nicholson, 1970, article on "Councils, Buddhist"
  8. "Buddhist council." Encyclopædia Britannica. Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2008.
  9. Skilton, Andrew. A Concise History of Buddhism. 2004. p. 47
  10. Skilton, Andrew. A Concise History of Buddhism. 2004. p. 47
  11. Skilton, Andrew. A Concise History of Buddhism. 2004. p. 47
  12. Skilton, Andrew. A Concise History of Buddhism. 2004. p. 47
  13. Skilton, Andrew. A Concise History of Buddhism. 2004. p. 47
  14. Skilton, Andrew. A Concise History of Buddhism. 2004. p. 47
  15. Bhikku Sujato. Sects & Sectarianism: The Origins of Buddhist Schools. 2006. p. 78
  16. Walser, Joseph. Nāgārjuna in Context: Mahāyāna Buddhism and Early Indian Culture. 2005. pp. 49-50
  17. Walser, Joseph. Nāgārjuna in Context: Mahāyāna Buddhism and Early Indian Culture. 2005. p. 50
  18. Williams, Jane, and Williams, Paul. Buddhism: Critical Concepts in Religious Studies, Volume 2. 2005. p. 188
  19. Skilton, Andrew. A Concise History of Buddhism. 2004. p. 64
  20. Skilton, Andrew. A Concise History of Buddhism. 2004. p. 48
  21. Skilton, Andrew. A Concise History of Buddhism. 2004. p. 48
  22. Williams, Jane, and Williams, Paul. Buddhism: Critical Concepts in Religious Studies, Volume 2. 2005. p. 190
  23. Williams, Jane, and Williams, Paul. Buddhism: Critical Concepts in Religious Studies, Volume 2. 2005. p. 189
  24. Skilton, Andrew. A Concise History of Buddhism. 2004. p. 48
  25. Williams, Jane, and Williams, Paul. Buddhism: Critical Concepts in Religious Studies, Volume 2. 2005. p. 190
  26. Skilton, Andrew. A Concise History of Buddhism. 2004. p. 48
  27. Williams, Jane, and Williams, Paul. Buddhism: Critical Concepts in Religious Studies, Volume 2. 2005. p. 189
  28. Williams, Jane, and Williams, Paul. Buddhism: Critical Concepts in Religious Studies, Volume 2. 2005. p. 189
  29. Skilton, Andrew. A Concise History of Buddhism. 2004. p. 64