អាស៊ី
អាស៊ី (ភាសាអង់គ្លេស៖ Asia, ភាសាបារាំង៖ Asie) គឺជាទ្វីបមួយធំជាងគេ និងមានប្រជាជនច្រើនជាងគេបង្អស់នៅលើភពផែនដី។ ទ្វីបនេះ បានគ្របដណ្ដប់លើផ្ទៃដីប្រមាណ ៤៤,៥៧៩,០០០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ ដែលស្មើនឹង ៣០% នៃផ្ទៃដីសរុបនៅលើផែនដី និង ៨.៧% នៃផ្ទៃផែនដី។ ដោយមានប្រជាជនជាង ៤ ពាន់លាននាក់ដែលស្មើនឹងប្រមាណ ៦០% នៃប្រជាជនទាំងអស់នៅលើពិភពលោក អាស៊ីគឺមានចំនួនប្រជាជនច្រើនជាងប្រជាជននៅទ្វីបផ្សេងទៀតទាំងអស់បូកបញ្ចូលគ្នាទៅទៀត។
.svg) | |
| ផ្ទៃក្រឡា | ៤៤,៥៧៩,០០០[១] |
|---|---|
| ចំនួនប្រជាជន | ៤,៦៩៤,៥៧៦,១៦៧ (២០២១, ទី១)[២][៣] |
| សន្ទភាពប្រជាជន | ១០០/គម២ |
| ប្រទេស | សមាជិក អសប ចំនួន ៤៩ រដ្ឋសង្កេតការណ៍ អសប ចំនួន ១ រដ្ឋចំនួន ៥ ផ្សេងទៀត (list of countries) |
| Dependencies | |
| Unrecognized regions | |
| ភាសា | បញ្ជីភាសា |
| ល្វែងម៉ោង | UTC+២ ទៅ UTC+១២ |
| អន្តរជាល ដ.ក.ច. | .asia |
| ទីក្រុងសំខាន់ៗ | |
ដើមឡើយ អាស៊ីត្រូវបានគេចាត់ថាជាផ្នែកមួយនៃផ្ទាំងទ្វីបដ៏ធំ "អឺរ៉ាស៊ី" ក្រោយផ្នែកខាងកើតត្រូវបានកាត់ចេញទៅជា "ទ្វីបអឺរ៉ុប" ដែលលាតសន្ធឹងចាប់ពីខាងកើតនៃព្រែកជីកស៊ុយអេ ខាងកើតអ៊ូរ៉ាល់ និង ខាងត្បូងនៃជួរភ្នំកាវកាស សមុទ្រកាសព្យែន និងសមុទ្រខ្មៅ។ ទ្វីបអាស៊ី មានព្រំប្រទល់ ខាងកើតជាប់នឹងមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក, ខាងត្បូងជាប់នឹងមហាសមុទ្រឥណ្ឌា និងខាងជើងជាប់នឹងមហាសមុទ្រអាកទិក។
ប្រភពនៃឈ្មោះ
កែប្រែពាក្យ "អាស៊ី" (Asia) មានប្រភពមកពីពាក្យក្រិចបុរាណ "Ἀσία" ត្រូវបានសន្មតជាលើកដំបូងដោយប្រវត្តិវិទូក្រិច ឈ្មោះ "ហេរ៉ូដូទុស" (ប្រហែល ៤៤០ មុនគ.ស) ដើម្បីតំណាងឲ្យ "អាណាតូលី" (Anatolia) ឬ ដើម្បីពណ៌នាអំពីសង្គ្រាមពែក សំដៅទៅលើ "ចក្រភពពែក" ។
ការកំណត់ខណ្ឌសីមា
កែប្រែលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រ
កែប្រែពួកអឺរ៉ុបនាយុគសម័យកណ្ដាល បានសន្មតថា "អាស៊ី" គឺជាទ្វីបមួយ ជាផ្ទាំងដីមួយដាច់ដោយឡែកពី "អឺរ៉ុប" ។ ព្រំដែនសីមារវាងទ្វីបអាស៊ី និង អាហ្វ្រិក គឺព្រែកជីកស៊ុយអេ និង សមុទ្រក្រហម។ ព្រំដែនរវាងអាស៊ី និង អឺរ៉ុប គឺត្រូវបានសន្មតយកចាប់ពី ច្រកសមុទ្រដាដាណេល (Dardanelles), សមុទ្រម៉ាម៉ារ៉ា (Sea of Marmara), ច្រកសមុទ្របូសព័រុស (Bosporus), សមុទ្រខ្មៅ, ជួរភ្នំកាវកាស, សមុទ្រកាសព្យែន, ទន្លេអ៊ូរ៉ាល់ ទៅប្រភពរបស់វា, ជួរភ្នំអ៊ូរ៉ាល់ ទៅសមុទ្រការ៉ា នៅជិតតំបន់ការ៉ា ប្រទេស រុស្ស៊ី។
នៅចុងប៉ែកឦសាននៃទ្វីបអាស៊ី គឺជាតំបន់ស៊ីបេរី ស្ថិតនៅដាច់ពី "អាមេរិកខាងជើង" ដោយច្រកសមុទ្រប៊េរីង។ អាស៊ី មានព្រំប្រទល់ ខាងត្បូងជាប់មហាសមុទ្រឥណ្ឌា (រាប់ពីលិចទៅកើតគឺ ឈូងសមុទ្រអាដេន សមុទ្រអារ៉ាប់ និង ឈូងសមុទ្របេងហ្គាល់), ខាងកើតជាប់ដែនទឹកនៃមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក (ដោយរាប់បញ្ច្រាសទ្រនិចនាឡិកា រួមមាន សមុទ្រចិនខាងត្បូង, សមុទ្រចិនខាងកើត, សមុទ្រលឿង, សមុទ្រជប៉ុន, សមុទ្រអុកហតស៍ និង សមុទ្រប៊េរីង) និង ខាងជើងជាប់មហាសមុទ្រអាកទិក។ ទ្វីបអូស្ត្រាលី (ឬ អូសេអានី) ស្ថិតនៅប៉ែកអាគ្នេយ៍។
អ្នកភូមិសាស្ត្រមួយចំនួន មិនបានសន្មតថា អាស៊ី និង អឺរ៉ុប ជាទ្វីបពីរផ្សេងគ្នាទេ ដោយពួកគេពុំមានលក្ខណៈរូបណាមួយដើម្បីខណ្ឌចែកឲ្យដាច់ពីគ្នានោះឡើយ។ តាមលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រ អាស៊ីគឺជាផ្នែកគោលខាងកើតនៃ "ទ្វីបអឺរ៉ាស៊ី" ដែលមានអឺរ៉ុប គឺជាឧបទ្វីបភាគពាយព្យនៃផ្ទាំងទ្វីប។ អ្នកភូមិសាស្ត្រខ្លះទៀតយល់ថា អាស៊ី អឺរ៉ុប និង អាហ្វ្រិក គឺជាផ្ទាំងទ្វីបតែមួយហៅថា "អាហ្វ្រិកអឺរ៉ាស៊ី" (Afro-Eurasia) ។
ភូមិសាស្ត្រនយោបាយ
កែប្រែ
ប្រទេស និងតំបន់នៅអាស៊ី
កែប្រែ
| ឈ្មោះប្រទេស និង ទង់ជាតិ | ផ្ទៃដី (គិតជាគ.ម២) |
ប្រជាជន (០១ កក្កដា ២០០៨) |
ដង់ស៊ីតេ (នាក់/១គ.ម២) |
រដ្ឋ/រាជធានី |
|---|---|---|---|---|
| អាស៊ីកណ្ដាល: | ||||
 កាហ្សាក់ស្ថាន[៤]
|
2,724,927 | 15,666,533 | 5.7 | អាស្តាណា |
| ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស គាហ្គីស្ថាន | 198,500 | 5,356,869 | 24.3 | ប៊ីសកេក |
 សហភាពសូវៀត
|
143,100 | 7,211,884 | 47.0 | ឌូស្ហានបេ |
| ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស តួរមិនីស្ថាន | 488,100 | 5,179,573 | 9.6 | អាសហ្កាបាត |
 អ៊ូសបេគីស្ថាន
|
447,400 | 28,268,441 | 57.1 | តាសកេន |
| អាស៊ីខាងកើត: | ||||
 ចិន[៥]
|
9,584,492 | 1,322,044,605 | 134.0 | ប៉េកាំង |
 ហុងកុង[៦]
|
1,092 | 7,903,334 | 6,688.0 | — |
 ជប៉ុន
|
377,835 | 127,288,628 | 336.1 | តូក្យូ |
 ម៉ាកាវ[៧]
|
25 | 460,823 | 18,473.3 | — |
 ម៉ុងហ្គោលី
|
1,565,000 | 2,996,082 | 1.7 | អ៊ូឡង់បាទ័រ |
 កូរ៉េខាងជើង
|
120,540 | 23,479,095 | 184.4 | ព្យុងយ៉ាង |
 កូរ៉េខាងត្បូង
|
98,480 | 49,232,844 | 490.7 | សេអ៊ូល |
 តៃវ៉ាន់[៨]
|
35,980 | 22,920,946 | 626.7 | តៃប៉ិ |
| អាហ្វ្រិកខាងជើង: | ||||
| ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស អេហ៊្សីប[៩] | 980,869 | 81,713,517 | 21.7 | គែរ |
| អាស៊ីខាងជើង: | ||||
 រុស្ស៊ី[១០]
|
13,115,200 | 140,702,092 | 3.0 | មូស្គូ |
| អាស៊ីអាគ្នេយ៍: | ||||
 ប្រ៊ុយណេ
|
5,770គ.ម² | 381,371នាកើ | 60.8 | បង់ដាសេរីបេកាវ៉ាន់ |
 កម្ពុជា[១១]
|
181,035គ.ម² | 19,388,910នាក់ | 74 | ភ្នំពេញ |
 ទីម័រខាងកើត [១២]
|
15,007គ.ម² | 1,108,777នាក់ | 63.5 | ឌីលី |
 ឥណ្ឌូនេស៊ី[១៣]
|
1,919,588គ.ម² | 237,512,355នាក់ | 159.9 | ចាការតា |
 ឡាវ
|
236,800គ.ម² | 6,677,534នាក់ | 24.4 | វៀងច័ន្ទន៍ |
 ម៉ាឡេស៊ី
|
330,750គ.ម² | 25,274,135នាក់ | 68.7 | កូឡាឡាំពូរ |
 មីយ៉ាន់ម៉ា
|
678,500គ.ម² | 47,758,224នាក់ | 62.3 | ណាយពីដរ |
 ហ្វីលីពីន
|
300,000គ.ម² | 92,681,453នាក់ | 281.8 | ម៉ានីល |
 សិង្ហបុរី
|
714គ.ម² | 4,608,167នាក់ | 6,369.0 | ទីក្រុងសិង្ហបុរី |
 ថៃ
|
514,000គ.ម² | 65,493,298នាក់ | 121.3 | បាងកក |
 វៀតណាម
|
114.725គ.ម² | 86,116,559នាក់ | 246.1 | ហាណូយ |
 កម្ពុជាក្រោម
|
68,965គ.ម² | 10,000,000ជាងនាក់ | ព្រៃនគរ | |
 ចាម
|
148,000គ.ម² | វិជ័យ | ||
| អាស៊ីខាងត្បូង: | ||||
 អាហ្វហ្គានីស្ថាន
|
647,500 | 32,738,775 | 42.9 | កាប៊ុល |
| ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស បង់ក្លាដេស | 144,000 | 153,546,901 | 926.2 | ដាកា |
 ប៊ូតាន
|
47,000 | 682,321 | 14.3 | ធីមប៊ូ |
 ឥណ្ឌា
|
3,167,590 | 1,147,995,226 | 318.2 | ញូដេលី |
 អ៊ីរ៉ង់
|
1,648,195 | 65,875,223 | 42 | តេអេរ៉ង់ |
 ម៉ាល់ឌីវ
|
300 | 379,174 | 1,067.2 | ម៉ាល់ |
 នេប៉ាល់
|
140,800 | 29,519,114 | 183.8 | កាត់ម៉ាន់ឌូ |
 ប៉ាគីស្ថាន
|
803,940 | 167,762,049 | 183.7 | ឥស្លាមបាត |
 ស្រីលង្កា
|
65,610 | 21,128,773 | 298.4 | Sri Jayawardenapura-Kotte |
| អាស៊ីខាងលិច: | ||||
 អាមេនី[១៤]
|
29,800 | 2,968,586 | 111.7 | យ៉េរ៉េវ៉ាន |
| ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស អាហ្សែបែហ្សង់[១៥] | 46,870 | 3,845,127 | 82.0 | បាគូ |
 បារ៉ែន
|
665 | 718,306 | 987.1 | ម៉ាណាម៉ា |
 ស៊ីប
|
9,250 | 792,604 | 83.9 | នីកួហ្ស៊ី |
 ប៉ាឡេស្ទីន ហ្កាសាស្ទ្រីប
|
363 | 1,537,269 | 3,315.7 | ហ្កាសា |
 ហ្សកហ្ស៊ី[១៦]
|
20,460 | 4,630,841 | 99.3 | ធីប៊ីលីស៊ី |
 អ៊ីរ៉ាក់
|
437,072 | 28,221,181 | 54.9 | បាកដាត |
 អ៊ីស្រាអែល
|
20,770 | 7,112,359 | 290.3 | ហ្សេរូសាឡឹម |
 ហ្សកដានី
|
92,300 | 6,198,677 | 57.5 | អាម៉ង់ |
 គុយវ៉ែត
|
17,820 | 2,596,561 | 118.5 | គុយវ៉ែត |
 លីបង់
|
10,452 | 3,971,941 | 353.6 | បេរូត |
 អូម៉ង់
|
212,460 | 3,311,640 | 12.8 | ម៉ាស្កាត |
| ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស កាតារ | 11,437 | 928,635 | 69.4 | ដូហា |
 អារ៉ាប៊ីសាអូឌីត
|
1,960,582 | 23,513,330 | 12.0 | រីយ៉ាដ |
 ស៊ីរី
|
185,180 | 19,747,586 | 92.6 | ដាម៉ាស |
| ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស ទួរគី[១៧] | 756,768 | 71,892,807 | 76.5 | អង់ការ៉ា |
 អារ៉ាប់រួម
|
82,880 | 4,621,399 | 29.5 | អាប៊ូដាប៊ី |
| ប៉ាឡេស្ទីន វេសប៊ែង
|
5,860 | 2,611,904 | 393.1 | ហ្សេរូសាឡឹម |
 យេម៉េន
|
527,970 | 23,013,376 | 35.4 | សាណាអា |
| សហភាពសូវៀត | 99,999,999 | |||
| សរុប | 43,810,582 | 4,050,404,193 | 89.07 | |
មើលផងដែរ
កែប្រែកំណត់សម្គាល់
កែប្រែ- ↑ National Geographic Family Reference Atlas of the World. Washington, D.C.: National Geographic Society (U.S.). 2006. p. 264.
- ↑ ""World Population prospects – Population division"". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Retrieved November 9, 2019.
- ↑ ""Overall total population" – World Population Prospects: The 2019 Revision" (xslx). population.un.org (custom data acquired via website). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Retrieved November 9, 2019.
- ↑ កាហ្សាក់ស្ថាន ជាប្រទេសមួយនៅអាស៊ីកណ្ដាល និង អឺរ៉ុបខាងកើត។ ក្នុងទិន្នន័យនេះ យើងបង្ហាញតែផ្ទៃដី និង ប្រជាជននៅអាស៊ីតែប៉ុណ្ណោះ។
- ↑ ចិនសំដៅលើប្រទេសចិនដីគោក ឬ សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន។ ក្នុងទិន្នន័យនេះ យើងបង្ហាញតែផ្ទៃដី និង ប្រជាជននៅនៃប្រទេសចិនដីគោកតែប៉ុណ្ណោះ ដោយមិនមានបញ្ចូលហុងកុង និង ម៉ាកាវឡើយ។
- ↑ ហុងកុង គឺជាតំបន់រដ្ឋបាលពិសេសនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន។
- ↑ ម៉ាកាវ គឺជាតំបន់រដ្ឋបាលពិសេសនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន។
- ↑ តៃវ៉ាន់ ប្រើឈ្មោះថា "សាធារណរដ្ឋចិន" ដែលបានបែកចេញពីប្រទេសចិនដីគោក បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅឆ្នាំ១៩៤៩។ ប្រទេសចិនដីគោក នៅតែចាត់ទុកតៃវ៉ាន់ជាខេត្តមួយរបស់ខ្លួន។
- ↑ អេហ្ស៊ីប ជាប្រទេសមួយនៅអាហ្វ្រិកខាងជើង និង អាស៊ីខាងលិច។ ក្នុងទិន្នន័យនេះ យើងបង្ហាញតែផ្ទៃដី និង ប្រជាជននៅអាស៊ីតែប៉ុណ្ណោះ។
- ↑ រុស្ស៊ី ត្រូវបានសន្មតថាជាប្រទេសមួយនៅអាស៊ីខាងជើង និង អឺរ៉ុបខាងកើត។ ក្នុងទិន្នន័យនេះ យើងបង្ហាញតែផ្ទៃដី និង ប្រជាជននៅអាស៊ីតែប៉ុណ្ណោះ។
- ↑ ជំរឿនឆ្នាំ២០០៨ របស់ក្រសួងផែនការ។
- ↑ ទីម័រខាងកើត ត្រូវបានចាត់ទុកជាប្រទេសមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ និង អូសេអានី។
- ↑ ឥណ្ឌូនេស៊ី ត្រូវបានចាត់ទុកជាប្រទេសមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ និង អូសេអានី។ ក្នុងទិន្នន័យនេះ យើងមិនបានរួមបញ្ចូល កោះ Irian Jaya និង Maluku ទេ។
- ↑ អាមេនី ត្រូវបានសន្មតថាជាប្រទេសមួយមានភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅអាស៊ីខាងលិច ប៉ុន្តែប្រទេសមានប្រវត្តិសាស្ត្រ និង សង្គមនយោបាយជាមួយអឺរ៉ុប។
- ↑ អាហ្សែបែហ្សង់ ត្រូវបានសន្មតថាជាប្រទេសមួយនៅអាស៊ីខាងលិច និង អឺរ៉ុបខាងកើត។ ក្នុងទិន្នន័យនេះ យើងបង្ហាញតែផ្ទៃដី និង ប្រជាជននៅអាស៊ីតែប៉ុណ្ណោះ។
- ↑ ហ្សកហ្ស៊ី ត្រូវបានសន្មតថាជាប្រទេសមួយនៅអាស៊ីខាងលិច និង អឺរ៉ុបខាងកើត។ ក្នុងទិន្នន័យនេះ យើងបង្ហាញតែផ្ទៃដី និង ប្រជាជននៅអាស៊ីតែប៉ុណ្ណោះ។
- ↑ ទួរគី ត្រូវបានសន្មតថាជាប្រទេសមួយនៅអាស៊ីខាងលិច និង អឺរ៉ុបខាងត្បូង។ ក្នុងទិន្នន័យនេះ យើងបង្ហាញតែផ្ទៃដី និង ប្រជាជននៅអាស៊ីតែប៉ុណ្ណោះ ដោយមិនរួមបញ្ចូលក្រុងអ៊ីស្តង់ប៊ូលទេ។