ថៃ
ប្រទេសថៃ មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា ព្រះរាជាណាចក្រថៃ (ថៃ:ราชอาณาจักรไทย) ហៅប្រទេសសៀម (ថៃ:สยาม) ជាប្រទេសដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិននៃភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ប្រទេសនេះមានព្រំដែនខាងកើតជាប់នឹងប្រទេសឡាវ ខាងទិសអាគ្នេយ៍ជាប់នឺងប្រទេសកម្ពុជា ខាងត្បូងជាប់ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី និងឈូងសមុទ្រថៃ ខាងលិចជាប់នឹងប្រទេសភូមា និងសមុទ្រអង់ដាម៉ង់ ហើយមានទន្លេមេគង្គធ្វើជាព្រំដែលក្នុងតំបន់ខ្លះ គ្រប់គ្រងដោយរបបប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នឹងមានមជ្ឈមណ្ឌលគ្រប់គ្រងរាជការផែនដីនៅក្រុងបាងកក និងមានការបែងចែករដ្ឋបាលភូមិភាគចែកជា ៧៧ ខេត្ដ។
| ราชอาณาจักรไทย (ភាសាថៃ) រ៉ាឆាអាក់ណាចាក់ថៃ | |
|---|---|
.svg) ទីតាំងប្រទេសថៃ (ក្រហម) នៅលើភូគោល | |
| រាជធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត | បាងកក 13°45′N 100°29′E / 13.750°N 100.483°E |
| ភាសាផ្លូវការ | ថៃ[១] |
| អក្សរផ្លូវការ | អក្សរថៃ |
| ក្រុមជនជាតិ (ឆ្នាំ ២០១៩)[២] |
|
| សាសនា (ឆ្នាំ ២០១៨)[៤] |
|
| រដ្ឋាភិបាល | រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឯកត្តរដ្ឋប្រកាន់របបសភានិយម |
| វជិរាលង្ករណ | |
| ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ | |
| នីតិបញ្ញត្តិ | រដ្ឋសភា |
| វុឌ្ឍិសភា | |
| សភាតំណាងរាស្ត្រ | |
| និម្មិតកម្ម | |
| ១២៣៨–១៤៤៨ | |
| ១៣៥១–១៧៦៧ | |
| ១៧៦៨–១៧៨២ | |
| ៦ មេសា ១៧៨២ | |
| ២៤ មិថុនា ១៩៣២ | |
| ក្រឡាផ្ទៃ | |
- ផ្ទៃសរុប | ៥១៣,១២០ គ.ម២ (ទី៥០) |
- ផ្ទៃទឹក (%) | ០.៤ (២,២៣០ គម២) |
| ប្រជាជន | |
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២១) |  ៦៩,៩៥០,៨៥០[៥] (ទី២០) |
- ជំរឿន (ឆ្នាំ ២០១០) | ៦៤,៧៨៥,៩០៩[៦] |
- ដង់ស៊ីតេ | ១៣២.១ នាក់/គ.ម២ (ទី៨៨) |
| GDP (PPP) | ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២២) |
- សរុប |  ១.៤២៨ ទ្រីលានដុល្លារ[៧] (ទី២២) |
- ក្នុងម្នាក់ | ២០,៣៧៨ ដុល្លារ[៧] (ទី៦៩) |
| GDP (ចារឹក) | ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២២) |
- សរុប | ៥៨៥.៥៨៦ ពាន់លានដុល្លារ[៧] (ទី២៥) |
- ក្នុងម្នាក់ | ៨,៣៥៦ ដុល្លារ[៧] (ទី៨០) |
| ជីនី (២០១៩) |  ៣៤.៩[៨]មធ្យម |
| HDI (២០១៩) | ០.៧៧៧[៩] ខ្ពស់ · ទី៧៩ |
| រូបិយវត្ថុ | បាត (฿) (THB) |
| ល្វែងម៉ោង | UTC+៧ |
| ទិសបើកបរ | ឆ្វេង |
| កូដហៅទូរស័ព្ទ | +៦៦ |
| ដែនកម្រិតខ្ពស់ | |
ប្រទេសថៃជាប់លំដាប់ទី ៥០ ខាងផ្ទៃដីដោយមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៥១៣,១១៥ គម២ និងមានប្រជាជនច្រើនលំដាប់ទី ២០ នៃពិភពលោកគឺមានប្រមាណ ៦៧ លាននាក់។ ថៃជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី មានប្រាក់ចំណូលមូលដ្ឋានបានមកពីវិស័យឧស្សាហកម្មនិងសេវាកម្ម។ ថៃមានទីកន្លែងទេសចរណ៍ល្បីៗ ដូចជា ផាត់តាយ៉ា ភូកេត ក្រុងបាងកក និងឈៀងម៉ៃ ដែលបង្កើនប្រាក់ចំណូលឱ្យដល់ប្រទេសជាតិ។ ដូចគ្នានឹងការនាំចេញដែលមានដែលជាផ្នែកសំខាន់ក្នុងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច មានតម្លៃ ៣៣៤,០២៦ លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក តាមការប៉ានប្រមាណនៅឆ្នាំ២០១០ សេដ្ឋកិច្ចថៃជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ៣០ ក្នុងពិភពលោក។
ជនជាតិតៃបានធ្វើចំណាកស្រុកពីភាគនិរតីប្រទេសចិនមកកាន់ទឹកដីប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ននៅអំឡុងសតវត្សទី១១។ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដចាត់ទុកថា អាណាចក្រសុខោទ័យជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដថៃដែលក្រោយមកបានធ្លាក់ក្រោយឥទ្ធិពលនៃអាណាចក្រអយុធ្យាដែលមានអំណាចជាង និងមានការទាក់ទងជាមួយជាតិបស្ចិមប្រទេស តែត្រូវបានធ្លាក់ចុះដុនដាបមួយរយៈដោយសារការពង្រីកអំណាចរបស់ភូមាចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៥១១ មុននឹងងើបឡើងវិញម្ដងទៀត។ ពេលសម្ដេចព្រះចៅក្រុងធនបុរីទ្រង់ស្ថាបនាអាណាចក្រធនបុរី ហេតុការណ៍ច្របូកច្របល់នៅសម័យចុងអាណាចក្របាននាំប្រទេសថៃចូលដល់យុគសម័យរបស់រាជវង្សចក្រីនៃក្រុងរតនកោសិន្រ្ទ។
នៅក្នុងអំឡុងដើមសម័យក្រុងរតនកោសិន្ទ្រ ប្រទេសថៃរងការវាយលុកពីប្រទេសជិតខាង តែក្រោយរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ ជនជាតិអឺរ៉ុបចាប់ផ្ដើមមានឥទ្ធិពលលើភូមិភាគនេះយ៉ាងខ្លាំង ដែលនាំទៅរកការធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាច្រើន និងការបាត់បង់ទឹកដីក្នុងផ្នែកខ្លះ ធ្វើឱ្យថៃអាចចៀសផុតពីអាណានិគមកិច្ចពីសំណាក់ប្រទេសអឺរ៉ុបបាន។ ក្រោយមកក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ថៃបានចូលរួមជាមួយបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ត ហើយក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ មានការធ្វើបដិវត្តប្ដូរពីរបបរាជានិយមផ្ដាច់ការមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យ។ ថៃបានចូលរួមខាងបក្សសម្ព័ន្ធត្រីភាគីនៅក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២។ រហូតដល់អំឡុងសង្គ្រាមត្រជាក់ ថៃបានចងសម្ព័ន្ធនយោបាយជាមួយអាមេរិក។ ពួកទាហានចូលមកមានឥទ្ធិពលក្នុងកិច្ចការនយោបាយថៃយ៉ាងខ្លាំងក្រោយបដិវត្ដថៃរាប់សិបឆ្នាំ ទាំងក្នុងពេលដែលមានរដ្ឋបាលស៊ីវិល និងចូលទៅរកសម័យលោកសេរីក្នុងពេលបច្ចុប្បន្នក្រោយការបោះឆ្នោតរើសនាយករដ្ធមន្រ្តី ថ្មី គណបក្ស ភឿថៃបានជាប់ឆ្នោតគឺក្នុងឆ្នាំ២០២៣ គឺតម្រូវអោយ លោក ភិថា លីមចារើនរ៉ាត់ ឡើងកាន់តំណែង។
និរុត្តិសាស្ត្រ
កែប្រែពាក្យថា សៀម ជាពាក្យដែលបរទេសប្រើសម្រាប់ហៅអាណាចក្រអយុធ្យា ក្នុងកំលុងឆ្នាំគ.ស. ១៤៥៧ កាលពីដើមប្រទេសថៃខ្លួនឯងក៏ធ្លាប់ប្រើពាក្យថា សៀម រាប់តាំងពីរជ្ជកាលសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លាវចៅយូហួមក ដោយប្រាកដឃើញមានការប្រើឈ្មោះច្បាស់លាស់ក្នុងឆ្នាំគ.ស. ១៨៥៦ តែជនជាតិថៃមិនធ្លាប់ហៅខ្លួនឯងថា “សៀម” ឬ “ជនជាតិសៀម” ដូចពួកបរទេស ឬតាមឈ្មោះជាផ្លូវការក្នុងសម័យនោះឡើយ។ ចំណែកពាក្យថា “ជនជាតិថៃ” វិញ កំណត់ហេតុរបស់ឡាឡូបែបានកត់ត្រាទុកយ៉ាងច្បាស់ថា អ្នកស្រុកអយុធ្យាបានហៅខ្លួនឯងដូច្នេះមកជាយូរហើយ។
ក្រោយមកនៅថ្ងៃទី ២៤ មិថុនា ១៩៣៩ តាមប្រកាសរដ្ឋនិយម ច្បាប់ទី ១ នៅសម័យរដ្ឋាភិបាលលោកវិបុលសង្គ្រាម (ដែលប្រកាសឱ្យប្រើកាលពីថ្ងៃទី ២៤ មិថុនា ១៩៣៩) បានប្ដូរឈ្មោះប្រទេស និងសញ្ជាតិពី “សៀម” មកជា “ថៃ” ដែលលោកវិបុលសង្គ្រាមមានចេតនាចង់បង្ហាញថាដែនដីនេះជារបស់ជនជាតិថៃ ពុំមែនជារបស់ជនជាតិណាផ្សេង តាមលទ្ធិជាតិនិយមក្នុងពេលនោះ ដោយមួយកំលុងពេលក្រោយមកបានប្ដូរមកជា “សៀម” នៅឆ្នាំគ.ស. ១៩៤៥ តែក៏មានការប្ដូរមកជាថៃម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស. ១៩៤៨ ដែលជាកំឡុងពេលដែលលោកវិបុលសង្គ្រាមធ្វើជានាយករដ្ឋមន្រ្ដី។ ការប្ដូរឈ្មោះលើកនេះនៅមានការប្ដូរពី “Siam” ក្នុងភាសាអង់គ្លេសនិងភាសាបារាំង មកជា “Thaïlande” ក្នុងភាសាបារាំង និង “Thailand” ក្នុងភាសាអង់គ្លេសរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយឈ្មោះសៀម នៅមានគេស្គាល់ជាទូទៅទាំងក្នុងនិងក្រៅប្រទេស។
ប្រវត្ដិសាស្ដ្រ
កែប្រែសម័យបុរេប្រវត្ដិ
កែប្រែ
ប្រទេសថៃមានប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាយូរមកហើយ ក្នុងសម័យអតីតកាល ទឹកដីដែលជាប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្នបានមានមនុស្សចូលមករស់នៅតាំងពីសម័យយុគថ្មរំលីង គឺប្រហែល ២០.០០០ ឆ្នាំមកហើយ។ ភូមិភាគនេះបានទទួលឥទ្ធិពលវប្បធម៌និងសាសនាពីឥណ្ឌា ចាប់តាំងពីអាណាចក្រហ្វូណន នៅកំលុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១ តែចំពោះរដ្ឋរបស់ជនជាតិថៃវិញ តាមតំណាលយោនកបានកត់ត្រាថា ការស្ថាបនាអាណាចក្រថៃដំបូងកើតឡើងក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ៨៥៧ ។ នៅសតវត្សរ៍ទី៧ និងទី ៨ ក្នុងភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសចិន ជនជាតិតៃឬថៃ បានបង្កើតរដ្ឋខ្លួនឯងមួយឈ្មោះថា ណាមជីវ ឬ ណានចាវ ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅខេត្តយូណាន ប្រទេសចិន បច្ចុប្បន្ន។ ជនជាតិនេះ ដំបូងឡើយប្រមូលផ្ដុំគ្នាជាក្រុមក្នុងអំណាចស្ដេចត្រាញ់តែមួយ ហើយតាំងទីលំនៅនៅទិសឧត្តរឆ្ងាយពីប្រទេសខ្មែរ។ មុនដំបូងពួកសៀម ឬ ថៃចុះមកតាំងទីលំនៅនៅភាគកណ្ដាលនៃទន្លេមេណាម(ទន្លេចៅព្រះយ៉ាបច្ចុប្បន្ន) ដែលចន្លោះរដ្ឋទ្វារវតី និង រដ្ឋហរិបុញ្ជយ ហើយបានបង្កើតជាបុរីនិងរដ្ឋតូចៗឋិតនៅក្រោមស្តេចត្រាញ់ ។ នៅសតវត្សរ៍ទី១២ គេក៏ប្រទះឃើញពាក្យស្យាម (Syam) និងរូបចម្លាក់ជនជាតិសៀមនៅលើជញ្ជាំងថ្មនៃប្រាសាទអង្គរវត្ត ព្រមទាំងមានសេចក្តីនាមថា ស្យាម រួចបញ្ជាក់ថាជាពួកព្រៃ តាមឯកសារសិលាចារឹករបស់ចាមបានកត់សំគាល់ថា ពីមុនជនជាតិសៀមឬថៃស្ថិតនៅក្នុងជួរកងទ័ពខ្មែរក្នុងឋានៈជាទាសករ ឬ ជាឈ្លើយសឹក។[១០] នៅដើមសតវត្សរ៍ទី ១២ ជនជាតិសៀមឬថៃ បានរំកិលខ្លួនពីតំបន់យូណានចុះមកទិសខាងត្បូងបន្តិចម្តងៗ ការធ្វើទេសន្តប្រវេសន៍នៃជនជាតិសៀមនេះបណ្តាលមកពីចម្បាំងរវាងពួកម៉ុងហ្គោល និងចិននៅភាគខាងជើង ។ ពួកកង់សម្ព័ន្ធសៀមដែលគ្រប់គ្រងដោយស្ដេចត្រាញ់នាមមូគោង ស្ថិតនៅខាងជើងជិតភាម៉ូ បានដឹកនាំទ័ពវាយយកមឿងណៃឆ្នាំ១២២៣ អស្យានឆ្នាំ១២២៩ និងឈៀនសែន។ ទន្ទឹមទាំងនោះ ពួកសៀមដែលបានចេញពីប្រទេសដើមហើយមកតាំងទីលំនៅនៅសុខោទ័យនោះ ក៏បានធ្វើការបះបោរប្រឆាំងនឹងចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរ។ ស្ដេចសៀមយកខេត្តសួគ៌ាលោក ដោយបានបណ្ដេញចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរចេញ ហើយតាំងរាជជាណាចក្រមួយឡើង ។ [១១]
អាណាចក្រសុខោទ័យ
កែប្រែ.jpg)
ក្រោយការដួលរលំនៃចក្រពត្ដិខ្មែរក្នុងកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១៣ ធ្វើឱ្យកើតមានរដ្ឋតូចៗ ជាច្រើន មានជាអាទិ សៀម មន និងម៉ាឡេ។ ជនជាតិសៀមដែលបានចេញពីប្រទេសកំណើតខ្លួនមកតាំងលំនៅក្នុងអាណាចក្រខ្មែរត្រង់សុខោទ័យ បានធ្វើការបះបោរប្រឆាំងនឹងចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរបន្ទាប់មកបានវាយយកខេត្តខ្មែរ ដោយបណ្តេញចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរចេញរួចតាំងអាណាចក្រសុខោទ័យឡើង។[១២] អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដថៃចាប់ផ្ដើមរាប់យកសម័យអាណាចក្រសុខោទ័យ ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស. ១២៣៨ ជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាតិថៃ ដែលត្រូវនឹងសម័យរុងរឿងរបស់អាណាចក្រឡានណា និងអាណាចក្រឡានឆាង។ អាណាចក្រសុខោទ័យបានពង្រីកដែនដីបានយ៉ាងធំទូលាយក្នុងរជ្ជសម័យផឃុនរ៉ាមខាម់ហ៊ែងមហារាជ (ព្រះបាទរាមកំហែងមហារាជ) តែចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះអំណាចវិញក្រោយពេលដែលព្រះអង្គចូលទិវង្គត។ ការគោរពព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទបែបលង្កាវង្ស ធ្វើឱ្យអាណាចក្រសុខោទ័យចាប់ផ្ដើមមានការគ្រប់គ្រងបែបធម្មរាជា។ អាណាចក្រសុខោទ័យ គឺជានគរដំបូងរបស់ថៃ ដែលនៅតំបន់ជុំវិញទីក្រុងសុខោទ័យ ស្ថិតនៅភាគខាងជើងភាគកណ្តាលនៃប្រទេសថៃ។ នគរនេះមានកំណើតប្រហែលពីឆ្នាំ ១២៣៨ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៤៣៨ ហើយត្រូវបានគេដឹងជាទូទៅថាជា“ នគរថៃដំបូង” នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រថៃនៅសតវត្សរ៍ទី ២០
អាណាចក្រអយុយា ធនបុរី និងដើមសម័យរតនកោសិន្ទ្រ
កែប្រែ
នៅឆ្នាំ ១២៨៥ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទរាមកំហែង កងទ័ពសៀមបានចេញពីខេត្តសុខោទ័យមកវាយដណ្តើមយកឆ្នេរទន្លេមេណាមដែលជាទឹកដីនៃអាណាចក្រខ្មែរ ។ ឆ្នាំ១៣៥០ ទឹកដីនេះក្លាយជាទឹកដីសៀមមានព្រំប្រទល់ជាប់ហ្លួងព្រះបាងមកទល់លពបុរី (លវោ) ព្រះបាទរាមាធិបតីទី ១ បានបញ្ជូលខេត្តខ្មែរមួយចំនួនជារបស់ខ្លួនហើយបានតាំងរាជធានីនៅក្រុងអយុធ្យា។[១៣] ព្រះបាទអ៊ូថងទ្រង់បង្កើតអាណាចក្រអយុធ្យានៅក្នុងឆ្នាំគ.ស. ១៣៥០ មានការគ្រប់គ្របបែបទេវរាជា ដែលប្រតិបត្ដិតាមមូលដ្ឋាននៃសាសនាព្រាហ្មណ៍ ការចូលទន្ទ្រានសុខោទ័យជាបន្ដបន្ទាប់ធ្វើឱ្យអាណាចក្រសុខោទ័យក្លាយជានគរចំណុះរបស់អាណាចក្រអយុធ្យា។ ក្រោយមក ក្នុងរជ្ជសម័យរបស់សម្ដេចព្រះបរមត្រៃលោកនាថ ទ្រង់បានធ្វើបដិវត្ដរបបគ្រប់គ្រងថ្មី ដែលប្រការខ្លះត្រូវបានប្រើរហូតមកដល់រជ្ជសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួនៃអាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ។
ការវាយគ្រប់គ្រងម៉ាឡាកា (Melaka) របស់ពួកព័រទុយហ្គាល់
ក្នុងឆ្នាំគ.ស. ១៥១១ ត្រូវនឹងរជ្ជសម័យរបស់សម្ដេចព្រះបាទរាមាធិបតីទី ២ ធ្វើឱ្យអយុធ្យាចាប់ផ្ដើមមានទំនាក់ទំនងជាមួយពួកអឺរ៉ុប។ ក្នុងខណៈនោះដែររាជវង្សតងអ៊ូរបស់ភូមាចាប់ផ្ដើមមានអំណាចកាន់តែខ្លាំងឡើង រហូតមានការពង្រីកដែនដីមកដល់ក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទតាបេងឆាក់វេទី និងព្រះបាទបុរេងណង មានការធ្វើសង្គ្រាមអូសបន្លាយរាប់សិបឆ្នាំ ធ្វើឱ្យអាណាចក្រអយុធ្យាក្លាយជានគរចំណុះរបស់អាណាចក្រតងអ៊ូក្នុងឆ្នាំគ.ស. ១៥៦៩។ សម្ដេចព្រះបាទនរេសួនមហារាជទ្រង់បានចំណាយពេល ១៥ ឆ្នាំដើម្បីដេញពួកភូមា និងពង្រឹងអំណាចរបស់អាណាចក្រអយុធ្យានៅតំបន់ទំនាបទន្លេមេណាមម្ដងទៀត។
ចាប់ពីពេលនោះមក ក្រុងស្រីអយុធ្យាបានក្លាយជាអាណាចក្ររុងរឿងដល់កម្រិតកំពូល ទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិរបស់អយុធ្យាមានការរីកចម្រើនណាស់ក្នុងរជ្ជសម័យសម្ដេចព្រះបាទនារាយណ៍មហារាជ ដែលមានការចងសម្ព័ន្ធការទូតជាមួយបារាំង ដាណឺម៉ាក និងអង់គ្លេស។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ឥទ្ធិពលដែលកាន់តែកើនឡើងរបស់ជនបរទេសក្នុងក្រុងស្រីអយុធ្យាធ្វើឱ្យព្រះបាទទេពរាជាប្រហារជីវិតខន់ស្ដេនទីន ហ្វលខន់ ទំនាស់ផ្ទៃក្នុងធ្វើឱ្យទំនាក់ទំនងរបស់អយុធ្យាជាមួយជនជាតិអឺរ៉ុបមានសភាពជូរចត់។
អាណាចក្រអយុធ្យាចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះអំណាចក្នុងកំលុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១៩ សង្គ្រាមជាមួយរាជវង្សខងបង (អាឡងព្យា) បានធ្វើឱ្យអយុធ្យាក្លាយជានគរចំណុះរបស់ភូមាជាលើកទី ២ គឺក្នុងឆ្នាំគ.ស. ១៧៦៧។ ក្នុងឆ្នាំជាមួយគ្នាដែរ ព្រះបាទតាកស៊ិនមហារាជបានប្រមូលកងទ័ពប្រយុទ្ធដើម្បីទាមទារឯករាជ្យ ហើយបានប្ដូររាជធានីមកឯក្រុងធនបុរី ដែលជារាជធានីរបស់ជនជាតិថៃក្នុងរយៈពេល ១៥ ឆ្នាំជាកំលុងពេលនៃការធ្វើសង្គ្រាមនិងទាមទារឯករាជ្យជាតិ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វាជុឡាលោក មហារាជ បឋមក្សត្រនៃរាជវង្សចក្រីបានស្ថាបនាក្រុងរតនកោសិន្ទ្រឡើងនៅថ្ងៃទី ៦ មេសា ឆ្នាំគ.ស. ១៧៨២ ។
ក្នុងកំលុងដើមសម័យរតនកោសិន្ទ្រ ថៃបានប្រឈមនឹងការវាយលុកពីប្រទេសដទៃ ជាច្រើនលើកច្រើនគ្រារហូតដល់សម័យរជ្ជកាលទី ៤ ។ ព្រះរាជនយោបាយរបស់ព្រះមហាក្សត្រក្នុងកំលុងពេលនោះគឺ ការពារខ្លួនឯងពីមហាអំណាចអាណានិគម តែក៏មានការគាំទ្រឱ្យមានការដាក់ទុនពីបរទេស ការទទួលយកវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសពីលោកខាងលិច និងការសិក្សាបែបទាន់សម័យដែរ។
ការប្រឈមមុខជាមួយពួកបច្ចិមប្រទេស
កែប្រែក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះបាទចមក្លៅចៅយូហួ រជ្ជកាលទី ៤ សឺចន បៅរិង រាជទូតអង់គ្លេស បានចូលមកធ្វើសន្ធិសញ្ញាបៅរិង ដែលនាំឱ្យមានការធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាមួយប្រទេសដទៃទៀត ក្នងលក្ខខណ្ឌស្រដៀងគ្នា ហើយក៏បាននាំមកនូវការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចក្នុងទីក្រុងបាងកកនិងពានិជ្ជកម្មអន្ដរជាតិ។
ក្រោយមក ការរុករានរបស់ចក្រពត្ដិនិយម ធ្វើឱ្យសៀមបាត់បង់ទឹកដីឱ្យទៅបារាំង និងអង់គ្លេស ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ តែថ្វីបើមានគំនាបយ៉ាងខ្លាំងពីប្រទេសមហាអំណាច ក៏សៀមអាចរក្សាខ្លួនមិនឱ្យធ្លាក់ក្រោយអាណានិគមរបស់ពួកអឺរ៉ុប តែត្រូវទទួលឥទ្ធិពលពីលោកខាងលិច រហូតធ្វើឱ្យមានការធ្វើបដិវត្ដសង្គមនិងវប្បធម៌នាពេលក្រោយមក និងរក្សាឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនជារដ្ឋព្រំដែនរវាងមហាអំណាចអាណានិគមទាំងពីរ។
ព្រះបាទមកុដ្ឋក្លៅចៅយូហួ រជ្ជកាលទី ៦ ទ្រង់មានព្រះរាជតម្រិះឱ្យប្រទេសសៀមចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី ១ ដោយចូលជាមួយបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ដធ្វើឱ្យប្រទេសសៀមត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាអន្ដរជាតិ នាំមកនូវការកែខៃសន្ធិសញ្ញាដែលមិនមានយុត្ដិធម៌ទាំងឡាយដើម្បីឱ្យជាតិមានអធិបតេយ្យពិតប្រាកដ តែទន្រាំនឹងទទួលបានជោគជ័យត្រូវចំណាយពេលរហូតដល់រជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចៅយូហួអានន្ទមហិឌុល។
ការផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រង
កែប្រែសង្គ្រាមលោកលើកទី ២ និងសង្គ្រាមត្រជាក់
កែប្រែថ្ងៃទី ២៤ មិថុនា ឆ្នាំគ.ស. ១៩៣២ គណៈរាស្ដ្របានធ្វើបដិវត្ដផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រងពីរបបរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យ ធ្វើឱ្យគណៈរាស្រ្ដចូលមកមានឥទ្ធិពលលើនយោបាយក្នុងប្រទេស។ នៅរវាងសម័យសង្គ្រាមលោកលើកទី ២ ប្រទេសថៃបានចុះឈ្មោះចូលធ្វើជាសម្ព័ន្ធមិត្ដយោធាជាមួយជប៉ុន ហើយប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក និងអង់គ្លេស តែដោយសារប្រទេសខាងភាគីបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ដទទួលស្គាល់ចលនាថៃសេរី ទើបប្រទេសថៃអាចរួចផុតពីស្ថានភាពជាប្រទេសអ្នកចាញ់សង្គ្រាម។
នៅក្នុងកំលុងពេលនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ ប្រទេសថៃបានដំណើរការនយោបាយជាសម្ព័ន្ធមិត្ដជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ដោយមាននយោបាយក្នុងការទប់ស្កាត់ការរីករាលដាលនៃរបបកុម្មុយនីស្ដនៅក្នុងភូមិភាគ ហើយបញ្ជូនទាហានទៅចូលរួមច្បាំងក្នុងសង្គ្រាមកូរ៉េ និងសង្គ្រាមវៀតណាម ក្រោយមកប្រទេសថៃបានជួបនឹងបញ្ហាការរីករាលដាលនៃចរន្ដកុម្មុនីស្ដក្នុងប្រទេស តែក្រោយមកបក្សកុម្មុយនីស្ដនៃប្រទេសទេសថៃបានធ្លាក់ចុះអំណាចរហូតមិនអាចប្រតិបត្ដិការចលនានយោបាយរបស់ខ្លួនបានទៀត សង្គ្រាមជាមួយពួកកុម្មុនីស្ដត្រូវបានបញ្ចប់ទាំងស្រុងនៅក្នុងឆ្នាំគ.ស. ១៩៨០។
ការវិវត្ដន៍នៃរបបប្រជាធិបតេយ្យ
កែប្រែក្រោយពេលមានការប្ដូររបបគ្រប់គ្រង គ.ស. ១៩៣២ ប្រទេសថៃនៅចាត់ទុកថា នៅក្រោមរបបយោធាផ្ដាច់ការអស់រយៈពេលជាច្រើនទសវត្ស។ ការបោះឆ្នោតក្នុងឆ្នាំគ.ស. ១៩៧៣ ក្រោយហេតុការ ១៤ តុលា ជំរុញឱ្យមាននាយករដ្ឋមន្រ្ដីស៊ីវិលជាលើកដំបូង។ ក្នុងកំឡុងពេលនោះ ប្រទេសថៃជួបនឹងអស្ថេរភាពនយោបាយ ហើយមានការបន្ដអំណាចរដ្ឋបាលយោធាជាបន្ដបន្ទាប់ជាងដប់ដង តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មានហេតុការណ៍ទាមទារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសំខាន់ៗ ចំនួន ២ ដង គឺហេតុការណ៍ ៦ តុលា និងហេតុការណ៍ឧសភាទមិឡ ទើបធ្វើឱ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅប្រទេសថៃមានស្ថេរភាពនិងកាន់តែល្អឡើង។
ក្នុងកំឡុងទសវត្សឆ្នាំ ១៩៩០ មានកើតវិបត្ដិហិរញ្ញវត្ថុអាស៊ី ឆ្នាំ ១៩៩៧ ធ្វើឱ្យថៃត្រូវខ្ចីលុយពីបរទេសយ៉ាងច្រើន។ លោកតាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រាបានកាន់តំណែកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីពីរអាណត្ដិជាប់ៗ គ្នា គាត់ជានាយករដ្ឋមន្រ្ដីដែលធ្វើឱ្យមានការឈ្លោះប្រកែកគ្នាច្រើនបំផុត ដោយបានដំណើរការនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចហើយទទួលបានភាពជោគជ័យច្រើនយ៉ាង តែក៏ធ្លាក់ក្នុងបទចោទប្រកាន់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរដូចគ្នា។ ក្នុងកំឡុងពេលនេះឯងដែលធ្វើឱ្យកើតហេតុការណ៍នយោបាយឡើង ក្នុងឆ្នាំគ.ស. ២០០៦ មានរដ្ឋប្រហារផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលតាក់ស៊ីន។ ការបោះឆ្នោតជាសាកលក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៧ ធ្វើឱ្យប្រទេសថៃត្រឡប់មករកបរិយាកាសប្រជាធិបតេយ្យដូចដើម។
វិបត្ដិនយោបាយនេះទាក់ទងនឹងក្រុមប្រជាជន ២ ក្រុមគឺ ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ដប្រជាជនដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ និងក្រុមចលនារួមប្រជាធិបតេយ្យប្រឆាំរបបផ្ដាច់ការថ្នាក់ជាតិ។ ក្រុមទី ១ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលតាក់ស៊ីន ជារហូតមក រហូតដល់រដ្ឋាភិបាលលោកសាម៉ាក់ស៊ុនថារ៉ាវេត និងរដ្ឋាភិបាលលោកស៊ុមឆាយវង់សាវ៉ាត ដោយមានបាតុកម្មធំក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ២០០៨ ។ ចំណែកក្រុមទី២ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលលោកអភិសិទ្ធិវេចាជីវ៉ា រវាងឆ្នាំគ.ស. ២០០៩-២០១១ ដោយមានការធ្វើបាតុកម្ម មានការបាត់បង់ជីវិតមនុស្សដល់ទៅ ២ លើក ក្នុងឆ្នាំគ.ស. ២០០៩ និង ២០១០ ។ នៅទីបំផុតមានការបោះឆ្នោតជាសាកលម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០១១ លទ្ធផលគឺគណបក្សភឿថៃបានឈ្នះការបោះឆ្នោត និងជាអ្នកដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល។
នយោបាយ
កែប្រែ.png)
-02_cropped1.jpg)
ពីដើមប្រទេសថៃមានការគ្រប់គ្រងតាមបែបរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ តាំងពីសម័យអាណាចក្រអយុធ្យារហូតមក ថែមទាំងមានការគ្រប់គ្រងក្នុងលក្ខណៈអំណាចប្រមូលផ្ដុំ តាំងពីរជ្ជសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ លុះដល់ថ្ងៃទី ២៤ មិថុនា ១៩៣២ គណៈរាស្រ្ដបានធ្វើបដិវត្ដក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះប៉ុកក្លៅចៅយូហួ ហើយផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រងមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។
បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃមានទម្រង់រដ្ឋជារាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងប្រើប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងបែបរបបប្រជាធិបតេយ្យបែបរដ្ឋសភា ឬដែលរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃហៅជារួមថា របបប្រជាធិបតេយ្យដែលមានព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ជាប្រមុខ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញច្បាប់បច្ចុប្បន្នគឺ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ ឆ្នាំគ.ស. ២០០៧ ដែលជាច្បាប់ទី ១៨ ដែលកំណត់ទម្រង់អង្គការគ្រប់គ្រងអំណាចទាំង ៣ ផ្នែកដូចជា៖
- អំណាចនីតិបញ្ញាត្ដិ មានរដ្ឋសភាក្នុងប្រព័ន្ធសភា២ ដែលប្រកបដោយសភាតំណាងរាស្ដ្រ និងព្រឹទ្ធិសភា មានសមាជិករួមទាំងអស់ ៦៣០ រូប ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច មានប្រធានសភាជាប្រមុខ។ សភាតំណាងរាស្ដ្រប្រកបដោយតំណាងរាស្រ្ដចំនួន ៥០០ រូប បានមកពីការបោះឆ្នោតបែបបែងចែកតំបន់ចំនួន ៣៧៥ រូប និងបានមកពីការជ្រើសតំាងចំនួន ១២៥ រូប នៅក្នុងតំណែងនៃអាណត្ដិ ៤ ឆ្នាំ។ ព្រឹទ្ធិសភាប្រកបដោយសមាជិកចំនួន ១៥០ រូប បានមកពីការបោះឆ្នោតមួយខេត្ដ ១រូប (រួមក្រុងបាងកកដែរ) និងបានមកពីការចាត់តាំង ៧៣ រូប ដោយមានគណៈកម្មការចាត់តាំងសមាជិកព្រឹទ្ធិសភា ៧ រូប នៅក្នុងអំណាចមួយអាណត្ដិ ៦ ឆ្នាំ ហើយមិនអាចធ្វើជាសមាជិកព្រឹទ្ធិសភាលើពី ១ អាណត្ដិបានឡើយ។
- អំណាចនីតិប្រតិបត្ដិ មាននាយករដ្ឋមន្រ្ដីដែលបានទទួលការតែងតាំងពីព្រះមហាក្សត្រតាមពាក្យក្រាបង្គំទូលរបស់ប្រធានរដ្ឋសភា និងគណៈរដ្ឋមន្រ្ដី ដែលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់តែងតាំងតាមពាក្យក្រាបបង្គំទូលរបស់នាយករដ្ឋមន្រ្ដី ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច នាយករដ្ឋមន្រ្ដីជាប្រមុខនៃអំណាច។ នាយករដ្ឋមន្ដ្រីកាន់អំណាចមួយអាណត្ដិ ៤ ឆ្នាំ តាមសភាតំណាងរាស្រ្ដ ហើយមិនអាចកាន់អំណាចជាប់គ្នាលើ ៨ ឆ្នាំបានទេ។ នាយករដ្ឋមន្រ្ដីមិនបានទទួលការជ្រើសតាំងដោយផ្ទាល់ពីប្រជាជន តែបានទទួលការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសពីសភាតំណាងរាស្រ្ដ។ គណៈរដ្ឋមន្រ្ដីប្រកបដោយនាយករដ្ឋមន្រ្ដី ១ រូប និងរដ្ឋមន្ដ្រីផ្សេងៗ ទៀតមិនលើស ៣៥ រូប។
- អំណាចតុលាការ មានប្រព័ន្ធសាលាក្ដី ដែលប្រកបដោយសាលាយុត្ដិធម៌ សាលារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងសាលាគ្រប់គ្រង ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច មានប្រធានសាលាដីកា ប្រធានសាលាធម្មនុញ្ញ និងប្រធានសាលាគ្រប់គ្រងកំពូល ជាប្រមុខក្នុងផ្នែករបស់ខ្លួន។
សេដ្ឋកិច្ច
កែប្រែ
ប្រទេសថៃមានសេដ្ឋកិច្ចបែបគួបផ្សំ មានប្រាក់ចំណូលមូលដ្ឋានមកពីឧស្សាហកម្ម ការនំាចេញទំនិញនិងសេវាកម្ម ទេសចរណ៍ សេវាកម្ម កសិកម្មនិងធនធានធម្មជាតិ។ ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានអត្រាការនាំចេញលំដាប់ទី២៤ នៃពិភពលោក និងមានអត្រាការនាំចូលលំដាប់ទី២៣ នៃពិភពលោក។ ផ្សារនាំចូលទំនិញថៃដែលសំខាន់ៗ មានដូចជា ជប៉ុន ចិន អាមេរិក ម៉ាលេស៊ី សហរដ្ឋអារ៉ាបអេមីរ៉េត សិង្ហបូរី តៃវ៉ាន់ កូរ៉េខាងត្បូង អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និងឥណ្ឌូនេស៊ី។ ទិន្នន័យក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០០៩ ប្រទេសថៃនាំចេញទំនិញមានតម្លៃជាង ៤០៦ ៩៩០ លានបាត ដោយទំនិញនាំចេញសំខាន់មានដូចជា គ្រឿងចក្រ ១៤១៤០១ លានបាត អាហារ ៥២៣៣២ លានបាត ទំនិញឧស្សាហកម្ម ៤៥៩៥៩ លានបាត និងមានអត្រាតម្លៃទំនិញនាំចូល ២៨៥៩៦៥ លានបាត ដោយទំនិញនាំចូលសំខាន់មានដូចជា គ្រឿងចក្រ ១១៣៤២១ លានបាត ប្រេងនិងឥន្ធនៈ ៥០៨២៤ លានបាត និងសារធាតុគីមី ៤២៣៧៦ លានបាត មានតម្លៃការធ្វើពានិជ្ជកម្មប្រាក់សុទ្ធ ១២១០២៥ លានបាត។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ កម្លំាងពលកម្មភាគច្រើនរបស់ថៃគឺនៅខាងវិស័យកសិកម្ម ដោយមានស្រូវជាផលិតផលសេដ្ឋកិច្ចមូលដ្ឋានដែលសំខាន់បំផុតនៅក្នុងប្រទេស ហើយអាចចាត់ទុកបានថាជាប្រទេសដែលនាំចេញផលិតផលស្រូវច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោក ដោយអត្រាកំណត់ការនាំចេញមាន ៣៦% ក្នុងពិភពលោក ប្រទេសថៃមានផ្ទៃដីសមស្របសម្រាប់ដាំដុះជាង ២៧.២៥% ដែលក្នុងចំនួននេះមាន ៥០% ប្រើសម្រាប់ដំាស្រូវ។ ចំណែកផលិតផលកសិកម្មផ្សេងៗ មានដូចជា កៅស៊ូ បន្លែ និងផ្លែឈើផ្សេងៗ រួមទាំងមានការចិញ្ចឹមបសុសត្វ ដូចជា មាន់ សត្វទឹកទាំងត្រីទឹកសាប ត្រីទឹកប្រៃក្នុងទ្រុង ការធ្វើស្រែបង្កង ការចិញ្ចឹមខ្យង រួមទាំងការនេសាទសមុទ្រ។ ដោយសារប្រទេសថៃសម្បូរទៅដោយពូជរុក្ខជាតិសម្រាប់ធ្វើអាហារពេញមួយឆ្នាំ ទើបមានឈ្មោះថាជាទីកន្លែងផលិតអាហារដ៏សំខាន់នៃពិភពលោក និងជាប្រទេសនាំចេញអាហារសំខាន់លំដាប់ទី៥ លើពិភពលោក។
ប្រទេសថៃត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មីនៃពិភពលោក ធ្លាប់មានអត្រាលូតលាស់ខ្ពស់បំផុតខាងសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងចន្លោះឆ្នាំគ.ស ១៩៨៥-១៩៩៦(អត្រាកំណើនជាមធ្យម ៩.៤%ក្នុងមួយឆ្នាំ)។ ទៅជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការលូតលាស់នេះបានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់តម្លៃប្រាក់បាតយ៉ាងគ្រោះថ្នាក់ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៧ ដែលជាឆ្នាំកើតវិបត្ដិហិរញ្ញវត្ថុនៅអាស៊ី សេដ្ឋកិច្ចថៃធ្លាក់ចុះនៅសល់ត្រឹម ១.៩% លោកនាយករដ្ឋមន្រី្ដឆាវលីតយ៉ុងឆាយុត បានប្រកាសភាពអាសន្នតម្លៃប្រាក់បាត ដែលធ្វើឱ្យតម្លៃប្រាក់បាតធ្លាក់ចុះទៅដល់ ៥៦បាតក្នុង ១ ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក។ មុនពេលដែលសេដ្ឋកិច្ចថៃចាប់ផ្ដើមងើបឡើងវិញម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៩ ក្រោយពេលនោះ នៅចន្លោះឆ្នាំគ.ស ២០០២-២០០៤ ក្រោមនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីតាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រា សេដ្ឋកិច្ចថៃបានរីកលូតលាស់ឡើងវិញជាង ៥-៧% ក្នុងមួយឆ្នាំ និង ៤-៥% ក្នុងមួយឆ្នាំ នៅចន្លោះឆ្នាំគ.ស ២០០៥-២០០៧ វិបត្ដិនយោបាយប្រទេសថៃបានធ្វើឱ្យមានផលប៉ះពាល់ដល់អត្រាការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ថៃ។ វិបត្ដិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក និងការខ្វះស្ថេរភាពនយោបាយនៅតែជាឧបសក្គរារាំងការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ថៃ។
វិទ្យាសាស្រ្ដ និងបច្ចេកវិទ្យា
កែប្រែមានការកំណត់ផែនការប្រើ និងអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេស ចាប់តាំងពីមានផែនការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមថា្នក់ជាតិ រយៈកាលទី៥ (គ.ស ១៩៨២-១៩៨៦) មក តែក្នុងពេលនោះ នៅឃើញមានឧបសគ្គផែ្នកសមត្ថភាពក្នុងប្រទេសក្នុងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសមិនទាន់រឹងមាំ រហូតដល់ផែនការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមថ្នាក់ជាតិរយៈកាលទី៦ (គ.ស ១៩៨៧-១៩៩១) ទើបបានរៀបចំផែនការអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសឱ្យក្លាយជា ១ ភាគ ១០ នៃផែនការ ដើម្បីអភិវឌ្ឍកម្រិតសមត្ថភាពផ្នែកការផលិតនិងកែច្នែទំនិញ។
ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួទ្រង់បានទទួលព្រះនាមថាជា “ព្រះបិតានៃវិទ្យាសាស្រ្ដជាតិថៃ” តាមរយៈការដែលទ្រង់បានគណនាដំណើរសូរ្យគ្រាសពេញវង្ស ១៨ សីហា ១៨៦៨ យ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។ ថ្ងៃទី១៤ មេសា ១៩៨២ រដ្ឋាភិបាលថៃបានកំណត់យកថ្ងៃទី១៨ សីហារៀងរាល់ឆ្នាំជាទិវាវិទ្យាសាស្រ្ដជាតិថៃ។
បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃបានចូលមករួមចំណែកក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រទេសថៃកាន់តែច្រើនឡើង ជាពិសេសក្នុងរឿងវេជ្ជសាស្រ្ដ គមនាគមន៍ ការសិក្សា និងការទំនាក់ទំនង ធ្វើឱ្យវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសនៅប្រទេសថៃមានការរីកចម្រើនយ៉ាងលឿន។
ទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិ និងកិច្ចការយោធា
កែប្រែ.jpg)
បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃបានចូលមកមានឥទ្ធិពលកាន់តែខ្លាំងឡើងលើឆាកអន្ដរជាតិដោយបានចូលរួមចំណែកជាមួយអង្គការសហប្រជាជាតិនិងអង្គការក្នុងតំបន់។ ប្រទេសថៃជាសម្ព័ន្ធមិត្ដដ៏សំខាន់របស់អាមេរិក ហើយបានពង្រឹងទំនាក់ទំនងរវាងក្រុមប្រទេសសមាជិកអាស៊ាន ទាំងក្នុងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ពានិជ្ជកម្ម ធនាគារ នយោបាយ និងផ្នែកវប្បធម៌។ ក្រៅពីនេះ ប្រទេសថៃបានធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការជាមួយអង្គការក្នុងតំបន់ មានដូចជា អង្គការស្ថេរភាពនិងកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការនៅអឺរ៉ុប ក្រៅពីនេះ ប្រទេសថៃធ្លាប់បានបញ្ជូនទាហានទៅចូលរួមក្នុងកងកម្លាំងអន្ដរជាតិនៅទីម័រខាងកើត អាហ្កានីស្ថាន អ៊ីរ៉ាក់ ប៊ូរុនឌី និងបច្ចុប្បន្ននៅដាហ៊្វូប្រទេសស៊ូដង់ តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសថៃនឹងប្រទេសជិតខាងនៅមានលក្ខណៈទន់ខ្សោយនៅឡើយ។
កងទ័ពថៃត្រូវបានបែងចែកចេញជា ៣ ប្រភេទ គឺ កងទ័ពជើងគោក កងទ័ពជើងទឹក និងកងទ័ពជើងអាកាស។ សព្វថ្ងៃនេះកងទ័ពថៃមានចំនួនសរុប ប្រមាណ ១០២៥៦៤០នាក់ និងមានកម្លាំងត្រៀមជាង ២០០០០០នាក់ ហើយមានកម្លាំងពាក់កណ្ដាលទាហានប្រចាំការប្រមាណ ១១៣៧០០នាក់ ។ ព្រះមហាក្សត្រថៃកាន់តំណែងជាអគ្គមេបញ្ជាការទ័ពដោយនីតិន័យ ដែលបច្ចុប្បន្នគឺព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមិន្រ្ទមហាភូមិពលអាឌុលយ៉ាដេត តែក្នុងកិច្ចប្រតិបត្ដិ កងទ័ពត្រូវនៅក្រោមការគ្រង់គ្រងរបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ មានរដ្ឋមន្រ្ដីក្រសួងមហាផ្ទៃជាមេបញ្ជាការ និងនៅក្រោមការបង្គាប់បញ្ជារបស់កងបញ្ជាការកងទ័ពថៃ មានមេបញ្ជាការរបស់កងទ័ពថៃជាមេបញ្ជាការ នៅឆ្នាំគ.ស ២០១០ ក្រសួងមហាផ្ទៃបានប្រើទឹកប្រាក់សរុប ១៥៤០៣២៤៧៨៦០០បាត សម្រាប់ចំណាយក្នុងវិស័យនេះ។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ បញ្ញាត្ដិថាកិច្ចការពារប្រទេសជាតួនាទីរបស់ប្រជាជនថៃគ្រប់រូប ជនជាតិថៃទាំងអស់មានតួនាទីបម្រើរាជការយោធា។ កងទ័ពនឹងប្រមូលកេណ្ឌបុរសដែលបានអាយុឈានចូល ២១ ឆ្នាំ ដោយអាស្រ័យតាមព្រះរាជបញ្ញាត្ដិ បម្រើរាជការយោធា គ.ស ១៩៥៤ ដោយនឹងត្រូវហៅមកពិនិត្យឈាម ឬចូលបម្រើកងប្រចាំការ។
រយៈពេលធ្វើការហ្វឹកហាត់នៅចន្លោះពេលពី ៦ ខែទៅ ២ ឆ្នាំអាស្រ័យលើកម្រិតការសិក្សាវិទ្យាការទាហាន និងការស្ម័គ្រចូលធ្វើជាទាហានដោយបើអ្នកទទួលការពិនិត្យឈាមចប់ការសិក្សាមិនទាបជាងកម្រិតបរិញ្ញាបត្រ បើចាប់បានស្លាកពណ៌ក្រហម គឺត្រូវបម្រើរាជការ ១ ឆ្នំាពេញ បើស្ម័គ្រដោយមិនចាប់ស្លាក នឹងបម្រើរាជការត្រឹមតែ ៦ ខែ ជាដើម។ អ្នកដែលចាប់បានស្លាកពណ៌ខ្មៅ មិនបាច់ចូលបម្រើរាជការយោធា បើអ្នកសិក្សាវិទ្យាការទាហានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នាំទី១ នឹងត្រូវបម្រើរាជការ ១ ឆ្នាំពេញ បើបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នាំទី២ នឹងត្រូវបម្រើរាជការ ៦ ខែ ហើយបើបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នំាទី៣-៥ មិនត្រូវបានបញ្ជូលក្នុងកងប្រចាំការ តែអាចហៅថាពលបាន ក្នុងឋានៈជាទាហានកងជំនួយប្រភេទ១។
ចុងក្រោយ ខាងគេហទំព័រ GlobalFirepower បានចាត់លំដាប់ថ្នាក់ភាពរឹងមាំរបស់កងទ័ពថៃនៅក្នុងលំដាប់ទី១៩ លើពិភពលោក។
ប្រជាសាស្ត្រ
កែប្រែ
ស្ថិតិចំនួនប្រជាជនថៃមានភាពខុសគ្នាអាស្រ័យលើប្រភព។ តាមការប្រមាណរបស់ CIA The World Factbook កាលពីឆ្នំាគ.ស២០១០ ប្រជាជនថៃទាំងអស់ក្នុងប្រទេសមានប្រមាណ ៦៦៤០៤៦៨៨នាក់ ប្រកបដោយថៃសៀម ៧៥% ថៃខ្សែស្រឡាយចិន ១៤% ថៃខ្សែស្រឡាយម៉ាឡាយូ ៣% ។ ប្រទេសថៃជួបនឹងបញ្ហាអត្រាកំណើតទាបជាងមាត្រដ្ឋាន ដោយក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៨ អត្រាកំណើនរបស់ប្រជាជននៅត្រឹមកម្រិត ១.៥% ហើយមានទំនោរប្រុងនឹងធ្លាក់ចុះនៅត្រឹម ១.៤៥% ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០២៥។ មូលហេតុមកពីមានអត្រាការពន្យាកំណើតខ្ពស់ ៨១% ក្នុងឆ្នំាគ.ស ២០០៨ បើប្រៀបធៀបនឹងអត្រាមរណៈដែលធ្លាក់ចុះក្នុងសតវត្សកន្លងមក ធ្វើឱ្យប្រទេសថៃនឹងមានប្រជាជនជាមនុស្សចាស់កាន់តែច្រើនឡើងក្នុងពេលអនាគត។
ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានភាពចម្រុះនៃជនជាតិ ដោយមានទាំងជនជាតិថៃ ថៃខ្សែស្រឡាយឡាវ ថៃខ្សែស្រឡាយមន ថៃខ្សែស្រឡាយខ្មែរ រួមទាំងជនជាតថៃខ្សែស្រឡាយចិន ថៃខ្សែស្រឡាយម៉ាឡាយូ ថៃខ្សែស្រឡាយជ្វា ជនជាតិចាម ជនជាតិវៀតណាម ជនជាតិភូមា និងជនជាតិថៃតំបន់ភ្នំជាតិពន្ធុផ្សេងៗ ដូចជា ការៀង លីស ម៉ុង កួយ ជាដើម។ ក្នុងឆ្នាំkគ.ស ២០១០ តាមរយៈទិន្នន័យរបស់សភាជាតិ ប្រទេសថៃមានកម្លាំងពលកម្មបរទេសស្របច្បាប់ ១.៤លាននាក់ ដោយមានបន្ថែមទៀតស្មើដើមដែលនៅមិនទាន់បានចុះបញ្ជី។ តាមរយៈទិន្នន័យការភាសខ្លួនអន្ដរជាតិរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បានបង្ហាញថា ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៥ ប្រទេសថៃមានជនភាសខ្លួនចូលមករស់នៅចំនួន ១.០៥លាននាក់ ស្មើនឹង១.៦% នៃចំនួនប្រជាជនសរុប។
ប្រទេសថៃមានការបែងចែកជនជាតិ និងជាតិពន្ធុកម្រិតទាបពេលប្រៀបធៀបនឹងប្រទេសជិតខាង មានការគាំទ្រនយោបាយឥស្សរៈភាពនៃជនជាតិនីមួយៗ អ្នកជំនាញការបស្ចឹមប្រទេសបានកត់ត្រាទុកថា ប្រទេសថៃជា “សង្គមដែលមានគ្រោងសាងធូររលុង”។
សាសនា
កែប្រែ
តាមរយៈការធ្វើជំរឿនប្រជាជនក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០១០ ប្រជាជនថៃជាពុទ្ធសាសនិកមាន ៩៣.៤% ដែលចាត់ទុកថាជាសាសនាប្រចាំជាតិរបស់ថៃដោយន័យប្រយោល ថ្វីបើថានៅមិនទាន់មានការបញ្ញត្ដិក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃនៅឡើយក៏ដោយ ទាំងអស់នេះចាត់ទុកបានថា ប្រទេសថៃមានអ្នកគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាលំដាប់ខ្ពស់ដែរក្នុងពិភពលោក។
បន្ទាប់មកមានដូចជាសាសនាឥស្លាម មានអ្នកគោរពប្រមាណ ៥.២% ដែលភាគច្រើនអាស្រ័យនៅភូមិភាគខាងត្បូងផ្នែកខាងក្រោម ប្រជាជនក្នុងខេត្ដយ៉ាក់ឡា ប៉ាត់តានី ណារ៉ាធិវ៉ាត តំបន់ខ្លះនៃខេត្ដសុងក្លា និងខេត្ដឈុមផន ភាគច្រើនគោរពសាសនាឥស្លាម។ ក្រៅពីនេះនៅមានអ្នកគោរពសាសនាផ្សេងៗ ទៀត ដូចជា គ្រិស្ដ សិខ និងហិណ្ឌូ សរុបប្រមាណ ១.៤% ចំពោះសហគមន៍ជនជាតិជ្វីបវិញ មានប្រវត្ដិជាយូរមកហើយគឺតាំងពីគ្រិស្ដសតវត្សទី១៧ មកម្ល៉េះ។
ភាសា
កែប្រែប្រទេសថៃមានភាសាថៃជាភាសាផ្លូវការ និងជាភាសាសំខាន់ដែលប្រើសម្រាប់ទាក់ទងគ្នា សម្រាប់ការសិក្សា និងជាភាសានិយាយដែលប្រើជាទូទៅក្នុងប្រទេស ដោយប្រើអក្សរថៃជាទម្រង់មូលដ្ឋានក្នុងការសរសេរ ដែលប្រឌិតឡើងជាផ្លូវការនៅសម័យក្រុងសុខោទ័យដោយផឃុនរាមកំហែងមហារាជ។ ក្រៅអំពីភាសាថៃនៅភូមិភាគកណ្ដាល ភាសាថៃសំនៀងផ្សេងៗ នៅមានការប្រើសម្រាប់និយាយតាមភូមិភាគនីមួយៗ ដូចជា ភាសាថៃភូមិភាគខាងជើង ភាសាថៃភូមិភាគឥសាន និងភាសាថៃភូមិភាគខាងត្បូងជាដើម។
ក្រៅអំពីភាសាថៃ ក្នុងប្រទេសថៃនៅមានការប្រើភាសារបស់ក្រុមជនជាតិភាគតិច ដូចជា ភាសាចិនជាពិសេសសំនៀងតេជីវ ភាសាឡាវនៅភូមិភាគឥសានដែលជួនកាលគេហៅថាភាសាឡាវសំនៀងថៃ ភាសាម៉ាឡាយូប៉ាត់តានីនៅភូមិភាគខាងត្បូង។ ក្រៅពីនេះនៅមានភាសាផ្សេងៗ ទៀតដូចជា ភាសាកួយ ភាសាកាក់យ៉ាខាងកើត ភាសាផួន ភាសាថៃលឺ ភាសាថៃយ៉ៃ រួមទាំងភាសាដែលគេប្រើក្នុងជនជាតិតំបន់ភ្នំ ប្រកបដោយត្រកូលភាសាមន-ខ្មែរ ភាសាវៀតណាម និងភាសាឡាបរី ត្រកូលភាសាអូស្ដ្រូអាស៊ី ដូចជា ភាសាចាម ត្រកូលភាសាចិន-ទីបេ ដូចជា ភាសាម៉ុង ភាសាការៀង និងភាសាតៃផ្សេងៗ ដូចជាភាសាភូថៃ ភាសាសែក ជាដើម។
ភាសានិងអក្សរអង់គ្លេសមានបង្រៀនក្នុងសាលាចំណេះទូទៅនិងសាកលវិទ្យាល័យ តែចំនួនអ្នកដែលចេះភាសាអង់គ្លេសស្ទាត់ជំនាញក្នុងប្រទេសថៃនៅមានចំនួនតិចតួចណាស់ ហើយភាគច្រើននៅតាមតំបន់ទីក្រុង និងក្នុងគ្រួសារដែលមានការសិក្សាខ្ពស់តែប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងផ្នែកសមត្ថភាពនៃការប្រើភាសាអង់គ្លេស ប្រទេសថៃធ្លាប់នៅលំដាប់នាំមុខក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៧ តែនៅពាក់កណ្ដាលឆ្នាំគ.ស ២០០៦ ថៃបែរជាដើរក្រោយប្រទេសឡាវនិងប្រទេសវៀតណាម។
ការអប់រំ
កែប្រែ
ការតម្រូវឱ្យប្រជាជនត្រូវទទួលការសិក្សាអប់រំនៅប្រទេសថៃមានតាំងពីឆ្នាំគ.ស ១៩២១ មកម្ល៉េះ។ រដ្ឋាភិបាលថៃត្រូវរៀបចំឱ្យមានការសិក្សាថ្នាក់មូលដ្ឋានដោយឥតគិតថ្លៃដល់ប្រជាជនក្នុងរយៈពេល ១២ ឆ្នាំ។ ចំណែកការសិក្សាបែបតម្រូវឱ្យប្រជាជនត្រូវទទួលការសិក្សាអប់រំនាពេលបច្ចុប្បន្នត្រូវបានកំណត់ត្រឹម ៩ ឆ្នាំ មានប្រព័ន្ធសាលារៀនដែលបានរៀបចំទុកមានចាប់តាំងពីកម្រិតមតេយ្យសិក្សា បឋមសិក្សា និងមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិតាមលំដាប់ តែក្រោយពេលបញ្ចប់ការសិក្សាកម្រិតមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិហើយអ្នកសិក្សាអាចជ្រើសរើសបានរវាងការសិក្សាបន្ដទៅមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ ឬជ្រើសរើសសិក្សាថ្នាក់មុខវិជ្ជាបច្ចេកទេស ឬអាចជ្រើសរើសសិក្សាបន្ដក្នុងស្ថាប័នទាហារ ឬប៉ូលីស។
ក្នុងការសិក្សាបន្ដថ្នាក់ឧត្ដមសិក្សានៅប្រទេសថៃ សិស្សក្នុងកម្រិតមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិត្រូវឆ្លងកាត់ប្រព័ន្ធការទទួលបុគ្គលចូលសិក្សាបន្ដក្នុងកម្រិតឧត្ដមសិក្សា ដែលជាទូទៅត្រូវរៀនចប់ថ្នាក់ទី១២ ។ សាកលវិទ្យាល័យក្នុងប្រទេសថៃត្រូវបានទទួលស្គាល់ក្នុងកម្រិតសាកល មានដូចជា សាកលវិទ្យាល័យមហិឌុល និងសាកលវិទ្យាល័យជុឡាឡុងកន ដែលជាប់ជាសាកលវិទ្យាល័យល្អបំផុតនៅអាស៊ីពី QS Asian University Rankings 2011។
តែទោះជាយ៉ាងណា ក៏នៅមានការព្រួយបារម្ភលើកម្រិតបញ្ញារបស់យុវជនថៃ ដែលតាមរយៈការសិក្សារបស់កាសែតដឺណេសិនបានបញ្ចេញរបាយការណ៍ថា “ក្រមអនាម័យនិងក្រុមសុខភាពចិត្ដនឹងត្រូវទទួលអម្រែកលើសភាពឆ្លាតវៃដែលធ្លាក់ចុះ ក្រោយពេលបានរកឃើញថា កម្រិតបញ្ញាជាមធ្យមនៃក្រុមយុវជនមានទាបជាង ៨០” ។ វជរ ផនរណជេដ្ឋបានធ្វើសេចក្ដីរាយការក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៦ ថា “អត្រាមធ្យមនៃកម្រិតបញ្ញារបស់ក្មេងថៃនៅរវាងពី ៨៧-៨៨ ដែលស្ថិតនៅក្នុងកម្រិត “ទាបជាងស្ដង់ដា” បើប្រៀបធៀបនឹងកម្រិតសាកល។ បញ្ហានៃការសិក្សាក្នុងប្រទេសថៃឃើញថា មានការនាំយកនូវវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសមកប្រើក្នុងការរៀននិងបង្រៀននៅមានកំណត់។
វប្បធម៌
កែប្រែវប្បធម៌ថៃបានទទួលឥទ្ធិពលនៃវប្បធម៌ឥណ្ឌា ចិន ខ្មែរនិងដែនដីផ្នែកខ្លះនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍យ៉ាងខ្លាំង។ ពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទ ដែលជាសាសនាដែលមានគេគោរពច្រើនបំផុតនៅប្រទេសថៃ ឈរនៅលើមូលដ្ឋានអត្ដសញ្ញាណនិងជំនឿរបស់ជនជាតិថៃសម័យថ្មី ធ្វើឱ្យព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសថៃមានការអភិវឌ្ឍតាមកាលវេលា ដែលរួមទៅដល់ការរួមយកជំនឿក្នុងស្រុកដែលមកពីសាសនាហិណ្ឌូ ការគោរពខ្មោច និងការគោរពបូជាបុព្វបុរស។ ចំណែកឯពួកមុស្លីមភាគច្រើនរស់នៅភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសថៃ រួមទាំងជនជាតិចិនឯនាយសមុទ្រដែលចូកមកមានការរួមចំណែកសំខាន់នៅក្នុងសង្គមថៃ ជាពិសេសក្នុងតំបន់ទីក្រុងបាងកកនិងតំបន់ជិតខាង ដែលមានការសម្របខ្លួនចូលជាមួយសង្គមថៃបានយ៉ាងល្អ ធ្វើឱ្យក្រុមជនជាតិចិនបានមានតំណែកក្នុងអំណាចខាងសេដ្ឋកិច្ចនិងនយោបាយ។
វប្បធម៌ថៃមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងវប្បធម៌អាស៊ី ពោលគឺ មានការគោរពបុព្វបុរស ដែលជាការប្រតិបត្ដិតៗ គ្នាជាយូរមកហើយ។ ជនជាតិថៃតែងមានភាពជាម្ចាស់ផ្ទះនិងក្ដីករុណាយ៉ាងល្អ តែក៏មានអារម្មណ៍ក្នុងការបែងចែកវណ្ណៈយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដែរ។ ភាពចាស់ទុំជាផ្នត់គំនិតសំខាន់ម្យ៉ាងក្នុងវប្បធម៌ថៃ មនុស្សចាស់ត្រូវគ្រប់គ្រងមើលថែគ្រួសាររបស់ខ្លួនតាមទំនៀម ហើយប្អូនត្រូវចេះស្ដាប់បង្គាប់បង។
ការរាក់ទាក់តាមប្រពៃណីថៃគឺ ការសំពះ។ អ្នកអាយុតិចតែងតែជាអ្នករាក់ទាក់អ្នកអាយុច្រើនមុន ពេលជួបគ្នា ហើយមនុស្សចាស់សោតក៏នឹងរាក់ទាក់ត្រឡប់ទៅវិញក្នុងលក្ខណៈស្រដៀងៗ គ្នា។ ឋានៈនិងតំណែងក្នុងសង្គមក៏ជាផ្នែកមួយនៃការសម្រេចថាអ្នកណាគួរសំពះអ្នកណាមុន។ ការសំពះចាត់ទុកជាការផ្ដល់សេចក្ដីគោរពនិងការរាប់អាចចំពោះនរណាម្នាក់។
សិល្បៈ
កែប្រែសិល្បៈគំនូរថៃ ជាលក្ខណៈឧត្ដមគតិ ជារូបដែលមាន ២ ករណី ដោយនាំយកវត្ថុនៅជិតទុកខាងក្រោមនៃរូប វត្ថុនៅឆ្ងាយទុកនៅខាងលើរូប ប្រើពណ៌បែបឯករង្គ គឺ ប្រើច្រើនពណ៌ តែមានពណ៌លេចធ្លោតែមួយ។
បដិមាកម្មថៃ កាលពីដើមជាងថៃធ្វើរូបបដិមាចំពោះតែវត្ថុសក្ដិសិទ្ធិ ដូចជា ព្រះពុទ្ធរូប ទេវរូប ដោយមានត្រកូលជាងផ្សេងៗ រាប់ចាប់តាំងពីសម័យសុខោទ័យហៅថា ត្រកូលជាងឈៀងសែន ត្រកូលជាងសុខោទ័យ អយុធ្យា និងរតនកោសិន្រ្ទ ដោយប្រើមាសសំរិទ្ធជាវត្ថុសំខាន់ក្នុងការធ្វើរូបបដិមា មុខដំបូងគេឆ្លាក់ដោយក្រមួនឃ្មុំ តុបតែងឱ្យល្អ រួចយកទៅចាក់ពុម្ពលោហៈ បើធៀបនឹងបដិមាធ្វើពីថ្មនៅយុគសម័យមុន បដិមាកម្មសំរិទ្ធមានលក្ខណៈស្រស់ស្អាតជាង។
ស្ថាបត្យកម្មថៃ មានបង្ហាញឱ្យឃើញនៅសម័យក្រោយ មកពីស្នាដៃស្ថាបត្យកម្មភាគច្រើនងាយខូចទ្រុឌទ្រោម ជាពិសេសសំណង់ធ្វើអំពីឈើ ពុំឃើញមានស្លាកស្នាមនៅសម័យបុរាណទេ។ ស្ថាបត្យកម្មថៃបង្ហាញឱ្យឃើញតាមរយៈផ្ទះថៃ វត្ដ វិហារ និងប្រាសាទរាជវាំង ដែលសុទ្ធតែសាងសង់ឡើងឱ្យសមស្របតាមលក្ខណៈអាកាសធាតុ និងការប្រើប្រាស់ជាក់ស្ដែង។
ភូមិសាស្ត្រ
កែប្រែចង្វាត (ខេត្ត)
កែប្រែ
ប្រទេសថៃមាន ៧៥ ខេត្តដែលគេហៅនៅភាសាថៃ ចាំងវ៉ាត់(จังหวัด) (សណ្ដាននៃពាក្យនេះ មានពាក្យ « ចង្វាត » ដែលខ្មែរប្រើប្រាស់ជាធម្មតានៅសម័យមុនអង្គរ និងអង្គរ សំរាប់សំគាល់សីមា ព្រំប្រទល់ ឬខ្សែក្រវ៉ាត់នៃព្រំប្រទល់ដែន ដែលជាកម្មសិទ្ធិ ឬទឹកដីចំណុះរបស់ស្ថាប័នណាមួយ ឬមន្រ្តីណាម្នាក់ ។ ពាក្យនេះ យើងឈប់ប្រើប្រាស់នៅក្នុងភាសាយើងទៅហើយ ប៉ុន្តែសៀមបានខ្ចីយកទៅប្រើរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ដែលមានន័យសំគាល់ ដែនដីរដ្ឋបាលថ្នាក់ « ខេត្ត » ។) [១៤](จังหวัด) និងមានដែ ពីរទីក្រុងដែលជា ស្វ័យយន្តៈ ទីក្រុងបាងកក និង ទីក្រុងផាត់ថាយ៉ា។
ចង្វាតចែកទៅ ស្រុក (អាំភើ) និងស្រុកចែកទៅជា ឃុំ/អនុស្រុក (ដាំប៊ូន[តំបន់]) ។ នៅឆ្នាំ២០០៦មាន ៨៧៧សង្កាត់ (อำเภอ) និង ៥០ខេត្ត (ស្មើសង្កាត់ក្នុងខណ្ឌខ្មែរ) ទៀត នៅទីក្រុងបង់កក (เขต, ខេត្ត)។ មានដែ មាតុធានីរបស់បង់កក គឺជាតំបន់ជុំវិញទីក្រុងបង់កក ។
ភាគកណ្ដាល
កែប្រែ- ខេត្តអាងទង
- ទីក្រុងបាងកក (ក្រុងទេពមហានគរ)
- ខេត្តពិចិត្រ (ខេត្តវិចិត្រ)
- ខេត្តជ័យនាថ
- ខេត្តកាណចាណាបុរី
- ខេត្តលពបុរី (លពបុរី)
- ខេត្តនគរនាយក
- ខេត្តនគរបឋម
- ខេត្តនន្ទបុរី
- ខេត្តបទុមធានី
- ខេត្តពេជ្របូរណ៍
- ខេត្តអយុធ្យា
- ខេត្តរាជបុរី
- ខេត្តសមុទ្រប្រាការ
- ខេត្តសមុទ្រសាគរ
- ខេត្តសមុទ្រសង្គ្រាម
- ខេត្តស្រះបុរី
- ខេត្តសិង្ហបុរី
- ខេត្តសុពណ៌បុរី (សុវណ្ណបុរី)
- ខេត្តកំពែងពេជ្រ
- ខេត្តឧទ័យធានី
ភាគខាងកើត
កែប្រែ- ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ (ឆ្ជើងទ្រៅ)
- ខេត្តចន្ទបុរី
- ខេត្តធនបុរី (ជលបុរី)
- ខេត្តប្រាចិនបុរី
- ខេត្តរយ៉ង
- ខេត្តស្រះកែវ
- ខេត្តត្រាត
ភាគខាងជើង
កែប្រែ- ខេត្តឈៀងម៉ៃ
- ខេត្តឈៀងរ៉ាយ
- ខេត្តកំពែងពេជ្រ (កំផែងពេជ្រ)
- ខេត្តលំប៉ាង
- ខេត្តលំពូន
- ខេត្តម៉ែហងសន
- ខេត្តនគរសួគ៌
- ខេត្តណាន
- ខេត្តព្យៅ
- ខេត្តពេជ្របុរី
- ខេត្តពិស្ណុលោក (វិស្ណុលោក)
- ខេត្តព្រែ
- ខេត្តសុខោទ័យ
- ខេត្តតាក
- ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ
ភាគឦសាន
កែប្រែ- ខេត្តអំណាចច្រើន
- ខេត្តជ័យភូមិ
- ខេត្តកាលសិន្ធុ
- ខេត្តខនកែន
- ខេត្តលើយ
- ខេត្តមហាសារខាម
- ខេត្តមុក្តាហារ
- ខេត្តនគរភ្នំ
- ខេត្តនគររាជសីមា
- ខេត្តហ្នងបួលំភូ
- ខេត្តហ្នងគាយ
- ខេត្តរយឯត
- ខេត្តសកលនគរ
- ខេត្តស៊ីសាកេត
- ខេត្តសុរិន្ទ្រ
- ខេត្តឧប្បលរាជធានី
- ខេត្តឧត្តរធានី
- ខេត្តយសោធរ
- ខេត្តបឹងកាល
ភាគខាងត្បូង
កែប្រែ- ខេត្តជុម្ពរ
- ខេត្តក្របី
- ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ
- ខេត្តនរាធិវាស
- ខេត្តប៉័ត្តានី (ប៉ាត់តានី, ប៉័ត្តាណី)
- ខេត្តផាំងង៉ា
- ខេត្តព័ទ្ទលុង
- ខេត្តភូកេត
- ខេត្តរនង
- ខេត្តស្តូល
- ខេត្តសងខ្លា
- ខេត្តសុរាស្ត្រធានី
- ខេត្តត្រាំង
- ខេត្តយលា
| ចំណាត់ថ្នាក់លេខ | ខេត្ត | ប្រជ. | ចំណាត់ថ្នាក់លេខ | ខេត្ត | ប្រជ. | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
_cropped.jpg) បាងកក  ទេសបាលនគរនន្ទបុរី |
1 | បាងកក | បាងកក | 5,686,646 | 11 | ទីក្រុងផាត់ថាយ៉ា | ជលបុរី | 117,371 |  ទេសបាលនគរប៉ាកក្រេត  ទេសបាលនគរហាតយ៉ៃ |
| 2 | ទេសបាលនគរនន្ទបុរី | នន្ទបុរី | 255,793 | 12 | ទេសបាលនគរនគរស្រីធម្មរាជ | នគរស្រីធម្មរាជ | 104,948 | ||
| 3 | ទេសបាលនគរប៉ាកក្រេត | នន្ទបុរី | 189,258 | 13 | ទេសបាលនគរនគរសួគ៌ | នគរសួគ៌ | 84,122 | ||
| 4 | ទេសបាលនគរហាតយ៉ៃ | សង្ខលា | 159,627 | 14 | ទេសបាលនគរឡែមឆ្បាំង | ជលបុរី | 82,960 | ||
| 5 | ទេសបាលនគរចៅព្រះយាសុរស័ក្តិ | ជលបុរី | 132,172 | 15 | ទេសបាលនគររង្សិត | បទុមធានី | 81,084 | ||
| 6 | ទេសបាលនគរនគររាជសីមា | នគររាជសីមា | 131,286 | 16 | ទេសបាលនគរភូកេត | ភូកេត | 78,923 | ||
| 7 | ទេសបាលនគរឧត្តរធានី | ឧត្តរធានី | 131,192 | 17 | ទេសបាលនគរនគរបឋម | នគរបឋម | 77,651 | ||
| 8 | ទេសបាលនគរឈៀងម៉ៃ | ឈៀងម៉ៃ | 131,091 | 18 | ទេសបាលនគរឧប្បលរាជធានី | ឧប្បលរាជធានី | 77,306 | ||
| 9 | ទេសបាលនគរសុរាស្ត្រធានី | សុរាស្ត្រធានី | 130,114 | 19 | ទេសបាលនគរឈៀងរ៉ាយ | ឈៀងរ៉ាយ | 74,226 | ||
| 10 | ទេសបាលនគរខនកែន | ខនកែន | 120,045 | 20 | ទេសបាលនគរពិស្ណុលោក | ពិស្ណុលោក | 68,898 | ||
សូមមើលផងដែរ
កែប្រែឯកសារយោង
កែប្រែ- ↑ Thailand Archived 3 July 2015 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន., The World Factbook.
- ↑ (January 2019)"A New Dataset on Horizontal Structural Ethnic Inequalities in Thailand in Order to Address Sustainable Development Goal 10". Social Indicators Research 141 (4). DOI:10.1007/s11205-019-02065-4.
- ↑ Article 67:
"The State should support and protect Buddhism. In supporting and protecting Buddhism, [...] the State should promote and support education and dissemination of dharmic principles of Theravada Buddhism [...], and shall have measures and mechanisms to prevent Buddhism from being undermined in any form. The State should also encourage Buddhists to participate in implementing such measures or mechanisms.""Constitution of the Kingdom of Thailand" (PDF). constitutionnet.org. Retrieved 17 កុម្ភៈ 2022. - ↑ "Population by religion, region and area, 2018". NSO. Archived from the original on 24 មេសា 2021. Retrieved 17 កុម្ភៈ 2022.
{{cite web}}: More than one of|archivedate=and|archive-date=specified (help); More than one of|archiveurl=and|archive-url=specified (help) - ↑ "Thailand Population 1950-2021".
- ↑ (ជាភាសាថៃ National Statistics Office, "100th anniversary of population censuses in Thailand: Population and housing census 2010: 11th census of Thailand" Archived 12 July 2012 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.. popcensus.nso.go.th.
- ↑ ៧,០ ៧,១ ៧,២ ៧,៣ . មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October/weo-report?c=578,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2021&ey=2022&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1. Retrieved 17 កុម្ភៈ 2022.
{{cite web}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ "Gini Index". ធនាគារពិភពលោក. Retrieved 17 កុម្ភៈ 2022.
- ↑ "Human Development Report 2020" (PDF). កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ. 15 December 2020. Retrieved 17 កុម្ភៈ 2022.
- ↑ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី១០ ការចុះខ្សោយនៅចុងសម័យអង្គរ ទំព័រទី១៦២
- ↑ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ ២.ប្រវត្តិជនជាតិសៀម និងការបង្កើតរដ្ឋ ទំព័រទី១៣៨ និងទី១៣៩
- ↑ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ ២.ប្រវត្តិជនជាតិសៀម និងការបង្កើតរដ្ឋ ទំព័រ១៣៩
- ↑ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ ៣. រដ្ឋអយុធ្យា និង អរិយធម៌ខ្មែរ ទំព័រទី១៣៩
- ↑ សិលាចារឹកថ្មី ka 17 នៅប្រាសាទអំពិល ខេត្ត ឧត្ដរមានជ័យ
តំណភ្ជាប់ក្រៅ
កែប្រែ- Wikivoyage - Thailand (អង់គ្លេស)
- Tourism Authority of Thailand Archived 2009-06-10 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន. (ថៃ)
